ALS STENEN KONDEN SPREKEN..!

ALS STENEN KONDEN SPREKEN…..! Een historische schets van het gebouw Elzenstraat 64 te Tilburg, waar momenteel Herbergier Tilburg in is gevestigd.

Als stenen konden spreken….!

INLEIDING

Beste Lezer, Dat u dit boekje leest, heeft wellicht te maken met het feit dat u op de een of andere manier een relatie hebt met het gebouw Elzenstraat 64, van oorsprong de Rooms Katholieke jongensschool H. Hart. Enkele duizenden kinderen en een honderdtal volwassenen hebben in dit gebouw les gehad en is er de basis gelegd voor hun verdere leven. Dit boekje wil een eerbetoon zijn aan allen die hier leerden, leefden en werkten en dat nog doen. Want dit mooie gebouw, ontworpen door een van de belangrijkste architecten van Tilburg, wordt op dit moment op een fantastische manier gebruikt. Het wil een veilige en fijne leefomgeving bieden voor oudere mensen met geheugenproblemen. Waar eens de jeugd van de trapleuning probeerde te glijden, wonen nu ouderen die hulp behoeven. Kinderen mochten hier leren in de geest van Maria Montessori (“Leer mij het zelf doen…!”) Nu mogen ouderen het “zolang mogelijk zelf doen” in dit gebouw, tijdelijk duidelijk zichtbaar vanaf de Hart van Brabantlaan, een nieuwe bestemming voor een oud gebouw…..o, als stenen konden spreken!

Dankbaar zijn we voor alle mooie herinneringen die mensen aan dit gebouw hebben. Tevens willen we met dit boekje respect tonen voor de mensen die op enigerlei wijze hebben bijgedragen hebben aan het geluk van hen die met het gebouw verbonden waren of zijn.

ANEKDOTES EN DETAILFOTO’S.

Op een aantal pagina’s in dit boekje komt u dit tekstvak tegen. Hier vindt u anekdotes die te maken hebben met het gebouw. Maar ook detailfoto’s van het pand. Deze zijn geheel willekeurig geplaatst. Er zit geen ordening in.

Hierboven de eerste bladzijde van de handgeschreven overeenkomst tussen de parochie Noordhoek en de fraters van Tilburg.

2

Als stenen konden spreken….! Tijdens onze voorbesprekingen over dit boekje kwamen de woorden “pieken van emotie” bovendrijven. Dit gebouw roept bij menigeen emoties op, misschien ook een negatieve…ook die mag er zijn….maar bovenal willen we met dit boekje in dankbaarheid gedenken en tevens de nieuwe bewoners en medewerkers van Herbergier Tilburg veel geluk wensen.

PASTOOR SANDERS

Dank aan de initiatiefnemers Patrick en Marie-Hélène de Kort. Dank ook aan allen die een inbreng hebben geleverd. Wij staan open voor opmerkingen, correcties en toevoegingen.

Theo Rombouts en Ad de Laat Tilburg, mei 2013

J.A.F. Sanders, geboren 1865, was pastoor van 1910 tot 1943 () van de parochie Noordhoek en was als zodanig ook de eerste voorzitter van het schoolbestuur. afbeelding 1: Theo en Ad in het Regionaal Archief

Het kerkbestuur was vroeger ook het schoolbestuur van de parochieschool.

3

Als stenen konden spreken….! INHOUD

Inleiding ................................................................................................................. 2 Inhoud .................................................................................................................... 4 Op blauw papier met witte inkt….!......................................................................... 5 De architecten….. .................................................................................................. 7 De school te klein, een gebouw groeit…! ........................................................... 10 Gymmen in het jongenspatronaat…? ................................................................... 12 Het Fratersveldje .................................................................................................. 15 Het Vormenfabriek............................................................................................... 16 Heilig Harthulde. .................................................................................................. 17 De oorlogsjaren ................................................................................................... 18 Vertrek van de fraters .......................................................................................... 19 Ik lees al …. Echt lezen….Zo/veilig leren lezen. .................................................. 20 Na de Fraters….? .................................................................................................. 23 Opheffing Jongensschool H.Hart .......................................................................... 24 Kadastrale grens….? ............................................................................................ 24 Tussen 1969 en 1974… ......................................................................................... 25 Angela lagere school / basisschool ..................................................................... 26 Marjolein Landman, kunstenares ......................................................................... 32 Herbergier Tilburg .............................................................................................. 33 Gesprek met familie van bewoners ...................................................................... 38 We were here…. .................................................................................................. 41 Tot slot .................................................................................................................. 45 Bijlage 1: Tijdlijn. ................................................................................................. 46 Bijlage 2: Bronvermelding .................................................................................... 48 Bijlage 4: Werken van Cornelis Franciscus van Hoof ........................................... 49

4


OP BLAUW PAPIER MET WITTE INKT….!

Invoering van de leerplicht en gelijktrekken van de subsidiering van het openbaar en bijzonder onderwijs zorgen voor een veranderend klimaat in het onderwijs in het begin van de twintigste eeuw. De jongens van de Noordhoekparochie1 gingen naar school op “’t Heike” (hoek Vincentiusstraat / Schoolstraat). Nadat de jongens van parochie ’t Heike verhuisden naar de Oude Dijk, werd het gebouw hoek Vincentiusstraat / Schoolstraat alleen gebruikt voor jongens van de parochie Noordhoek. De Rooms Katholieke jongensschool H. Hart was opgericht ( 1913). Verbetering van het gebouw hoek Vincentiusstraat / Schoolstraat werd niet verantwoord geacht2 en een nieuwe school werd geadviseerd. In samenwerking met de congregatie van de fraters van Tilburg, die bouwkosten voor haar rekening nam, kon begonnen worden met de bouw. De school werd naar Amerikaans model ontworpen door architect C. van Hoof (parochiaan van de Noordhoek) en uitgevoerd door aannemer van Domburg. (kosten fl. 25.000,- ) afbeelding 1: Ontwerp bouwtekening , gemaakt op bauw papier met witte inkt. Het oorspronkelijk ontwerp week af van de realisatie. Let op: schoorsteentjes, H. Hartbeeld, naambord ,dakkappelen, verdeling ramen.

1 2

WAAR IS HET BEELD GEBLEVEN?

Wanneer het H. Hartbeeld verdwenen is wat in de nis aan de voorkant van de school heeft gestaan is niet bekend… Opsporing verzocht! Nu zal er , met medewerking van de fraters en parochie Binnenstad een mooi Mariabeeld worden geplaatst.

Parochie van het Heilig Hart / opgericht 31 mei 1898 Volgens district-schoolopziener van Oppenraay. 5


Wanneer precies de eerste spade voor de bouw de grond in ging, is niet bekend wel dat de inzegening plaats vond op 27 april 1914 en daarna werd de school betrokken. Het gebouw de H. Hartschool was een feit. De school telde bij aanvang 380 leerlingen ( 285 voor de dagschool / 56 voor de bewaarschool / 39 voor het herhalingsonderwijs.) Het lesgeven werd toevertrouwd aan de fraters3 . Frater Borromeo4 was het eerste hoofd der school. Pastoor Sanders5 van de parochie Noordhoek, was voorzitter van het schoolbestuur.

afbeelding 2: Gebouw tot 1951…toen werd er een tweede verdieping op gezet. Vergelijk eerste ontwerp met deze foto… zie ook afbeelding 2.

3

De congregatie van de fraters van Tilburg, in 1844 opgericht door mgr. Zwijsen, is steeds belast geweest met onderwijs en opvoeding van kinderen, tevens blinden, wezen en verlaten kinderen, maar ook belast met missiewerk. Het accent lag op onderwijs, dat voortvarend werd aangepakt waardoor de fraters in 1953 in Tilburg totaal 29 scholen beheerden. 4 Voor overige namen van leidinggevenden: zie bijlage 5 J.A.F. Sanders was pastoor van 1910 tot 1943()van de Noordhoek, sinds 1923 ook benoemd tot deken van Tilburg.

HET DAKRAAM..!

Op de zolder van de school ging groep vier Zwarte Piet zoeken. Een van de kinderen deed een zolderraampje open ( zo’n zwaar gietijzeren geval!) en dat raampje gleed keurig naar beneden…. de dakgoot in. Goede raad was duur. Een lang touw gezocht, rond het middel en aan een van de balken op zolder vastgemaakt) en met de moed der wanhoop door het gat naar buiten om het raam weer op te pikken.

6


DE ARCHITECTEN….. CORNELIS FRANCISCUS VAN HOOF

Het gebouw van de H. Hartschool is ontworpen door een van de belangrijkste architecten die Tilburg gekend heeft. In vergelijking met andere neogotische gebouwen die C. van Hoof ontwierp is het gebouw van de H. Hartschool maar sober. Dat zal ook wel gelegen hebben aan het beschikbare budget. Van Hoof werd geboren op 18 februari 1861 als zoon van een houthandelaar en ging studeren aan de Vlaamse school voor Schone Kunsten. Na de dood van zijn vader woonde hij met zijn twee zussen, Marie en Cato, in een royaal pand aan de Spoorlaan (386/388) te Tilburg.(eigen ontwerp). Hij was parochiaan van de parochie Noordhoek.

afbeelding 4: C. van Hoof begin 20e eeuw

DE SCHOOL VERBOUWD..!

