Projectplan versie 1B Liberation Route Europe Zeeland, Antwerpen, Brabant

1. Inleiding ....................................................................................................................................................... 2 Achtergrond en context ............................................................................................................................... 2 Partners ....................................................................................................................................................... 3 Concept Stichting Liberation Route Europe en uitrol in Gelderland en Oost-Brabant .................................. 3 Behoeftes en kansen ................................................................................................................................... 3 Tenslotte ..................................................................................................................................................... 4 2. Doelstelling en doelgroepen ......................................................................................................................... 5 Doelgroepen ................................................................................................................................................ 5 Doelstelling.................................................................................................................................................. 6 Monitoring doelstellingen ........................................................................................................................... 7 3. Randvoorwaarden en resultaat .................................................................................................................... 8 Randvoorwaarden ....................................................................................................................................... 8 Resultaat ................................................................................................................................................... 10 Ad A. Locaties Liberation Route Europe | Zeeland, Antwerpen, Brabant (POI's)........................................ 11 AD B. Fysieke Liberation Route Europe | Zeeland, Antwerpen, Brabant .................................................... 17 Ad C. Digitale Liberation Route Europe | Zeeland, Antwerpen, Brabant .................................................... 18 Ad D. Beeldende Liberation Route Europe | Zeeland, Antwerpen, Brabant ............................................... 18 Ad E. Papieren Liberation Route Europe | Zeeland, Antwerpen, Brabant .................................................. 18 Ad F. Augmented Liberation Route Europe | Zeeland, Antwerpen, Brabant .............................................. 19 Ad G. Geïntegreerde Liberation Route Europe | Zeeland, Antwerpen, Brabant......................................... 19 4. Te ontwikkelen activiteiten en projecten ................................................................................................... 20 Informeren en enthousiasmeren gemeentes ............................................................................................. 20 Presentatie Liberation Route Europe voor Zeeland, Antwerpen en Brabant .............................................. 20 Aanstellen van een ambassadeur .............................................................................................................. 20 Samenwerking musea................................................................................................................................ 20 Samenwerking heemkundekringen ........................................................................................................... 21 Samenwerking (stads)archieven ................................................................................................................ 21 Samenwerking scholen .............................................................................................................................. 22 Opening Liberation Route Europe | Zeeland, Antwerpen, Brabant ............................................................ 23 5. Marketing en communicatie....................................................................................................................... 24 (Inter)nationale marketing en communicatie ............................................................................................ 24 Provinciale en regionale marketing en communicatie ............................................................................... 24 6. Projectorganisatie ...................................................................................................................................... 27 Taken en verantwoordelijkheden .............................................................................................................. 27 7. Risico’s ....................................................................................................................................................... 30 8. Kwaliteitszorg, veranderingen en onderhoud ............................................................................................. 32 9. Aanpak en fasering ..................................................................................................................................... 33 Plan van aanpak ........................................................................................................................................ 33 Bijlage 1: Overzichtkaart potentiële POI’s ...................................................................................................... 41 Bijlage 2: Overzicht (potentiële) partners ....................................................................................................... 42

Projectplan – versie 1B – Liberation Route Europe | Zeeland, Antwerpen, Brabant 1

Achtergrond en context Miljoenen mensen hebben tijdens de Tweede Wereldoorlog (WOII) offers gebracht voor de vrijheid en werden diep getroffen. Hoewel de gevolgen van de strijd tientallen jaren merkbaar bleven in het dagelijks leven, worden ze langzamerhand steeds minder zichtbaar. De mensen die de oorlog actief meemaakten zijn ons voor een groot deel ontvallen, steden zijn weer opgebouwd en het leven in Europa is welvarend geworden. Toch is WOII niet uit de collectieve gedachte verdwenen. Velen zoeken de sporen van de oorlog en de bevrijding en zijn geïnteresseerd in de gebeurtenissen van toen. Jongere generaties en de huidige jeugd in het bijzonder vertalen de gruwelijke gebeurtenissen uit WOII steeds vaker naar hedendaagse problemen als racisme en onverdraagzaamheid. Liberation Route Europe Doel van de Liberation Route Europe is om tussen 2014 en 2018 vanaf de Normandische stranden door geheel West-Europa een interessante locaties te creëren waarbij iedereen die deze aandoet, zich kan laten voorlichten over de gebeurtenissen vanaf D-Day tot aan de overgave van Nazi-Duitsland. In de Stadsregio ArnhemNijmegen en het oosten van Brabant is hier al op kleine schaal mee gestart, met infopanelen en zogeheten luisterstenen. Tijdens de Open Days in Brussel is de aftrap gegeven voor dit plan. De Liberation Route Europa maakt in het landschap zichtbaar waar belangrijke gebeurtenissen tijdens de bevrijding in 1944-1945 plaatsvonden. Via een drager (een trappaal, een kei of een ander middel) worden deze locaties gemarkeerd. Bezoekers kunnen hier een hoorspel beluisteren over de gebeurtenissen op deze plekken in WOII. Dit gebeurt op zo’n manier dat de geschiedenis beleefbaar en invoelbaar wordt. Daarnaast kunnen bezoekers met een smartphone via Augemented Reality meer informatie verkrijgen: authentieke en geanimeerde filmpjes, foto’s, de locaties van andere Liberation Route plekken en/of getuigenverhalen. De Liberation Route maakt mensen bewust van de prijs die is betaald voor een vrij Europa, draagt bij aan het vergroten van de kennis over de bevrijding en aan het begrip van de Europese geschiedenis en identiteit, juist ook onder jongere generaties. Op verschillende manieren wordt aandacht gevraagd voor de gebeurtenissen die tussen medio 1944 en mei 1945 plaatsvonden in West-Europa. Door de verhalen te vertellen van soldaten aan beide kant van het front, verhalen van tegenslagen en victorie. En door de verhalen van burgers, evacués en onderduikers, van wanhoop en vreugde, solidariteit en verraad. Liberation Route Europe | Zeeland, Antwerpen, Brabant In dit projectplan wordt ingezoomd op een deel van de Liberation Route Europe: de Slag om de Schelde en de operaties die daar rechtstreeks aan zijn verbonden in de provincies Zeeland, Antwerpen en Brabant. De Antwerpse haven was van vitaal belang voor het verloop van WOII, omdat deze als bevoorradingshaven voor de geallieerden troepen moest dienen. In augustus 1944 beschikten de geallieerden niet over deze haven (of een andere haven dichtbij het front die voor de bevoorrading kon zorgen), omdat de Scheldemond in Duitse handen was. De opmars die volgde vanaf de Seine moest voorzien in deze behoefte. Daarbij was de verovering van Antwerpen één van de primaire doelen van de geallieerden. De Slag om Arnhem (17 tot en met 25 september) werd verloren, mede door, ironisch genoeg, de gebrekkige aanvoer van voorraden. De opening van de Scheldemond kreeg nu de hoogste prioriteit. De Duitse generale staf besefte ook dat de vrije toegang van Antwerpen voor de geallieerden van cruciale betekenis was. De felle strijd die geleverd moest worden om het mondinggebied van de Schelde te veroveren en om de Schelde mijnvrij te maken, kostte bijna 3 maanden. Tijdens de slag om de Schelde werd gevochten in Oost- en West-Vlaanderen, Zeeland, Antwerpen en het westen van Brabant. In deze periode, waarin Antwerpen niet als haven gebruikt kon worden, stagneerde de bevoorrading van de troepen aan het front, waardoor de opmars stokte. De Duitsers kregen hierdoor de gelegenheid het Ardennenoffensief te lanceren en de verdedigingslinie langs de Rijn te versterken. Op 28 november 1944 werd het eerste konvooi Liberty-schepen in de haven van Antwerpen verwelkomd. Projectplan – versie 1B – Liberation Route Europe | Zeeland, Antwerpen, Brabant

2

Partners De partners die door hun financiële en/of inhoudelijke bijdrage betrokken zijn bij de opstelling van dit projectplan en die kansen zien voor hun regio om aansluiting te zoeken bij de Liberation Route Europe: • • • • •

Toerisme Provincie Antwerpen Provincie Zeeland Vrijetijdshuis Brabant Gemeente Bergen op Zoom (ook namens de gemeente Woensdrecht en gemeente Steenbergen) Serviceclub Fifty One Breda

De verschillende rollen van de partners bij de implementatie en na de realisatie van de Liberation Route worden verder omschreven in hoofdstuk 6. Concept Stichting Liberation Route Europe en uitrol in Gelderland en Oost-Brabant De Stichting Liberation Route Europe is de concepteigenaar van de Liberation Route. Om een goede – en voor de bezoeker een logische – aansluiting te verzorgen van alle Points of Interest (POI’s), worden het concept en de vormgeving van de Liberation Route overgenomen. Per regio zijn wel variaties mogelijk. Bij de selectie van de verhalen wordt rekening gehouden met een evenwicht tussen burger- en militaire gebeurtenissen. Om de oorlogsgeschiedenis van beide kanten te benaderen, wordt ook een enkel luisterverhaal (hoorspel) vanuit Duits perspectief gemaakt. Uiteraard wordt hierbij rekening gehouden met bijbehorende gevoeligheden. Voor een complete beeldvorming is het van belang dat bezoekers musea en herinneringsplekken (zoals monumenten en begraafplaatsen die herinneren aan de strijd rond de bevrijding) in de regio bezoeken. De Liberation Route Europe zorgt voor een logische verbinding tussen deze plaatsen. Behoeftes en kansen Voor de Liberation Route Europe in de regio’s Antwerpen, Zeeland en (West-)Brabant zijn verschillende behoeftes en kansen te benoemen. Sommigen hiervan zijn ook voor andere regio’s denkbaar, de eerste 2 punten hebben juist specifiek betrekking op deze regio: •

In de provincie Zeeland is het project World War2 Heritage in ontwikkeling (als onderdeel van de INTERREG 4: 2 Mers Seas Zeeën). Doel, doelgroep en invulling van dit project vertoont veel overeenkomsten met Liberation Route Europe. Een nauwe samenwerking biedt kansen voor beide projecten.

•

Meer en andere toeristen aanspreken voor de regio’s rondom de Slag om de Schelde. Bij de bevrijding van Nederland door de geallieerden wordt vaak gedacht aan legers uit de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk. Dat de Canadezen in de bevrijding van Nederland de hoofdrol speelden is onderbelicht gebleven. Ook de Polen (richting en rondom Axel en Breda) hebben weinig erkenning ontvangen voor hun bijdrage aan de bevrijding. De Liberation Route Europe brengt hun verhalen naar voren bij een groter publiek. Daarmee trekt dit deel van de Liberation Route ook nieuwe toeristen naar de regio’s rondom de Slag om de Schelde.

•

Aansluiting bij de Liberation Route Europe zorgt ervoor dat de locaties die nu veel bezocht worden als herdenkingsplaats gelinkt worden aan locaties die minder goed bezocht worden. Dit stelt het publiek in staat een serie van gebeurtenissen die plaats hadden in Europa in 1944-1945 als individuele onderdelen in een gezamenlijke Europese geschiedenis te beleven. Op regionaal niveau kan sterk ingegaan worden op de lokale verhalen, terwijl het in de communicatie altijd deel uitmaakt van een groter (en sterker) geheel.

•

De Liberation Route Europe wil een toeristische trekpleister worden die verschillende doelgroepen aantrekt voor meerdaagse, regio overschrijdende, recreatie. Ze wil een dynamiek en spin-off creëren voor de provincies, de ondernemers en de musea. Als inspirerend voorbeeld wordt gekeken naar Normandië (herdenking D-Day in Frankrijk) en Ieper/Ypres (herdenking WO I in België).

Projectplan – versie 1B – Liberation Route Europe | Zeeland, Antwerpen, Brabant

3

Tenslotte Dit projectplan heeft als doel een concreet plan neer te leggen voor de realisatie van de Liberation Route Europe in de regio Antwerpen, Zeeland en Brabant. In het projectplan worden concept, inhoud, locaties, financiën, borging en kansen en bedreigingen benoemd. Hiervoor hebben gesprekken plaatsgevonden met inhoudelijke en toeristische partners, potentiële subsidiënten en content bewakers. Daarnaast wordt een planning gegeven en een faseringsvoorstel gedaan. Wanneer het dekkingsplan gerealiseerd wordt, kan het projectplan worden uitgevoerd.


4

2. Doelstelling en doelgroepen De Liberation Route Europe | Zeeland, Antwerpen, Brabant (LRE | ZAB) heeft verschillende doelgroepen. Omdat de doelstellingen per doelgroep kunnen verschillen, worden deze apart benoemd. Doelgroep In deze fase, waarin het projectplan wordt geschreven en geïmplementeerd, heeft de Liberation Route verschillende doelgroepen. Deze streven verschillende doelstellingen na en hebben verschillende belangen, die weer van invloed zijn op de ontwikkeling en implementatie van de LRE | ZAB. Partners •

De inhoudelijke partners. Deze zijn nauw betrokken bij het verzamelen en verifiëren van de content van de Liberation Route Europe in hun gebied. Hieronder vallen de musea Bevrijdingsmuseum en park in Zeeland, het Generaal Maczek Museum in Breda, de gemeente Bergen op Zoom, het Vredescentrum in Antwerpen, Fortengordels rondom Antwerpen, Noordertuin van Antwerpen en lokale musea, erfgoed specialisten en heemkundekringen. Partners die voor draagvlak zorgen en/of een financiële bijdrage kunnen leveren. Hieronder vallen bijvoorbeeld de partners binnen het 2 Mers Seas Zeeën project in Zeeland, het Havenbedrijf Antwerpen, de Serviceclub Fifty One Breda, de Canadese ambassade en andere Canadese stakeholders (waaronder veteranenorganisaties).

•

De toeristische (provinciale) organisaties. De organisaties die de toeristisch-recreatieve sector in hun provincie(s) stimuleren door onder meer innovaties op dit gebied te ondersteunen. Zoals Toerisme Provincie Antwerpen (TPA), Vrijetijdshuis Brabant en ook een organisatie als de BAAV (Beroepsvereniging van Autobus en Autocarondernemingen Vlaanderen).

Subsidiënten •

Gemeentes. Dit projectplan wordt ingediend bij een divers aantal subsidiënten. Dat zijn in eerste plaats alle gemeentes waar een POI komt. Per POI wordt een bijdrage gevraagd van de gemeente (zie dekkingsplan).

