Netwerkbenaderingen van psychopathologie Denny Borsboom University of Amsterdam
www.psychosystems.org
Overzicht • Het standaardmodel: stoornissen als latente variabelen
• Een alternatief: De stoornis als netwerk • Enkele toepassingen op aan schizofrenie gerelateerde symptomen
• Individuele verschillen en gepersonaliseerde netwerken
• Voorspellen, anticiperen, en controleren
I. Het standaardmodel
Kans op symptoom 1
0 Schizofrenie Sociaal isolement Paranoia Hallucinaties Schizofrenie
Reductionistisch dagdromen…
Alternatief model: Ecosystemen van problemen Hallucinaties
Paranoia
Isolement
II. Stoornissen als netwerken
Ising model voor de DSM-IV (NESARCdata) 4 9 8
14
3
3
6
17 2
6
6
3
15
4 5
4
1
9
5
1 2
7 2
5
7
8
12
4
3
Mania or hypomania 7
3
13 11
9
3
7
Agoraphobia
6
4
5
4
19 5
18
17
7
11 1
18 13
12
10
2 3
8
3 14
9
Nicotine dependence Psychotic symptoms
1 5
4
12 16
2
6
15
13
9
3
1
Attention-deficit/hyperactivity disorder Alcohol abuse or dependence
4
14
11
Post-traumatic stress disorder 2
1
2
2
8
2
4 5
2
16 4
3
1 1
Specific phobia Panic disorder
3
5
17
3
4
5
8
1 6
Social phobia
4
15
8
Generalised anxiety disorder
1
7 9
6
10
3
2
6
10
2
11
12 10
Dysthymia
7
8
4
7
Major depressive episode
6
10
1
5
1
5
13
10
7 1
16
2
Boschloo, L., van Borkulo, C. D., Rhemtulla, M., Keyes, K. M., Borsboom, D., & Schoevers, R. A. (2015) The Network Structure of Symptoms of the DiagnosMc and StaMsMcal Manual of Mental Disorders. PLoS ONE, 10 (9): e0137621.
Schizofrenie (GROUP data) CT4
CT2
GP1 CT5
CT3
P3
CT1
P1 GP9
GP2
P6
GP3
GP6 GP4
●
P5 GP15
● GP16
●
GP14
● N4
N7
Positive Symptoms Negative Symptoms GPsychopathology Childhood Trauma
GP11 GP5
P4
N2 P7
P2
GP10
GP13
N1
GP12
GP7
GP8
N3 N5
N6
Adela Isvoranu (2015). General Psychopathology as a Potential Mediator between Childhood Trauma and Psychosis. Unpublished Internship Report.
Schizofrenie (GROUP data) CT4
CT2
GP1 CT5
Hallucinaties
CT3
P3
CT1
P1 GP9
Paranoia
GP2
P6
GP3
GP6 GP4
●
P5 GP15
●
Sociale vermijding
GP16
●
GP14
●
Sociaal isolement
N4
N7
Positive Symptoms Negative Symptoms GPsychopathology Childhood Trauma
GP11 GP5
P4
N2 P7
P2
GP10
GP13
N1
GP12
GP7
GP8
N3 N5
N6
Adela Isvoranu (2015). General Psychopathology as a Potential Mediator between Childhood Trauma and Psychosis. Unpublished Internship Report.
Schizofrenie (GROUP data) CT4
CT2
GP1 CT5
Seksueel misbruik
CT3
P3
CT1
Angstigheid P1 GP9
GP2
P6
Schuldgevoel
GP3
GP6
Paranoia
P5
GP4
●
GP15
● GP16
●
GP14
● N4
N7
Positive Symptoms Negative Symptoms GPsychopathology Childhood Trauma
GP11 GP5
P4
N2 P7
P2
GP10
GP13
N1
GP12
GP7
GP8
N3 N5
N6
Adela Isvoranu (2015). General Psychopathology as a Potential Mediator between Childhood Trauma and Psychosis. Unpublished Internship Report.
Schizofrenie (GROUP data) CT4
CT2
GP1 CT5
CT3
P3
Fysieke verwaarlozing
CT1
P1 GP9
GP2
P6
GP3
GP6 GP4
●
P5 GP15
● GP16
●
GP14
● N4
N7
Positive Symptoms Negative Symptoms GPsychopathology Childhood Trauma
GP11 GP5
P4
N2 P7
P2
GP10
GP13
N1
GP12 GP8
GP7
Motor retardatie
N3 N5
N6
Gebrek aan spontaniteit
Adela Isvoranu (2015). General Psychopathology as a Potential Mediator between Childhood Trauma and Psychosis. Unpublished Internship Report.
