Als we elkaars taal spreken

Als we elkaars taal spreken…      

          Versterking buurtalenonderwijs in de 4 Duits‐Nederlandse Euregio’s  In kader van het INTERREG IV A‐project “GROS Impuls Arbeidsmarkt en Onderwijs”                    Talenacademie Nederland  Januari 2015  1   

  Inhoudsopgave  1 VERTREKPUNT ............................................................................................................................................... 2 2 INFORMEREN, OVERTUIGEN..................................................................................................................... 4 3 AANPAK EN PRAKTISCHE HANDVATTEN ............................................................................................. 7 4. ROLLEN BIJ RANDVOORWAARDEN ..................................................................................................... 11 5. ACTIES VOORTVLOEIEND UIT “ALS WE ELKAARS TAAL SPREKEN”....................................... 14

  1 Vertrekpunt    Het  thema  van  de  buurtalen  roept  bij  de  bewoners  van  een  bepaalde  leeftijd  in  het  Duits‐ Nederlandse  grensgebied steevast de reactie op dat men vroeger de taal van de buren leerde via de  televisie, radio en dat men via “het plat” elkaar ook goed verstond. Daaraan wordt gekoppeld dat de  jongeren  tegenwoordig  geen  Duits  meer  willen  leren  en  dat  er  meer  Duitsers  zijn  die  Nederlands  leren dan Nederlanders die Duits leren.  Dat laatste strookt niet met de realiteit en is alleen van toepassing op studenten aan de universiteit.  Nog steeds leert de meerderheid van de scholieren in Nederland  gedurende kortere of langere tijd  Duits.  Het  is  waar  dat  de  belangstelling  voor  het  Nederlands  in  Duitsland  al  jarenlang  stijgt  en  dat  door een tekort aan docenten het vak niet altijd kan worden aangeboden, daar waar er vraag is.  De  vraag  om  een  verbetering  van  de  kennis  van  het  Duits  komt  steeds  vaker  naar  voren  en  vanuit  verschillende  hoeken  (bedrijfsleven,  burgemeesters  grenssteden,  provinciale  overheid)  en  de  exportorganisatie  FENEDEX  geeft  aan  dat  Nederland  door  de  gebrekkige  talenkennis  per  jaar  8  miljard  aan  opbrengsten  misloopt.  Martin  Unfried  (“Ontgrenzer”  verbonden  aan  de  Provincie  Limburg):    “Er  is  in  vergelijking  met  vroeger  een  andere,  hogere  taalvaardigheid  van  de  buurtaal  nodig  om  over  te  grens  te  gaan.  De  grenswerker  of  pendelende  dienstverlener  verricht  nu  een  andere activiteit; denk bijvoorbeeld aan de zorg.”     Waar  hier  en  in  het  vervolg  gesproken  wordt  over  talenkennis  worden  ook  de  interculturele  competenties inbegrepen die daarbij horen om de communicatie optimaal te maken.    Er  bestaan  langs  de  gehele  grens  initiatieven  om  de  kennis  van  de  buurtaal  substantieel  te  versterken.  In  de  Euregio  Maas‐Rijn  groeit  het  aantal  Euregioscholen  die  Duits  of  Frans  aanbieden  aan kinderen vanaf 4 jaar. Dit gebeurt in nauwe samenwerking met een partnerschool over de grens.  De leerling zal in het voortgezet onderwijs een vervolgaanbod in de buurtaal krijgen waardoor deze  niet  weer  vanaf  nul  gaat  beginnen.  Er  is  ook  een  lichtere  variant,  de  Euregioprofielschool,  waar  samenwerken over de grens en kennis over de Euregio in het programma van de basisschool wordt  opgenomen.  De Euregio  Rijn‐Waal kent een breed  netwerk van scholen voor beroepsonderwijs die  nauw  samenwerken  bij  het  inrichten  van  mobiliteit,  het  opzetten  van  gezamenlijke  opleidingsmodules en erkenning van vakdiploma’s: de Ler(n)ende Euregio.  Ook  op  kleinere  schaal  bestaat  er  good  practice  zoals  een  middelbare  school  in  NRW  waarvan  de  scholieren gedurende 1 of 2 weken in een gastgezin logeren en de lessen op de partnerschool volgen  en  viceversa.  Of  PABO  leerlingen  uit  Emmen  die  Nederlands  geven  op  scholen  in  Graafschap  Bentheim.  Bij  deze  kleinere  projecten  zijn  het  soms  goed  gestructureerde  projecten,  vaak  ook  getrokken  door  een  enkele  gemotiveerde  docent.  Maar  vrijwel  altijd  beperkt  tot  een  specifieke  (EU)regio en niet altijd duurzaam.  Hoe  kunnen  deze  projecten  breder  langs  de  grens  worden  uitgerold  en  hoe  kunnen  de  Euregio’s  hierin samenwerken? Dat is de kernvraag in deze verkenning die de Talenacademie van augustus tot  en met december 2014 heeft uitgevoerd voor de Euregio’s Eems Dollard, de EUREGIO, Euregio Rijn‐ Waal en rijn‐maas‐noord in het kader van het project GROS Impuls Arbeidsmarkt & Onderwijs.    2   