•

Fondsen. Daarnaast zijn er verschillende fondsen die worden benaderd met de vraag of zij een – onderdeel van de LRE | ZAB kunnen ondersteunen. In hoofdstuk 10 wordt kort ingegaan op de doelstelling(en) van de fondsen die aansluiting hebben bij de doelstelling(en) van de Liberation Route Europe.

Gebruikers van de Liberation Route •

Bezoekers, zoals: • Battlefield toeristen: Mensen die de oorlog hebben meegemaakt (zoals oorlogsveteranen en hun verwanten) en in het bijzonder Canadese, Amerikaanse, Engelse en Poolse strijders en hun (klein)kinderen. Naoorlogse generaties met interesse in het oorlogsverleden.

•

•

Mensen in Antwerpen, Zeeland en Brabant die een dagje cultureel willen recreëren (bijvoorbeeld op de fiets).

•

Scholen en jongeren in het kader van educatie.

Ondernemers, zoals: Projectplan – versie 1B – Liberation Route Europe | Zeeland, Antwerpen, Brabant

5

• •

Touroperators Horeca

De doelstelling De algehele doelstelling/de missie van de Liberation Route Europe | Zeeland, Antwerpen en Brabant is: De LRE | ZAB markeert verhalen en andere erfenissen gebonden aan de bevrijdingsroute ‘Slag om de Schelde’ in het landschap en ontsluit deze kwalitatief op een herkenbare hedendaagse manier. Dit gebeurt op de plekken die in 1944 een belangrijke rol speelden bij de bevrijding die het einde van WOII voor deze gebieden inluidde én die vandaag de dag relevant zijn om deze markering te communiceren naar een reeds aanwezige bezoekersstroom. Dit gebeurt door zowel persoonlijke en kleine verhalen als belangrijke militaire gebeurtenissen – en alles daar tussenin – een ‘gezicht’ te geven. Hierbij wordt recht gedaan aan de historische gebeurtenissen en de lokale context. De route is aantrekkelijk voor een brede regionale, nationale en internationale doelgroep. Binnen deze algemene doelstelling verschilt de focus per partner (deze hoeft niet conflicterend te zijn). Ad. Partners: Voor de inhoudelijke partners is de doelstelling: •

Meer (en andere) publiekstromen naar de musea verwezenlijken.

•

Bekende met minder bekende herdenkingslocaties op Europees niveau verbinden met andere Europese regio’s waardoor een (nog) sterkere positionering van de eigen organisatie ontstaat.

•

Eerbetoon leveren aan de personen die zich hebben ingezet voor de vrijheid.

•

Draagvlak bij en samenwerking met lokale en provinciale (erfgoed)organisaties en toeristische partijen creëren voor: -

het aanleveren van content;

-

het bepalen van de POI’s;

-

het invullen van de drager van de POI;

-

het uitrollen van de Liberation Route Europe in de eigen regio;

-

de exploitatie van de route in de eigen regio.

Voor de financiële en toeristische partners is de doelstelling: •

Het ontwikkelen van transnationale toeristische producten die een gezamenlijke marketing mogelijk maken voor de herdenking van de bevrijding van Europa als herkenbare en betekenisvolle bestemming.

•

De toeristische sector nog beter positioneren als aanjager voor de (re)presentatie van de Europese identiteit, cultureel erfgoed en voor regionale economische ontwikkeling door samenwerking tussen overheden, toeristische industrie en de culturele erfgoedsector zoals musea en heemkundekringen.

•

Meer (en andere) publieksstromen realiseren naar de deelnemende gebieden met een economische spin-off voor deze regio.

Ad. Subsidiënten:


6

•

Verschillende subsidiënten zien hun doelstellingen beantwoord in dit projectplan. Het beleefbaar maken van cultureel-historisch erfgoed op een aantrekkelijke en vernieuwende manier, waarin verbinding ligt met andere organisaties zoals musea en toerisme, vormt hierin een belangrijk onderdeel.

Ad. Gebruikers van de Liberation Route Europe Voor Battlefield- en dagtoeristen en scholen is de doelstelling: •

Het op een kwalitatieve en herkenbare hedendaagse manier beleven van verhalen en andere erfenissen in het landschap gebonden aan de bevrijdingsroute ‘Slag om de Schelde’.

•

Extra verdieping en beleving toevoegen aan een dagje – of meerdere dagen – uit.

•

Kennisoverdracht met betrekking tot de bevrijding in 1944.

Voor ondernemers is de doelstelling: •

Het bieden van een aantrekkelijk toeristisch en recreatief product, dat een toegevoegde waarde heeft op (de beleving en/of de aantrekkelijkheid van) het product/beleving van de ondernemer, wat resulteert in economische spin-off.

Al deze doelstellingen kunnen worden gerealiseerd met de LRE | ZAB. Hiervoor wordt het concept van de Liberation Route Europe overgenomen met eventueel lokale toevoegingen. In hoofdstuk 3 wordt verder ingegaan op de randvoorwaarden die worden gesteld door de partners en de Stichting Liberation Route Europe en op het resultaat van dit project. Monitoring doelstellingen Om te controleren of de doelstellingen ook daadwerkelijk worden gehaald en om de mogelijkheid te hebben hierop bij te sturen in bijvoorbeeld aanbod of marketingcommunicatie, is het belangrijk de doelstellingen te kwantificeren en meetbaar te maken. Hiervoor wil de Stichting Liberation Route Europe een monitoring ontwikkelen, waarbij naamsbekendheid en bezoek jaarlijks gemeten worden aan de hand van telefonisch onderzoek. Daarnaast worden internetcampagnes nauwkeurig gevolgd met behulp van onder andere Google Analytics.


7

3. Randvoorwaarden en resultaat Om te kunnen voldoen aan de doelstellingen, moet rekening worden gehouden met verschillende randvoorwaarden. Deze kunnen gesteld worden door de partners en door de Stichting Liberation Route Europe.

Bij een samenwerking tussen verschillende partners die willen aansluiten bij een al bestaand, maar nog niet volledig doorontwikkeld concept, ontstaat enige spanning tussen hun autonomie en hetgeen al is vastgelegd. Onderstaande randvoorwaarden zijn een opsomming. Bij het realiseren van het project zal op detailniveau per partner nog afstemming moeten plaatsvinden met de concept bewaker: de Stichting Liberation Route Europe. Randvoorwaarden Deelname inhoudelijke partners De samenwerking met de musea, erfgoedinstanties en heemkundekringen is onontbeerlijk. Om het volledige historische verhaal goed te kunnen vertellen, om content (tekts, beeld en audio) aan te kunnen leveren voor de Liberation Route Europe, om verbindingen te kunnen leggen tussen de verschillende musea en de POI’s, om een goede historische (dubbel)check te kunnen uitvoeren op de verhalen en voor het lokale inhoudelijke en financiële draagvlak. Ook bij de exploitatie kunnen deze partners een rol spelen.

Deelname ondernemers (in toeristische sector) in de regio Draagvlak bij ondernemers is belangrijk voor het slagen van de Liberation Route Europe als toeristisch product. Dit draagvlak uit zich onder andere door de promotie van de Liberation Route vanuit de ondernemers, maar zij zouden ook kunnen adverteren op bepaald printmateriaal van de Liberation Route. Ondernemers vormen hiermee een belangrijk distributiekanaal en op termijn kunnen zij een – beperkte – bijdrage leveren aan voor de verdere exploitatiekosten van de Liberation Route. Zowel in Gelderland als in het oosten van Brabant dragen ondernemers ook bij aan de kosten voor de LRE.

Betrokkenheid/deelname van Oost- en West-Vlaanderen De deelname van Oost- en West-Vlaanderen is van belang voor: de impact, het draagvlak en de uitstraling van de LRE| ZAB; het kunnen vertellen van het volledige verhaal van de Slag om de Schelde; het kunnen participeren van de andere 3 provincies in de uitvoering van het project.

Betrokkenheid/deelname van Frankrijk Vanuit het 2 Mers Seas Zeeën project geeft Zeeland aan het belangrijk te vinden dat haar Franse partners (Leffrinckoucke, Dunkerque, Normandie memoires en SMCO) ook betrokken worden bij dit project.

Betrokkenheid van Canada Om het potentieel aan nieuwe internationaal geïnteresseerden in de Liberation Route Europe te kunnen benutten, is het belangrijk dat Canada dit project een warm hart toedraagt en zoveel mogelijk Projectplan – versie 1B – Liberation Route Europe | Zeeland, Antwerpen, Brabant

8

ondersteunt in de promotie hiervan in Canada. Via de gemeente Bergen op Zoom worden goede contacten onderhouden met de Canadese ambassade in Nederland.

Naast luisterstenen ontsluiting van data op andere kwalitatieve manieren, zoals Augmented Reality De toevoeging van Augmented Reality (AR) zorgt ervoor dat meer informatie ontsloten kan worden en verhoogt de aantrekkelijkheid van de route. AR biedt een nieuwe beleving, die juist ook het jongere gedeelte van de doegroep zal aanspreken.

Duurzaamheid: borging van exploitatie na implementatie, zowel financieel als inhoudelijk, technisch en op het gebied van marketingcommunicatie Het is essentieel dat de Liberation Route Europe na oplevering wordt onderhouden. De dragers in het landschap en de ruimte daaromheen moet onderhouden worden, de database met daarin alle luisterspelen, film-, foto- en geluidsfragmenten moet up-to-date blijven en alle communicatieen marketingmiddelen moeten regelmatig worden herdrukt en/of vernieuwd. Gemeentes, inhoudelijke en toeristische partners spelen hierin een rol, net als de Stichting Liberation Route Europe.

Aansluiten bij het concept van Liberation Route Europe Zonder aansluiting bij het concept van de Liberation Route van de Stichting Liberation Route Europe kan deze in andere provincies niet (verder) worden ontwikkeld. Aansluiting houdt in dat gebruikt wordt gemaakt van: •

Selectiecriteria voor het bepalen van locaties en verhalen die onderdeel uitmaken van de Liberation Route, zoals tijdsspanne en onderwerp: Bevrijding in 1944-1945 gerelateerd aan de Slag om de Schelde.

•

De naam van de Liberation Route Europe.

•

Een hoorspel (van 2 tot 3 minuten) met als outro het noemen van de belangrijke musea in de buurt van de POI waar meer informatie over het onderwerp te verkrijgen is.

•

Een markering in het landschap op de locatie waar de gebeurtenis uit het luisterspel heeft plaats gevonden. Deze heeft een voor toeristen/gebruikers herkenbare Liberation Route Europe uitstraling.

•

Hedendaagse toepassingen om de verhalen kwalitatief en laagdrempelig bij een groot publiek onder de aandacht te brengen. De invulling hiervan kan zowel door de Stichting (een app voor alle POI’s) als provinciaal (bijvoorbeeld een serie animatiefilmpjes door studenten) worden uitgevoerd.

•

De huisstijl. Voor de Liberation Route Europe is de afgelopen jaren een herkenbare huisstijl ontwikkeld. Een huisstijlmanual waarvan alle partners gebruik kunnen maken, wordt opgesteld. Dit manual geeft inzicht in de intrinsieke en de emotionele lading van het merk Liberation Route, in de technische details voor het gebruik en geeft aan wie het merk mag gebruiken. Ook bevat het een protocol voor de manier waarop wordt toegezien op het gebruik van het merk. De Stichting Liberation Route Europe controleert de toepassing van het merk actief, zowel digitaal als in het veld. Dit wordt gecoördineerd door de communicatiemedewerker. Daarbij si er altijd ruimte voor lokale toepassingen/wensen en eisen. In overleg met de Stichting LRE kunnen toepassingen worden besproken. Projectplan – versie 1B – Liberation Route Europe | Zeeland, Antwerpen, Brabant

9

•

•

Internationale uitstraling. Uit de communicatiemiddelen blijkt duidelijk dat de provinciale Liberation Route Europe onderdeel uitmaakt van het grotere Europese geheel. Dat kan ook betekenen dat (inter)nationale subsidiënten benoemd moeten worden.

Duidelijke projectstructuur Voordat het project van start gaat, zijn heldere afspraken gemaakt over taken en verantwoordelijkheden, zowel tijdens als na de implementatie. Dit projectplan doet daar een eerste voorstel voor dat – in dat stadium – alle partners nog moeten onderschrijven (zie hoofdstuk 6). Van belang hiervoor zijn de samenwerkingsconstructie die de Stichting Liberation Route Europe ontwikkelt en de input die daarvoor in dit projectplan (door de partners) wordt gegeven.

•

Financiering met sluitend dekkingsplan Uiteraard wordt het projectplan afgesloten met een begroting en een dekkingsplan. Dit dekkingsplan is echter gebaseerd op eerste contacten met subsidiënten, niet op subsidieaanvragen. Die moeten plaats vinden naar aanleiding van dit projectplan. Vervolgens kan een go/no-go-moment worden bepaald.

Resultaat In het landschap zijn op bijzondere en gedenkwaardige plaatsen herkenbare markeringen te vinden, zoals een paal, een kei of een ander middel. Op een laagdrempelige manier wordt de cultuurhistorie niet alleen herkenbaar, maar door de hoorspelen en de Augmented Reality ook makkelijk toegankelijk. Op iedere plaats wordt verwezen naar de musea, zoals zij ook naar de route verwijzen. De Liberation Route wordt opgenomen in fietsroutes en andere toeristische middelen, zodat deze toegankelijk is voor een brede doelgroep (niet alleen voor hen die er specifiek naar op zoek zijn). Ook wordt hiermee de continuïteit van de route gewaarborgd. Doordat de LRE | ZAB onderdeel is van een grotere route (uiteindelijk van Bayeux naar Berlijn), is de kans op economische spin-off voor de ondernemers groot. Door uitbreiding wordt de route aantrekkelijk voor meerdaags verblijf en biedt daarmee meer kansen voor ondernemers (vooral horeca). de

In Canada gaat WOII pas nu leven bij de 3 generatie, hier ligt ook het potentieel voor de nieuwe toeristische doelgroep. De Canadese inzet bestond uit 105.000 tot 175.000 manschappen. Een viervoud hiervan is het potentieel van de Liberation Route voor Zeeland, Antwerpen en Brabant (naast de dagjesmensen en de Poolse, Amerikaanse en Britse strijders). Om de doelstellingen te behalen worden de volgende middelen ingezet, waarbij de randvoorwaarden als kader zijn gebruikt. Locaties Liberation Route Europe|Zeeland, Antwerpen, Brabant (POI’s) Fysieke Liberation Route Europe|Zeeland, Antwerpen, Brabant Digitale Liberation Route Europe|Zeeland, Antwerpen, Brabant Beeldende Liberation Route Europe|Zeeland, Antwerpen, Brabant Augmented Liberation Route Europe|Zeeland, Antwerpen, Brabant Papieren Liberation Route Europe|Zeeland, Antwerpen, Brabant Geïntegreerde Liberation Route Europe|Zeeland, Antwerpen, Brabant


10

! Belangrijkste component van de Liberation Route is de content. De eerste stap hierin is het bepalen van de locatie op basis van de gebeurtenis die daar heeft plaatsgevonden. Voordat definitief wordt besloten dat een locatie daadwerkelijk een Point of Interest voor de Liberation Route Europe is, worden de volgende stappen doorlopen:

•

•

Inhoudelijk: •

Op de locatie heeft een belangrijke gebeurtenis plaatsgevonden die van belang was voor de bevrijding in 1944-1945 en (direct of indirect) betrekking had op de Slag om de Schelde.