Schizofrenie (GROUP data) Shortest Paths: Emotional Abuse − Positive & Negative Symptoms
CT4
CT2
GP1
Fysiek misbruik P3
CT5
CT3 CT1
P1 GP9
GP2
P6
GP3 GP6
GP4
●
P5 GP15
Impuls controle
● GP16
●
GP14
● N4
N7
Positive Symptoms Negative Symptoms GPsychopathology Childhood Trauma
GP11 GP5
P4
Vijandigheid
N2 P7
P2
GP10 GP13
GP12
N1
GP7
GP8
N3 N5
N6
Adela Isvoranu (2015). General Psychopathology as a Potential Mediator between Childhood Trauma and Psychosis. Unpublished Internship Report.
Interim conclusie • Data suggereren dat psychotische klachten centraal staan in het DSM-netwerk
• In de GROUP data zien we dat het effect van
jeugdtrauma via algemene psychopathologie lijkt te lopen
• Dit suggereert dat schizofrenie een verknoopt netwerk is waarbij sommige initiële symptomen (bv. paranoia) uitlopers zijn van meer “gewone” problemen, en andere er van buiten het netwerk bijkomen (bv. hallucinaties)
• Vergelijk ook de spectrum- en staging-ideeën van Jim van Os
III. Individuele verschillen en gepersonaliseerde netwerken
CRI only indicates influence of node 3 while RI indicates all three have some importance. Example 3: Empirical load("gvarRes.RData") layout(t(1:2)) qgraph(Res$PCC, layout = "spring", repulsion = 0.8, labels = TRUE, legend.cex = 0.7, GLratio = 1.5, title = "Contemporaneous Network") qgraph(Res$PDC, layout ="spring", labels = TRUE, repulsion = 0.95, legend.cex = 0.7, GLratio = 1.5, title = "Temporal Network", mar = c(4,4,4,4))
Contemporaneous Network
Temporal Network
15
14 11
!"#$%&%! + "' (')$*'%+ "+ (+)$*' + ... + #!
9 3
12 4
droevig
2 4
15
2
woede
1
7
18
9
13
3 5
schuld
13 17
14 11 6
8
17
10
12
6
5
8 7
1
16 10 18
sults: inf <- gVARinfo(Res$beta, Res$kappa) data.frame( label = labs, MI = round(inf$MI_nodewise,3), CMI = round(inf$CMI_nodewise,3) )
16
Re-
Bringmann, L.,Vissers, N., Wichers, M., Geschwind, N., Kuppens, P., Peeters, F., Borsboom, D., & Tuerlinckx, F. (2013). A network approach to psychopathology: New insights into clinical longitudinal data. PLoS ONE.
qgraph(Res$PCC, layout = "spring", repulsion = 0.8, labels = TRUE, legend.cex = 0.7, GLratio = 1.5, title = "Contemporaneous Network
qgraph(Res$PDC, layout ="spring", labels = TRUE, repulsion = 0.95, legend.cex = 0.7, GLratio = 1.5, title = "Temporal Network", mar
Individuele netwerken Contemporaneous Network
Temporal Network
15
14 11
9
12 4
droevig
2 4 13
3 5
schuld
14 11
6
8
17
10
12 5
8 7
16 10 18
sults:
15
2
woede
1
7
18
9
16
Therapeutische toepassingen • In netwerken kun je interveniëren op knopen (bv.
medicatie voor hallucinaties) en op verbindingen (bv. gedragstherapie om effect van hallucinaties te beperken)
• Je kunt in principe uitrekenen wat de meest effectieve interventies zijn
• Daarop zou je in samenspraak met de cliënt de inrichting van de therapie kunnen baseren
• Harriette Riese en anderen in de groep van Robert Schoevers (UMCG) draaien nu pilots om dat uit te proberen
Weerbaar systeem QFSUVS CBUJPO
Paranoia
Hallucinaties
Isolement
QFSUVS TUBCMFTUBUF CBUJPO QFSUVS CBUJPO TUBCMFTUBUF
UJQQJOHQPJOU
Kwetsbaar systeem
UJQQJOHQPJOU QFSUVS TUBCMFTUBUF" CBUJPO
Paranoia
TUBCMFTUBUF#
Hallucinaties
Isolement
TUBCMFTUBUF" TUBCMFTUBUF#
N=1 studie
Mogelijkheden • Als onze resultaten robuust zijn biedt dat mogelijkheden voor vroege opsporing
• De correlaties tussen mood states lopen sterk
op, ruim voordat het gemiddelde begint te stijgen
• Eventuele toepassingen bij het detecteren van terugval
• Met smartphones misschien ook mogelijkheden zonder zelfrapportage
Conclusie • Netwerken bieden een interessante nieuwe kijk op stoornissen
• Netwerken verklaren allerlei bekende fenomenen min of meer vanzelf
• Netwerkmodel genereert enorm veel hypothesen, dus nieuwe mogelijkheden tot inzicht
• Op termijn misschien ook
technologische toepassingen in de praktijk
Meer weten? www.psychosystems.org