Begin negentiger jaren van de vorige eeuw werd de school verbouwd. Ook ouders en leerkrachten droegen hun steentje bij: één tot twee avonden per week gemiddeld werd er geschilderd, geschuurd, getimmerd..

Afbeelding 5 :C. van Hoof op latere leeftijd

Hij ontwierp naast patriciërswoningen ook zakelijke gebouwen en kerken. Enkele gebouwen die hij ontwierp in de naaste omgeving van de Elzenstraat zijn: Tilburgse Spaarbank (aan het gebouw is te zien dat het budget hier

7

Als stenen konden spreken….! wat groter was), de Refter (Nieuwlandstraat 23/25), de voorkant van de kerk van ’t Heike. 6 Tevens was hij docent aan de Burgeravondschool. Vele bouwwerken van zijn hand zijn rijksmonument. In 1917 kreeg hij de pauselijke ridderorde: Pro Ecclesia et Pontifice. Op 7 februari 1952 stierf hij en werd begraven op de begraafplaats van de parochie Binnenstad aan de Bredaseweg ( nr. A04)

afbeelding 3: graf van de familie van Hoof op begraafplaats Binnenstad (Bredaseweg)

ANGELA 90 JAAR

“Angela” bestond negentig jaar en werd “ingepakt”: een grote baan blauw doek met een strik. Moest wel vastgemaakt worden! De conciërge stond boven op de ladder met zijn boormachine en de boor haakte al draaiende vast in het doek.

CONSTANT(IUS) JOHAN WILLEM PANIS

Constant Panis heeft de tekeningen gemaakt voor de tweede verdieping die na de Tweede Wereldoorlog (1951) op het bestaande gebouw is gezet. Hij werd geboren in Dongen op 12 december 1891 als zoon van Leo Panis en Anna van Roesel. In 1921 huwde hij met Barbara Smits en ging wonen in de Ceciliastraat (op de kruising met de toenmalige Beethovenstraat) en was ook parochiaan van de Noordhoek.

afbeelding 4: Typerend briefhoofd uit die tijd van C.Panis. 6

Lijst van meerdere gebouwen: zie bijlage. 8


DE HOEDJES…?

De hoedjes van de schoorstenen die er van oorsprong steeds op gestaan hebben en in 1951 terugkeerden.

afbeelding 5: Montessorischool Elzenstraat. Enkele gebouwen in Tilburg van de hand van Constant Panis zijn: Montessorischool, Elzenstraat 14a Gedeelte klooster en de kapel fraters te Goirle Raadhuis , Berkel-Enschot ( zijn broer was burgemeester van Berkel-Enschot.) Kapel van de fraters in de Capucijnenstraat Korvelplein 213 Huishoudschool Eikstraat(afgebroken) Fraterhuis Kardinaal de Jongplein. Lagere school Staringstraat Een van zijn grotere werken waren de huizen die hij in 1953 ontwierp in de Arendlaan. Enkele gebouwen zijn ook rijksmonument. Hij overleed op 25 november 1972

Wanneer deze zijn verwijderd is niet bekend. Zeker weten we dat toen de Angelaschool in 1975 het gebouw betrok de hoedjes/kappen al verdwenen waren.

Afbeelding 6: C.Panis met zoon en dochter

9


DE SCHOOL TE KLEIN, EEN GEBOUW GROEIT…!

In 1937 was het aantal leerlingen zo toegenomen dat er noodlokalen bijgebouwd moesten worden. Deze houten lokalen waren bestemd om (maar) vijf jaren dienst te doen. Overigens waren die noodlokalen onvoldoende om alle leerlingen te kunnen plaatsen en vond één klas tijdelijk onderdak in het moederhuis van de fraters aan de Gasthuisstraat.

afbeelding 7: groepsfoto voor het noodgebouw

Er werden plannen gemaakt om een nieuwe jongensschool in de buurt te bouwen (Beukenstraat?)die de oplossing zou zijn van het groeiend aantal leerlingen. Maar door de oorlogsjaren werd dit plan in de ijskast gezet. 1 April 1946 stuurt de gemeente een brief naar het schoolbestuur waarin ze het bestuur met klem verzoekt een oplossing te zoeken voor het groeiend leerlingprobleem en raadt de gemeente het bestuur aan het oorspronkelijke plan van een nieuwe school weer op te pakken.

Afbeelding 11:de school in de steigers om de opbouw mogelijk te maken.(archief fraters)

OUDLEERKRACHTEN ANGELA

Op het eind van elk schooljaar (Angela) kwamen er twee stokoude leerkrachten bij de afscheidsavond van groep acht om herinneringen op te halen..

---------------------------

Gebouw ook in de steigers voor de verbouwing Herbergier 2011 10

Als stenen konden spreken….! De noodlokalen verkeerden na de oorlog in een deplorabele toestand en er werd een creatieve oplossing gevonden voor het ruimtegebrek. Besloten7 werd om een verdieping op het bestaande gebouw te plaatsen. Zo kwam het dat er opnieuw steigers rond het gebouw werden geplaatst zoals ook later zou gebeuren bij de verbouwing tot Herbergier in 2011/2012. Met de extra verdieping kwamen er vier klaslokalen bij. Overigens verliep de uitbreiding met een extra verdieping niet vlekkeloos. In de brief waarin Burgemeester en Wethouders hun toestemming geven voor de verbouwing schrijft B&W het volgende: ”Wij verzoeken U daarom in overweging te nemen in de huidige financiële toestand van de gemeente aanleiding te vinden tot opschorting van de uitvoering van de onderwerpelijke te besluiten.” Op 13 juni 1951 neemt het bestuur van de H. Hartschool bij monde van pastoor L. Bijnen het besluit te starten met de verbouwing met de volgende woorden: ”Niet tegenstaande de moeilijkheden, waarop u wees, menen wij in het belang van de jongens niet meer tot uitstel te mogen besluiten, nadat vóór de oorlog uitbreiding van schoolgelegenheid reeds 2 maal door stop-wetjes was verhinderd. De verantwoordelijkheid, die wij voor de jongens hebben, noopte ons tot dit besluit.”

afbeelding 12: Timmerlieden aan het werk t.b.v. de tweede verdieping.

BIJEN….!

De hobby van Frater Christiaan (hfd.) was het houden van bijen. Als imker had de frater bijenvolkjes staan op het platte dak van de overkapping. Via een klein deurtje kon je op het platte dak komen. De grote lindenbomen op de speelplaats zorgden voor de honing. Ad de Laat, medeschrijver van dit boekje, kan zich als leerling van de H. Hartschool nog herinneren dat hij een keer tijdens het buitenspelen met zijn hand op een bij viel die tegelijkertijd stak….een pijnlijke ervaring.

7

Raadsbesluit van 30 januari 1948 waarin medewerking werd toegezegd. 11


De verbouwing wordt gegund aan bouwbedrijf Pellikaan, bekend van de latere sporthallen die dit bedrijf bouwde. Het totale bedrag van bouw en inrichting bedroeg: fl. 91.137,08. Als vlag-geld werd gereserveerd: fl.77,50 + fl. 2,50 voor de uitvoerder. Ook was er nog een briefwisseling over het betimmeren van de zolder. Dit was niet in de offerte meegerekend en het bestuur van de school schrijft een verzoek aan de gemeente om dat alsnog mee op te nemen. Het zou fijn zijn als dat gebeurde want dan kon men daar de onderwijsmaterialen opbergen. In eerste instantie gaf de gemeente toestemming voor het betimmeren van een oppervlakte van twee klaslokalen en de gang. Dat zou voldoende moeten zijn. Toch wordt de gehele zolder betimmerd. Overigens…verderop in dit boekje ziet u dat veel bergruimte ook kan leiden tot veel bewaren c.q. een rommelige zolder. In 1952 werden er ook bliksemafleiders geplaatst op de school….elke torentje kreeg er een en ook kwam er een op de smeedijzeren versiering boven de vooringang.

GYMMEN IN HET JONGENSPATRONAAT…?

Het gebouw grenzend aan de Boomstraat, het huidige buurthuis “In de Boomtak”, was bedoeld als jongenspatronaat. Het werd gebouwd in 1915 en ook ontworpen door architect C. van Hoof. Het werd gebruikt voor de opvoeding van de jeugd zoals amusement, verkennerij, de jonge wacht, vergaderingen van de R.K. Werkliedenvereniging en de K.A.J. (Katholieke Arbeidersjeugd)8. Wat in dit kader belangrijk is te vermelden, is dat het ook dienst deed als gymnastieklokaal voor de schooljeugd.

8

Deze beweging bood jongeren een vriendengroep en – vereniging, waar ze konden samenkomen, aan activiteiten deelnemen, of ze zelf organiseren.

KIPPEN….

Ludieke actie voor een goed doel: diepvrieskippen verkopen!! Gelukkig waren er veel grote bestellingen! Jammer genoeg werden ze afgeleverd op een snikhete dag en werden ze in de gang neergelegd. Op hete dagen willen kippen wel eens ontdooien. Wekenlang heeft er een weeïge, penetrante geur in de school gehangen..