•

Het verhaal van de locatie is lokaal aangedragen en/of kan rekenen op lokaal inhoudelijk draagvlak.

•

De locatie maakt een verhaal zichtbaar dat persoonlijk en klein is of juist groot en meer militaristisch van aard met een persoonlijke toon erin. De verhalen gaan altijd over mensen, niet alleen over militaire operaties.

•

Het verhaal ondersteunt de doelstellingen van de Liberation Route Europe.

•

Het verhaal onderscheidt zich van andere verhalen in de regio. Zo laten de verhalen samen verschillende perspectieven zien en bieden ze de luisteraar verschillende manieren voor identificatie met de personages.

Fysiek: •

•

Op de locatie waar het verhaal zich in 1944-1945 heeft afgespeeld kan een drager worden geplaatst, waar het verhaal kan worden beluisterd.

Financieel: •

De gemeente waartoe de locatie behoort, levert een financiële bijdrage aan de luistersteen en

•

draagt zorg (direct of indirect) voor het onderhoud hiervan.

De opsomming die hieronder volgt is slechts een suggestie, een uitgangspunt dat is gebaseerd op verschillende historische bronnen. In de uitvoering kan hiervan worden afgeweken. Locaties die aan bovenstaande punten voldoen, kunnen worden toegevoegd. Locaties die dat niet doen, kunnen juist afvallen. Uiteindelijk worden alle verhalen voor en na verwerking tot een script gecontroleerd en beoordeeld door een autoriteit op het gebied van deze historie. Tenslotte wordt de opsomming afgerond met een eerste poging om voor Oost- en West-Vlaanderen een aantal POI’s te benoemen. Zoals eerder vermeld, is deelname van deze 2 Vlaamse provincies van belang. Daarom is een indicatie van de POI’s in deze provincies, al dan niet specifiek uitgewerkt, opgenomen.


11

Provincie Zeeland (16 POI’s benoemd) Vlissingen (meest gebombardeerde stad van Nederland in WOII): • De Oranjemolen: Eerste aanvalsgolf op de glooiing van de dijk. e • Hotel Brittannia: Op 3 november bestormden de Schotten van het 7/9 bataljon Royal Scots het hotel. In een kelderbunker namen ze de Duitse Vestingkommandant Reinhardt met zijn staf gevangen. Vlissingen kwam hiermee eindelijk in geallieerde handen. • Slijkhaventje: In de nacht van 31 oktober op 1 november 1944 werden de landingen uitgevoerd bij het zogenaamde Slijkhaventje (codenaam Uncle Beach). De stormloop van de commando's was effectief en binnen 5 minuten werd een 7,5 cm kanon buitgemaakt. Rond half 7 stonden alle manschappen van e het 4 commando (550 man) aan land. In Vlissingen ontstonden felle straatgevechten toen de e commando's hun doelen in de stad probeerden te bereiken. Korte tijd later landden het 4 bataljon e (The King's Own Scottish Borderers) en andere eenheden van de 155 brigade onder commando van Brigadegeneraal McLaren, ten koste van ernstige verliezen. Nadat het licht was geworden, werd de situatie op Uncle Beach een hel. De Duitsers bestookten de plaats onophoudelijk met hun artillerie. Ook de ondergrondse wierp zich in de strijd en wist beslag te leggen op de bevelen om de scheepswerf van de Maatschappij ‘De Schelde’ te vernielen. Door het onderscheppen hiervan bleef de werf dit lot bespaard. Westkapelle • De Westkapelse Zeedijk: Deze werd over een lengte van 120 meter weggevaagd, het dorp werd vrijwel geheel verwoest. Hierbij vielen meer dan 120 doden. Alleen al in de kelder van ‘De Molen van Theune’ kwamen 47 bewoners om die daar hun toevlucht zochten. Het doel, geheel Walcheren onder water zetten, werd met dit bombardement nog niet bereikt. Axel •

Locatie bij Gdynia Museum: Op 19 september 1944, na een strijd van 4 dagen, werd Axel bevrijd door e de 1 Poolse pantserdivisie. Op de plek waar de slag om Axel plaatsvond, staat nu het Gdynia Museum, een particulier oorlogsmuseum waarvan de collectie een beeld schets van de bezettingsjaren en de strijd om Axel. Of bij Kruis van Axel.

Breskens/Groede/Oostburg • Bij een van deze 3 locaties aandacht voor de Atlantikwall die daar is gebouwd. • Breskens, Fort Frederik Hendrik. Met de steun van zware artillerie en met luchtaanvallen werd op 21 oktober 1944 de aanval geopend op Breskens. 's Middags viel het stadje in geallieerde handen, maar het oude Fort Frederik Hendrik was nog stevig in Duitse handen. Pas na felle gevechten werd de bezetting hiervan (23 man) op 25 oktober gedwongen zich over te geven. Terneuzen • De Braakman (ten westen van Terneuzen): Locatie naast het monument bij de landingsplaats bij Biervliet. 2 dagen na het begin van de aanval over het Leopoldkanaal (zie verhalen Oost-Vlaanderen) e viel meer oostelijk de 9 infanteriebrigade bij de Braakman aan (tegenwoordig is dit ingepolderd, maar destijds was het een inham van enkele kilometers breed, die zich – ten westen van Terneuzen – bijna e uitstrekte tot de Nederlands-Belgische grens). De Britse 79 pantserdivisie had Buffalo's (rupsvoertuigen voor amfibische operaties) en Terrapins (Britse amfibievoertuigen op wielen) geleverd om de Braakman over te steken. Na 9 kilometer varen bereikten ze de dijk aan de overzijde en verrasten de Duitse verdedigers volkomen. De Canadezen kregen pas tegenvuur toen het al licht werd en nadat een behoorlijk bruggenhoofd was gevestigd. Maar toen begonnen de Duitsers ook goed. Vanaf de overkant (bij Vlissingen) en vanuit Breskens werden de aanvallers onder artillerievuur genomen. De Canadezen moesten een rookgordijn leggen van Terneuzen tot aan het front, om de transportbewegingen aan het oog van de Duitsers te onttrekken. Op 14 oktober 1944 maakten e eenheden van de Canadese 4 Armoured Division contact met troepen aan het Braakmanfront. Dit


12

verbeterde de situatie, omdat nu voorraden uit het zuiden konden worden aangevoerd in plaats van over het water van de Braakman. Aardenburg e • Gevechten bij het Leopoldkanaal: Op 18 oktober 1944 nam de Schotse 52 Lowland Division (onder e commando van Generaal-majoor Edmund Hakewill Smith) de taken over van de Canadese 7 brigade. De Lowland Division was een territoriale divisie uit Zuid-Schotland en uitstekend getraind voor diverse taken. Ze gingen vol elan de strijd aan en veroverden op 19 oktober Aardenburg. De Duitsers werden teruggeworpen op verdedigingslinies op de lijn Breskens via Schoondijke en Oostburg naar Sluis. Arnemuide of Nieuwdorp: • Bij de Sloedam (locatie bij een van de 3 aanwezige monumenten?): De Sloedam, een kale dijk met een lengte van meer dan een kilometer, was moeilijk te nemen. Op 31 oktober 1944 startte de Black Watch of Canada de aanval en rukten de soldaten op onder zwaar Duits vuur. Op 70 meter voor de kust van Walcheren stokte de opmars en moesten de mannen terug. 's Avonds deed een ander bataljon, de Calgary Highlanders, een vergeefse poging. De volgende morgen probeerden de Canadezen het opnieuw, nu met artillerieondersteuning. Dit keer lukte het wel en wisten ze voet aan land op Walcheren te krijgen, maar een nachtelijke tegenaanval van Duitse zijde joeg ze weer terug. Uiteindelijk wist het laatste Canadese bataljon tot Walcheren door te dringen en daar een bescheiden e bruggenhoofd te vormen. Daarna nam de Britse 157 brigade de aanval over. Al op 2 november moesten zij een Duitse tegenaanval afslaan. • Bij museum in Nieuwdorp: Verzetsman Kloosterman uit Nisse wist een manier om de Sloe ten zuiden van de Sloedam over te steken. Nadat verkenningen waren uitgevoerd en mijnen geruimd, werd in de nacht van 2 op 3 november 1944 , met stormboten en wadend door het lage water, een oversteek e gemaakt. Op deze manier wist de 156 brigade de Bijleveldpolder te bereiken en de Duitsers daar e volkomen te verrassen. Op 4 november maakten deze troepen contact met de 157 brigade in het bruggenhoofd bij de Sloedam en was het ergste leed geleden. 's Avonds was er een bruggenhoofd gevormd van 2 bij 4 kilometer en kon de opmars naar Middelburg beginnen. Middelburg • Na de gevechten om de Sloedam volgde een moeizame verovering van Walcheren. Op 3 november 1944 kwam via het verzet een bericht binnen. De Duitse commandant op Walcheren, Generaal Wilhelm Daser, was bereid zich over te geven, op voorwaarde dat hij dat deed aan een tankmacht. Hij had zijn hoofdkwartier aan de Dam in Middelburg. Op Walcheren was echter geen tankmacht aanwezig. De geallieerden besloten op 6 november dan maar de 11 aanwezige Buffalo’s naar Middelburg te sturen. Generaal Daser gaf aan zich over te willen geven, aan een hooggeplaatste e officier. Majoor Johnston, de commandant van het 7/9 bataljon Royal Scots, bleek de enige aanwezige officier te zijn met een hoge rang. Hij liet zich tijdelijk tot kolonel promoveren en wist zo de generaal tot overgave te dwingen. Die leverde zijn pistool in. De opstelling van de generaal was waarschijnlijk veroorzaakt door dwang van de Duitse legerleiding. Indien Duitse officieren zich overgaven zonder dat er sprake was van een overmacht, konden familieleden thuis op tegenmaatregelen rekenen. Oudelande/Baarland • Locatie 1: Bij de Vlakebrug, deze is zwaar gebombardeerd. De Canadezen legden 2 noodbruggen aan (waaronder 1 zware voor tanks). Bruggen waren noodzakelijk voor de Canadese opmars en aanvoer. • Locatie 2: Verhaal vanuit Operatie Vitality II. Baarland Zeedijk was het landingspunt van de Schotten. Colijn (Noord-Beveland) • Naast het standbeeld van Luitenat Havelaar van de Prinses Irene Brigade: Vertelt het verhaal van de Canadese bevrijding en verdediging tegen Duitse raids vanuit Schouwen, dat bezet bleef tot de Duitse capitulatie, en de raids van de commandotroepen die overal in Noord-Beveland waren ingekwartierd.


13

Provincie Noord-Brabant (West- en Midden-Brabant, 23 POI’s benoemd) Steenbergen • Welberg (Oudlandse Watergang/Welbergse Dijk): Het dorpje Welberg, ten zuiden van Steenbergen, heeft het in november 1944 zwaar te verduren gehad. De terugtrekkende Duitse troepen boden hier hardnekkig weerstand. Tientallen Canadese militairen en burgers uit Welberg verloren het leven. In het gebied rond Welberg liggen plekken die herinneren aan die zware strijd, zoals de Oudlandse Watergang en de Welbergse Dijk. Woensdrecht • Antwerpsestraatweg (bij rotonde met Raadhuisstraat): Dit gebied lag maar liefst 3 weken in de frontlijn. Voor een bewegingsoorlog als WOII een ongekend lange periode. • Polder op de grens met Zeeland (ter hoogte van de Kreekrakdam): In dit gebied is vreselijk gevochten. Aan beide kanten verloren tal van soldaten het leven of raakten gewond. Op vrijdag 13 oktober 1944 sneuvelden 58 Canadezen en vielen er vele gewonden. De Canadezen noemen deze dag ‘Black Friday’. De polder vormde de toegang tot de Kreekrakdam, de toegang tot Zuid-Beveland. De Duitsers hadden er alle belang bij te voorkomen dat de Canadezen deze dam in handen zouden krijgen. Bergen op Zoom e • Canadalaan: Deze straat heet oorspronkelijk Huybergschebaan. Hierover trokken de troepen van de 4 Canadese pantserdivisie op naar Bergen op Zoom op 27 oktober 1944. De stad was belangrijk voor zowel de Duitsers als de Canadezen; deze waarborgde de flankverdediging voor het bezit van de Westerschelde. • Burgemeester Stulemeijrlaan/Noordzijde Zoom: van 28 tot en met 30 oktober 1944 zware strijd tussen Canadese en Duitse troepen aan de noordkant van Bergen op Zoom. In de dagen nadat de Duisters werden teruggedreven richting Steenbergen, bleef de Duitse artillerie de stad beschieten. Mikpunt was onder meer de toren van de middeleeuwse Sint-Gertrudiskerk, die door de Canadezen als waarnemingspost kon worden gebruikt. De toren raakte hierbij beschadigd. Van de andere kerkgebouwen in de stad had een Duits Sprengkommando in de vroege ochtend van 27 oktober 1944 de torens al opgeblazen. e

Daarnaast verschillende plaatsten die zijn bevrijd door de 1 Poolse pantserdivisie, deze kunnen verder ingevuld worden in samenwerking met het Generaal Maczek Museum. Het gaat om POI’s in de volgende gemeentes (soms meerdere POI’s per gemeente): Gemeente Breda (incl. plaatsen Prinsenbeek, Ginneken, Bavel) Baarle-Nassau (zowel Nederland als België) Gemeente Gilze-Rijen Gemeente Alphen-Chaam Gemeente Oosterhout Gemeente Drimmelen (incl. plaatsen Hoge en Lage Zwaluwen, Made, Wagenberg, Terheijden) Gemeente Moerdijk (incl. Zevenbergschenhoek)