  In deze verkenning zal al met al het Duits aan Nederlandse kant meer aandacht krijgen dan het Nederlands  aan  de  Duitse  kant.  Dit  heeft  niet  alleen  te  maken  met  het  gegeven  dat  het  onderwijs  Nederlands  aan  Duitse kant al sterk groeit, maar ook met de mogelijkheden die er juist op de Duitse arbeidsmarkt zijn voor  Nederlanders. Vervolgonderzoek wat  betreft  het  Nederlands  is  dan  ook  wenselijk.  CASE 1: Basisschool Kotten en von Galen Grundschule Oeding  Versterking  van  het  buurtaal‐ onderwijs betekent:    ҉    buurtaal  op  basisschool  verbreden:  formules  van  Euregio(profiel)school  uitbreiden  naar Noorden, bijvoorbeeld minimaal  1 basisschool per grensgemeente  ҉  naadloze  aansluiting  daarop  in  voortgezet  onderwijs  vanaf  het  1e  leerjaar  ҉    versterkt  buurtaalonderwijs  met    gepersonaliseerde  leerroutes  in  het  voortgezet onderwijs  Deze beide scholen in Winterswijk en Südlohn liggen pal aan de grens en  ҉  kwaliteitseisen  stellen  via  labels  hebben een gedegen partnerschap opgebouwd. De Duitse school biedt al  zoals euregio(profiel)school   enkele jaren Nederlands aan. In het schooljaar 2014‐2015 is de basisschool  ҉ oriëntatie op studeren en werken  Kotten Duits gaan aanbieden bij de kleuters en is daarmee in de  over de grens  Achterhoek, de eerste die dit doet. Binnen enkele maanden had deze  ҉  mobiliteit:  uitwisseling  van  school hiertoe besloten, terwijl andere scholen vaak 1,5 tot 2 jaar nodig  leerlingen  met  als  doel:  verwerven  hebben voor deze besluitvorming. Voorbeelden van Limburgse scholen  vooraf  bepaalde  competenties  (taal,  vergemakkelijkten dit en ondersteuning vanuit beide gemeenten, regio  intercultureel)  Achterhoek, een sponsor en de EUREGIO hielpen ook mee dit besluit te  ҉ buurtaalonderwijs en mobiliteit in  nemen. Maar erg belangrijk was de regisserende rol die de gemotiveerde  beroepsonderwijs  versterken:  Connie Grevers hierbij speelde in nauwe samenwerking met haar Duitse  formule Ler(n)ende Euregio  collega Hildegard Koppen. Het was voor de school moeilijk om de nodige  ҉  tekort  leraren  buurtalen  oplossen  informatie te vinden; contacten met Zuid‐Limburgse initiatieven en  via  grensoverschrijdende  aanpak  en  organisaties hielpen daarbij veel.  docentenmobiliteit.    Ook geeft Grevers aan dat “het hielp dat er al lesmateriaal bestaat, onder  Opmerkelijk  hierbij  is  dat  vroeg  meer de digitale methode “Elena” en de pop Elena die aangeschaft is,  talenonderwijs  in  de  basisschool  zo  speelt een heel cruciale rol, zowel voor de Nederlandse kinderen die Duits   vaak  door  geïnterviewden  genoemd  leren als voor de Duitse die Nederlands leren”. Deze pilot  voor het  is,  ook  al  bestaat  dit  nog  slechts  grensgebied Achterhoek ‐ Borken, heeft extra financiële ondersteun voor  sporadisch.  Daarbij  speelt  mee  dat  kennisoverdracht naar andere basisscholen, die ook de buurtaal willen  de  voordelen  daarvan  de  laatste  2  invoeren. Opmerkelijk is dat de directeuren en docenten op elkaars school  jaren ook buiten onderwijskringen in  de  aandacht  hebben  gestaan  (talent  lessen verzorgen. Connie Grevers heeft er nu voor gekozen om binnen haar  van  het  jonge  kind,  betere  masterstudie de invoering van Duits als hoofdthema te kiezen. taalvaardigheid door langere leerweg  en  de  onbevangenheid  ten  opzichte  van Duits en Nederlands).      Cases:  deze  beschrijven  kort  good  practice  van  buurtaalonderwijs  of  grensoverschrijdende  samenwerking,  maar zijn vooral ook voorbeelden waar transfer van expertise van elders langs de grensregio gebruikt is. 