Straks lopen er kippen rond in de kippenren in de tuin die op dit moment aangelegd wordt voor de bewoners. 12

Als stenen konden spreken….! Maar de consulent voor lichamelijke opvoeding vond de accommodatie ongeschikt, met name omdat de ruimte voor veel andere toepassingen werd gebruikt. Daarom richt het bestuur van de school zich op 10 februari 1954 in een verzoek tot de gemeente. Daarin wijst zij op het feit dat de woningen op de hoek van de BoomAfbeelding 13: plattegrond situatie gymzaal straat en medio jaren vijftig. Elzenstraat zullen gaan verdwijnen en vraagt zij de gemeente of het misschien niet verstandig zou zijn om op die plaats een nieuwe gymzaal te bouwen. Een voorbeeld van een school met zelfs minder kinderen in Enschede wordt aangehaald om het verzoek kracht bij te zetten. Die school kreeg wel een gymzaal, zelfs met zwembad. De gemeente is in eerste instantie niet onwillig en vraagt het bestuur om mee te denken. In mei 1956 werd door de gemeente goedkeuring gegeven om het houten noodgebouw te slopen om plaats te maken voor de nieuwe gymzaal. Aan het eind van de jaren vijftig werd deze gebouwd op de plaats waar Elzenstraat en Boomstraat bijeenkomen… Aanvankelijk werd fl. 99.492,- beschikbaar gesteld (in een brief van gemeente aan het schoolbestuur dd. 8-8-1956.) De architect was dhr. Panis en de aannemer was de firma J.v.d.Weegen & Zn. De totale kosten voor de bouw bedroegen: fl. 120.433,62 (eindafrekening 27 oktober 1958).

TANKSLAG

Begin jaren negentig werd de actie Tankslag in het leven geroepen om alle oude, niet gebruikte olieopslagtanks te verwijderen uit de grond. Dit om vervuiling tegen te gaan. Omdat de verwarming van het gebouw overgegaan was op aardgas, was ook de olietank overbodig geworden. Deze tank lag tussen het gebouw en de berging (rechts naast de school) in. (Overigens was de berging in het verleden een kolenhok voor de verwarming.) Aanvankelijk is olietank door het personeel nog gevuld met zand, later ( bij verbouwing tot Herbergier) is deze toch verwijderd.

13


HOGE NOOD..?

Afbeelding 14: Nieuwe gymzaal, nu in gebruik als squash-centrum.(foto archief fraters) Mede - schrijver van dit boekje weet zich nog te herinneren dat de verwarming van de gymnastiekzaal voor die tijd revolutionair was….het waren gasbranders die in het plafond zaten. Ook kende het gebouw een wasgelegenheid voor de voeten immers, in tegenstelling tot de houten vloer in het Boomstraatgebouw, was hier sprake van een kunststof vloer waar op blote voeten kon worden gesport.

afbeelding 15: Oud jongenspatronaat, nu wijkcentrum In de Boomtak

Wat in de Angelajaren gebruikt werd als fietsenstalling, was in feite de plaats waar de buitentoiletten gesitueerd waren. Een gedeelte van de toiletten (8 x) was voorzien van een deur, de rest waren urinoirs (10x). Er was geen waterspoeling. De bergruimte tegen het huis van de buren in de Elzenstraat werd jarenlang gebruikt als oud-papierhok.

De kinderen van de Angelaschool gingen gymmen in de gymzaal van de Montessorischool en de gymzaal van de oude H. Hartschool wordt, na een tijd niet gebruikt te zijn geweest, verkocht aan squash-centrum de T. 14

Als stenen konden spreken….! HET FRATERSVELDJE

Tegenover de school lag een speelveldje en nog steeds is het terrein op de hoek van Ceciliastraat/ Elzenstraat een speelterreintje voor de jeugd. In de volksmond werd het “het Fratersveldje” genoemd. Toen stonden er nog geen speeltoestellen ….. immers het werd jarenlang voornamelijk gebruikt om te voetballen, alhoewel de school het ook gebruikte om er te slagballen. Menig oefenwedstrijdje is er gespeeld om te selecteren voor het Paastoernooi. Maar ook voor het in de jaren vijftig/ zestig bekende straatvoetbaltoernooi. Later werden er de noodlokalen van de Sociale Dienst ( Later Woningbureau) op gebouwd, maar er bleef gelukkig genoeg ruimte over om er te sporten. Nog later zijn er speeltoestellen geplaatst.

Afbeelding 16: Fratersveldje …op de achtergrond de kunstijsbaan en Vormenfabriek.

IN DE KOFFIE…

Een jongen liep tijdens de pauze met een tennisballetje te spelen in de gang (het regende buiten) en werd gewaarschuwd door één der leerkrachten. Prompt belandde het balletje in diens koffiekop en met een reflex kreeg de jongen een draai tegen zijn oren. Moeder kwam op school om te vertellen: “Gij meugd nie slaon!” Toen uitgelegd werd dat het om koffie ging, zei ze: “Ge het groot gelijk!”

Afbeelding 17: Fratersveldje jaren 80 en 90. Op de achtergrond de Angelaschool en de noodlokalen van de Sociale Dienst / Woningbureau.

15


HET VORMENFABRIEK

In 1937 verhuisde het Vormenfabriek naar het pand tegenover de H. Hartschool in de Ceciliastraat. Dat was het pand dat daarvoor in gebruik was door schoenfabriek de PontMannaerts. In de jaren daarna groeide het bedrijf Afbeelding 18: Foto genomen vanuit het Vormenfabriek met de Herbergier op de Achtergrond.

uit tot de grootste leverancier van chocoladevormen in Europa.

In 2004 verhuisde de fabriek naar het industriegebied aan de Gesworenhoekseweg 12. Daarna kwam in het pand the Hall of Fame. Een stichting die is opgericht door Tilburgse jongeren met als doel verschillende sub-culturen van Tilburg samen te brengen, zodat jongeren met elkaar kunnen samenwerken en van elkaar kunnen leren. Afbeelding 19: Sloop Vormenfabriek / Hall of Fame.

KAPSTOKHAKEN

De oude kapstokhaken zijn verdwenen uit de gangen. Jarenlang hebben daar jassen en gymzakken op gehangen. Tegenwoordig mogen kapstokhaken niet meer zo geplaatst worden i.v.m. de veiligheid. Ook nu weer jassen aan de trapleuningen zoals ook vroeger gebeurde na de gymles.

Nu (2013) is het gebouw aan de Ceciliastraat afgebroken en gaat de gemeente in samenwerking met de provincie de vervuilde grond saneren en komt er woningbouw (60 %) op het terrein. Of de graffiti op het gebouw mede kwam door de aanwezigheid van the Hall of Fame is niet bekend. Jongeren van the Hall of Fame beweren van niet. Afbeelding 20: Graffiti op de het school -gebouw toen het nog leeg stond. 16


HEILIG HARTHULDE.

De jongensschool was vernoemd naar het Heilig Hart. Elke eerst vrijdag van de maand was een H. Mis ter ere van het Heilig Hart. De school begon dan wat later om de kinderen de gelegenheid te geven naar deze H. Mis te gaan.

POPGROEP

Veel beroemde popgroepen traden in de klassen op bij verjaardagen van leerkrachten:

Op de derde vrijdag na Pinksteren werd, voor de gehele Kerk, het jaarlijkse feest gevierd van het Heilig Hart.9Op die dag mochten de hoogste klassen van de lagere scholen meedoen aan de hulde. En natuurlijk konden de leerlingen van de H. Hartschool Afbeelding 21: Voorkant niet achter blijven. Na de middag van het programma van de verzamelden de leerlingen zich op H. Hartviering 1940 de diverse speelplaatsen met vlaggen, vaandels, bloemen en palmtakken en vertrokken dan richting Heuvel, vaak voorafgegaan door leerlingen met trommels. Op de zondag na het feest van het Heilig Hart werd de hulde aan het Heilig Hart door de volwassenen gebracht. Ook op de Heuvel.

Afbeelding 22: foto H. Hartstoet 1955 Later is uit deze traditie de bekende Heilig

9

Het Heilig-Hartfeest ontstond in Frankrijk: in 1672 gaf de bisschop van Rennes aan de religieuze congregaties van de H. Johannes Eudes (1601-1680) voor het eerst verlof om een feest ter ere van het Heilig Hart van Jezus te vieren. In 1765 erkende Paus Clemens XIII deze dag officieel als een plaatselijk feest. Paus Pius IX schreef het feest in 1856 voor heel de Kerk voor. 17

Als stenen konden spreken….! Hart optocht ontstaan. De latere kunstenaar Lucas van Hoek, die veel kerkelijke kunst maakte in vorm van beelden en glas-in-loodramen, ontwierp veel kleding en wagens voor deze optocht. Kleinkinderen van Lucas van Hoek hebben ook in het gebouw Elzenstraat 64 les gehad. SCHAKEN DE OORLOGSJAREN

Er is weinig bekend over het gebruik van het gebouw tijdens de oorlogsjaren. Wel dat het lager onderwijs gewoon doorging in het gebouw. Maar het is ook bezet geweest door Duitse militairen. En later ook door Canadese en Nederlandse militairen. De herstelkosten voor de H. Hartschool na de oorlog kwamen op ruim fl. 20.296,73 . Hiervan werd door de Duitse Wehrmacht een bedrag betaald als huurvergoeding van fl. 5237,70 Er gaat een gerucht dat het H. Hartbeeld onderwerp van spot is geweest tijdens de Duitse bezetting. Een Duitse soldaat (Otto?) zou het beeld een soldatenjas hebben aangetrokken. Wellicht dat ook de onverklaarbare beschadiging van de sokkel uit die tijd stamt. Leerkracht Frater Frederico van Dongen was een verzetsstrijder van het eerste uur.

