Psychopathologie: geschiedenis Etiologie 1
• Emil Kraepelin
Pathogenese 1
Dementia (praecox) Etiologie 2
Etiologie 3
Pathogenese 2
Pathogenese 3
Melancholia
ManischeDepressie
1856 – 1926
- Verschillende ziekte-entiteiten (‘categorieen’) - Stricte scheidingen
Psychopathologie: geschiedenis Etiologie 1
• Robert Spitzer
Pathogenese 1
Schizofrenie
Schizoaffectieve Parasomnia’s stoornis
Depressie
Bipolaire II
Bipolaire I
1932 – heden
Pathogenese 1 Etiologie 1
- Nog meer categorieen - Etiologie nog steeds belangrijk
Psychopathologie: geschiedenis • Karl Jaspers
1883 – 1969
Geleidelijke overgangen tussen de syndromen!
Psychopathologie: geschiedenis • Karl Jaspers
1883 – 1969
Mengvormen van ‘elementaire’ syndromen
Psychopathologie: geschiedenis Primaire kleuren (“Dimensies”) Anxiety
Compulsion
Desorganisation Depression
Mania
Inhibition Psychosis
Alle As I en As II stoornissen
Empirische studies
Sinds 1950
Principale Componenten Analyse • “Analyse van co-variantie van symptomen” Symptomen Zweten Somberheid Bleekheid Tremor Suicidale neigingen Negatieve gedachten Innerlijke spanning Concentratieproblemen
=> PCA =>
Component structure Component 1 Component 2
.88 .15 .70 .99 .00 .00 .91 .00
.12 .85 .18 .00 .99 .99 .03 1.00
Principale Componenten Analyse • PCA levert ‘elementaire syndromen’ van psychopathologie: Klinisch beeld
PCA
Componenten Rood Groen Blauw
Principale Componenten Analyse • Tenminste…. binnen ongeselecteerde populatie patienten, gescoord op alle symptomen. Klinisch beeld
PCA
Componenten Rood
Ongeselecteerde populatie (‘wit licht’)
Groen Blauw
Problemen met het multidimensionele onderzoek • Vrijwel alle studies verricht binnen DSM categorieen: onvolledig en vervormd beeld. Klinisch beeld
PCA
‘Schizofrenie’ (‘voorgefilterde kleur’)
Componenten Positieve symptomen Negatieve symptomen
Schizofrenie
Desorganisatie
Problemen met het multidimensionele onderzoek Vrijwel alle studies sinds 1950 zijn verricht binnen DSMcategorieen!
Net zoveel factorstructuren als DSM-categoriëen!
Zulke “dimensies” hebben geen elementaire status
Problemen met het multidimensionele onderzoek Paranoidie
PCA ziet geen verschil tussen de symptomen….
Derealisatie
Toch zijn sommige symptomen veel belangrijker dan andere…
Innerlijke spanning
Somberheid
Agorafobie
Concentratie problemen
Een nieuwe kijk op psychopathologie Mogelijk dankzij wetenschappelijke vooruitgang...
Netwerktheorie en Psychiatrie
Borsboom et al, 2006
1. Symptomen van psychopathologie zijn inderdaad onderling verbonden! 2. Niet alle symptomen blijken even belangrijk: brugsymptomen. Borsboom e.a. 2006
1. Dit zijn ‘de grote verbinders’ die de clusters met elkaar laten communiceren (Borsboom et al., 2006). 2. Dit zijn tevens de ‘hubs’ die symptomen bij elkaar trekken tot ‘clusters’ (Goekoop et al, 2014)
Netwerktheorie en Psychiatrie
DSM
DSM
Tot nu toe zijn vooral DSM-symptomen geanalyseerd: de selectiebias dreigt zich te herhalen!
Psychiatrische ziektebeelden Psychisch functioneren
State vs. trait continuum Kortdurend: “Dips”, “Terugval”, “As I” (psychopathologie)
“TRAIT”
“STATE”
Langdurend: “Vroeg afbuigen”, “Ontwikkelingstekort”, “As 2” (persoonlijkheid, intelligentie, pervasieve stoornissen, ADHD)
0
20
40
60
80
Leeftijd (jaren)
De Psyche als netwerk Psychopathologie (As I) • N = 192. • Heterogenene groep patiënten met “een vorm van psychopathologie” (Dr. J.G. Goekoop, 1992). • Zo breed mogelijk gescoord (op de comprehensive psychopathological rating scale/ CPRS): 65 items. • Bivariate correlationele analyse van alle itemscores (correlaties tussen symptomen). • Item = knoop, significante correlatie = link, sterkte van de correlatie = gewicht van de link (NodeXL).