3   

2 Informeren, overtuigen    De positie van de buurtaal in het basisonderwijs zowel aan Nederlandse als aan Duitse kant verschilt  sterk van de positie van de buurtaal in het voortgezet onderwijs. De buurtaal heeft geen plaats in het  officiële  programma  van  de  basisschool  en  er  zijn,  in  de  regel,  geen  vakdocenten  voor  de  buurtaal  aanwezig. In beide landen is het wel toegestaan om de buurtaal al in de basisschool aan te bieden.     Als basisschoolleiders gevraagd worden naar de mogelijkheid om Duits in te voeren, is in de meeste  gevallen dan ook het antwoord dat er geen ruimte is in het programma en dat er bovendien steeds  meer  thema’s  bij  het  basisonderwijs  worden  neergelegd  zoals  techniek  of  cultuureducatie.  Ook  de  opleiding  van  de  docenten  wordt  als  obstakel  gezien.  Op  basisscholen  waar  wel  de  buurtaal  wordt  aangeboden is dit een bewuste keuze van de school. Veel voorkomende motieven om de buurtaal in  te voeren zijn:    Een  meerjarige  samenwerking  met  een  partnerschool  over  de  grens  waarbij  de  leerlingen  met elkaar in contact komen    De aanwezigheid van leerlingen met de buurtaal als moedertaal op de school.   De behoefte van een school om zich te profileren als een school die leerlingen voorbereidt op  de regionale situatie maar ook op het internationale Europese burgerschap.   Dit laatste punt van profilering is in grensregio’s, waar krimp in veel gevallen een rol speelt, ook een  manier om meer leerlingen aan te trekken en op die manier de personele bezetting van de school in  stand  te  houden  of  zelfs  sluiting  van  een  school  te  vermijden.  Invoering  van  de  buurtaal  kan  ook  geleidelijk gebeuren door eerst een samenwerking met een partnerschool op te zetten of door het  aanbieden  van  een  facultatieve  cursus  (in  Duitsland  via  zogenaamde  Arbeitsgemeinschaften).  Doel  moet wel uiteindelijk zijn om de buurtaal een plaats te geven in het schoolprogramma.  In  gesprekken  met  schoolleiders  en  schoolbesturen  werkt  het  argument  van  de  vergroting  van  kansen  op  de  arbeidsmark  maar  in  beperkte  mate;  men  is  meer  gevoelig  voor  bijvoorbeeld  de  oriëntatie op de dagelijkse leefomgeving/nabuurschap, het Europese burgerschap en de invloed van  meertaligheid op de ontwikkeling van het brein. Ook is het nog vaak noodzakelijk vooroordelen weg  te  nemen  over  een  negatieve  invloed  van  het  buurtaalonderwijs  op  de  beheersing  van  de  moedertaaal.   Voor  voortgezet  en  beroepsonderwijs  is  de  arbeidsmarkt  wel  een  belangrijk  doel  en  bieden  de  diverse Kansenatlassen overtuigende argumenten om schoolleiders en docententeams te overtuigen  om de buurtaal extra aandacht te geven.      Een breed en onderbouwd argumentarium is noodzakelijk en zal moeten worden toegespitst op de  doelgroep  (ouders,  scholengroepen,  schoolleiders,  docenten).  Ook  is  een  dergelijk  argumentarium  van belang om stakeholders te betrekken bij de het versterken van buurtaalonderwijs.    In gesprekken met vertegenwoordigers uit het basisonderwijs kwam vaak naar boven dat er weinig  informatie is over mogelijkheden en effecten (zie ook case 1). De interviews leidden soms tot meer  vragen  van  de  geïnterviewde  dan  van  de  interviewer.  In  een  enkel  geval  leidde  de  aangeleverde  informatie  direct  tot  actie  bijvoorbeeld  Duitse  basisschooldocenten  die  zich  hebben  ingeschreven  voor een opleiding tot een officiële bevoegdheid als docent Nederlands.  

4   

De ervaring van instanties die in het verleden dit type projecten onder de aandacht van scholen en  scholengroepen brachten (Koordinierungstelle Aachen, Europees Platform, Talenacademie), leert dat  een  direct  contact  met  de  betrokken  scholen  noodzakelijk  is,  met  name  in  het  basisonderwijs.  De  inzet van mailings, sites, folders is niet voldoende, ook al kan aantrekkelijke info (denk ook aan video‐ opnames)  ondersteunend  werken.  Effectiever  zijn  presentaties,  studiemiddagen  en  gesprekken.  De  aanwezigheid van experts én ervaringsdeskundigen uit de praktijk (schoolleiders, docenten) is daarbij  een  zinvolle  combinatie  CASE 2: Het Graafschapscollege gebleken.   Bij  deze  informatiestromen  kunnen  ook  vertegenwoordigers  van  lokale  of  regionale overheden  een  speciale  rol  spelen  door  vanuit  hun  optiek  het  belang  van  de    buurtaalkennis  te  verduidelijken.   Dit ROC heeft op internationaliseringsgebied binnen en buiten Europa al de nodige    activiteiten ontplooid. Maar met de directe buren veel minder. Het programma van  Bij  het  verbreden  de Lerende Euregio in Arnhem/Nijmegen/Kleve heeft een ommezwaai veroorzaakt.  van  de  nu  regionaal  “De Euregionale samenwerking is prioriteit geworden en we willen binnen de  Euregionale programma’s een versnelling plaatsen ter versterking van de  bestaande projecten  grensoverstijgende arbeidsmobiliteit en beroepsonderwijs” aldus Martin Spaans.  lijkt  het  zinvol  om  We zien dat dit belangrijk is voor kansen op de arbeidsmarkt  aan onze kant en aan  op  enkele  wel  de andere kant van de grens met Duitsland. Het is belangrijk om dit ook in de  gekozen  locaties  structuur en het programma te verankeren. Het is onderdeel geworden van ons  waar deze projecten  instellingsbeleid en we hebben de euregionalisering ook goed geregeld via vaste  nog  niet  bestaan,  aanspreekpersonen binnen de verschillende afdelingen, met een goed coördinatie.  eerste  pilots  in  te  Ook is een coördinatie op het niveau van de regio gewenst, vooral voor de Duitse  richten  en  deze  partners, die vaak niet weten wie ze aan moeten spreken in Nederland. Ook voor  extra  ondersteuning  de stages zou een gecoördineerde aanpak wenselijk zijn. Spaans: “We willen nu een  te geven zodat ze in  grotere stap voorwaarts maken en bijvoorbeeld  met onze Duitse partners een  opleiding opzetten voor een moderne opleiding bewegingsbegeleider. Zowel onze  een  latere  fase  ook  partners als wij wilden dit gaan opzetten, waarom dan niet gezamenlijk?”  een  functie  krijgen  als  “modelschool”  voor  andere  scholen,  die  geïnteresseerd  zijn.  Op  deze  manier  kunnen    via  een  olievlekwerking    projecten  verbreed  worden.  In  de  Achterhoek  (case  1)  lijkt  dit  momenteel  te  gebeuren,  niet  alleen  de  eerste  twee  pilotbasisscholen  bieden  de  buurtaal  aan,  ook  andere scholen willen  dit  voorbeeld volgen. Op regionaal niveau is vaak bekend op welke  plaatsen  daarvoor  interesse  bestaat,  zo  bleek  bijvoorbeeld  uit  gesprekken  met  de  Provincie  Drenthe  en  de  Regionalabteilung Osnabrück Landeschulbehörde.  Zolang  de  eerste  pilots  in  de  betreffende  regio  nog  niet  bestaan,  is  een  bezoek  aan  bestaande  projecten in een andere regio zinvol omdat op deze manier in korte tijd veel informatie kan worden  ingewonnen en het zien van de praktijk een grote overtuigingskracht heeft.  Ook  zijn  er  bestaande  activiteiten  die  met  enige  begeleiding  kunnen  worden  omgevormd  tot  duurzame  projecten,  zoals  in  het  Graafschap  Bentheim  waar  een  groep  basisscholen  Nederlands  5   