Schaken tegen de leerlingen (en dat viel niet mee: in die tijd ging het eerste team regelmatig naar de Brabantse kampioenschappen) en bij verlies moest de baard eraf!! Er werd tijdens de wedstrijd een sigaartje opgestoken …dat moet je nu nog eens doen!!

afbeelding23: De beschadigde sokkel.

18


VERTREK VAN DE FRATERS

In het begin van de zestiger jaren trekken de fraters zich terug uit het (lager) onderwijs in Tilburg en gaan ze zich meer en meer richten op onderwijs en ontwikkelingswerk in overzeese gebieden. Ook de frater-onderwijzers van de H. Hartschool vertrekken. Dat gebeurt in 1960 aan het einde van het schooljaar. Er werd groots afscheid genomen met een feest en receptie in het Jeugdhuis wat stond naast de Noordhoekse kerk in de toenmalige Mozartstraat, thans Acaciastraat. Leerlingen voerden een toneelstuk op getiteld: “de Schoolmeester”.

BERGING

De berging aan de

westkant van de school. Die o.a. dienst heeft gedaan als: kolenhok, oud papierhok, gasgestookte Afbeelding 24: Onderwijsteam bij vertrek van de fraters 1960.Vlnr:dhr. de Kanter, dhr. van Alphen, fr. Ermino Sliphorst, fr. Gervasius Dominicus, dhr. Leijten, fr. Christiaan (hfd), dhr. Zuiker (?), fr. Waldemar Melis, fr. Thomas van Aquino Dirriwachter, fr. Ligori Bonants.

centrale verwarmingsketel,

speelmateriaal voor de kleuters.

19

Als stenen konden spreken….! Vooral het afscheid van frater Christiaan kreeg veel aandacht vanwege het feit dat hij meer dan 33 jaar de belangen van de school had behartigd. Ook zijn rechterhand en vervanger tijdens zijn ziekte, frater Ligori, werd extra in het zonnetje gezet. Het

ANTI-GLIJ KNOPPEN

jongenskoor onder leiding afbeelding 25: Gedenkbord van kapelaan Rabou zorgde frater Christiaan, 25 jaar zowel tijdens de plechtige hoofd der school, geschonken eucharistieviering als door de parochie Noordhoek. tijdens de receptie voor de muzikale omlijsting. Met het vertrek van de fraters eindigde een belangrijke periode voor de H. Hartschool en het gebouw. De schrijvers van dit boekje zouden frater Gervasius en frater Thomas ( en fr. Cesarius, zie volgende hoofdstuk) later nog tegenkomen op de Kweekschool / Pedagogische Academie als respectievelijk pedagogiek- en muziekdocent. IK LEES AL …. ECHT LEZEN….ZO/VEILIG LEREN LEZEN.

Deze knoppen kwamen er pas in de negentiger jaren toen er een leerling, door van de leuning glijden, van de trap viel. Oorspronkelijk zaten er ook kleine anti-glijknoppen op.

Je zou gerust kunnen stellen dat de H. Hartschool een belangrijke rol heeft gespeeld in het leesonderwijs in, met name het zuiden van Nederland, het katholieke lagere onderwijs. De reden daarvoor is gelegen in het feit dat de frateronderwijzers die op de H. Hartschool hebben gestaan hun steentjes (gezegd mag worden : stenen!) hebben bijgedragen Afbeelding 26: Ik lees al (1910) (internet)

20

Als stenen konden spreken….! aan de realisatie van nieuwe leesmethodes. In 1910 komt de leesmethode “Ik lees al” uit. Frater Jozef Reynders en frater Nicetas Doumen plaatsen het gesproken woord op de voorgrond en het leren lezen werd in een context geplaatst van taalverwerving. Van de boekjes van deze methode verschenen ruim 1.225.000 exemplaren en de methode werd meer dan vijftig jaar actief gebruikt. Enkele jonge fraters krijgen na de oorlog de opdracht de methode te vernieuwen. Frater Cesarius Mommers 10 is daarbij de grote voorganger. Hij heeft ook les gegeven op de H. Hartschool. Hij startte daar in 1946 op het moment dat fr. Cassianus Vesteeg 11 daar vertrok. In 1932 verschijnt de methode “Echt lezen”. Deze methode, geschreven vanuit de achtergronden van de Gestaltpsychologie, gaat uit van het lezen van hele woorden. Echt lezen is meer dan alleen verklanken, de lezer dient zich bewust te zijn van de betekenis. Frater Cassianus Versteeg was auteur van de methode en werkte ook op de H. Hartschool. Hij was een van de meest productieve kinderboekenschrijvers binnen de congregatie. Zijn boeken waren zo populair omdat ze aansloten bij de beleving van de kinderen.12 Frater Cassianus Versteeg heeft meer dan 40 jaar lesgegeven in voornamelijk de eerste en tweede klas. Volgens hem moest je studeren om verstarring te voorkomen. Vanwege zijn zwakke gezondheid mocht hij

Afbeelding 27: Echt lezen (1932) (internet)

DE VLAG.

Een wel vijf meter lange vlag werd soms op feestdagen buiten gehangen. Dat was een hele onderneming. Er hing immers, zeker als die nat werd, een heel gewicht aan. Hierboven de plaats waar de vlag bij het ronde raam werd bevestigd. Aan de achterkant van de vlag werd hij bevestigd aan een smeedijzeren beugel. Hieronder de authentieke vlaggenmast die wellicht in zijn functie wordt hersteld.

10

Zie verder dit hoofdstuk. Zie volgende alinea. 12 Info uit dit hoofdstuk komt voornamelijk uit: “ Zwijsen, een passie voor uitgeven”. 11

Voor 1951 hing de vlag boven de voordeur! 21

Als stenen konden spreken….! nooit examens doen en is de onderwijsakte die hij gehaald heeft de enige geweest.

DE TRAPLEUNING.

Afbeelding 28: Het onderwijsteam met geheel rechts fr. Cassianus Versteeg. Tweede van links zittend is de jonge frater Christiaan. Staand rechts is frater Frederico o.a. later bekend als, verzetsstrijder, hoofd van de jongensschool op Theresia en Korvel en dirigent van het Byzantijns koor.(archief fraters) De eerder genoemde Frater Caesarius Mommers13 (1925 – 2007) was grondlegger en hoofdauteur van “Veilig leren lezen”.

De originele trapleuning …..op de foto hierboven van de trap naar de tweede verdieping. De trapleuning beneden bij de achterdeur werd ook vaak, zelfs nu nog bij Herbergier Tilburg, gebruikt als kapstok voor jassen en gymzakken. Het was een heel karwei om die mooi bordeaux –rood te schilderen.

De methode kan Afbeelding 29: De eerste woordjes worden beschouwd als van de 1e versie van Veilig leren lezen. zijn levenswerk. (internet) Mommers leidde de werkgroep die de methode vanaf 1958 ontwikkelde, hij verrichtte onderzoek

13 Bron:

www.veiliglerenlezen.nl 22

Als stenen konden spreken….! naar methodische aspecten en vertaalde resultaten daarvan in aanvullende leermiddelen en in nieuwe versies van de methode. Op twintigjarige leeftijd behaalde Caesarius Mommers de akte van bekwaamheid als onderwijzer. Hij werd aangesteld als leraar op de H. Hartschool en vanaf 1956 tot 1968 was hij als docent verbonden aan de kweekschool St. Stanislaus in Tilburg. Hij doceerde daar pedagogiek, waarvoor hij zelf in 1964 het doctoraal examen aan de universiteit van Nijmegen (KUN) behaalde. Aan deze universiteit was Mommers vanaf 1968 verbonden als wetenschappelijk medewerker en later als hoofddocent bij de vakgroep Onderwijskunde. In 1977 promoveerde hij op het proefschrift ‘Lezen met de vingers’, een onderzoeksverslag over het lezen van blinden. Mommers bleef verbonden aan de KUN tot aan zijn pensionering in 1990. Zonder twijfel is zijn bijdrage aan de kwaliteit van het Nederlandse leesonderwijs uniek te noemen. Niet voor niets werd hij wel de ‘leesvader’ van Nederland genoemd.

NA DE FRATERS….?

Dhr. Bierens nam de taak van frater Christiaan als hoofd der school over. Hij kwam, evenals pastoor Bijnen, uit Aalst. Na het vertrek van de fraters liep het leerlingaantal terug. Dat kwam enerzijds doordat het aantal geboortes afnam (einde babyboom na de oorlog) maar ook omdat de school niet echt lekker draaide. Er was kritiek op de leiding en het financiele beleid. Er lagen conflicten tussen het schoolbestuur (met als voorzitter pastoor van Esch) en het hoofd der school. Dit leidde o.a. tot het besluit dat er door de school (hoofd der school) niets gekocht mocht worden zonder toestemming van het schoolbestuur. Ook was er onenigheid over het vrijgeven van de kinderen. Wellicht dat ook deze perikelen er toe hebben bijgedragen dat het leerlingaantal terugliep (4 klassen!) met als consequentie de…….

BRANDDEUREN..