De Psyche als netwerk Psychopathologie (As I) Angst Depressie (Fobieen, Woede)
Manie
Psychose (+ OCD)
Desorganisatie (van gedrag)
Retardatie Goekoop R., Goekoop J.G., PLOS ONE, dec 2014
Clusters: >90% match met PCs
De Psyche als netwerk Psychopathologie (As I) Depressie
Manie
Super-cluster 2: Manie Psychose Retardatie Desorganisatie
Super-cluster 1: Depressie, Angst, (Fobieen, OCD)
Desorganisatie
Psychose
= EXTERNALISEREND? ‘Psychotisch’
= INTERNALISEREND? ‘Neurotisch’ Angst Goekoop R., Goekoop J.G., in preparation
Remming
De Psyche als netwerk Persoonlijkheid (As II) • N = 441. • Psychologie studenten UvA zonder een persoonlijkheidsstoornis (Dr. H.S. Scholte, 2008). • Gescoord op de NEO-PI-R (240 items). • Bivariate correlationele analyse van alle itemscores (correlaties tussen alle persoonlijkheidsitems). • Item = knoop, significante correlatie = link, sterkte van de correlatie = gewicht van de link (NodeXL).
De Psyche als netwerk Persoonlijkheid (As II) Cluster 1. Conscientieusheid +
Cluster 3: Extraversie+
Cluster 4: Neuroticisme+
Cluster 2: Meegaandheid+
Cluster 5: Openheid+ Cluster 6: Eerlijkheid?
Goekoop R., Goekoop J.G, Scholte H.S., PLOS ONE, Dec 2012
De Psyche als netwerk Persoonlijkheid (As II) Openheid+
Meegaandheid+
Super-cluster 2: Meegaandheid Extraversie Openheid
Super-cluster 1: Neuroticisme Conscientieusheid Eerlijkheid
Conscientieusheid +
Extraversie+
= EXTERNALISEREND? ‘Psychotisch’
= INTERNALISEREND? ‘Neurotisch’
Ontwikkelingsprofiel Goekoop R., Goekoop J.G, Scholte H.S., PLOS ONE, Dec 2012
Neuroticisme+
De Psyche als netwerk Psychopathologie en persoonlijkheid Lage Agreeableness
Lage Openness
Persoonlijkheid Hoog Neuroticisme Depressie
Psychose
Psychopathologie Angst
Elementaire syndromen 10 “Elementaire syndromen” van psychopathologie Anxiety
Compulsion
Desorganization Depression Mania Inhibition Psychosis
Alle (150+) As I stoornissen
Elementaire syndromen: Vicieuze cirkels tussen symptomen Gespannen
Slecht slapen
Moe
Concentratieproblemen
Vicieuze cirkels (circulair-causale relaties)
Onzekerheid / naar gevoel
Vergissingen / falen
“DEPRESSIE”
Psychiatrische ziektebeelden: Vicieuze cirkels tussen elementaire syndromen Angst
Unipolaire melanchole depressie
Depressie
Retardatie
Psychiatrische ziektebeelden: Vicieuze cirkels tussen elementaire syndromen
Bipolaire I, manische fase
Manie
Desorganisatie
Psychiatrische ziektebeelden: Vicieuze cirkels tussen elementaire syndromen Angst
Bipolaire I, depressieve fase
Depressie
Psychiatrische ziektebeelden: Vicieuze cirkels tussen elementaire syndromen
Schizoaffectieve stoornis
Depressie
Retardatie Psychose
Psychiatrische ziektebeelden: Vicieuze cirkels tussen elementaire syndromen
Schizofrenie
Desorganisatie
Psychose
Retardatie
Psychiatrische ziektebeelden: Vicieuze cirkels tussen elementaire syndromen Angst
Katatonie (bij psychose)
Desorganisatie
Psychose
Retardatie
Elementaire syndromen Systematische naamgeving ‘Melanchole depressie’
‘Bipolaire I’
Elementaire syndromen Systematische naamgeving ‘Schizofrenie’
Schizoaffectieve stn.