aanbiedt,  maar  waar  dit  afhangt  van  externe  docenten  en  dus  van  tijdelijke  projectsubsidies.  Opleiding van eigen docenten maakt een dergelijk project duurzaam.     Verbreding  kan  ook  worden  versterkt  door  aan  te  sluiten  bij  tendensen  die  zich  in  het  onderwijs  voordoen.  Zo  is  er  in  Duitsland  een  beweging  in  gang  om  het  onderwijs  sterker  af  te  stemmen  op  de  eigen regio via de regionale “Bildungsnetzwerke”. In het Nederlands voortgezet onderwijs ontstaat de  tendens  om  leerlingen  iets  extra’s  mee  te  geven  om  hun  toegang  naar  het  Hoger  onderwijs  in  de  toekomst te vergemakkelijken. In beide landen is er aandacht voor een betere aansluiting tussen basis‐  en  voortgezet  onderwijs.  Nu  is  er  een  hiaat  aan  Duitse  kant  voor  leerlingen  die  Nederlands  hebben  geleerd  op  de  basisschool:  in  de  1e  twee  leerjaren  van  het  voortgezet  onderwijs  is  er  geen  aanbod  Nederlands  en  in  Nederland  is  er  een  hiaat  van  1  jaar.  Lastiger  is  het  nog  voor  de  VO‐scholen  een  passend vervolg bieden voor die leerlingen, die in de basisschool al begonnen zijn de buurtaal te leren.  Hier ligt een belangrijke uitdaging. “Excelleren” in de betekenis van: persoonlijke talenten van leerlingen  de  volle  ruimte  te  geven,  is  ook  in  beide  landen  een  tendens  die  voor  het  buurtaalonderwijs  mogelijkheden  biedt  om  leerlingen  een  hoger  niveau  te  laten  bereiken  dan  wat  het  “normale  programma” nastreeft.    Bovendien  bieden  activiteiten  gericht  op  deze  actuele  tendensen  in  sommige  gevallen  mogelijkheden  voor de scholen om ook nog eens extra middelen te werven via projectgelden.    Het is niet onbelangrijk vanuit PR‐perspectief om het werkgebied van de buurtalen langs de gehele  Duits‐Nederlandse  grens  één  merknaam  mee  te  geven.  Dit  zou  goed  één  van  de  nu  al  bestaande  bredere projecten “De ler(n)ende Euregio” of “Euregioschool” kunnen zijn, als de bedenkers hiervan  hiermee akkoord gaan, waarbij de eerste benaming breder is en daarom de voorkeur verdient.                                                           6   

  3 Aanpak en praktische handvatten     Handvatten die in de komende periode binnen projecten zouden moeten worden opgepakt:  o Lesmateriaal is van erg groot belang:    met name voor jonge kinderen is dringend gewenst een uitbreiding van het  materiaal Elena (DU en NE), gekoppeld aan package met een verspreidings‐  en invoeringsstrategie.    lesmateriaal voor beroepsonderwijs in Nederland: hiervoor kan het materiaal  gebruikt  worden  voor  het  keuzevak  Duits  dat  de  Ler(n)ende  Euregio  momenteel ontwikkelt. Ook voor het beroepsonderwijs in Duitsland, zouden  beroepsgerichte modules ontwikkeld moeten worden passend bij de manier  van leren van deze leerlingen.   lesmateriaal  voor  het  voortgezet  onderwijs  waar  leerlingen  via  een  meer  gepersonaliseerde  aanpak  zich  sterker  kunnen  ontwikkelen  in  de  buurtaal,  ook via langere verblijven op de partnerschool.    inrichting pilots overgang van basisschool naar voortgezet met een naadloze  aansluiting voor de buurtaalprogressie  o Door labels na te streven, zet een geïnteresseerde school een beproefde aanpak om  en weet concreet waar ze naartoe gaat werken; het is zinvol om deze labels op elkaar  af  te  stemmen:  Euregioprofielschool  en  Euregioschool;  ook  afspraken  over  raakpunten met Europaschule, LinQ en vergelijkbare kwaliteitslabels.  o Competentiebeschrijvingen door de gehele carrière van een leerling met bijbehorend  portfolio  Daarnaast  zijn  er  handvatten  die  reeds  bestaan  en  zijn  ontwikkeld  binnen  met  name  de  projecten  Euregioschool  en  de  Lerende  Euregio.  Mogelijk  is  het  noodzakelijk  om  de  producten  van  deze  projecten    nog  te  verfijnen  en  publicabel  te  maken  en  aan  te  passen  aan  de  regionale  situatie.  Lambert  Teerling,  adviseur  bij  de  Lerende  Euregio,  geeft  aan  dat  de  structuur  van  de  Duits‐ Nederlands  samenwerking  in  het  beroepsonderwijs  evenals  de  ontwikkelde  instrumenten  (b.v.  specifiek lesmateriaal en geautoriseerde  beschrijvingen van beroepen)  ook in andere grensregio’s  gebruikt kunnen worden, maar de coördinatie/begeleiding kan niet centraal vanuit Nijmegen plaats  vinden.  Dat  moet  in  iedere  regio  zijn  eigen  vorm  krijgen  en  ingebed  worden  in  een  netwerk  van  regionale stakeholders.  Er  liggen  volgens  hem  ook  kansen  om  gezamenlijk  specifiek  lesmateriaal  te  ontwikkelen,  voor  het  Duits is de Ler(n)ende Euregio daarmee al gestart. Voor het Nederlands zouden op een gelijkaardige  manier  beroepsgerichte  modules  ontwikkeld  moeten  worden  die  aansluiten  bij  de  leerstijl  van  de  leerlingen.  Zeker  in  het  geval  van  tekortberoepen  aan  één  kant  van  de  grens  waarvoor  arbeidskrachten  aan  de  andere  kant  van  de  grens  aanwezig  zijn.  Deze  cursussen  kunnen  ook  voor  reeds werkenden of werkzoekenden ingezet worden.    Vrijwel  alle  gesprekspartners  gaven  tijdens  de  interviews  aan  dat  voor  het  implementeren  van  versterkt buurtaalonderwijs, het noodzakelijk is om regionaal informatiepunten in te richten. Daarbij  moet  worden  opgemerkt  dat  Duitsers  dit  vaker  als  1e  prioriteit  noemden  als  de  Nederlanders,  dit  verschil is mogelijk bepaald door verschillen in de cultuur en organisatie van het onderwijs. Dit wordt  hieronder in een schema met toelichting uiteen gezet.   