Provincie Antwerpen ( 14 POI’s benoemd) Klein-Willebroek • Plek: aan de vroegere ‘Weduwe Van Enschodtbrug’ (over de rivier van Klein-Willebroek naar Boom). Dit was een voetgangersbrug waarover de Engelse tanks toch konden oversteken dankzij Luitenant Robert Vekemans. • Verhaal over en vanuit oogpunt van Vekemans: Op voorstel van Vekemans verlieten de geallieerden de staatsbaan en rukten op via de trekweg naast het kanaal Brussel-Rupel. De Duitsers waren zo Projectplan – versie 1B – Liberation Route Europe | Zeeland, Antwerpen, Brabant

14

verwonderd over de snelheid van de Britten, dat ze hun plan om de haveninstallaties te vernietigen niet meer konden uitvoeren. Het verhaal verder vertellen vanuit oogpunt van Vekemans die bij zijn schoonouders logeerde om zo de volgende dag de Britten mede te delen dat ze een andere brug moesten nemen dan zij oorspronkelijk van plan waren. Antwerpen Over de haven van Antwerpen kunnen vele en uiteenlopende verhalen worden verteld vanuit een meer persoonlijk oogpunt, onder andere: • Plek: af te stemmen met Havenbedrijf Antwerpen en ATC (in de buurt van MAS?) • Verhaal van Majoor Dunlop. Deze bevelhebber van het C-Eskadron leidde de eerste tanks die de Antwerpse haven bereikten. Hij had als jongen in Antwerpen gelogeerd tijdens een fietstocht en kende daardoor de weg naar de haven. Hij sprak voldoende Vlaams om zich verstaanbaar te maken. Hierop kan een hoorspel volgen over de binnentocht, de bevrijding van Antwerpen, die ook voor burgers niet ongevaarlijk was, omdat enkele nog aanwezige bezetters af en toe beschietingen uitvoerden. • Verhaal over het (Antwerpse) verzet. Het verzet in België stond onder leiding van Luitenant-kolonel Urbain Reniers. In het havengebied was Eugene Colson bevelvoerder over het verzetsbataljon. Op 1 september 1944 werd het codebericht voor het Antwerpse verzet uitgezonden via de BBC: “Pour François, la line est claire”. Dit was het sein om de geplande mobilisatie te starten. Dit verhaal over de bevrijding van Antwerpen wordt voorts verteld vanuit Colson of een andere verzetsman. • Gevechten om de haven (en sluizen). Bij het Albertkanaal door geallieerden en het verzet tegen het Duitse leger. • Rol haven in bevoorrading geallieerden. Vanaf 28 november 1944 werd Antwerpen de grote bevoorradingshaven van de geallieerde legers. Tot 8 mei 1945 werden hier 512 Britse schepen met 2.218.000 ton en 628 Amerikaanse schepen met 2.942.000 ton oorlogsmateriaal gelost. 54.000 Britse en 30.000 Amerikaanse voertuigen werden aan wal gezet. Verhaal van een van de soldaten die daar aan het werk waren of een havenarbeider. Kapellen-Brasschaat • Plek: Waar de militaire spoorlijn (vanaf 2014 railbike) de ATG kruis. Een Antitankgracht van ongeveer 9 meter breed die werd gegraven ter verdediging van Antwerpen. • Verhaal: De gracht loopt van het Albertkanaal in Oelegem tot aan de Schelde in Berendrecht. Bedoeling was dat pantservoertuigen zich hierin vast zouden rijden en zo uitgeschakeld konden worden. Eigenlijk was het principe al voorbijgestreefd toen de gracht operationeel was. Op 3 oktober 1944 werd het kamp van Brasschaat ingenomen door de Canadezen. Voordien had de Duitse bezetter, tijdens een maand van verbeten gevechten, systematisch alle gebouwen en installaties vernietigd. • Op de 4 oktober 1944 wordt Kapellen bevrijd door een van de Canadese (Franssprekende) bataljons, Les Fusiliers Mont-Royal. Kalmthout • Plek: Heidestatieplein (standbeeldengroep van Canadese en Belgische verzetsstrijder). • Op het Heidestatieplein van Kalmthout vinden we het ‘Monument van de erkentelijkheid’. Hier staan 2 levengrote bronzen mannenfiguren tegenover elkaar. De ontmoeting verwijst naar de aankomst van de Canadese troepen (Les Fusiliers Mont-Royal) op 8 oktober 1944 en de bevrijding van Kalmthout na een bittere strijd op 21 oktober 1944. Op 8 oktober voegde een Belgische verzetsgroep van 350 man onder leiding van Edouard Pilaet zich bij de Canadezen. 2 andere Belgische verzetsgroepen, waarvan een onder Colson, werden ook ingezet langs de blootgestelde flank. en/of • Plek: In de buurt van het ven de Putse Moer in de Kalmthoutse Heide. Hier staat een kanon als oorlogsmonument, ter herinnering aan de verdediging tegen de Duitse V-bommen aan het einde van WOII. Dit uniek en zeldzaam oorlogsmonument is geen replica maar een echt en op schitterende wijze gerestaureerd 90 mm luchtafweerkanon. Het maakte deel uit van het ‘anti-flying bomb commando Antwerp X’ onder bevel van de Amerikanse Brigade-generaal Claire Armstrong en is nu geplaatst Projectplan – versie 1B – Liberation Route Europe | Zeeland, Antwerpen, Brabant

15

vlakbij de historische plaats waar het stond in 1945 in de buurt van het ven de Putse Moer in de Kalmthoutse Heide. Verhaal over de bombardementen en hoe de bewoners daarmee te maken kregen. Brecht • Plek: Bij het Winters Monument aan de Schotense Vaart (Sint Job-in-t-Goor) • Over Bevrijding door Canadezen en Britten naar aanleiding van omgekomen Canadese bruggenbouwer. Rijkevorsel: • Locatie: Bij monument Polar Bears/kanaal Schoten-Turnhout e • De Britse 146 Brigade kon hier het kanaal oversteken, de stelling doorbreken en een noodbrug aanleggen. Hierop lanceerden de Duitsers 3 dagen lang krachtige tegenaanvallen om het e bruggenhoofd terug te krijgen. Maar met hulp van de het Canadese 27 pantserregiment wisten de bataljons stand te houden. Hoogstraten: • Locatie: Bij de Sint-Katharinekerk? • Door terugtrekkende Duisters is de kerktoren (die als goede uitkijkpost diende) opgeblazen. Merksplas: • Plek: Verschillende locaties mogelijk • Bevrijd door de Polen met ondersteuning van Britse artillerie. Merksplas was ondermijnd en versperd, maar de Jagers van Podhale slaagden erin de stad binnen te dringen. Hierna trokken ze naar de brug over de rivier die reeds door de Jagers te Paard was veroverd. Turnhout: • Locatie: Heilig-Grafinstituut? De stad werd vanaf 18 september 1944 in staat van verdediging gebracht en de Duitsers maakten aanstalten om zich achter het kanaal Dessel-Schoten (de Turnhoutse Vaart) terug te trekken. Alle scholen waren al op 1 september door de Duitsers opgeëist en in het HeiligGrafinstituut werd een Duits veldhospitaal ingericht. Op dinsdag 19 september werd het gerucht bevestigd dat de oostelijke kant van de stad onmiddellijk en totaal ontruimd moest worden. Dit betekende dat alle huizen tussen Sevendonck, Graatakker, Markt, Paterstraat, Elisabethlei en OudTurnhout voor 7 uur ’s avonds geëvacueerd moesten zijn. Een groot gedeelte van de bevolking moest inderhaast een onderkomen zoeken bij familie en vrienden, in scholen en in schuilkelders in het westen van de stad. Er heerste die dag een grote solidariteit onder de Turnhoutse bevolking. Iedereen trachtte elkaar te helpen, niemand liet zich onbetuigd. Op 24 september is Turnhout bevrijd, maar de slag vond vooral plaats bij de Turnhoutse Vaart, die pas vanaf 3 oktober werd bevrijd. Provincie West-Vlaanderen Oostende • Bij de haven: De haven viel op 8 september 1944, maar de havenwerken waren volledig verwoest. De schepen konden daar pas vanaf 26 september binnenlopen zonder het risico van mijnen en versperringen. Knokke-Heist • De bevrijding van Knokke-Heist was van het grootste belang voor de het vrijmaken van de Schelde en van de Antwerpse haven. Gedurende 2 maanden hebben de Canadese troepen Knokke belegerd. Zeebrugge • Locatie: Bij het monument in de haven. Dit is het laatste stukje Belgisch grondgebied dat werd bevrijd door de Canadezen op 3 november 1944.


16

Brugge (kanaal Brugge-Gent, exacte locatie bepalen) e • Op 6 september 1944 trok de Poolse 1 Armoured Division België binnen zonder op noemenswaardige e tegenstand te stuiten en trok de Canadese 4 Armoured Division op naar Brugge. Beide onderdelen stuitten op 6 september op hevige tegenstand bij het Kanaal Brugge-Gent, zodat een snelle overtocht e was uitgesloten. Met de rug tegen de Schelde vochten de Duitse troepen van het 15 Leger verbeten om eigen behoud en om de controle op de waterweg naar Antwerpen.

Provincie Oost-Vlaanderen Strobrugge (bij Leopoldkanaal) en/of Moerhuizen e • Op 6 oktober 1944 om half 6 ’s ochtends trok de Canadese 7 infanteriebrigade (met 150 km in de benen, omdat ze meegevochten hadden bij de verovering van Calais, dat pas op 1 oktober viel) bij Strobrugge over het Leopoldkanaal. Deze aanval werd uitgevoerd onder dekking van 27 Wasps (brenguncarriers uitgerust met een vlammenwerper). Iets westelijker, bij Moerhuizen, stak een andere compagnie het kanaal over, aanvankelijk zonder dat de Duitsers een schot losten. Beide groepen veroverden een bruggenhoofd, maar konden dat niet uitbreiden door hevig afweervuur van de Duitsers, die bijgekomen waren van de eerste schrik. Op 9 oktober werden na zware gevechten de beide bruggenhoofden samengevoegd. De Royal Canadian Engineers (genietroepen) legden op 13 oktober een brug over het kanaal, waarmee de Canadezen vaste voet kregen bij Eede (Zeeland/Nederland). Moerkerke: • 3 september 1944. De Canadezen stonden rond Sijsele, de Duitsers aan de Noordzeekust. In de avond gingen de assaultboten te water: in totaal staken 440 Canadese infanteristen de kanalen over; 360 van hen moesten het bruggenhoofd vrijmaken. Alles mondde uit in vreselijke huis-aan-huis-, zelfs mantegen-mangevechten. De niet-geëvacueerde Burgers moesten het moorden ondergaan terwijl ze zich verschuilden in hun kelders. 17 lange uren probeerden de Canadezen stand te houden. Door het aanhoudende Duitse artillerie- en mitrailleurvuur kon er geen poging ondernomen worden om de brug te plaatsen. De munitie van de bevrijders in de wijk ‘Het Molentje’ raakte op. De gevechten gingen door met messen, bajonetten en buitgemaakte wapens. De bevrijders bevonden zich in een hopeloze situatie en moesten zich terugtrekken. De Duitsers hadden met succes hun bevel kunnen uitvoeren; de Canadezen zijn er nooit in geslaagd om langs deze weg de rest van België te bevrijden. Hierna trokken ze naar Strobrugge. Liefkenshoek: • Locatie: Bij Fort van Liefkenshoek Andere interessante locaties zijn: • Gent • Maldegem en Adegem (militaire begraafplaats van Slag om de Schelde slachtoffers) • Eeklo In bijlage 1 is een overzichtskaart toegevoegd waarop te zien is hoe de plaatsen zich tot elkaar verhouden. AD B. Fysieke De Liberation Route is herkenbaar door de elementen die worden geplaatst op POI’s. Via de drager kan men op locatie een hoorspel beluisteren. Dit vertaalt stukjes relevante en/of persoonlijke geschiedenis naar een levendig verhaal. Een hoorspel duurt circa 2 tot 3 minuten en vergroot de impact van de beleving van dit stukje cultuurerfgoed. In dit projectplan wordt uitgegaan van een trappaal of een kei, maar dit kan een ander middel worden dat aan dezelfde eisen voldoet. Een veldkei: Projectplan – versie 1B – Liberation Route Europe | Zeeland, Antwerpen, Brabant

17

•

Bij een kei toetst de gebruiker een telefoonnummer in (kosten € 1,00 per gesprek) waarna hij een levendig hoorspel kan beluisteren (in 4 talen).

•

De gebruiker gaat via een mobiel internet, een QR-code of Layar naar de betreffende algemene of locatiegebonden website en downloadt daar het hoorspel. Ieder hoorspel sluit af met een verwijzing naar de voor dit onderwerp belangrijke en interessante musea.

•

Via de mobiele toepassingen komen gebruikers ook bij extra relicten op beeld-, film- of geluidsfragmenten. Daarbij zien ze welke andere interessante locaties hierna te bezoeken zijn.

•

Algemene informatie over de Liberation Route Europe en het gebruik van de route is te vinden op een plaquette van A3 formaat met beeld en/of tekst, die op de kei wordt bevestigd.

Een trappaal: •

Bij een trappaal kan het hoorspel direct en zonder kosten worden beluisterd. De gebruiker trapt op een pedaal (waardoor de benodigde energie wordt opgewekt) en het verhaal wordt afgespeeld (keuze voor 4 talen).

•

Via een mobiel internet, een QR-code of Layar bezoekt de gebruiker de betreffende algemene of locatiegebonden website en downloadt daar het hoorspel. Ieder hoorspel sluit af met een verwijzing naar de voor dit onderwerp belangrijke en interessante musea.

•

Via de mobiele toepassingen komt de gebruiker ook bij extra relicten op beeld-, film- of geluidsfragmenten. Daarbij worden andere interessante locaties vermeld die hierna te bezoeken zijn.

•

Algemene informatie over de Liberation Route Europe en het gebruik van de route is te vinden op de bovenkant van de paal. Deze vorm is geschikt voor veel beeld en weinig tekst.