Elementaire syndromen Meerwaarde t.o.v. categorieën • Elementaire syndromen verklaren overmatige comorbiditeit DSM. Psychotische depressie
Schizofrenie geremde type
Schizoaffectieve Parkinsonisme, stoornis Bijwerkingen L. Dopa
• Etiologie minder belangrijk voor naamgeving syndromen. Etiologie
Pathogenese
Etiologie
Pathogenese
Etiologie
Pathogenese
Wat de oorzaak ook is, uiteindelijk leidt deze tot de ontregeling van hooguit 11 elementaire intrapsychische domeinen.
Elementaire syndromen Meerwaarde t.o.v. dimensies • Verklaringsmodel – Elementaire syndromen zijn vicieuze cirkels tussen symptomen! – Complete toestandsbeelden zijn vicieuze cirkels tussen elementaire syndromen!
• Eenvoud! – 11! = 40 miljoen MOGELIJKE stoornissen => brugsymptomen => enkele honderden DAADWERKELIJKE stoornissen
• Ongelijke rollen van symptomen: – Targets for treatment!
Praktische toepassingen Efficiënte anamnese: skip-model Patient 1:
Angst
Depressie
“Unipolaire depressie” Manie Meest representatieve symptomen “Hits” Retardatie Psychose
Desorganisatie (van gedrag)
Praktische toepassingen Systematische anamnese Depressie
6 domeinen van de Psyche:
Manie Manie
Psychose
“Kapstok” (Heuristiek)
Desorganisatie
Simpel en systematisch Angst Angst
Remming Remming
Praktische toepassingen Systematische indicatiestelling Depressie
Manie
ANTIDEPRESSIVA
STEMMINGSSTABILISATOREN
Psychose
ANTIPSYCHOTICA
6 domeinen van de Psyche: 6 klassen van farmacotherapie?
Desorganisatie
PSYCHOSTIMULANTIA
Angst
Remming
ANXIOLYTICA
ANTICHOLINERGA
Praktische toepassingen Routine Outcome Monitoring Gezond Prodromaal Unipolaire, angstig-geremde (vitale) depressie Week 1
Zelfde, met psychose. Week 2
Unipolaire, angstig-geremde depressie Week 3
Totaal 15 domeinen: Alleen de meest representatieve items per cluster worden gemonitored
TIJD (weken)
Vroege remissie Week 4
Remissie Week 5 Week 6
Week 7
Praktische toepassingen Routine Outcome Monitoring Melanchole depressie met psychotische kenmerken
Week 3
Remissie?
Week 18
Is er symptoomreductie op de belangrijkste componenten van het psychisch dysfunctioneren? Doorverwijsbeleid, terugkoppeling verzekeraars
Praktische toepassingen Psychoeducatie Hoofdklacht
Individuele netwerken
Hoofdklacht
Honger
Moe Patient 1 Laura Bringmann e.a.
Patient 2 Denny Borsboom e.a.
Praktische toepassingen Gerichte interventies Hoofdklacht
Personalized Treatment
Hoofdklacht
Patient 1 Ga naar bed!
Patient 2 Eet je ontbijt!
Laura Bringmann e.a.
Denny Borsboom e.a.
Praktische toepassingen Voorspellingen van psychopathologie Patient X
“Critical slowing down”
Relapse over 3 maanden
Happy(t=1)= Happy(t=0) + 0.23*fatigue + 0.60*hungry + 0.43*unwell …. Van de Leemput e.a. 2013
Praktische toepassingen Voorspellen van persoonlijkheidsontwikkeling Group level
Personality development towards maturity given random input
Of 729 possible end stages, only 20 actually take place
Trouble > 3 years!
Koninx, Goekoop e.a., in preparation
Personality development towards a personality disorder given random input.