7   

    Toelichting op de samenwerkingsstructuur:  

Elke  Euregio  kent  een  Informatiepunt  en  het  streven  is  deze  vanaf  het  begin  in  te  richten  als  gemeenschappelijke, Duits‐Nederlandse dienstverleners in de 1e lijn. De  bemensing gebeurt niet of  slechts in beperkte mate, door de Euregio zelf, maar door inhoudelijke experts uit het onderwijs. Een  inhoudelijk  deskundige  werkt  er  nauw  samen  met  enkele  “ambassadeurs”  uit  de  verschillende  onderwijssectoren. De taken van deze “frontoffices” zijn:  o Informatie verstrekken, bewustwording en “sens of urgence”creëren  o Vergroten  groep  deelnemende  scholen,  scholengroepen  en  andere  stakeholders  betrekken zoals bedrijven of gemeentelijke overheden  o In samenwerking met een jury subsidies verstrekken aan scholen om toe te werken  naar een label via eenvoudige aanvragen  o Ondersteuning en advisering voor scholen en overheden  bij inrichting van versterkt  buurtaalonderwijs, doorverwijzing naar ervaren scholen  o Ondersteunen bij het leggen van contacten met scholen, bedrijven, instellingen over  de grens  o Organiseren  van  netwerkbijeenkomsten,  ervaringsuitwisseling  tussen  scholen(groepen)  o Organiseren van nascholing, professionalisering van docenten w.b. buurtalen   o Les‐  en  leermateriaal  voor  de  buurtaal  verzamelen  en  ter  beoordeling  beschikbaar  stellen  8   

o Inrichten en onderhouden van een website i.s.m. het back office  o Ondersteunen  bij  grensoverschrijdende  expertise‐uitwisseling  over  actuele  ontwikkelingen  in  onderwijs  beider  landen  (bv  krimp,  “Inklusion”,  zorgleerlingen  enz.)     Deze  informatiepunten  kunnen  kansen,  die  zich  in  de  eigen  regio  voordoen,  optimaal  benutten.  Samenwerking  met  overheden,  bedrijfsleven  en  andere  betrokkenen  is  daarbij  zeer  behulpzaam.  Elisabeth Büning, Kreis Borken: “Deze bredere samenwerking opent het onderwijs voor andere zaken  en leidt tot meer creativiteit om alternatieve oplossingen te bedenken, die vereist zijn vanwege de  verschillen in onderwijsstructuren. De Euregio is als onafhankelijke, buitenstaande Duits‐Nederlandse  instelling prima geschikt om deze Duits‐Nederlandse informatiepunten te organiseren.”      Nader  bezien  moet  nog  worden  of  een  dergelijke  informatiepunt  ook  een  rol  kan  spelen  op  het  gebied van stages over de grens; de samenwerking tussen instellingen voor beroepsonderwijs en de  medewerking  van  het  bedrijfsleven  zijn  daarbij  een  voorwaarde.  De  omvang  van  een  dergelijk  informatiepunt zal verschillen per regio. De  Koordinierungsstelle in Aachen omvat 1,5 FTE voor het  werkgebied van basis‐ en algemeen vormend onderwijs. In startende regio’s kan deze omvang in de  startperiode kleiner zijn en kan er wat vaker een beroep gedaan worden op de back office, zie hierna.  Het zou goed zijn om met 1 of maximaal 2 van dergelijke informatiepunten te starten en deze dan  geleidelijk uit te breiden. Bepaalde regio’s zoals de Achterhoek/Borken hebben interesse getoond om  hiervoor  als  pilotregio  te  fungeren  en  daar  is  ook  politiek  ondersteuning  vanuit  de  gemeentelijke  overheid aan beide zijden van de grens; daarbij zou dan een goede afstemming moeten plaatsvinden  met de Bezirksregierung Münster.    Een  vaak  gehoorde  wens  tijdens  de  interviews,  met  name  van  de  Duitse  kant,  was  een  centrale  aanspreekpartner aan Nederlandse kant te hebben, omdat men die niet vond. Een Duits‐Nederlands  informatiepunt kan hierin voorzien. 