Ad C. Digitale De Liberation Route heeft een website: www.liberationroute.com. Op de site kan de Liberation Route op een landkaart worden bekeken. Daarnaast zijn nu de hoorspelen van de Liberation Route in Gelderland en OostBrabant te beluisteren en te downloaden (voor op de eigen MP3-speler). Verder vindt de bezoeker op de site informatie over monumenten, begraafplaatsen en musea die aansluiten bij dit onderwerp. Tot slot wordt – redelijk summiere – toeristische informatie gegeven; ook arrangementen kunnen onder deze categorie worden geplaatst. De gebruiksvriendelijkheid en de werking van de site moet aangepast worden wanneer deze provincies zich aansluiten. Daarnaast wordt budget gereserveerd om alle informatie ook digitaal te maken en in een database op te slaan, zodat los van het middel, de content altijd goed geborgd is. In samenwerking met de Stichting Liberation Route Europe wordt een nieuw ontwerp gemaakt, waarin alle regio’s gelijkwaardig aandacht krijgen. Ad D. Beeldende Om de kennisoverdracht op kwalitatieve wijze laagdrempelig te realiseren, wordt voor elke provincie een filmpje gemaakt, waarin originele archiefbeelden gecombineerd worden met getuigenverhalen (van toen en nu) met animaties. Het worden 3 kleine minidocumentaires van ongeveer 3 tot 5 minuten. Aan de hand van een persoonlijk verhaal van een militair wordt de context geschetst waarbinnen de slag plaatsvond. De animaties laten zien hoe de troepen zich verplaatsten door het gebied. Deze houden het ook voor een jongere doelgroep visueel aantrekkelijk en interessant. In samenwerking met een professionele filmproducent en jonge tekenaar worden het storyboard en script verder ontwikkeld in een apart plan. Daarnaast worden per provincie 5 korte filmpjes gemaakt met alleen historisch materiaal. Zo’n filmpje ondersteunt het verhaal van een POI, waardoor deze nog beter zichtbaar wordt. Een filmpje duurt maximaal 1 minuut en wordt voorzien van een voice-over die de context van het filmpje vertelt (in 4 talen). Ook worden verhalen van ooggetuigen vastgelegd. Op verschillende plaatsen hebben regionale heemkundekringen deze al eens opgenomen, voor sommige locaties moet dat nog gebeuren. Alle getuigenverslagen worden in audio opgenomen en worden in één herkenbare stijl gebracht. Uit het verhaal van de ooggetuige blijkt de impact van oorlog en bevrijding nog eens extra. Per provincie worden circa 3 Projectplan – versie 1B – Liberation Route Europe | Zeeland, Antwerpen, Brabant

18

ooggetuigenverslagen opgenomen. Ad E. Papieren Via musea, VVV’s, (bus)ondernemers, profit en non-profit distributiekanalen wordt de Liberation Route Europe onder de aandacht gebracht. Dit gebeurt via: • De brochure De brochure bestaat grotendeels uit een kaart. Hierop worden alle locaties van de Liberation Route, de musea, monumenten en begraafplaatsen aangegeven. Daarnaast worden adresgegevens en GPScode’s vermeld, waardoor gemakkelijk van een willekeurige locatie (een restaurant, een museum) naar een luistersteen kan worden gereisd. Ook wordt meer achtergrondinformatie gegeven over de LRE | ZAB en de deelnemende musea. Tenslotte is het mogelijk om op de achterkant alle partijen te noemen die een (financiële) bijdrage hebben geleverd aan de route. • De folder De folder geeft algemene informatie over de Liberation Route en geeft aan hoe Augmented Reality kan worden ingezet voor het beleven hiervan. De QR-codes worden ook in deze folder opgenomen. Het is dus mogelijk om, alleen al door het lezen van de QR-codes uit de folder, een indruk te krijgen van de Liberation Route. In de folder wordt verder verwezen naar de producten en arrangementen die hiervoor zijn ontwikkeld. Tot slot worden advertentiemogelijkheden aangeboden aan deelnemende ondernemers. De folder is een goedkoper alternatief voor de brochure en heeft vooral als doel te informeren en te enthousiasmeren, waar de brochure dient om de Liberation Route daadwerkelijk direct te gaan bezoeken. • Fietsroutes Rondom sommige locaties is het mogelijk een Liberation fietsroute te ontwikkelen. Deze maakt gebruik van het fietsknooppuntennetwerk en kan worden toegevoegd als download aan de site van de Liberation Route, het routebureau, fietsersplatform en dergelijke. Ook kunnen sommige fietsroutes worden opgenomen in de brochure. Ad F. Augmented Via Augmented Reality wordt letterlijk en figuurlijk een extra dimensie toegevoegd aan de Liberation Route. De Route wordt hierdoor nog intenser beleefd, de gebeurtenissen nog sterker invoelbaar en voorstelbaar. Voor de Liberation Route zijn er 2 mogelijke toepassingen van Augmented Reality: QR-codes & Layar. In dit projectplan wordt ervan uitgegaan dat beide worden toegepast. Hierdoor is het mogelijk voor bezoekers om via hun smartphone de (animatie)filmpjes en extra fotomateriaal te bekijken en extra geluidsfragmenten te beluisteren. Hierbij moet goed gekeken worden naar de betaalbaarheid voor de internationale gebruiker. Op sommige plaatsen zal gratis wifi beschikbaar zijn, maar op veel plaatsen ook niet. Via een app die gratis of tegen een kleine vergoeding gedownload kan worden, kan de gebruiker thuis of bij een museum met gratis wifi alle POI’s en informatie downloaden. Een andere optie is een netwerkprovider bereid vinden om dit te sponsoren. Ad G. Geïntegreerde De LRE | ZAB wordt zoveel mogelijk geïntegreerd met bestaande toeristische producten zoals fiets- en wandelroutes, en met initiatieven rondom de bevrijding in de deelnemende regio’s, van herdenkingsmonumenten tot -evenementen. Met de provinciale fietsroutebureau’s en/of VVV’s wordt onderzocht voor welke gebieden een aparte fietsroute kan worden ontwikkeld en waar de locaties van de Liberation Route kunnen worden opgenomen in een bestaand fietsroutenetwerk. Met de deelnemers van het 2 Mers Seas Zeeën project worden afspraken gemaakt over de integratie van of tenminste afstemming met hun locaties en wensen. Ook meer commerciële routepartners als ANWB en TomTom behoren tot de mogelijkheden. Uiteraard wordt de LRE | ZAB ook geïntegreerd met andere, bestaande en toekomstig te ontwikkelen, Liberation Routes.


19

4. Te ontwikkelen activiteiten en projecten Om de beoogde resultaten te bereiken, worden verschillende activiteiten ondernomen en projecten ontwikkeld. In dit hoofdstuk wordt hierop dieper ingegaan. Deze stappen worden in hoofdstuk 7 kort benoemd in het plan van aanpak. Informeren en enthousiasmeren gemeentes Omdat de POI voor ongeveer 50% bekostigd gaat worden door de gemeente of private dan wel zakelijke partners of organisaties van de gemeente, is naast het informeren, het enthousiasmeren van de gemeentes van groot belang. Daarnaast geven zij toestemming voor het plaatsen van de drager van de Liberation Route. In deze eerste projectplan-/initiatieffase is al, rechtstreeks en via de partners, contact geweest met verschillende gemeentes waar een mogelijke POI ligt. Verschillende gemeentes In Brabant en Antwerpen hebben aangegeven hier positief tegenover te staan. In de provincie Antwerpen wordt eind maart nog een informele bijeenkomst gehouden om daar gemeentes en betrokken erfgoed en/of toeristische organisaties te informeren. Bij uitvoering van het projectplan is een van de eerste stappen het organiseren van een officiële bijeenkomst waarbij alle gemeentes (burgemeester en/of wethouder en de betreffende beleidsambtenaar) worden uitgenodigd. Doel van deze bijeenkomst is ze deel te laten nemen aan de Liberation Route. In het oosten van Brabant is gebleken dat zo’n informerende en enthousiasmerende bijeenkomst heel goed werkt. Hierbij leidt deelname van de ene gemeente vaak tot deelname van de buurgemeente. Naast informatie-uitwisseling zijn op de bijeenkomst ook bestaande luisterverhalen te horen en wordt de eerste drager (paal of kei) geplaatst. Vooral dat laatste programmaonderdeel maakt dat het voor tenminste regionale pers interessant is om verslag te doen van de bijeenkomst. De gemeente Bergen op Zoom heeft aangegeven deze bijeenkomst/kick-off graag te willen en kunnen faciliteren, en treedt hierbij op als gastheer. Gezien de geografische ligging van Bergen op Zoom ten opzichte van de 3 partijen ligt het ook voor de hand de eerste bijeenkomst hier te houden. Presentatie Liberation Route Europe voor Zeeland, Antwerpen en Brabant Om het verhaal over de Liberation Route Europe voor het gebied Zeeland, Antwerpen en Brabant goed te kunnen vertellen, wordt van het projectplan een korte, krachtige presentatie over de toepassing van de route in deze gebieden gemaakt. De presentatie gaat in op doel, doelstellingen, doelgroepen, POI’s, communicatieen marketingmiddelen en toeristische kansen. Voor de enthousiasmering van de Canadezen en de Fransen zou deze presentatie vertaald moeten worden in het Engels en Frans. Via de Stichting Liberation Route Europe is er een presentatie voor het totale Europese project, die ook gepresenteerd kan worden door de directeur of de projectleider van de Stichting. Aanstellen van een ambassadeur Als iemand met een groot netwerk en bekendheid zich wil inzetten als ambassadeur van de Liberation Route Europe in haar/zijn regio, zal dit deuren voor het project openen en het draagvlak vergroten. Nu zijn de partners (provincie Zeeland, TPA, gemeente Bergen op Zoom en Serviceclub Fifty One Breda) de ambassadeurs. Bij de start van het projectplan moet iedere partner voor zichzelf bekijken of hij nog steeds ambassadeur wil zijn of dat hij juist iemand anders, bijvoorbeeld op persoonlijke titel, daarvoor wil vragen. Bij voorkeur is deze ambassadeur aanwezig bij presentaties aan gemeentes en ondernemers en wordt hij of zij bijvoorbeeld genoemd als lid van het comité van aanbeveling. Samenwerking musea De Liberation Route Europe brengt cultuurhistorisch geïnteresseerden op de plek waar de historisch belangrijke gebeurtenis heeft plaatsgevonden. Hier kunnen zij een stukje geschiedenis (her)beleven. Voor meer verdieping over het onderwerp verwijst de Liberation Route Europe altijd naar de relevante musea die meer informatie en beleving kunnen toevoegen aan het verhaal van de POI. Dat doet zij aan het einde van het Projectplan – versie 1B – Liberation Route Europe | Zeeland, Antwerpen, Brabant

20

hoorspel en in de brochure. De Liberation Route Europe beoogt ook meer of andere bezoekers naar de musea te krijgen. Door deelname wordt het museum in een grotere context geplaatst, wat meer exposure kan betekenen. De Liberation Route Europe werkt uiteraard samen met de musea omdat zij de kennis hebben over historische gebeurtenissen in hun regio. Zij vormen een belangrijke bron van input voor het vaststellen van de POI’s en het verzamelen van de content daarvoor. In Zeeland is het belangrijkste museum het Bevrijdingsmuseum in Nieuwdorp. In Breda heeft het Generaal Maczek Museum een uitgebreid digitaal archief met zeer veel beeldmateriaal. In beide musea lopen verschillende (vrijwillige en professionele) experts rond op het gebied van de bevrijding van hun regio (en daarbuiten). Samenwerking heemkundekringen Verhalen over de bevrijding worden op verschillende manieren geïnventariseerd om zo ook verschillende perspectieven te kunnen behandelen. De heemkundekringen spelen hierin een belangrijke rol. Vaak hebben ze een schat aan informatie over de bevrijding binnen hun geografische gebied en kennen zij de persoonlijke verhalen goed. Via het netwerk van de partners wordt een lijst opgesteld met alle relevante heemkundekringen. Zij ontvangen een e-mail met een verzoek tot deelname aan dit project. Voor Antwerpen en Midden-Brabant is dit al gebeurd. In West-Brabant en Zeeland zijn al historische werkgroepen die voor input kunnen zorgen. Heemkundekringen en musea die positief reageren, worden geïnformeerd via de eerste bijeenkomst in Bergen op Zoom en via e-mail. Zij leveren informatie aan bij de projectgroep die verantwoordelijk is voor het verzamelen van de verhalen. Alle verhalen worden ook beoordeeld door een historicus die een autoriteit is op dit werkgebied. Samenwerking (stads)archieven Naast de samenwerking met de heemkundekringen en de musea hebben ook de verschillende stadsarchieven/erfgoedcellen in Antwerpen, Zeeland en Brabant een schat aan informatie en beeldmateriaal beschikbaar. Natuurlijk worden ook landelijke en internationale beeldbanken/erfgoedsites bekeken voor waardevolle en/of uniek beeldmateriaal. Daarnaast zijn er interessante instellingen/sites die benaderd kunnen worden voor meer informatie, zoals: • Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie: www.niod.nl & www.beeldbankw02.nl • Fotobank Noord-Brabant www.fotobank-nb.nl • Brabantse Collectie www.uvt.nl/diensten/lis/brabantcollectie/ • Nationaal Archief www.nationaalarchief.nl • Beeld en geluid www.beeldengeluid.nl • ANP fotoarchief www.anpfotoarchief.nl • ANP beeldbank www.anpbeeld.nl • Geheugen van Nederland www.geheugenvannederland.nl • Bevrijding van Nederland (met verhaal) www.tweede-wereldoorlog.org/boxsem.html • Stiwot www.stiwot.nl • Poolse pantserdivisie www.vereniging-1epoolsepantserdivisie-nederland.nl/ • Bevrijding van Moerdijk www.canonvanmoerdijk.nl/wo-ll-bevrijding/ • Go2War2 www.go2war2.nl/default.asp • Traces of war http://nl.tracesofwar.com/country.asp?countryid=2 • Beeldbanken Vlaanderen www.heemkunde-vlaanderen.be • Vlaams steunpunt voor cultureel erfgoed www.faronet.be/ Productontwikkeling Op Europees niveau wordt een volledige Liberation Route ervaring/experience ontwikkeld. Voor de doelgerichte toerist die echt van het Verenigd Koninkrijk tot Berlijn in de voetsporen van de bevrijders wil treden, is er een geheel verzorgde tour, met gids. De provincies Zeeland, Antwerpen en Brabant maken daar deel van uit. Projectplan – versie 1B – Liberation Route Europe | Zeeland, Antwerpen, Brabant