Volgens de ARBOwet moesten er op een gegeven moment branddeuren worden aangebracht. In de basisschoolperiode waren die deuren transparant gelakt. Nu zijn ze, iets anders, mooi wit!

23

Als stenen konden spreken….! OPHEFFING JONGENSSCHOOL H.HART

“Het School (Kerk) bestuur van de R.K. Parochie H. Hart, Noordhoekring 1 te Tilburg overweegt per 1 augustus de onder haar Bestuur staande bijzondere lagere jongensschool Elzenstraat 64 te Tilburg op te heffen. De leerlingen zullen dan geplaatst worden op de in dezelfde parochie bestaande lagere meisjesschool……”

DE KLEUR IS BEWAARD GEBLEVEN…

Zo luidde de beginzin in de brief van het schoolbestuur aan het college van Burgemeester en Wethouders van Tilburg op 3 februari 1969. Tevens vraagt het bestuur de gemeente de waarborgsommen terug te storten, te weten: fl. 13.670,56 voor het schoolgebouw en fl. 20.880,63 voor de gymzaal. Ook vraagt het bestuur in diezelfde brief de gemeente om mee na te denken over het probleem dat zou ontstaan wanneer niet alle leerlingen geplaatst kunnen worden in de meisjesschool aan de Dionysiusstraat 2. Er waren toen nog maar vier klassen. KADASTRALE GRENS….?

Tijdens de afwikkeling van de opheffing o.a. met de provincie ontstaat er nog een discussie over de kadastrale grenzen van het schoolterrein. Later zou deze grens nog een rol spelen. Afbeelding 30: Uiteindelijke kadastrale grens van het schoolterrein ( Regionaal Archief)

Toen ouders en leerkrachten in de negentiger jaren de school van binnen geheel schilderden werd er gekozen voor een bordeaux rode kleur voor de deuren….. Herbergier Tilburg heeft de kleur gehandhaafd.

Onder andere i.v.m.de aanleg van het

24

Als stenen konden spreken….! speelterrein van de peuterspeelzaal en nog weer later bij de grensbepaling en overdracht aan Vestia (eigenaar gebouw Herbergier Tilburg)

TUSSEN 1969 EN 1974…

Na de opheffing van de H. Hart jongensschool wordt het pand ingezet voor diverse doeleinden. Aanvankelijk blijven er nog enkele klassen van de Angelaschool in gevestigd (Angelaschool werd gemengd/ jongens en meisjes). Ook verbleven er leerlingen van de L.O.M.school ( voor kinderen met leer- en opvoedingsproblemen / later de 1-ste SIO-school) uit de van Heutszstraat . Die gebruikten trouwens het gebouw al als dependance ten tijde van de jongensschool. Er werd daarvoor door de gemeente toen een krediet gegeven van fl. 41572,97 om de school te verbouwen en geschikt te maken voor het L.O.M. onderwijs. Ook de Brabantse Bestuursschool, opgericht in 1966, heeft enkele jaren in het gebouw onderwijs gegeven aan volwassenen. De bestuursschool was een opleidingsinstituut voor ambtenaren bij de lokale, regionale en provinciale overheden. Deze school ging in 1973 op in de Bestuursacademie Noord-Brabant, een samenwerkingsverband tussen de provincie en Brabantse gemeenten. In 1983 werd een gebouw betrokken in de Meerkoldreef. Hierdoor kwam het gebouw vrij voor de Angela lagere school.

LEERMIDDELENKAMER, BIBLIOTHEEK

Deze ruimte, waar ook het kopieermachine van de Angelaschool en de Elzen stond was vroeger leermiddelen berging en later ook bibliotheek. Herbergier Tilburg wil de bibliotheekfunctie in ere herstellen. Hiervoor worden nog vrijwilligers gezocht.

25

Als stenen konden spreken….! ANGELA LAGERE SCHOOL / BASISSCHOOL ZOLDER….

Stel je een zolder van een school voor, waar in vijfendertig jaar tijd niets is afgehaald, alleen maar bijgekomen: rolletjes, repen papier, doosjes, Afbeelding 31: Zolder , november 2002 golfkarton, maar ook: diadozen, projectoren, overbodig meubilair, spullen voor sportdag, schoolkamp en schoolreisjes ..archief!! En die zolder moet dan in korte tijd Afbeelding 32: Zolder, november 2002 leeg…. maar dan ook helemaal leeg! Om een lang verhaal kort te maken: van het archief is dus niets meer over. En wil je dan een stukje schrijven over de Angela basisschool in gebouw Herbergier, dan moet je putten uit herinneringen….

DE KELDER.

In deze ruimte stond vroeger de kolen- (later de olie) gestookte centrale verwarming. Later is de gasgestookte ketel geplaatst in de buitenberging naast de kelder. Jo Mayen, (lange tijd conciërge van de Angelaschool) verbouwde deze kelder tot zijn werkplaats. Bij Herbergier Tilburg hangen er weer de ketels van de c.v.

Afbeelding 33: gesprek Theo (l),Patrick(m) en Ad (r) in het appartement op zolder 26

Als stenen konden spreken….! HERINNERINGEN… DE VERHUIZING.

Begin van 1973 werd de huur opgezegd door de gemeente aan Stichting Studiebelangen en moesten zij een ander onderkomen zoeken…immers de Angelaschool verhuist naar Elzenstraat 64.Het gebouw wordt opnieuw gereed gemaakt voor de lagere schoolkinderen ( gemengd: jongens en meisjes) en dat voor een bedrag van fl. 89.200,Einde schooljaar 1973-1974 waren alle spulletjes uit de klassen in de Dionysiusstraat (benevens dependance Elzenstraat, jawel bij de Montessori) keurig netjes in dozen gepakt, het meubilair stond gestapeld en de Afbeelding 34: Vertrek Angelaschool uit de Dionysiusstraat lokalen waren leeg! De Angela kinderen naar Elzenstraat 64 zouden naar hun nieuwe gebouw vertrekken: Elzenstraat 64. Na de grote vakantie bleek het gebouw niet klaar te zijn voor oplevering ..en dus moest alles weer worden uitgepakt. Anderhalve maand later kon het onderwijsteam weer aan de slag!

GLAS IN LOOD.

In tegenstelling tot het gebouw van de Tilburgse Spaarbank, waar architect C. van Hoof meer budget had, geen rijk versierde ramen. Toch nog glas in lood in de hal bij de voordeur.

ELZENSTRAAT 64

Team en kinderen voelden zich al snel thuis: een prachtig gebouw, veel ruimte en een grandioos grote speelplaats! In de aula beneden stond een tafeltennistafel, waar leerkrachten zich op konden uitleven! Tegen de klas werd gezegd: “Ga maar vast naar boven.. het setje tafeltennis is bijna klaar!” Er kwam een keer een ouder, die zei: “Ik

27

Als stenen konden spreken….! heb ze maar vast naar de klas gebracht..” Natuurlijk werd er ook tegen leerlingen gespeeld.

Een komen en gaan van leerkrachten: zusters Laurentini (hoofd) en Catharina (meer dan veertig jaar klas 1/groep drie) namen afscheid.

RAAM NAAR PLAT DAK.

Afbeelding 35: bij het afscheid van Zr. Laurentini Segeren.

Afbeelding 36: Zr. Catharina(r)

Afbeelding 37: sticker gemaakt bij het 75 jarig bestaan.

Het leerlingenaantal in 1977 bedroeg 253 en in 1978 257 leerlingen. Hierdoor kwam er behoefte aan een negende leslokaal. Het toenmalige bestuur ( R.K. Scholen Tilburg Centrum) vroeg bij de gemeente medewerking aan om een geluidsdichte vouwwand te plaatsen in de ruimte die was ontstaan door het samenvoegen van twee lokalen op de begane grond (oostzijde) die eerder dienst deed als gemeenschapslokaal en handvaardigheidslokaal. De gemeente werkte hieraan mee en stelde fl. 4917,72 ter

Afbeelding 39: 75-jarig bestaan / finale musical: ”De knieën van koning Tourmalijn.

De foto toont het raam naar het plat dak van de overkapping van de speelplaats. Dit was tevens een deur naar dat platte dak…frater Christiaan gebruikte die om zijn bijen te verzorgen. Maar het vaakst werd dat kleine raamdeurtje gebruikt om de ballen van het platte dak af te halen.

Afbeelding 38: leraar Theo Rombouts verkleed 28 als frater.

Als stenen konden spreken….! beschikking voor de inrichting van het klaslokaal alsmede fl. 8332,29 voor de bouwwerkzaamheden die verricht werden door de aannemingsfirma Smeulders.

ANGELA-BEELD

Afbeelding 40: groepsfoto van de hele school bij het 75 jarig bestaan van de Angelaschool. In 1979 werd het 75-jarig bestaan van de Angelaschool gevierd: een feestweek waarin het team een week lang rondliep in kleding van “toen”…leerkrachten als frater of zuster…en het team voerde ook een musical op: “De knieën van koning Tourmalijn”. In 1985 werd de basisschool een feit (kleuteronderwijs en lager onderwijs werden één school) en kwamen de leerkrachten en kinderen van groep één en twee ( de kleuters) in het gebouw erbij…

Console boven de achterdeur. Tijdens het 75 –jarig bestaan is hier een groot beeld van Sint Angela opgezet wat speciaal in Limburg was gehaald. Nu staat er een klein Mariabeeldje op…. Het beeld wat geplaatst is tijdens het 75 jarig bestaan komt terug op haar oude plaats.