9   

Op een centrale plaats (bij voorkeur aangehecht bij één van de regionale informatiepunten) bevindt  zich  een  platform  dat  als  back  office  fungeert  en  dat  de  regionale  informatiepunten  voedt  en  ook  meer  gespecialiseerde  knowhow  in  huis  heeft.  Een  CASE 3: Coördinatiepunt Onderwijs advisering in de tweede lijn. Ze  heeft  bovendien  een  breed  netwerk  waarin  nauw  wordt  samengewerkt  met  andere  organisaties  die  beschikken  over  relevante  expertise,  instrumenten  of  financiële  programma’s.  Enkele  daarvan  zijn in bovenstaand organigram  afgebeeld. Elk daarvan beschikt  ook  weer  over  een  eigen  netwerk,  zoals  het  DIA  met  haar  partners  in  de  Actiegroep  Duits en de Talenacademie met    expertscholen  in  Limburg.  Het  Binnen het Interregproject Linguacluster van de Euregio Maas‐Rijn is er een  back  office  stimuleert  ook  de  “Koordinierungsstelle Bildung” in Aken inricht, die onder meer scholen in de regio  ervaringsuitwisselingen  tussen  Aken stimuleert om samenwerking met Nederlandse en/of Belgische scholen aan te  de  diverse  front  offices  en  gaan. Dit coördinatiepunt is blijven bestaan na afloop van het Linguaclusterpoject,  ondersteunt  deze  met  name  in  dankzij een ondersteuning door de regio Aachen en de Bezirksregierung Köln. Deze  de  beginperiode  met  raad  en  Duitse overheden waren van mening dat de schoolpartnerschappen, het binnen  daad.  Dit  back  office  fungeert  dus ook als kwartiermaker voor  Linguacluster ontwikkelde lesmateriaal, de nascholingsactiviteiten voor docenten  de front offices. Uit gesprekken  en de culturele projecten die georganiseerd waren, continuïteit verdienden. Twee  komt  naar  voren  dat  er  vaste medewerkers hebben een label ontwikkeld, de zogenaamde  momenteel  niet  in  alle  regio’s  Euregioprofielschool voor scholen die samenwerken met een school over de grens,  voldoende  knowhow  aanwezig  de Euregio in het programma opnemen en de leerlingen laten kennismaken met de  is  om  een  regionaal  buurtaal. Dit alles in basis‐ en (begin) voortgezet onderwijs.  informatiepunt  zoals  boven  beschreven,  optimaal  te  laten  Dit concept van een “Koordinierungsstelle”  is overgenomen door de  functioneren.  Bezirksregierung Münster: ook daar wil men de buurtalen stimuleren, de  Een  andere  belangrijke  taak  euregionale samenwerking versterken. De opzet van het coördinatiepunt is iets  van  dit  platform  is  de  anders: naast een coördinator die gedetacheerd is bij deze “Stelle”, is er per  afstemming  van  projecten  schoolsoort een netwerker die letterlijk op pad gaat met een officiële opdracht  om  (Interreg  of  andere)  die  scholen te stimuleren om te participeren. Binnen de BZR Münster werken twee  ontwikkeld  worden  langs  de  onderwijsambtenaren (“Dezernenten”) mee aan de ontwikkeling  van het  grens,  om  doublures  te  coördinatiepunt.    voorkomen  maar  ook  om  te  stimuleren dat er projecten van    start gaan, die noodzakelijk zijn  voor  die  regio  of  voor  meerdere  regio’s.  Ook  zal  dit  landelijke  platform  een  rol  spelen  bij  expertise  uitwisseling  tussen  regionale  overheden  zoals  Provincies, Bezirksregierungen, en kan deze een rol spelen bij de lobby richting nationale overheden.  Voorkomen  moet  worden  dat  dit  landelijk  platform  een  doublure  vormt  met  de  taken  die  de  betrokken  expertisecentra  al  hebben:  het  moet  gaan  om  de  in  hoofdstuk  1  genoemde  acties  die  typisch zijn voor de  grensstreek.    10   