21

Ook per slag/operatie worden tours ontwikkeld. Zo’n deelroute is gericht op de zeer geïnteresseerde toerist, maar is wat korter. Naast de POI’s bestaat de tour uit transport, accommodaties en begeleiding door een gids die alles weet van – in dit geval – de Slag om de Schelde. Deze 2 soorten tours verbinden drukbezochte herdenkingsplaatsen (zoals Normandië en Arnhem-Nijmegen) met minder bekende zoals de regio’s die deel uitmaakten van de Slag om de Schelde. Ze worden ontwikkeld met de provinciale partners en de Stichting Liberation Route Europe. Deze ontwikkeling valt buiten de reikwijdte van dit projectplan, maar wordt toch benoemd vanwege het belang hiervan voor het gebruik en de exploitatie van de route. Op lokaal/regionaal niveau worden uiteraard ook routes/tours ontwikkeld. Hier ligt veel vrijheid en creativiteit voor de partners zelf. Samen met musea, VVV’s, ondernemers (horeca ondernemers en vervoerders als de BAAV of OAD) en andere partners kunnen nieuwe producten en arrangementen worden ontwikkeld. Deze producten worden afgestemd met de Stichting Liberation Route Europe en waar mogelijk wordt samengewerkt in communicatie en kennisuitwisseling. Om te komen tot producten die passen bij de streek en de LRE |ZAB, worden alle ondernemers uit het netwerk van de betrokken partners, hun relaties en de VVV’s uitgenodigd voor een interactieve bijeenkomst. Het project zal aan hen worden gepresenteerd op een vergelijkbare wijze als bij de gemeentes, waarbij nu de deelname van de gemeentes en de omvang van de Liberation Route al veel concreter is. Nadat de kansen in beeld zijn gebracht en de goedlopende projecten uit Gelderland en het oosten van Brabant zijn gepresenteerd, wordt met de ondernemers in groepen besproken wat voor hen aantrekkelijk zou zijn. De nieuwe Liberation Route arrangementen en producten worden gecommuniceerd via de betrokken ondernemers, op de LR-site, in de LR-folder en via de VVV’s. Daarnaast worden fietsroutes ontwikkeld die digitaal zijn te downloaden en/of in de brochure zijn te vinden. Mogelijke producten zijn bijvoorbeeld informatiepakketten voor de horeca, tablets (geschikt voor Augmented Reality) verkrijgbaar via de VVV’s en lokale Liberation Route tours voor een dag in samenwerking met een museum en een of meerdere horecaondernemers en/of fietsverhuurders. Samenwerking scholen De middelen (luisterspelen en de animatiefilmpjes), de content (verhalen over de bevrijding) en de vorm (persoonlijke verhalen) van de Liberation Route Europe maken deze zeer geschikt voor educatieve toepassingen. De LRE | ZAB kan aansluiten bij ontwikkeld lesmateriaal voor Gelderland en Oost-Brabant. Eerst moet echter wel onderzocht worden of scholen in de regio hier behoefte aan hebben en moeten aparte fondsen worden benaderd. In deze fase wordt daarom nog niet gekozen voor het ontwikkelen van lespakketten. Wel wordt ervoor gezorgd dat de Liberation Route ook vindbaar is via zoeksites gericht op het middelbaar onderwijs. Daarnaast wordt de mogelijkheid onderzocht of studenten aan de provinciale hogescholen onderzoek kunnen doen naar het bezoek en de spin-off van de luisterplekken.


22

Opening Liberation Route Europe | Zeeland, Antwerpen, Brabant Wanneer de Liberation Route Europe wordt opgeleverd in de regio, wordt hier een klein feestelijk evenement aan gekoppeld. Doel hiervan is pers en publiek te laten weten dat de Liberation Route in de eigen regio in gebruikgenomen kan worden. Ook is dit een moment om alle deelnemers en vrijwilligers te bedanken voor hun bijdrage aan de Liberation Route Europe én om ondernemers te enthousiasmeren producten te ontwikkelen voor de route in hun regio. De bijeenkomst bestaat uit een goed inhoudelijk programma waaruit de belevingkracht van de Liberation Route Europe blijkt en de potentie om meer en/of nieuwe toeristen naar de regio te trekken. De invulling van deze bijeenkomst wordt per provincie ingevuld, waarbij een samenwerking tussen Brabant en Zeeland, gezien de planning, logisch en met Antwerpen niet mogelijk lijkt.


23

5. Marketing en communicatie In hoofdstuk 3 is ingegaan op de communicatiemiddelen die worden ontwikkeld voor de LRE | ZAB. De hoorspelen en getuigenverhalen, de website, de vogelvluchtkaart, de folder en de (animatie)filmpjes zijn de belangrijkste middelen die, naast de markeringen in het landschap, samen de Liberation Route vormen en communiceren. In dit hoofdstuk wordt meer specifiek ingegaan op de manieren waarop de Liberation Route (inter)nationaal, provinciaal en regionaal onder de aandacht wordt gebracht. Bij alle te ontwikkelen middelen staat vast dat deze gebruikmaken van de huisstijl en de vormgeving zoals deze is ontwikkeld in opdracht van Stichting Liberation Route Europa.

Vele partijen hebben een rol in de communicatie over de Route. De Stichting Liberation Route Europe, toeristische partners als Vrijetijdshuis Brabant en Toerisme Provincie Antwerpen, de verschillende (regio) VVV’s, de inhoudelijke partners van het 2 Mers Seas Zeeën project/WW2 Heritage, de gemeente Bergen op Zoom, de musea en deelnemers van Serviceclub Fifty One Breda en de heemkundekringen zijn hierbij betrokken. Daarnaast zullen ook ondernemers de route gaan promoten. In deze fase zijn de lijnen tussen betrokken partijen nog kort, maar met de groei van het project en het aantal deelnemers zal hierin verandering komen.

Om alle communicatie en marketing goed op elkaar te kunnen afstemmen en ervoor te zorgen dat de boodschap uniform wordt gecommuniceerd, is het wenselijk om een gezamenlijk communicatieplan te ontwikkelen. Dit projectplan bevat de belangrijkste bouwstenen van dat plan, zoals doelgroepen, middelen en, hieronder, aanvullende marketing- en communicatiemomenten. (Inter)nationale marketing en communicatie Marketing en communicatie op (inter)nationaal niveau wordt verzorgd door of vindt anders in afstemming plaats met de Stichting Liberation Route Europe. Doel is op dit niveau de Liberation Route aan het grote publiek te promoten als één route, die niet ophoudt bij provinciale en/of landsgrenzen. Te denken valt aan advertenties en free publicity in (inter)nationale dagbladen en internationale Battlefield bladen uit GrootBrittannië, de Verenigde Staten en Canada. Deze pers wordt uiteraard ook uitgenodigd bij de opening van de LRE | ZAB. Provinciale en regionale marketing en communicatie Pers De pers vervult een belangrijke rol bij het informeren van (potentieel) betrokken partijen en bij het creëren van draagvlak bij partners en (potentiële) financiële en inhoudelijke partners als gemeentes en VVV’s. Het is dus belangrijk de pers goed te informeren en met regelmaat van nieuws te voorzien. Dit gaat gebeuren door: • Persberichten Na iedere significante ontwikkeling (een gemeente die deelname toezegt, financiering die geheel rond is, de eerste locaties die definitief bepaald zijn et cetera) wordt een persbericht verzonden. Hierdoor blijft de LRE | ZAB ‘levend’ en krijgt deze een sterkere betekenis voor eventuele partners. Het is een eerste stap in de branding van de Liberation Route voor het provinciale publiek. • Sociale media Kleine en belangrijke momenten zoals hierboven omschreven worden ook door de partners getwitterd. • Bijeenkomsten Om de pers verder te enthousiasmeren worden zij uitgenodigd voor de presentaties aan gemeentes en ondernemers. • Openingsmoment


24

Wanneer de Liberation Route is gerealiseerd, wordt dit uiteraard gevierd. Ook hier is een enthousiaste pers noodzakelijk. De opening heeft daarom een ludiek of opmerkelijk ingrediënt nodig, waar de pers vanwege de nieuwswaarde op af zal komen. Dit kan bijvoorbeeld worden gekoppeld aan een van de voertuigen uit de tijd van de Bevrijding en/of aan een mooi en ontroerend verhaal.


25

Samenwerking Regionale Omroepen De regionale omroepen worden vanaf het eerste moment geïnformeerd over de uitrol van de Liberation Route Europe in hun regio. CTV Zeeland, Omroep Zeeland, Omroep Brabant, TV10 (Brabantse zender), Zuidwest TV, ATV en RTV (Antwerpen), AVS (Oost-Vlaanderen) en Focus-TV (West-Vlaanderen) worden alle benaderd om samenwerkingsmogelijkheden te onderzoeken. Ook kunnen zij beschikken over beeldmateriaal dat wellicht te gebruiken is in de route. Verder worden zij benaderd voor de acties zoals benoemd onder Pers.

Distributiekanalen Advertenties, folders en vogelvluchtkaarten, fietsroutes et cetera: het zijn middelen die alleen effectief zijn wanneer ze via de juiste kanalen worden ingezet. De distributiekanalen zijn dan ook van groot belang. Hieronder een korte opsomming: •

Via de VVV’s in alle provincies worden de folders en de brochures verspreid. Ook worden de medewerkers van de VVV’s geïnformeerd over de Liberation Route. Via het distributienetwerk van de VVV’s komen de materialen niet alleen bij de lokale VVV’s terecht, maar ook bij campinghouders, hoteliers en andere kleine(re) ondernemers in de vrijetijdssector.

•

Cubiss verspreidt informatie onder alle bibliotheken in Brabant. Brochures kunnen hier worden afgegeven en tegen een kleine vergoeding (maandelijks) worden verspreid.

•

Bij alle deelnemende gemeentes worden folders neergelegd.

•

Daarnaast verspreiden verschillende professionele distributeurs de flyers onder horecagelegenheden en andere locaties waar zich potentieel geïnteresseerden bevinden. Voor Nederland kan hiervoor bijvoorbeeld City Dogs worden ingeschakeld en in Antwerpen Virus-promotions en/of Aeolus.

•

Natuurlijk zijn de musea een belangrijk afzetkanaal. De LRE | ZAB wordt daar in overleg op de volgende wijzen gecommuniceerd: •

Bij de entree van het museum of bij de museumwinkel of een andere plek waar veel bezoekers langskomen, wordt een kwalitatieve, hufterproof en aantrekkelijke displayhouder met brochures geplaatst. Daarnaast communiceert deze display de context waarvan deze route deel uitmaakt en welke regionale recreatieve mogelijkheden er zijn om (delen van) de route te gaan volgen.

•

Op de website van het museum is te zien dat het deel uitmaakt van de Liberation Route Europe met een link naar de website hiervan.

•

Andere communicatiemiddelen zoals (digitale) nieuwsbrieven benoemen regelmatig – een stukje van – de route.

•

In overleg met de marketingcommunicatiemedewerkers van de musea worden meerdere samenwerkingsmogelijkheden onderzocht.

Online campagne De vindbaarheid van de site is zeer belangrijk. Een bezoek hieraan is voor de meeste toeristen die hun daginvulling overwegen het eerste contactmoment met de Liberation Route Europe. De Liberation Route moet dus goed vindbaar zijn via Google en al op de eerste pagina te zien zijn bij zoekwoorden als Bevrijding, Tweede Wereldoorlog, Liberation Route, Slag om de Schelde, Canadese en Poolse bevrijding et cetera.


26

Hiervoor worden een Google-display en Google-Adwords campagne opgezet. Bij Google-display worden van beeldmateriaal afkomstig uit de LRE |ZAB kleine advertenties gemaakt met een korte aansprekende tekst. Deze tekst en het beeld kunnen aangepast worden aan de zoektermen die de gebruiker bij Google heeft ingetypt. Wanneer op geschiedenisgerelateerde items wordt gezocht, verschijnt een advertentie met historische afbeelding (bijvoorbeeld een tank) en een tekst die ingaat op de bevrijding, de geschiedenis en de Liberation Route. Bij het zoeken op fietsroutes verschijnt een afbeelding die wat algemener is (bijvoorbeeld lachende mensen rondom bevrijders) en wordt meer nadruk gelegd op de mooie routes langs bijzondere locaties. Google-Adwords werkt vergelijkbaar, alleen is er dan geen afbeelding te zien, maar is alleen de tekst zichtbaar en de url van de website.

Daarnaast kan eenzelfde campagne worden opgezet voor Facebook. Facebook werkt niet met zoekwoorden, maar de advertentie wordt dan vertoond bij een vooraf vastgestelde doelgroep. Bijvoorbeeld mannen en vrouwen van 45+ die affiniteit hebben met buitenactiviteiten en geschiedenis.

Via deze 3 online-campagnes is monitoring heel makkelijk en kan tussentijds goed worden bijgestuurd. Daarbij wordt alleen betaald per klik op de afbeelding/woord. Wanneer de gebruiker klikt, komt hij op de website van Liberation Route Europe terecht. De kosten kunnen hierdoor relatief laag blijven en wanneer het budget gespendeerd is, in een vooraf besproken tijdsspanne, stopt de campagne.

Bij de lancering van de Liberation Route Europe | Brabant (operatie Market Garden) is ook gebruikgemaakt van de online-campagne. In totaal zijn de Google Adwords ruim 60.000 keer bekeken en hebben de onlinecampagnes ruim 12,5 duizend bezoekers naar de website geleid, waarvan ruim 8.000 via Facebook. Het bereik én het contact met de doelgroep kan nog versterkt worden door ook een Facebook-pagina te ontwikkelen, dit zou dan door de Stichting Liberation Route Europe gedaan moeten worden.

Daarnaast wordt deze banner ook geplaatst op sites van de gemeentes, de musea, betrokken ondernemers, de VVV’s en inhoudelijke sites die zich met het thema bezighouden.