Praktische toepassingen Een bio-psycho-sociaal netwerk model Sociale netwerk Systeemtherapie
Sociaal
IPT Persoonlijkheid
Fenotype
Psycho
Schemagericht
CGT Psychopathologie
Psychotherapie
(klachten)
Brein
TMS / ECT
Bio Biochemie
Farmacotherapie
Praktische toepassingen Een diagnostische revolutie in de GGZ • Landelijk initiatief
http://www.rgoekoop.dds.nl/page12.html
Praktische toepassingen Personalized Medicine
Welke combinatie van… - Vrienden, partners - Collega’s, banen - Woonomgeving, ondersteuning - Pillen - Psychotherapie - Somatische interventies
Persoonlijkheid Psychopathologie
… past jou het beste?
Praktische toepassingen Welke niche past mij het best?
Persoonlijkheid Psychopathologie
Weinig psychopathologie (op je gemak voelen) in veel verschillende sociale niches = geen ontwikkelingsstoornis?
Praktische toepassingen Welke niche past mij het best?
Veel psychopathologie (onprettig voelen) in veel verschillende sociale niches Psychogedurende lange tijd = pathologie ontwikkelingsstoornis?
Persoonlijkheid
Praktische toepassingen De kernvraag: waar pas ik?
“Ontdek je plekje” (Ontdek je niche) “The Walk Across the Fitness Landscape” Als een metafoor voor het leven.
“Personalized medicine” Persoonlijkheid PsychoPsycho pathologie pathology
“Walking along with patients as a Fellow Traveler” - Irvin D. Yalom
Dank u wel! • • • •
http://www.nd.edu/~alb/html/publications.html http://www.connectedthebook.com http://www.rgoekoop.dds.nl http://www.psychosystems.org
GOALIE Smartphone App Truely Personalized Medicine
Dr. Rutger Goekoop, psychiater
GOALIE Smartphone App Experience Sampling Bio • Beweging • Locatie / mobiliteit • Slaap ritme • • • •
Psycho
• •
• •
Eten Slapen Medicatie Intoxicaties. 3e prijs
Europese E-health Competitie 2013
Sociaal Telefoontjes, email, SMSjes Sociale netwerk activiteit, bijv. facebook. Bluetooth signalen Menselijke stemmen, omgevingsgeluid.
GOALIE Smartphone App Experience Sampling Sociaal
Sociaal
Sociaal
Psycho
Psycho
Psycho
Bio
Bio
Bio
T=0
Elke minuut een sample van 5 seconden.
T=1
T=2
Praktische toepassingen Direct Feedback Sociaal
Sociaal
Sociaal
Psycho
Psycho
Psycho
Bio
Bio
Bio
T=0
Context-specifieke adviezen
Neem nu T=1 je medicatie
Stopmechanisme
T=2
Bel Piet!
Praktische toepassingen Bio-psycho-sociale voorspellingen Sociaal
Sociaal
Sociaal
Psycho
Psycho
Psycho
Bio
Bio
Bio
T=0
T = 10
T = 20
Voorspellen
T=0
T = 10
T = 20
Tijd
Praktische toepassingen Voorspel een optimale sociale context (niche) Psychopathology score Ratio Stress / Pleasure
Optimal Niche
Person 1 (proximity/ contact frequency)
“The Walk Across the Fitness Landscape”
Person 2 (proximity/ contact frequency)
De Goalie Taskforce SenseHealth =
Sense Observation Systems + PsyQ Jan Peter Larssen Els Versluis Joris Janssen Steven Mulder Suzanne ‘Gracias’ Harkoe
Sharon Bean Rutger Goekoop Liv Pijck Carina Hoope Marc Blom Michael van den Boogaard Ed Berretty
+ 67 behandelaren…
Praktische toepassingen Gerichte interventies
Beperkte set van invloedrijke knopen (‘driver nodes’) => gewenste toestand
‘Control centrality’ Barabasi e.a., Science, 2011
De Psyche als netwerk Psychopathologie (As I) Super-cluster 1: DEPRESSION (PHOBIAS, ANGER) ANXIETY
Super-cluster 2: MANIA PSYCHOSIS RETARDATION DISORGANIZATION
= INTERNALIZING? ‘Neurotic’
= EXTERNALIZING? ‘Psychotic’
ANXIETY
DISORG
PSYCHOSIS DEPRESSION MANIA RETARD.
Goekoop R., Goekoop J.G., in preparation