Afbeelding 41:Het nieuwe naambord wordt onthuld.. de basisschool is een feit !

Afbeelding 42: Juffrouw Margreet komt met de kleuters het nieuwe gebouw binnen.

29

Als stenen konden spreken….! De school werd geschilderd met veel hulp van leerkrachten en ouders..

PEUTERSPEELZAAL

Afbeelding 43: De kop van het artikel spreekt voor zich. Door Herman Balvers (leerkracht) werd een nieuw logo getekend en dat werd onthuld.(zie foto) Afbeelding 44: onthulling logo Angelaschool

Begin negentiger jaren liep het aantal leerlingen terug, maar bovendien werd de ondergrens voor bestaansrecht door de regering flink opgeschroefd… resultaat was: fusie met de Montessorischool. Teamleden van de Angelaschool bleven in “hun” oude gebouw – als dependance (al vonden sommige leerkrachten, dat dat ’t echte hoofdgebouw was!) - en in 2003 (één jaar voor het honderdjarige bestaan) verlieten de laatste “Angela”leerlingen de school en was Montessori-basisschool “De Elzen” een feit. Het gebouw werd in 2009 definitief verlaten (tot verdriet van menig leerling en leerkracht) en kreeg een prima nieuwe bestemming.

Wanneer er in het Boomtak-gebouw een peuterspeelzaal wordt gevestigd wordt de kadastrale grens weer belangrijk. De peuterspeelzaal krijgt een buitenspeelgelegen heid…..op eigen grond. Het hekwerk werd afgeschermd met coniferen en ook de poort werd afgeschermd.

30


Afbeelding 45: Zo troffen Patrick en MarieHélène de Kort van Herbergier Tilburg dit schoolbord aan…..”Wij willen hier blijven…!” De laatste directeur van de Angela-school bezichtigde het verbouwde pand tot Herbergier……en zag dat het goed was! Afbeelding 46: Ad de Laat bij bezoek aan Herbergier Tilburg

NOG EEN EXTRA VERDIEPING?

Eind maart kregen kinderen een briefje mee met daarop de mededeling, dat de zomervakantie verzet werd naar april, omdat er een derde verdieping op het gebouw zou gaan komen. Dat hield dan in dat er in augustus gewoon les gegeven zou gaan worden. Veel boze ouders kwamen nog dezelfde dag – 1 april – hun beklag doen!!

31


MARJOLEIN LANDMAN, KUNSTENARES

Marjolein Landman heeft een korte tijd het schoolgebouw, nadat leeg kwam, via een soort antikraak constructie, gebruikt als atelier. Ze werd in 1973 geboren en studeerde aan de afbeelding 47: atelier Marjolein Academie voor Beeldende Vorming te Tilburg. Ze werd genomineerd voor de “Tilburg”-prijs en de “de Pont”-prijs. Ze werkte er ook vaak ‘s avonds en ‘s nachts en soms sliep ze er ook. Het lege schoolgebouw werkte als een soort klankkast als er feesten werden gehouden in de Hall of Fame (oude Vormenfabriek). Ook heeft er een tijdlang een zwerver geslapen op de speelplaats. Gelukkig had Marjolein altijd haar hond Jari bij zich. Het was vreemd om door de lokalen te lopen waar nog de sfeer van lesgeven hing, afscheidsboodschappen van kinderen en leerkrachten stonden en kapstokjes met naamstickers…. Het pand had iets gezelligs. Veel mooi werk is er ontstaan. Hieronder een foto van een van de werken die Marjolein het mooiste vindt die op die plaats gemaakt is en aangekocht is door een verzekeringsmaatschappij in Rotterdam.

DOOR DRIE DEUREN…

In de tijd van de H. Hart jongensschool gingen de kinderen op drie plaatsen naar binnen. De beide zij-ingangen en de ingang onder het afdak. Hier een foto van een van de oude zij-ingangen.

32 afbeelding 48: Second-planet.


HERBERGIER TILBURG

Voordat Patrick en Marie-Hélène Herbergier Tilburg startten in de Elzenstraat hebben ze ook elders gezocht naar een geschikt pand. Een van die opties was het gebouw van de Rooi Harten aan de Bredaseweg ( tegenover de watertoren).

DRANG-HEK

Toen ze een bezoek brachten aan Elzenstraat 64 waren ze meteen erg enthousiast over de sfeer en de mogelijkheden van het oude

Afbeelding 49: Patrick en Marie-Hélène de Kort

schoolgebouw. De periode na hun eerste bezoek was erg hectisch, zeker toen ook nog eens bleek dat de verbouwing van het pand niet op tijd klaar was…..maar eindelijk op 8 maart 2012 werd de sleutel Afbeelding 50: De sleutel wordt overhandigd. Daarna overhandigd. namen de eerste bewoners hun intrek en dat was een historisch moment…..namelijk voor de eerste keer in het bestaan van

Afbeelding 51:Verbouwing de keuken.

Op de foto ziet u Ad de Laat staan die het denkbeeldige dranghek vasthoudt wat voor de poort heeft gestaan ter bescherming van de kinderen zodat ze niet meteen de weg op zouden rennen. Indertijd is het dranghek demontabel gemaakt om (zwaar) vervoer op de speelplaats mogelijk te maken i.v.m. bv. de verbouwing en het plaatsen van de boomstam die lange tijd als speeltoestel op de speelplaats heeft gelegen. Het open hek dateert van eind jaren vijftig. Voor die tijd stond er een muur met een grote en kleine poort. (zie ook afbeelding:

33

Als stenen konden spreken….! het gebouw woonden er mensen….stond het ‘s nachts niet leeg. Herbergier Tilburg was een feit!

GIERZWALUWEN

Afbeelding 52: Verbouwing: de ingang.

UITGANGSPUNTEN EN VISIE VAN HET CONCEPT.

De Herbergier is een zorgformule voor mensen met geheugenproblemen zoals Alzheimer, die niet meer zelfstandig kunnen wonen. In elke Herbergier wonen circa 16 mensen, die de ruimte krijgen om zoveel mogelijk het leven voort te zetten zoals ze dat altijd geleid hebben. De zorgondernemers, die een Herbergier leiden en er zelf ook wonen, zorgen ervoor dat alle tijd en energie gestoken wordt in hun gasten.

Afbeeldingen 53: Hierbij enkele foto’s van Herbergier Tilburg van het afgelopen jaar.

Er werd op de speelplaats een gierzwaluw gevonden. Gierzwaluwen kunnen vanaf de grond niet meer opstijgen. Met de hele klas naar zolder, het trapje op, op het platte dak. “Jongens.. niet te dicht bij de rand!” En de zwaluw werd omhoog gegooid en vloog weer. Op dit moment hangen er aan het gebouw nog nestkastjes voor de gierzwaluw. Eén zelfs met een webcam zodat de gasten alle bedrijvigheid in de nestkast en het prille vogelgeluk kunnen aanschouwen.

34

Als stenen konden spreken….! BIJZONDER GEWOON

De inrichting, het dagelijks leven, de manier van omgang met elkaar. In een Herbergier is alles huiselijk en ongedwongen. Zo zijn de gasten niet gebonden aan het dagritme of de roosters

VOOR DE SIER…

van zorgverleners. Ieder Afbeelding 54: Regelmatig doet zoveel mogelijk naar gaan bewoners Juul mee eigen kunnen en in eigen uitlaten. tempo: opstaan, lichaamsverzorging, wandelen of bezoek ontvangen. Wie dat wil en kan, helpt mee met koken of boodschappen doen. Medewerkers hebben ook een open oog voor de persoonlijke interesses van de gasten. Zwemmen, theaterbezoek, of samen naar een discussieprogramma op TV kijken – het kan allemaal. In Herbergier Tilburg wordt zo afbeelding: 55 veel mogelijk gekeken wat Zorgondernemer woont iemand nog wel kan. Daarom ook in het gebouw. wordt alles zoveel mogelijk gewoon gedaan. En dat is, vreemd genoeg, in de zorg heel bijzonder.

Afbeelding: 57 Het hek wordt geschilderd en de buitenruimte ligt klaar om te veranderen in een echte tuin.

Siersmeedijzer op de punt van het torentje boven de voorgevel van het gebouw. Ook gebruikt als kenmerk in de koptekst van dit boekje. 6

Afbeelding 56: Dan wordt buiten zitten nog leuker.

35

Als stenen konden spreken….! DE DRIE NOTENBOMEN 14

De Herbergier is een van de zorgformules van De Drie Notenbomen BV. Zij zetten zich in om formules te ontwikkelen die de zorg beter, goedkoper en leuker maken. Een andere belangrijke formule van De Drie Notenbomen zijn Afbeelding 58: Logo De Drie de Thomashuizen. Een Notenbomen. Thomashuis is een kleinschalige vorm van wonen voor kinderen met een verstandelijke beperking. In Tilburg is er een Thomashuis in de Hasseltstraat ( Kasteelhoeve). De filosofie van beide formules ( de Herbergier en Thomashuizen) is, dat mensen die extra zorg behoeven ook recht hebben om op een mooie locatie te wonen. Vestia bv. maakt het mede mogelijk dat dit kan want een van hun doelstellingen is om bijzondere doelgroepen te laten wonen in een goede, duurzame en betaalbare huisvesting. Herbergier Tilburg was de veertiende van de inmiddels 25 Herbergiers.