27

6. Projectorganisatie Dit projectplan is tot stand gekomen in opdracht van Vrijetijdshuis Brabant, de gemeente Bergen op Zoom, Toerisme Provincie Antwerpen en de provincie Zeeland. Zij waren inhoudelijke én financiële partners bij de totstandkoming hiervan. Daarnaast heeft Serviceclub Fifty One Breda (Cees Budding) een belangrijke bijdrage geleverd door de inzet van hun netwerk bij de realisatie van draagvlak binnen gemeentes en andere partijen. Alle partners hadden zitting in de projectgroep die maandelijks bijeenkwam. Daarbij hebben verschillende partijen input geleverd om te komen tot de bepaling van de locaties, zoals het Generaal Maczek Museum in Breda en het Bevrijdingsmuseum in Nieuwdorp (Zeeland). Met hun kennis en netwerk binnen hun regio hebben de partners het projectplan voorzien van inhoud als randvoorwaarden, resultaten en mogelijke verhalen/locaties en het plan op punten aangescherpt. Alle partners hebben aangegeven in de volgende fase, de implementatie en productie van de Liberation Route, een (soms grote, soms kleine) rol te willen spelen in de projectorganisatie. Hieronder worden de wenselijke verschillende rollen en de bijbehorende taken en verantwoordelijkheden opgesomd. Hierbij moet overigens een belangrijk voorbehoud worden gemaakt. Partijen committeren zich pas nadat zij het definitieve projectplan hebben goedgekeurd én de samenwerkingsvorm wordt pas geformaliseerd in overleg met de Stichting Liberation Route Europe. Taken en verantwoordelijkheden Doel van de Stichting Liberation Route Europe: • Betekenis geven aan WOII als onderdeel van de gezamenlijke Europese geschiedenis en als start van de nieuwe vorm van Europese samenwerking •

Locaties die nu veel bezocht worden als herdenkingsplaatsen linken aan locaties die minder goed bezocht worden, om zo publiek in staat te stellen een serie van gebeurtenissen die plaats hadden in Europa in 1944-1945 te bezoeken als individuele onderdelen in een gezamenlijke Europese geschiedenis

•

Het ontwikkelen van transnationale toeristische producten die een gezamenlijke marketing mogelijk maken met de herdenking van de bevrijding van Europa als herkenbaar en betekenisvolle bestemming

•

De Europese toerisme en hospitality industrie nog beter positioneren als aanjager voor de (re)presentatie van de Europese identiteit, cultureel erfgoed en voor regionale economische ontwikkeling door samenwerking tussen overheden, toeristische industrie en de culturele erfgoedsector zoals musea en heemkundekringen

Stichting Liberation Route Europe heeft de volgende taken en verantwoordelijkheden: • Samenwerkingsovereenkomst opzetten voor deelnemende partijen, zowel inhoudelijk als financieel •

Concepteigenaar en bewaker van de Liberation Route Europe

•

Beheersstichting met als doel de bewaking en de duurzame exploitatie van het concept en de inhoudelijke en geografische uitbreiding (ook internationaal)

•

Leveren van inhoudelijke bijdrage aan diverse media

•

Inzet van eigen communicatiekanalen

Stichting Vrijetijdshuis Brabant of gemeente Bergen op Zoom, Toerisme Provincie Antwerpen, Provincie Zeeland; per provincie gelden de volgende taken en verantwoordelijkheden: • Een van bovenstaande leden of de Stichting Liberation Route Europe moet penvoerder zijn voor de landelijke subsidieaanvragen •

Actieve deelname aan de projectgroep


28

•

Afstemming met Stichting Liberation Route Europe

•

Projectorganisatie: stellen per provincie een eigen projectorganisatie op voor de uitrol en implementatie van de Liberation Route Europe. Daar waar mogelijk en wenselijk wordt samengewerkt met de andere projectgroep(en)

•

Penvoerder Liberation Route Europe voor provinciale financiers

•

Perswoordvoerder Liberation Route Europe voor provinciale communicatie

•

Bewaking financiën in samenwerking met de projectleider

•

Inzet van eigen communicatiekanalen

•

Invulling van POI’s, content en drager (volgens manual Stichting Liberation Route Europe)

•

Draagvlak binnen de provincie creëren

•

Leveren van inhoudelijke bijdrage aan diverse media

•

Productontwikkeling voor eigen gebied

•

Verbindingen leggen binnen en buiten de provincie waarbij de Liberation Route kan aansluiten

•

Aanstellen van projectleider (zelf deze rol vervullen of een partner vinden dat wil doen)

De aangestelde projectleider heeft bijvoorbeeld de volgende taken en verantwoordelijkheden, in overleg wordt per provincie de exacte taakomschrijving vastgesteld: • Projectcoördinatie •

Samenwerking en afstemming met Stichting Liberation Route Europe

•

Actieve deelname aan de projectgroep

•

Bijdragen aan realisatie van diverse media

•

In afstemming met de opdrachtgever de opdrachtverstrekking aan leveranciers voor projectonderdelen formuleren en bewaken. Een separaat document met deze afspraken wordt opgesteld

•

Bewaking van de financiën onder toezicht van de opdrachtgever (afhankelijk van de provincie)

•

Bewaking van de planning

•

Afwikkelen van subsidies en verzorgen van tussentijdse rapportages

•

Aansturen van de communicatiemedewerker LRE|ZAB

•

Aansturen van de projectleider fysieke LRE |ZAB

•

Aansturen van de vormgever

•

Aansturen van de inhoudelijke projectgroep, met daarin: •

Een inhoudelijke expert op het gebied van de bevrijding in de provincie. Deze expert onderhoudt contacten met de heemkundekringen, musea en andere partijen die POI’s en de content daarvoor aandragen.


29

•

•

De scriptschrijver en de regisseur. Zij vertalen de ruwe content naar een beleefbaar hoorspel van circa 3 minuten.

•

De historicus die autoriteit is op het gebied van de bevrijding. Hij of zij leest alle verhalen voordat ze naar de scriptschrijver gaan en brengt waar nodig voor en na diens bewerking correcties aan.

Onderhouden van contacten met betrokken partners zoals Serviceclub Fifty One Breda en generaal Maczek Museum voor Breda, historische projectgroep in Bergen op Zoom, WW2 Heritage en Bevrijdingsmuseum in Zeeland en in Antwerpen de heemkundekringen en andere geïnteresseerden. Zie ook de bijlage voor de contactgegevens van de verschillende betrokken partijen.

De projectleiding kan per provincie of voor verschillende provincies tegelijkertijd worden aanbesteed. Het is wenselijk dat de content expert, historicus, communicatiemedewerker en de tekstschrijver uit de regio afkomstig zijn. Dat verhoogt de kwaliteit, de aansluiting bij de deelnemers en doelgroep en de efficiëntie op veel vlakken. Voor andere onderdelen kan juist vanwege efficiëntie en kostenbesparing besloten worden samen te werken, zoals voor de regie en productie van de hoorspelen, de (animatie)filmpjes, de algemene projectleiding en de kick-off. Contract Wanneer de betrokken partijen van start willen gaan met de ontwikkeling van de Liberation Route Europe, moet in een samenwerkingscontract vastgelegd worden wat de daadwerkelijke rechten en plichten van partijen zijn als deelnemer aan en als eigenaar van de Liberation Route Europe. Hierin worden ook eventuele financiële verplichtingen meegenomen. Projectcommunicatie In alle communicatie rond het project (drukwerken, website, persberichten et cetera) tonen bovengenoemde projectpartners door teksten logogebruik dat het een gezamenlijk project betreft.


30

7. Risico’s Papier is geduldig… een mooie uitdrukking die per definitie betrekking heeft op alle plannen. Ook voor de LRE | ZAB geldt dat het op papier een heel mooi plan is. Een plan met veel kansen, maar ook met risico’s. Deze bedreigingen worden in dit hoofdstuk verwoord, opdat ze kunnen worden verkleind en werkbaar zijn. Doel van de onderstaande SWOT-analyse is ervoor te zorgen dat dit plan geen papieren tijger wordt, maar een concreet en goed uitvoerbaar project, dat in werkelijkheid mooier zal blijken dan op papier. Sterktes & kansen van de Liberation Route Europe | Zeeland, Antwerpen, Brabant •

•

•

• • • •

•

e

e

Het huidige Battlefield toerisme bestaat vaak uit 2 en 3 generaties, die geïnteresseerd zijn in het grotere verhaal van WOII of die de voetsporen van hun (groot)ouders willen volgen. Van herinnering naar historie is een ontwikkeling die blijft groeien. De verwachting is dat dit aantal toeristen (ongeveer 9 miljoen toeristen voor alle regio’s betrokken bij de Liberation Route Europe) blijft groeien, zeker rondom de herdenkingen in 2014 en 2015 wanneer er veel aandacht wordt besteed aan de bevrijding en het einde van WOII. De rol van de geallieerde troepen uit Canada en Polen is zeer lange tijd ondergewaardeerd en onderbelicht geweest. Wanneer het over de Bevrijding in Nederland gaat, wordt meestal gedacht aan de Amerikanen en de Engelsen. Door daarnaast aandacht te geven aan de rol van de Polen en Canadezen wordt een nieuwe groep geïnteresseerde gebruikers aangetrokken én wordt de pers een (her)nieuw(de) invalshoek geboden om de bevrijding te behandelen. Door onderdeel te worden van een groter geheel, zoals de Liberation Route Europe, wordt ook een groter bereik gerealiseerd. Niet alleen in doelgroepen, maar bijvoorbeeld ook in partners als een ANWB of een landelijk of Europees fonds. Regio’s kunnen afzonderlijk nooit hetzelfde effect bereiken als gezamenlijk. De LRE | ZAB maakt deel uit van een groter geheel dat zich uitstrekt over meerdere provincies en landen. De route trekt zowel bezoekers aan van buiten de provincie als buiten de landgrenzen. De kans op meerdaagse recreatie is daardoor reëel. Het onderscheidend vermogen van deze route ten opzichte van andere routes is door de Europese samenwerking, de volledigheid en de (internationale) toeristische producten die aangeboden kunnen worden groot. De Stichting wordt ondersteund door een meerjarige subsidie van het vfonds om professionalisering en borging veilig te stellen. Kwaliteitsbewaking en gedeeltelijk ook de exploitatie van de route zijn daardoor veilig gesteld. Draagvlak en mogelijke samenwerking met het 2 Mers Seas Zeeën project/WW2 Heritage. De doelstellingen en de doelgroep van dit project komen sterk overeen met die van de Liberation Route Europe. Zowel inhoudelijke als financiële samenwerking versterkt elkaars doelstelling én de beleving voor de toerist. Er is niet alleen lokaal, provinciaal en nationaal draagvlak voor de Liberation Route. Ook op Europees niveau wordt de Liberation Route genoemd als een goed voorbeeldproject van hoe Europa om zou moeten gaan met haar gezamenlijke culturele erfgoed. Zie ook bijlage 3, de brief van Martin Schulz, voorzitter van de Europese Commissie.

Risico’s voor de Liberation Route Europe | Zeeland, Antwerpen, Brabant •

Augmented Reality. Zoals bij iedere innovatie is er kritiek. Deze richt zich met name op het gebruiksgemak en de techniek: kleine schermen, lege batterijen, trage uploads en internetkosten. Toch wordt er in dit projectplan van uitgegaan dat AR, vanwege de informatie die het aan de werkelijkheid toevoegt, de beleving van de Liberation Route versterkt en meer informatie ontsluit. De doelstellingen van de Liberation Route worden beter behaald en het bereik zal groter zijn omdat AR een grotere (jongere) doelgroep aantrekt. Daarbij gaan de ontwikkelingen snel. Door het nieuwe 4G netwerk gaat downloaden sneller, voor kosten kan een internationale sponsor worden gezocht of via


31

een app kunnen alle hoorspelen vooraf al gedownload worden (thuis of bij een museum met gratis wifi).

•

Financiën. De economische crisis is natuurlijk niemand ontgaan. Ook de gemeentes moeten hierdoor flink bezuinigen. Een bedrag van 6.000 tot 6.500 euro neerleggen voor een Liberation Route Europe POI is dan een grote, onvoorziene uitgave, die ook gemakkelijk kan worden vermeden. Lokale sponsoring (zoals bij het coöperatiefonds van de Rabobank) kan verlichting geven. Daarbij moet in de presentatie naar de gemeentes toe ook duidelijk worden uitgelicht dat de Liberation Route de leefbaarheid van het gebied versterkt en dat deze voor economische spin-off zorgt, waardoor de investering in een luisterplek – indirect – weer wordt terugverdiend.

•

Duurzaamheid: de Liberation Route is ontworpen om tientallen jaren te blijven bestaan. Deze zal dus fysiek en communicatief onderhouden moeten worden: •

Hoewel de informatiepanelen op de keien hufterproof zijn, moeten deze soms toch worden vervangen (5% per jaar).

•

Ook de trappalen zijn hufterproof. Maar ook hiervoor geldt: wanneer iemand iets wil slopen dan kan het kapot (10% per jaar).

•

Daarbij moet de Liberation Route continu worden gepromoot. Folders en brochures moeten worden bijgedrukt of andere communicatiemiddelen moeten worden ingezet. Met de huidige groei van de Liberation Route Europe is het ook wenselijk sommige middelen een update te geven in tekst, zodat de context ook bij de toerist duidelijk wordt.

•

Ook de Stichting Liberation Route Europe gaat geregeld kosten maken om de Liberation Route onder de aandacht te blijven brengen en om deze aantrekkelijk te houden, bijvoorbeeld door vernieuwingen.

Deze onvermijdelijke kosten kunnen op verschillende wijzen worden gedekt: •

Door de inkomsten van ondernemers die kunnen adverteren in de folder.

•

Door producten als routekaarten te ontwikkelen die verkocht kunnen worden.

•

Door de inkomsten uit de telefoongesprekken (van € 1,00 per gesprek, alleen van toepassing bij een luisterkei. Nadeel is dat het afspelen van de hoorspelen zal afnemen).

•

Door een kleine jaarlijkse bijdrage van de inhoudelijke partners aan de Liberation Route.

De inschatting is dat deze bronnen in eerste instantie onvoldoende inkomsten zullen genereren. Bij de productontwikkeling en in de gesprekken met de Stichting Liberation Route moet besproken worden hoe financiële middelen beschikbaar kunnen worden gemaakt voor de langere termijn. Voor de korte termijn is in de begroting al een klein bedrag opgenomen om in de kosten van de betrokken partijen tegemoet te komen. •

Draagvlak. Alle partners moeten bereid zijn te investeren in het project, ook na de eerste fase, hetzij door het leveren van financiële middelen, door het beschikbaar stellen van werkuren en/of expertise. Vooralsnog is er geen reden om aan te nemen dat dit draagvlak er niet is. In tegendeel, het projectteam is voortvarend aan de slag gegaan en zonder hen was het projectplan er nooit gekomen. Wel is het belangrijk dat dit zo blijft. Daarom is regelmatig overleg tussen de leden van het projectteam gewenst. Zo kunnen ook, wanneer er daadwerkelijk boter bij de vis moet, alle schouders eronder gezet worden.


32

•

Samenwerkingsovereenkomst. Cruciaal voor de voortgang van de Liberation Route Europe in Zeeland en Antwerpen is de samenwerkingsovereenkomst die opgesteld moet worden tussen hen en de Stichting. Een kleine spanning tussen het behouden van de eigen autonomie en het aansluiten bij een groter geheel waardoor sommige zaken vooraf al vaststaan is logisch. Het is aan de partijen om tot een overeenkomst te komen waarin beide mogelijk zijn.

