Problemen rondom spreken

Parkinson Vereniging Landelijke Parkinsonismedag 9 maart 2013

Problemen rondom spreken Dr. Hanneke Kalf, logopedist-onderzoeker UMC St Radboud Nijmegen

Zorg voor Parkinson

@hannekekalf

slikstoornissen

richtlijnen

ParkinsonNet

UMC St Radboud onderzoek IC onderwijs spreekuur evidenceCVA based speekselverlies dysartrie NEUROLOGIE

Parkinsonismedag 9 maart 2013

Zorgboek Parkinsonismen


3 domeinen Moeite met verstaanbaar spreken

Moeite met slikken

Moeite met speekselbeheersing


Plan voor vanmorgen Problemen met praten bij parkinsonismen • Wat is het? • Hoe vaak komt het voor? • Wat doe je er aan (zelf, logopedist)?

“expert”

ervaringsdeskundigen Parkinsonismedag 9 maart 2013


Complexe ziekte: Motorische symptomen Niet-motorische symptomen: • • • •

Pijn Depressie Slaapstoornissen Cognitieve achteruitgang: trager reageren, trager denken, geheugenproblemen • …


Parkinsonismen: nóg complexer • • • • • •

Multisysteem atrofie (MSA) Vasculair parkinsonisme Progressieve supranucleaire paralyse (PSP) Corticobasale degeneratie (CBD) Lewy body dementie (LBD) Overig (bijv. door medicatie)


Veranderingen in het spreken

taal: • moeilijk op woorden komen • snel de draad kwijt zijn articulatie: binnensmonds prosodie: • intonatie: monotoon • tempo: te snel, langzaam, plotseling versnellen stem: • kwaliteit: hees of gespannen • luidheid: zacht tot stemloos adem: beperkt ademvolume Parkinsonismedag 9 maart 2013

Oorzaak

stembanden

Net als bij het lopen, o.a.: • kleinere bewegingen

Maar ook: slechtere ‘auditieve feedback’: • Volume niet aanpassen aan de afstand • Denken dat iedereen je wel verstaat …. • “Mijn partner heeft een hoorapparaat nodig”


Specifiek voor parkinsonisme MSA: • spierzwakte (verlamming): langzaam spreken • of dronkemansspraak (ataxie) •

(cognitieve problemen)

PSP: • spastisch (gespannen) spreken • minder initiatief tot spreken of juist ontremming Vasculair, CBD, LBD: • taalstoornissen Parkinsonismedag 9 maart 2013

Gevolg: slechter verstaanbaar Thuis: • Ergernis bij gesprekspartners • Moeite met telefoneren

Werk: • Taken aan anderen moeten laten of erger Sociaal: • Minder aan gesprekken kunnen deelnemen • Niet meer naar verjaardagen, hobbyclub enz. Parkinsonismedag 9 maart 2013

Hoe vaak komt het voor? Gevraagd aan: • parkinsonpatiënten: 68% • luisteraars: 71%

bij 2/3 van de patiënten

(Uit onderzoeken bij thuiswonende patiënten)

Bij parkinsonismen nog niet goed onderzocht, maar waarschijnlijk nog meer … Bovendien eerder in de ziekte moeite met slikken Parkinsonismedag 9 maart 2013

Spreken = spraak en taal • Spraak = stem + articulatie = verstaanbaar spreken

• Spraakstoornis = te zacht of onduidelijk spreken = “Ik versta je niet.”


Taal • Taal = de juiste woorden kiezen = correcte zinnen maken = begrijpelijk spreken Taalstoornis = verkeerde woorden, zoeken naar woorden = “Ik begrijp niet wat je bedoelt.”


Afasie? Het ene zeggen en het andere bedoelen

Plotseling door een beroerte Parkinsonismedag 9 maart 2013

Na WO II vele therapieën Gericht op: • spreekritme / lettergreepspraak • ontspanning (massage) • alleen adem of alleen stem • alleen articulatie • gebruik van spraakversterking

Effecten beperkt of zeer kortdurend


Maar bij parkinson(ismen) moet het anders! ‘Normale’ motoriek uitlokken: grote bewegingen maken • Hoe? Harder praten! = direct beter verstaanbaar! want adem-stem-articulatie is één systeem Moet je bij nadenken: • bewust harder praten Brein is ook nodig om te bedenken wàt je wilt zeggen • intensief oefenen: automatiseren Parkinsonismedag 9 maart 2013

Schreeuwtherapie? Als u denkt dat u schreeuwt, is de behandeling nog niet klaar ….! • harder, maar niet hoger • veranderde auditieve feedback!! • wennen aan normale luidheid d.m.v. band- of video-opname

• En: samen oefenen!


Hoe gaat dat? http://www.youtube.com/watch?v=5dxwr11P7MY


Hoe bereik je dat? Alleen met intensief oefenen! = 4 – 6 weken tenminste 3x per week (NL) Want: • even ‘harder praten’ lukt wel, maar volhouden en toepassen kost veel oefenen! = speech fitness & overal leren toepassen. = ook met videofoon, skype of e-learning


Maar let op: bij parkinsonismen Afhankelijk van welk parkinsonisme: • Minder intensief of ook andere oefeningen, bijv. langzamer spreken • Sneller mantelzorger inschakelen, bijv. om te helpen het gesprek op gang te houden

• Als spreken harder achteruit gaat dan de rest kan een communicatiehulpmiddel (spraakcomputer) helpen.


Spraakversterker? • Parkinson: niet alleen zachter praten, maar ook minder articuleren, dus versterking van gemompel…. Richtlijn voor logopedisten: • eerst spreektechniek verbeteren, is meestal voldoende; • zonodig gebruiken als zachte stem het enige probleem is.


Dus … Ga op tijd naar een logopedist: • Bij héél beginnende klachten is één sessie soms al voldoende. • Beter begrijpen wat er aan de hand is, kan al heel veel opleveren. • Oefenen helpt, maar alleen als je het intensief doet. • Afhankelijk van het type parkinsonismen: minder oefenen, meer mantelzorger inschakelen. • Als spreken helemaal niet meer lukt evt. ‘spraakcomputer’ = maatwerk! En: vertel duidelijk wat U wilt bereiken! Parkinsonismedag 9 maart 2013

Meer weten Informatiefolder ‘Verstaanbaar spreken bij de ziekte van Parkinson of atypisch parkinsonisme’ (Parkinsoncentrum Nijmegen)

lezen, downloaden, printen: www.parkinsonnet.nl/parkinson/informatiefolders


Tenslotte • Kies altijd een logopedist die ervaring heeft met parkinsonismen (ParkinsonNet) Hoe? Via de zorgzoeker op www.parkinsonnet.nl/zorgzoeker – ook als u alleen maar een vraag heeft!

• Kijk op http://www.parkinsonnet.nl/video's/parkinsonnetvideo's/parkinsonnet-film • Of mail naar [email protected] • Of stel uw vraag in MijnZorgnet!


ParkinsonNet Bekijk de video’s, o.a. over logopedie


Wat is MijnZorgnet?


Iedereen kan inloggen met DigiD


De community ‘Parkinson’ is er voor u!

Daar kan ik ook uw vragen beantwoorden  Parkinsonismedag 9 maart 2013

Problemen rondom spreken

Recommend Documents