Deze  structuur  ligt  dicht  bij  welke  voor  de  Grens  Info  Punten  in  voorbereiding  is.  Een  koppeling  hiermee  is  dan  ook  heel  goed  denkbaar,  temeer  omdat  deze  GIP’s  voor  hun  arbeidsadvisering  ook  gebruik  kunnen  maken  van  de  instrumenten  van  de  onderwijsinformatiestructuur  (denk  aan  de  geautoriseerde beschrijvingen). Ook is de knowhow over talen leren relevant voor de GIPs, aangezien  bij arbeidsbemiddeling ook de taalbarrière in veel gevallen een cruciale rol speelt.    4. Rollen bij randvoorwaarden    Belangrijke  stakeholders  voor  het  creëren  van  de  juiste  randvoorwaarden  om  de  buurtalenkennis  langs  de  grens  te  versterken  worden  hieronder  per  categorie  genoemd.  Kort  wordt  aangegeven  welke rol zij moeten gaan vervullen daarbij.   Het is duidelijk dat de trekker bij dit thema het onderwijsveld zelf is. Aan Nederlandse kant  ligt daar de verantwoordelijkheid bij de schoolbesturen en schoolleidingen. Deze zullen ook  zo snel mogelijk de invulling moeten gaan geven aan de voorgestelde informatiepunten. Aan  Duitse kant is er naast de rol van Schoolleiders ook een rol voor de onderwijsafdelingen van  de  regionale  overheden,  Kreise    (Schulämter)  en  Bezirksregierungen,  die  direct  invloed  kunnen  uitoefenen  op  onderwijsinhouden  onder  meer  door  personele  inzet  van  medewerkers/docenten.  Voor  het  verbreden  van  versterkt  buurtaalonderwijs  hebben  ze  echter ondersteuning nodig van andere stakeholders.     Aan Nederlandse kant is de directe invloed van een Provincie op onderwijs erg beperkt; een  Provincie kan wel faciliteren en (daarmee) ook stimuleren. Dit is in Limburg het geval en daar  heeft  dit  geleid  tot  een  samenwerking  waarbij  bedrijfsleven,  overheden  en  onderwijsbesturen  gezamenlijk  een  strategische  agenda  voor  buurtalen  en  internationalisering  hebben  opgezet.  Daaraan  is  een  loket  gekoppeld  waarvan  de  functie  overlap  vertoont  met  de  bovenbeschreven  informatiepunten.  Uit  de  gevoerde  interviews  blijkt  dat  grensprovincies  geïnteresseerd  zijn  in  samenwerking  en  onderling  uitwisseling  op  dit terrein. De Provincie Limburg staat niet onwelwillend tegenover een “trekkersrol” als het  gaat om interprovinciaal overleg op dit terrein. In NRW zijn de Bezirksregierungen in zekere  zin  een  evenknie  van  de  Provincie,  ook  al  zijn  de  werkterreinen  niet  geheel  gelijk,  zoals  hierboven  aangegeven  hebben  deze  een  verantwoordelijkheid  op  onderwijsgebied.  In  NdS  zijn  de  Regionalabteilungen  van  de  Landesschulbehörde  relevante  instanties.  Zowel  met  Neder  Saksen  als  met  Noord‐Rijn  Westfalen  hebben  de  provincies  op  het  hoogste  niveau  gezamenlijk overleg met de Duitse bestuurders. Het thema onderwijs komt daar van tijd tot  tijd aan de orde en jaarlijks wordt er een conferentie (“Leren met de buren”) georganiseerd  over buurtalen en schoolpartnerschappen.      Gemeenten kunnen een cruciale rol spelen in de verbreding van versterkt buurtaalonderwijs.  Ze beschikken immers over directe contacten/netwerken met de scholen en kennen goed de  arbeidsmarkt binnen de stad. Bij het motiveren van scholen kunnen ze een directe rol spelen.  Daarnaast beschikken ze dikwijls over mogelijkheden om projecten te ondersteunen. Grotere  gemeenten kunnen binnen intergemeentelijke netwerken andere gemeenten ondersteunen  hierbij.  

De  Euregio’s  kunnen  een  initiërende  rol  spelen  en  hun  contacten  gebruiken  richting  provincies  en  gemeenten.  De  voorgestelde  informatiepunten  zouden  idealiter  worden  ondergebracht  bij  de  Euregio’s.  De  personele  bezetting  van  deze  infopunten  kan  worden  11 

 

ingevuld  door  experts  uit  het  onderwijs.  De  link  met  de  Grensinfopunten  wordt  aldus  ook  gelegd. De Euregio’s richten zich aldus versterkt en structureel op het onderwijs. De Euregio  programma‐managements  kunnen  middelen  uit  Interreg  V    ter  beschikking  stellen  en  in  samenwerking  met  het  back  office  zorgen  voor  een  goede  afstemming  van  projectvoorstellen  zodat  doublures  vermeden  worden  en  er  voor  werkgebieden  waar  projecten vereist zijn deze ook tot stand komen. De Interreg‐subsidiëring moet vooral gericht  zijn op het ontwikkelen van instrumenten die ook na de projectperiode de scholen in staat  stellen  het  versterkt  buurtaalonderwijs  vorm  te  geven.  Naast  Interreg  zijn  er  ook  andere  (financiële)  mogelijkheden  om  noodzakelijke  activiteiten  mogelijk  te  maken,  zoals  uit  nationale middelen en Europese onderwijsprogramma’s (zoals Erasmus for all).   

De nationale onderwijsoverheden hebben dit thema onder de aandacht in Neder‐Saksen en  Noord‐Rijn Westfalen. Er is een nauwe samenwerking met de Nederlandse Taalunie rond het  stimuleren  van  het  Nederlands  met  name  langs  de  grens.  Het  Nederlands  ministerie  van  onderwijs  zet  programma’s  van  het  Europees  Platform/Nuffic  in  om  het  onderwijs  Duits  te  versterken  (b.v.  scholensamenwerking,    taalassistenten,  LinQ)  maar  dit  is  niet  grens‐ specifiek.   Voor de plannen die hier beschreven zijn, is echter meer nodig. Het Nederlandse en Duitse  ministerie  zouden wettelijke belemmeringen weg moeten nemen wat betreft  bij voorbeeld  docentenmobiliteit  en  gezamenlijke  opleidingen  (met  name  in  het  MBO).  Aan  Nederlandse  kant zou de rol van het Duits in scholen in de grensstreek herijkt moeten worden. De dialoog  over  het  curriculum,  de  inhoud  van  het  onderwijs,  die  het  Ministerie  van  Onderwijs  in  de  komende periode wil aangaan, moet ten volle benut worden door onderwijs, overheden en  bedrijfsleven in de grensstreken, om tot belangrijke aanpassingen te komen. 