•

Specifiek voor Antwerpen (en Vlaanderen) geldt dat in 2014 juist wordt stilgestaan bij het begin van de Eerste Wereldoorlog. De kans dat er in deze periode tijd en (financiële) middelen worden vrijgemaakt voor een project dat over WOII gaat, lijkt daardoor een stuk kleiner. Toerisme Provincie Antwerpen geeft aan het opportuun te vinden op z’n vroegst in 2015 te beginnen met de realisatie van de Liberation Route Europe. Nu al (inhoudelijk en financieel) draagvlak vinden lijkt daardoor voor Antwerpen wat moeilijker. Het grote Europese draagvlak kan er echter voor zorgen dat ook Antwerpen al eerder mee kan in de ontwikkeling van de route.

8. Kwaliteitszorg, veranderingen en onderhoud Kwaliteitszorg Voor het slagen van de Route zijn de kwaliteit van de verhalen, de uitvoering hiervan en Augmented Reality en de projectstructuur (opdrachtgeverschap) van groot belang. Hieronder een korte toelichting op de kwaliteitszorg: •

Alle verhalen die in de LRE | ZAB worden opgenomen, zullen door een historicus worden goedgekeurd, waardoor de kwaliteit wordt gewaarborgd.

•

Door de ervaringen in het oosten van Noord-Brabant en Gelderland kan deze route nog beter ontwikkeld worden.

•

Teksten voor Vlaanderen worden door een Vlaming geschreven en ingesproken. Teksten voor Brabant en Zeeland door Nederlanders. Hierdoor is de authenticiteit gewaarborgd.

•

Als alle partijen zich kunnen vinden in het projectplan en de projectafspraken, is ook de overall kwaliteit van het project gewaarborgd, doordat er duidelijke afspraken zijn gemaakt en de verwachtingen van betrokken partijen zijn besproken.

De overall kwaliteit van de LRE| ZAB en de gehele Liberation Route Europe wordt nauwlettend gevolgd en gecheckt door de Stichting Liberation Route Europe.

Veranderingen Het ligt niet in de lijn der verwachting dat de fysieke Liberation Route na plaatsing wordt herzien. Dit ligt uiteraard anders voor de mobiele en webtoepassingen, aangezien de ontwikkelingen en toepassingsmogelijkheden elkaar nog steeds snel opvolgen. Het Vrijetijdshuis Brabant en TPA volgen die ontwikkelingen op de voet. Dat doen zij overigens vanuit haar kerntaken, niet voor dit project in het bijzonder. Wanneer zich veranderingen voordoen die van toepassing kunnen zijn voor de Liberation Route, brengen zij dit in tijdens hun overleg met de Stichting Liberation Route Europe. De database die nu wordt ontwikkeld wordt zo opgebouwd dat deze niet afhankelijk is van de informatiedrager of de informatiedistributeur. Hierdoor blijft de data ook voor de lange termijn makkelijk te ontsluiten en aanpasbaar aan nieuwe ontwikkelingen.

Onderhoud De luisterstenen/informatiepanelen, communicatie en de database moeten om de zoveel tijd onderhouden worden. Projectplan – versie 1B – Liberation Route Europe | Zeeland, Antwerpen, Brabant

33

•

•

•

Luisterstenen Het onderhoud van de plaats rondom de steen wordt uitgevoerd door de gemeentes. Plantsoenendienst, WSD en dergelijke kunnen de stenen meenemen in hun regelmatige onderhoudsbeurten van de omgeving hiervan. Zij melden beschadigingen aan steen, informatiepaneel, trappaal of andere drager aan de Stichting Liberation Route Europe of aan de provinciaal verantwoordelijke. Deze zorgt dan voor vervanging. Database De database in Brabant wordt onderhouden door het Vrijetijdshuis Brabant in samenwerking met Ordina. Zij onderhouden de database, zorgen dat deze blijft draaien en een back-up heeft. Voor de andere provincies kan gebruikgemaakt worden van deze of van een eigen database. Marketingcommunicatie De marketingcommunicatie moet ook up-to-date blijven. Wanneer de communicatiemiddelen op zijn, worden deze bijgedrukt. Wanneer een evenement aansluit op de Liberation Route, moet dit gekoppeld worden. Nieuwe producten kunnen worden ontwikkeld et cetera. De Stichting Liberation Route Europe coördineert en produceert dit voor de gehele route. De verantwoordelijke per provincie houdt dit voor de eigen provinciale ontwikkelingen in de gaten en stuurt hier onder andere de regio VVV’s op aan.


34

9. Aanpak en fasering Plan van aanpak In dit projectplan zijn veel middelen, producten en resultaten benoemd. In onderstaand draaiboek worden deze vertaald naar concrete acties, met daarbij een globale planning en een fasering. Bij deze fasering is uitgegaan van deadlines die voor de partners wenselijk zijn. Zo moet Zeeland vanuit het 2 Mers Seas Zeeën project haar WW2 Heritage product in juni 2014 opleveren. Vanuit Brabant en Zeeland is september 2014 een belangrijke deadline, aangezien dan 70 jaar Bevrijding wordt gevierd en de Liberation Route Europe hierbij natuurlijk moet aansluiten. Voor de provincie Antwerpen en de rest van Vlaanderen ligt dat zoals vermeld heel anders vanwege de herdenking van het begin van de Eerste Wereldoorlog in 2014. Toerisme Provincie Antwerpen geeft aan het opportuun te vinden op z’n vroegst in 2015 te beginnen met de realisatie van de Liberation Route Europe. Onderstaand draaiboek benoemt daarom de acties die voor alle partners van de LRE | ZAB gelden en vervolgens wordt hier een tijdsduur en geen einddatum aan gekoppeld. Wanneer men na afronding en goedkeuring van het projectplan meteen van start zou gaan, zou de planning in data, om een indruk te geven, het volgende inhouden: •

Fase 1: Projectplan: Goedkeuring definitief projectplan: 15 maart.

•

Fase 2: Fondsenwerving: Werving financiële middelen via fondsen en aanschrijven gemeentes met eerste informatie over Liberation Route Europe: 16 maart t/m 30 september (vanwege reactietijd fondsen en gemeentes duurt deze fase een half jaar). Hierbij wordt aangemerkt dat in fase 1 al is gestart met het betrekken van gemeentes bij het plan.

•

Fase 3: Go/no-go-moment: Vaststellen of voldoende financiële middelen beschikbaar zijn en draagvlak onder gemeentes groot genoeg blijkt voor uitrol project.

•

Fase 4: Implementatiefase: Start 15 oktober 2013 tot oplevering 30 mei 2014.

•

Fase 5: Beheerfase: Vanaf 1 juni 2014.

Fase 2 t/m 4 worden hieronder benoemd.


Onderwerp

Actie

Algemeen

Informatie & presentatie Taakverdeling formaliseren

Gemeenten

Verzoek om deelname en bijdrage

Fondsen

Aanvraag fondsen Nederland

Sponsoring

Go/No Go

Aanvraag fondsen / sponsoren Vlaanderen Coöperatiefondsen Rabobank benaderen Facilitaire sponsoringmogelijkheden onderzoeken Bijeenkomst projectorganisatie

Toelichting

Draaiboek Liberation Route Fase 2: Subsidiënten & fondsenwerving Taak voor:

Presentaties samenstellen in Prezi of PPT Projectplan in 20-voud opleveren Samenwerkingsovereenkomst opstellen

Persoonlijke gesprekken met wethouders Informatieve informele bijeenkomst voor gemeentes en partners zie hoofdstuk 10 voor uitgangspunten

Femke

1 week

SLRE en betrokken partijen Femke, Gilles, Paul, Cees en Jack?

1 week

Opmerking

Zie hoofdstuk 6

20 maart e.v.

2 weken voor aanvragen, 5 maanden wachttijd t/m 30 september 2013 ?

Per gemeente Coöperatiefonds vragen voor een bijdrage. Sponsoring van stenen/drukwerk et cetera

Op basis van definitieve toekenningen en/of afwijzingen van fondsen en gemeentes bepalen of fase 3 gestart kan worden

Tijdsduur

Taak is te delegeren naar projectleider

t/m 30 sept. 2013 t/m 30 sept. 2013

Projectteam

Oktober 2013


Bij no go bepalen of het reëel de is later een 2 poging te wagen.

36

Onderwerp

Actie

Luisterverhalen

Verder uitzoeken/ verfijnen en selecteren van verhalen

Toelichting

Draaiboek Liberation Route Fase 3: Start productie Liberation Route Taak voor:

Uitgangspunt is inhoudelijk Aantrekkelijkheid Divers (van persoonlijk, klein tot groots en militair en alles daartussenin) Van toegevoegde waarde (individueel en in relatie tot andere verhalen) op de Route

Opvragen offertes Teksten luisterverhalen maken Controle teksten

Luisterplekken

Vertalingen Productie hoorspelen Controle hoorspelen Locaties & vergunningen Selectie & aankoop drager (kei of paal) Productie infopaneel Plaatsing luisterplek

Wanneer duidelijk is dat gemeentes mee doen, kan meteen worden gestart met de gesprekken over exacte locaties Leverancier bepalen (uit Brabant, Zeeland of Vlaanderen/Antwerpen) Leverancier bepalen (uit Brabant, Zeeland of Vlaanderen/Antwerpen) Zelfde leveranciers als producent

Tijdsduur

Inhoudelijke expert i.s.m. projectleider en scriptschrijver

3 maanden

Projectleider

1 maand 1 maand

Historicus o.l.v. projectleider

2 weken

Projectleider


Opmerking

2 weken 2 maanden 2 weken 1 dag per gemeente 1 week 1 week 1 week

37

Onderwerp

Actie

Brochure

Opvragen offertes Verzamelen input

Website

Productie Opvragen offerte Verzamelen input Productie

0900-nummer

Folder

Augmented Reality (AR)

Invoeren en uploaden content Opvragen offerte Aanpassen nummer Uploaden content Opvragen offerte Verzamelen content

Productie Verzamelen content Bepalen geschiktheid content voor AR

Toelichting

Draaiboek Liberation Route Fase 3: Start productie Liberation Route Taak voor:

Kaart samenstellen Toevoegen extra toeristische informatie Teksten schrijven Vertalingen Relatief complexer drukwerk Nieuwe website te ontwikkelen i.s.m. de Stichting Nieuw ontwerp/functionaliteiten vaststellen Beeldmateriaal, filmmateriaal Afhankelijk van nieuwe functionaliteiten en verschillende correctierondes

Tijdsduur

Opmerking

1 week 6 weken

2 weken 3 maanden

Veel partijen dus duurt relatief lang

2 maanden 2 maanden 2 weken 1 week 1 week 2 weken

Bepalen welke informatie hierin komt te staan Teksten schrijven Kaart aanpassen Toevoegen QR-codes door samen te werken met ondernemers Relatief simpel drukwerk Naast de verhalen voor de luisterplekken ook getuigenverhalen en aanvullend beeldmateriaal Kwaliteit/bruikbaarheid van beeldmateriaal Toegevoegde waarde


5 weken

1 week 2 maanden 1 week

38

Animaties

Fietsroutes Displays

Ontwikkeling QRcodes Productie/vullen database Samenstellen van fietsroutes POS display voor in musea

Beeldmateriaal zoeken en selecteren Audiofragmenten selecteren Animeren 1 code per POI

2 dagen

Op basis van fietsknooppuntennetwerk (4 routes)

6 dagen

Ontwerp in overleg met musea Productie is vrij intensief

5 weken


6 weken

39

Onderwerp Communicatie

Actie Opstellen communicatieplan

Persbewerking

Opening/kick-off

Algemeen

Inventariseren partners

Informele informatiebijeenkomst Dropbox account opzetten Overleg Financiering

Budget

Draaiboek Liberation Route Fase 3: Start productie Liberation Route Toelichting Taak voor: In dit communicatieplan komt de planning van de middelen aan de orde, dus daar wordt hier verder niet op ingegaan. Uitgangspunt voor het communicatieplan vormen wel het budget en de middelen zoals genoemd in dit plan. Informeren en enthousiasmeren van de pers door: persberichten informatiebijeenkomst Concept Productie Openingsdatum? Ondernemers op gebied van toerisme Verenigingen/stichtingen e.a. die zich bezig houden met oorlog/vrijheid thematiek Kunstenaars en anderen die worden geïnspireerd door de Liberation Route en daaraan een bijdrage willen leveren. Samenwerking regionale omroepen? Gemeentes, Musea, Pers , inhoudelijke betrokken partners Niet voor publiek, wel voor partners en projectgroepleden. Regelmatig, 1 x per maand met projectgroep Regelmatig, 1 x per maand met SLRE Budget bewaking vindt plaats door projectleider in nauw overleg met de opdrachtgever Budgetbeheerder (betaalt de inkomende facturen en verstuurt de ‘verkoop’-facturen)


Tijdsduur 2 weken

Opmerking

4 weken

Voor en na bijeenkomst/oplevering

3 weken

Ten tijde van productie

1 week ¼ dag 1 dag per maand ½ dag per week

40

Draaiboek Liberation Route Fase 4: Beheerfase Onderwerp

Actie

Onderhoud & beheer

Marketingcommunicatie

Toelichting

Taak voor:

Opmerking

Vanaf oplevering Vanaf oplevering Vanaf oplevering Vanaf oplevering Vanaf oplevering Vanaf oplevering

Onderhoud aan stenen en infopanelen Uitbreiding verhalen & locaties Up-to-date houden AR Educatie

Wanneer

Samenwerking scholen Ontwikkeling lespakketten


41

Begroting Liberation Route Europe |voor 1 provincie



43

Dekkingsplan Liberation Route Europe | voor 1 provincie


44

Bijlage 1: Overzichtkaart potentiële POI’s los als A3 toe te voegen


Bijlage 2: Overzicht (potentiële) partners

! " $ !

%

$&

( $

&

* ,

%+ %

-

%

$ )$ ) % $ ! * ! % # + %

$

) ! % * $ . $ $

*'0110 2

2

$

3 ( $

4 $

, $

% $

$ $

6 6*

/ -

! -

-

!

*

#

/

/

1 (%

+-

$ .

5

+

%

# %+ $ 0" ' + ! + 2 0, + 0&

&

$

)

+

/ ) ) /

$ +

$ * %

$

"

5 72

+

+

-

&

# $

'#

8 **11

$

/ /

% %

Projectplan – versie 2 – Liberation Route Europe | Zeeland, Antwerpen, Brabant

46

Projectplan versie 1B Liberation Route Europe Zeeland, Antwerpen, Brabant

Recommend Documents