BRANDTRAP..?

Zo werd de houten wenteltrap genoemd vóór in het gebouw. Gekscherend werd er wel eens gezegd dat dit de trap zou zijn die het snelst zou gaan branden. Herbergier Tilburg heeft extra leuningen aangebracht op de spil…. Iets wat al lang eerder had moeten gebeuren. Overigens hoeven bewoners, medewerkers en bezoekers geen trappen meer te klimmen…. centraal is er een lift aangelegd.

14

http://www.herbergier.nl/wonen/overherbergier/dedrienotenboomen.aspx 36


DE APPARTEMENTEN:

MUUR-ANKERS

Iedere gast heeft een eigen appartement. Ieder appartement is een zelfstandige unit. Het oppervlak varieert van ca. 30 tot ca. 60 m2 en het appartement is voorzien van een eigen badkamer met douche, toilet en wastafel. De appartementen kunnen volledig naar eigen smaak worden ingericht. Eigen spullen kunnen een plaats krijgen en een gevoel van `thuis` en veiligheid bewerkstelligen. Het eigen appartement biedt ruimschoots de mogelijkheid om familie en vrienden te ontvangen en eventueel te laten logeren. Wij denken dat 16 bewoners een goede omvang voor een kleinschalige groepswoning kan zijn. Wil je samen met anderen? Dan kan dat. Wil je nu liever even alleen zijn, dan kan dat ook.

Mooi afgewerkte muurankers aan de voorkant van het gebouw. In 1951 ook geplaatst op de tweede verdieping.

afbeelding: 59 foto genomen vanaf parkeerterrein Elzenstraat De aankoop van het gebouw door Vestia van de gemeente Tilburg ( € 635.000,-) en de verbouwing daarna door de Combi maakten het mogelijk om op die locatie iets moois te laten gebeuren.

37


GESPREK MET FAMILIE VAN BEWONERS SPRUITJES SCHOONMAKEN

In het gebouw van de Tilburgse Spaarbank, ook ontworpen door C. van Hoof en nu eetcafé, ontmoeten we Maarten en Paul Geerts. Hun moeder woont op dit moment in Herbergier Tilburg. Mevrouw Geerts is een echte Tilburgse, woonde in de Binnenstad en de Reit, en heeft vijf zonen. Enige jaren geleden (2010) kwam ze ten val, werd opgenomen in het verzorgingscentrum de Hazelaar waar ze permanent kwam te wonen omdat mevrouw ook door dementie de regie op haar eigen leefsituatie moeilijk vast kon houden. De familie had voor opname al afbeelding: 60 Paul (l) en Maarten uitgekeken naar een Geerts geschiktere woonomgeving voor moeder (Mater Misericordiae en Notre Dame ) totdat Maarten in de krant het verhaal las van Herbergier Tilburg. Hij nam contact op met Patrick en Marie-Hélène de Kort (zorgondernemers van Herbergier Tilburg). Immers moeder was erg onrustig op de Hazelaar; ze wou er wel weg. Na een informatie-bezoek aan Herbergier Grathem (L.) werd de knoop doorgehakt. Na enig uitstel, vanwege de verbouwing en een griepaanval, neemt moeder begin april 2012 haar intrek in de Elzenstraat. Alhoewel Maarten en Paul veel respect hebben voor hetgeen er gebeurde in de Hazelaar merkten ze toch dat moeder zich in Herbergier Tilburg beter thuis voelde. Een eigen appartement, met eigen spulletjes en meubels, in een sfeervol gebouw wat nog steeds de uitstraling heeft van wat eens een school was. Maar bovenal een andere visie op verzorgd wonen die zich praktisch vertaalt in vertrouwdheid met het personeel, informele persoonlijkere contacten met de medewerkers

HOEKSTENEN…

C. van Hoof , de architect, maakte graag gebruik van karakteristieke details zoals bijvoorbeeld het accentueren van hoeken met sierstenen. Tevens een goed bescherming.

38

Als stenen konden spreken….! die ook bewust gekozen hebben om in deze setting te willen werken. Personeel wat meer allround15 is, ook activiteiten mee organiseert en zelf de maaltijden mee bereidt. Een sfeer waarin je jezelf kunt zijn met maar een paar vaste momenten (o.a. middag- en avondeten). Een sfeer waar respect is voor iedereen, waar mensen in hun waarde worden gelaten en ruimte is …ook fysiek en straks ook buiten in de tuin als het goed weer wordt en waar de deur niet op slot gaat. Een visie op zorg die zich laat samenvatten door het woordje: SAMEN.

AQUARIUM

Betaalbaar voor iedereen? Wonen in een Herbergier moet ook mogelijk zijn voor mensen met alleen een AOW of een klein pensioen. Elke Herbergier kan een aantal gasten uit deze groep in huis nemen. In de Herbergier huren gasten hun appartement en daarbij wordt zorg verleend. Dat leidt tot woon- en zorgkosten. De zorgkosten worden over het algemeen betaald uit het persoonsgebonden budget.(PGB) Herbergier Tilburg….. bijzonder ….. gewoon….waar het bezoek (o.a. Paul) meehelpt de spruitjes schoon te maken!

STEEDS HOGEROP…

We spreken af met Jan en Anita, twee van de vier kinderen van mevrouw van den Abbeele, één van de bewoonsters van Herbergier Tilburg. Ondanks het feit dat mevrouw geheugenproblemen heeft, weet ze blijkbaar toch wel dat er iets aan de hand is, want ze is – volgens zeggen – vrij nerveus. We gaan mee naar haar luxe kamer, geheel ingericht met spulletjes uit haar eigen huis. Mevrouw

Van een familie van een leerling kreeg de Angelaschool een groot aquarium. Deze werd in de gang op de begane grond geplaatst naast een plantenbak. Veel kleuters (en oudere leerlingen) hebben hier wat tijd doorgebracht om even te kijken.

afbeelding 61: Anita, moeder en Jan 15

In dit verband is het wel leuk een relatie te leggen tussen de allround verzorgster van de Herbergier en de (allround opvoeder) leerkracht van een basisschool. 39

Als stenen konden spreken….! van den Abbeele is er zichtbaar trots op en showt ons uitgebreid een aantal foto’s aan de muur van man en kinderen. Kopje thee, chocolaatje erbij.. wat ze triomfantelijk zelf opeet.. Jan en Anita geven aan met Herbergier Tilburg in contact te zijn gekomen via het bord wat op de vroegere speelplaats stond. Makkelijk, want zij woonden ernaast!

KELDERRAAM

In 1957 is mevrouw getrouwd en komen wonen in de Elzenstraat, nummer 30. Na een tijd is ze verhuisd naar nummer 56 en nu woont ze – op de tweede verdieping – op nummer 64. Steeds hogerop derhalve!! De kinderen vertellen dat moeder zich in haar nieuwe woning op haar gemak voelt: het is kleinschalig en gemoedelijk, er is geen strak rooster, er worden diverse activiteiten (knutselen, uitgaan met de hond naar het park, de oude kloostertuin waar het monument van Marietje Kessels staat…)) georganiseerd, er is goed contact met andere gasten. Jan en Anita omschrijven het binnenkomen in het gebouw als volgt: je komt binnen in school en tevens in de woning van hun moeder. Saillant detail is dat beiden op de Angelaschool gezeten hebben, één der lokalen – waar zij dus les kregen – is nu moeders woon- en slaapkamer. Het gebouw wordt nu bewóónd!! Zij omschrijven, dat het karakter van het gebouw goed bewaard is gebleven en al pratende komen steeds meer herinneringen van de lagere schoolperiode bovendrijven. Moeder kan zich dat niet meer herinneren, maar voelt zich het stralend middelpunt van het interview!

Kelderraam, later voorzien van tralies. Voorheen werden de kolen hierdoor naar binnen gebracht vanuit de buitenberging. Omdat de kozijnen gingen rotten, is het traliewerk verlengd en daarna verankerd op de muur.

40

Als stenen konden spreken….! WE WERE HERE….

Veel mensen kwamen en gingen door voor- en achterdeuren van het gebouw. Hieronder een willekeurige selectie van enkele foto’s …… 1916

1923

IJSVRIJ…

’s Avonds de speelplaats onderspuiten om een mooie ijsbaan te creëren.. (de fraters deden dat al in hun tijd) Toen kwam er een jongetje langs met een grote herdershond.. ”Ik durf best op jullie baan te lopen!” dat had ie niet moeten doen, want wij hadden met twee man een tuinslang vast!! Wat was ie nat… Overigens…. het bestuur was er niet zo blij mee: de speelplaats en waterafvoer hadden behoorlijk wat schade opgelopen..

41


SPEELDOOS/ SPEELKAST

1959 (?)

Onderwijsteam en pastoor en kapelaans 1918-1919

Lange tijd heeft er in de klas van frater Christiaan, hoofd van de H. Hart jongensschool, een muziekkast gestaan. Deze werkte met grote metalen platen die onder in de kast stonden. Een zo’n plaat moest je dan in het bovenste deel van de kast plaatsen. De gaatjes in de metalen plaat stuurden de muziek aan. De voorloper van de grammofoonplaat! Waar de kast is gebleven, is een raadsel.