Ook in de sfeer van randvoorwaarden, kwamen de beide volgende conclusies naar voren:     Ambtenaren  die  met  onderwijs/arbeidsmarkt/economie  te  maken  hebben  op  de  diverse  overheidsniveaus, zijn niet altijd bekend met de situatie over de grens en kennen ook niet  altijd  hun  evenknie  bij  een  vergelijkbare  organisatie  aldaar.  Initiatieven  om  deze  personen  met  elkaar  in  contact  te  brengen  en  elkaars  organisaties  te  leren  kennen  (al  dan  niet  gecombineerd  et  een  training  in  de  andere  taal  en  cultuur)  kunnen  de  onderlinge  onderwijssamenwerking versterken en uitwisseling op beleidsniveau stimuleren.    Ook  het  bedrijfsleven  moet  nadrukkelijk  bij  de  buurtaalinitiatieven  betrokken  worden.  Met  name als het gaat om de afstemming onderwijs‐arbeidsmarkt kan ze veel betekenen. Direct  betrokken zou moeten worden bij verbreding van stages over de grens. Mogelijk kunnen het  bedrijfsleven en de organisaties daaromheen (Industrie‐ und Handelskammers bijvoorbeeld)  ook beroep gerelateerde projecten ondersteunen.  Deze  verkenning  geeft  een  samenvatting  van  de  gevonden  resultaten.  De  gesprekken  en  besprekingen  hebben  in  sommige  gevallen  meer  informatie  opgeleverd  over  verdere  invulling.  Tegelijkertijd  is  het  verder  uitwerken  van  bovengenoemde  initiatieven  naar  een  operationeel  plan  een logische vervolgstap.   Ook  hebben  de  uitwisselingen  dikwijls  tot  nadere  vragen  geleid  die  aanvullend  onderzoek  vergen  (zoals  de  afstemming  van  de  diverse  labels  in  Duitsland  en  Nederland).  Op  veel  plaatsen  rees  met  name de vraag of er langs de gehele grens ook gezamenlijke plannen rond training voor volwassenen,  werkenden en werkzoekenden, zouden worden ontwikkeld.   12   

  Andere vragen vergen eerder om directe actie, zoals regionale overheden die op korte termijn een  start willen maken met de voorgestelde informatiestructuur. En ook de behoefte aan uitwisseling van  knowhow  en  beleidsvoornemens  tussen  diverse  regionale  actoren,  zoals  gemeenten,  Kreise  en  Provincies:  er  was  sterke  interesse  om  meer  te  leren  van  elkaar  en  gezamenlijk  op  te  trekken.  Momenteel is er op dit gebied geen overleg.     

13   

5. Acties voortvloeiend uit “Als we elkaars taal spreken”    ‐ Inrichten, i.s.m. landelijk back office, van coördinatie/informatie punt dat scholen stimuleert  en ondersteunt, info verspreidt en ander betrokkenen committeert (gemeenten, provincie,  Kreise samen met de Euregio….)    ‐ Vorming budget voor informatiestructuur (één informatiepunt per Euregio en backoffice  ondersteuning) en voor projectgeld onderwijsinstellingen    ‐ Acties in onderwijs genereren via sterk ondersteunde  1e pilots per Euregiogebied met  etalagewerking  o Basisonderwijs:    Grensoverschrijdende samenwerkingsprojecten en thema Euregio in  schoolprogramma (Label: Euregioprofielschool)   Grensoverschrijdende samenwerking (partnerschool) en grensoverschrijdend  onderwijs in buurtaal in schoolprogramma (Label: Euregioschool)   Gebruik maken van onderwijsmateriaal ELENA  o Voortgezet onderwijs:   Naadloze aansluiting op Euregioschool en Euregioprofielschool   Gepersonaliseerde  leerroutes/excelleren in buurtaal o.m. via individuele  uitwisseling in partnerschool/gastgezin   Oriëntatie op studeren en werken over de grens (beroepsvoorlichting)  o Beroepsonderwijs:   Buurtaalonderwijs toegesneden op beroep en op leerstijl van deze leerlingen   Grensoverschrijdende onderwijsmobiliteit van leerlingen versterken (Lerende  Euregio)   Gebruik maken van onderwijsmateriaal “Lerende Euregio”  o Hoger Onderwijs   In lerarenopleiding thema Euregio aanbieden (via Euregioscholen en  Euregioprofielscholen)  Daarnaast:  ‐ Ontwikkelen/uitbreiden van lesmateriaal  o Voor PO uitbreiding ELENA (ook via smartboard, computer)  o Voor beroepsonderwijs materiaal voor beroepsuitoefening Lerende Euregio +  ontwikkelen Duitse tegenhanger  ‐ Grensbreed gelijkaardig beschrijven van Euregiocompetenties voor basisschool tot hoger  onderwijs (is in ontwikkeling in Limburg)  ‐ Expertise uitwisselen tussen Euregio’s (via informatiepunten/backoffice)  en tussen  Provincies, Kreise, Gemeenten ook met het oog op lobby‐activiteiten  ‐ Aanvragen/toekenningen INTERREG‐projecten afstemmen (lacunes voorkomen)  ‐ Docenten bijscholen tot taaldocenten  

14   

                                                 Unterstützt durch / mede mogelijk gemaakt door:

  www.deutschland-nederland.eu

 

      

   

 

 

 

 

 

 

          

 

 

 

 

 

 

 

 

 

15