42


1946 TUIN

Het hierboven afgebeelde briefje dateert van 1931. Het kwam van de gemeente waarin vermeld werd dat toestemming en medewerking werd verleend om de speelplaats van de school uit te breiden door het schooltuintje, waarvoor de ambitie verdwenen was, te bestraten. Nu, anno 2013, wordt er weer een tuin aangelegd voor de bewoners van Herbergier Tilburg.

43


BRANDKAST

In het kamertje op de eerste verdieping (links) aan de voorkant van het gebouw stond een ingemetselde kluis. Daarvan was de sleutel al jarenlang zoek. Medio negentiger jaren is de deur geforceerd…. nieuwsgierig als men was…zou er nog iets in liggen?....Helaas de klas was leeg.

Foto hieronder: Lokaaltje waar de kluis stond.

44

Als stenen konden spreken….! TOT SLOT

Kun je stenen bedankten? Kun je een gebouw bedanken? Respecteren wel……en dat wordt nu gedaan! Dan kan er “zeer goed” worden afgetekend op de gedragskaart van toen…..!

AU…..!!!

Afbeelding 62: Gedragskaart

Laat ons tot slot nog zingen….Ons Brabant Bovenal.

Afbeelding 63: uit het programmaboekje van de H. Hartschool 3 januari 1916…!

Op de eerste verdieping stond een levensgrote vogelkooi ( ja, in die tijd had je op school vogels, vissen, woestijnratjes, schildpadden werden er eieren uitgebroed en wat dies meer zij..) en de kinderen mochten om beurten de dieren verzorgen. Het stopte toen de overlast van muizen te groot werd en een van de kinderen vanaf de tweede verdieping iets te enthousiast van de trapleuning gleed en met een smak op het dak van de kooi landde…..dat was ook de aanleiding om de koperen knoppen op de trapleuningen 45 te monteren!

Als stenen konden spreken….! BIJLAGE 1: TIJDLIJN.

JONGENSSCHOOL HEILIG HART. 1912

Ontstaan van plannen nieuwbouw

1913

Uitwerking plannen en start bouw.

1914

Inzegening en opening.fr. Borromeo (hfd.)

1915

mei/ fr. Edmundus (hfd.)

1916

oktober/ fr. Firminus (hfd.)

1920

sept / fr. Melchior (hfd.)

1921

mei/ fr. Leobertus (hfd.) / architect Constant Panis huwt en vestigt zich in Tilburg.

1924

juli/ fr. Chrystoforus (hfd.)

1926

sept/ fr. Canutus (hfd.)

1927

juni / fr. Christiaan (hfd.)

1937

Toename aantal leerlingen/ twee noodlokalen worden geplaatst /

1938

Een klas krijgt les in het Moederhuis van de fraters in de Gasthuisstraat.

1940

Tweede Wereldoorlog

1941

Tweede Wereldoorlog

1942

Tweede Wereldoorlog

1943

Tweede Wereldoorlog

1944

Tweede Wereldoorlog

1946

Vertrek fr. Cassianus Versteegh / komst fr. Cesarius Mommers. Gemeenteraad keurt verbouwing goed….er komt een verdieping op de bestaande bouw.

1948

15 juni viering voor jongensschool 50 jarig bestaan parochie Noordhoek

1952

C.F. van Hoof, architect overlijdt

1960

Alle fraters verlaten de H. Hartschool. Dhr. Bierens (hfd.)

1967

Komst leerlingen LOM-school van Heutzstraat

1969

1 augustus opheffing H. Hartschool

1970

Komst Katholieke Leergangen / Bestuurskunde

46

Als stenen konden spreken….! 1972

Architect Constant Panis overlijdt

1973

Opzegging huur Stichting Studiebelangen. ANGELA LAGERE SCHOOL / BASISSCHOOL

1974

Zr.Laurentini Segeren (congregatie J.M.J.) (hfd/)

1977

Ad Mols (hfd/ dir.)

1978

Vouwwand wordt geplaatst zodat een negende leslokaal kan worden ingericht.

1979

75 jarig bestaan van de Angela school

1985

Ontstaan basisschool: kleuters komen van de Dionysiusstraat naar de Elzenstraat.

1993

Ad de Laat (dir) MONTESSORI BASISSCHOOL DE ELZEN.

1996

Angelaschool wordt in 6 jaar afgebouwd. F. Smulders ( dir.)

2003

Laatste groep Angela basisschool vertrekt.

2009

Vertrek Montessori basisschool de Elzen

2010

Marjolein Landman, kunstenares heeft atelier in het gebouw. HERBERGIER TILBURG

2011

Verbouwing tot Herbergier.

2012

8 maart sleutel wordt overhandigd.

2013

25 mei officiële opening Herbergier Tilburg.

47


BIJLAGE 2: BRONVERMELDING

1. Archief van de fraters van Tilburg ( met dank aan Rien Vissers)16 2. Website Fraters van Tilburg: http://www.cmmbrothers.org/nl 3. Gemeentearchief Tilburg / http://www.regionaalarchieftilburg.nl/ 4. Jubileumuitgave parochie van het H. Hart / Noordhoek / Tilburg 1898-1948 5. “Zwijsen, een passie voor uitgeven.”, Cesarius Mommers en Ger Jansen 6. Website Herbergier Tilburg: www.herbergier.nl/tilburg/ 7. Website de Refter te Tilburg. www.rewfter.nl 8. www.wikipedia.nl 9. www.hetgeheugenvantilburg.nl 10. http://www.cubra.nl/auteurs/henkvanrijswijk/noordhoek.htm

16

De congregatie van de Fraters van Tilburg, in 1844 opgericht door Zwijsen, is steeds belast geweest met het onderwijs en opvoeding van kinderen, tevens van blinden, wezen en verlaten kinderen, maar ook belast met missiewerk. Het accent lag op onderwijs, dat voortvarend werd aangepakt waardoor de fraters in 1953 in Tilburg totaal 29 scholen beheerden. Ook vervolgonderwijs als het Sint Odulphuslyceum is aan de fraters van Tilburg te danken. In 1886 begonnen de fraters met hun werk in het buitenland, als eerste op de Antillen, gevolgd door de overige Rijksdelen. Indonesië telt momenteel ongeveer 150 fraters afkomstig uit het land zelf, zogenaamde 'CMM brothers', zoals de congregatie internationaal bekend is. Ook bestaan er actieve CMMfratergemeenschappen in Namibië, Kenia en Brazilië. Naast de aanwezigheid nu van elf fraters in het generalaat (de zetel van het hoofdbestuur), is daar een uniek historisch archief met ruim 700 meter aan documenten met de complete geschiedenis van al de scholen waar men werkte, naast de gegevens over de fraters zelf. Tevens nog een zolder vol met een eeuw aan religieuze 'curiosa' en met de resultaten van de verzamelwoede en creativiteit van diverse fraters. Een eigen museum geeft een goed beeld van het boeiende verleden. Dit museum kan door groepen op afspraak worden bezocht. Tilburg kan trots zijn op de aanwezigheid, inzet en resultaten van onze 'Fraters der Congregatie van Onze Lieve Vrouw, Moeder van Barmhartigheid', in het Latijn en afgekort 'Congregatio Matris Misericordiae' wat weer afgekort, CMM oplevert. (met dank aan Rien Vissers) 48

Als stenen konden spreken….! BIJLAGE 4: WERKEN VAN CORNELIS FRANCISCUS VAN HOOF

Voorgevel van de Heikese kerk te Tilburg, uit 1895 Kapel van de Visitadinnen, aan de Bisschop Zwijsenstraat te Tilburg, uit 1895 Klooster Damianum te Simpelveld, uit 1897 R.K. Gymnasium aan de Gasthuisring te Tilburg, uit 1902 Sint-Joachimkerk in De Moer, uit 1902 Sint-Leonarduskerk aan de Koestraat te Tilburg, uit 1902 Casa Cara en Villa Anna aan de Lange Nieuwstraat 156-158 te Tilburg (dubbel herenhuis van de Gebroeders Jules en César Deprez), uit 1902 (ontwerp 1899) Sint-Laurentiuskerk te Ulvenhout, uit 1904 Rijksbelastingkantoor, nu Bureau Huisvesting, aan de Stationsstraat 45 te Tilburg, uit 1904 Herenhuizen in eclectische stijl aan de Spoorlaan 386-388 te Tilburg, uit 1906, vanaf 1932 bewoond door de architect en zijn twee zussen De Refter, aan de Nieuwlandstraat te Tilburg, verbouwd in 1907 Herenhuizen aan het Wilhelminapart 36-37 te Tilburg, uit 1907 Uitbreiding van het Sint-Leonardusgesticht aan de Heikant te Tilburg, uit 1907 Gebouw De Spaarbank van de Vereeniging Tilburgsche Spaarbank, hoek Noordstraat-Korte Schijfstraat, in neorenaissancestijl, uit 1910 Johannes de Doperkerk te Kaatsheuvel, uit 1913 Schoolmeesterswoning te De Moer, uit 1915 Herenhuizen aan de Sint-Josephstraat te Tilburg, 1905-1915

Voorkant kerk Heike

Woning Nieuwlandstraat (Nu de Refter)

Tilburgse Spaarbank

49

ALS STENEN KONDEN SPREKEN..!

Recommend Documents