Proactieve communicatie in toerisme

KernWaarden  26:  White  Paper    

Proactieve  communicatie  in  toerisme     Het  belangrijkste  in  communicatie  is  horen  wat  er  niet  gezegd  wordt.    

 

      Peter  F  Drucker,    Amerikaans  schrijver,  hoogleraar  en  consultant  (1909  –  2005)         De  ontwikkeling  van  toerisme  vraagt  om  een  eigentijdse  aanpak.  Gemeenten  kunnen  het  niet  meer  alleen,   burgers  willen  graag  hun  verantwoordelijkheid  oppakken.  Nieuwe  vormen  van  samenwerking  zijn   noodzakelijk:  Communities  of  Practice  (CoP’s)  en  cocreatie  bundelen  deze  krachten,  ook  in  de  toeristische   sector.  De  nieuwe  wethouder  kan  daarin,  ondersteund  op  de  juiste  manier,  een  belangrijke  rol  spelen.       Door:  Margaret  Ann  McDonald       1.  Waar  begint  de  toeristische  communicatie  over  een  regio?     Veel  mensen  denken  dat  de  communicatie  over  het  toeristisch  product  begint   bij  het  formuleren  van  de  marketing  boodschap  over  een  stad  of  een  gebied.   Bij  veel  toeristische  organisaties  is  dit  ook  de  praktijk.  Er  wordt  een  quick  scan   gemaakt  van  de  mogelijkheden  en  van  de  (gewenste)  doelgroepen  om   vervolgens  een  snelle  slagzin  te  bedenken,  die  het  liefst  het  zelfde  impact  heeft   als  ‘Er  gaat  niets  boven  Groningen’.       Helaas  is  goede  communicatie  ingewikkelder  dan  dat.  Goede  communicatie  over  een  regio  of  een  gebied  is   gebaseerde  op  de  unieke  ervaring  die  de  bezoeker  in  dit  gebied  kan  beleven.  En  liefst  alleen  in  dit  gebied  kan   beleven.  Veel  van  de  communicatie  is  nagenoeg  inwisselbaar  en  zegt  weinig  over  een  specifiek  gebied.   Gelukkig  zijn  we  in  Nederland  zo  ver  gevorderd,  dat  de  kwaliteiten  als  groen,  rust  en  ruimte  niet  meer  voor   komen  in  een  gefundeerde  communicatie:  dat  zijn  immers  vaak  basisvoorwaarden  waaraan  een  aantrekkelijke   toeristische  regio  moet  voldoen.  Net  zoals  je  er  niet  prat  op  gaat  dat  je  fietspaden  in  je  provincie  hebt.  Die   horen  er  gewoon  te  zijn  en  die  moeten  ook  helemaal  op  orde  zijn.       Een  goede  communicatie  begint  dus  bij  een  grondige  analyse  van  het  gebied.  Daaruit  moet  blijken  wat  het   bijzondere  is  van  het  gebied,  hoe  de  mensen  zijn,  hoe  de  ondernemers  zich  opstellen  ten  opzichte  van   bezoekers  en  of  er  werkelijk  bijzondere  belevenissen  te  ervaren  zijn.  Zo’n  beschrijving  gaat  voorbij  het  noemen   van  pittoreske  dorpjes,  want  die  heb  je  in  heel  Nederland.     De  verleiding  is  groot  om  de  analyse  achter  het  bureau  te  doen.  Dit  werkt  in  de  praktijk  niet.  Uiteindelijk  is  een   communicatie  concept,  dat  door  de  mensen  uit  de  regio  zelf  benoemd  is,  vele  malen  krachtiger.  Zij  spreken  de   taal  van  de  regio,  zij  kennen  de  finesses.  Wanneer  zij  het  zelf  benoemen,  zal  het  draagvlak  voor  het  daarop   volgende  traject  ook  groter  zijn.       2.  Is  het  communicatieconcept  alleen  voor  de  toeristische  sector?     In  het  meest  ideale  geval  niet.  De  degelijke  analyse  van  het  gebied  levert   bouwstenen  op,  die  voor  alle  sectoren  zoals  de  gezondheidszorg  of  het   onderwijs  van  belang  zijn.  Er  is  maar  een  sector  die  de  boventoon  kan   voeren  in  de  regionale  communicatie.  Dit  betekent  dat  keuzes  gemaakt   moeten  worden.  Dat  vinden  mensen/bestuurders  nooit  fijn.  De  meest   ideale  oplossing  ligt  in  de  keuze  van  een  communicatieconcept  dat  door   de  verschillende  sectoren  op  eigen  wijze  kan  worden  ingevuld.  Immers:   hoe  vaker  het  publiek  de  boodschap  hoort,  hoe  beter  deze  wordt   onthouden.      

 

1  

    3.  Een  nieuwe  wethouder  voor  toerisme:  wat  houdt  een  proactieve  houding  in?     Wanneer  er  voor  de  toeristische  sector  een  nieuwe  wethouder  komt,  is   dat  altijd  even  wennen.  De  vorige  bestuurder  had  waarschijnlijk  zo  zijn   eigen  stokpaardjes,  interesseerde  zich  niet  voor  toerisme  of  juist  (te)   veel.  Ook  deze  wethouder  zal  zo  zijn  of  haar  eigenaardigheden  hebben.   Als  beleidsadviseur  kun  je  best  wel  veel  doen  om  de  situatie  zo  soepel   mogelijk  te  laten  verlopen.  Dat  begint  met  een  aantal  heel  eenvoudige   dingen,  die  niet  veel  tijd  kosten  maar  op  den  duur  een  duidelijke   meerwaarde  zullen  opleveren.       Voorbereiding   1.  Maakt  een  stapel  met  de  meest  recente  beleidsdocumenten  over   toerisme  in  de  gemeente  en  de  regio  (of  liever,  stuur  ze  via  de  mail  toe,  dat   scheelt  weer  een  hoop  papier  ;-­‐).     2.  Maak  een  lijst  met  een  korte  toelichting  op  deze  belangrijkste   documenten.  De  nieuwe  wethouder  ziet  waarschijnlijk  door  de  bomen  het   bos  niet  meer.  Waak  er  hierbij  voor  om  objectief  te  blijven.  Het  gaat  er  om   je  wethouder  te  informeren  over  de  stand  van  zaken  en  niet  om  hem  te   overtuigen  van  jouw  zienswijze  op  een  bepaalde  zaak!     3.  Maak  een  lijst  met  de  belangrijkste  projecten  die  op  dit  moment  in  het  toeristisch  werkveld  aan  de  orde  zijn.   Relateer  deze  aan  de  uitgangspunten  in  het  toeristisch  beleidsplan  zodat  het  duidelijk  wordt,  dat  het  hier  niet   om  losstaande  projecten  gaat.  Dit  kan  voorkomen  dat  de  wethouder  in  het  wilde  wil  gaan  schuiven  of   bijsturen.       In  gesprek  met  je  wethouder   4.  Beleg  een  gesprek  met  de  wethouder  en  je  teamleider.  Wees  geïnteresseerd   naar  de  belangstelling  en  zienswijzen  van  de  nieuwe  bestuurder.  Vraag  naar  de   persoonlijke  wensen  en  visies.  Vraag  hier  echt  op  door,  zodat  je  een  beeld  krijgt   van  de  drijfveren  van  deze  persoon.  Je  kunt  deze  drijfveren  maar  beter  duidelijk   in  het  vizier  hebben,  dan  kun  je  er  tenminste  rekening  mee  houden.   Bijvoorbeeld:  een  wethouder  die  erg  focust  op  het  terugdraaien  van  de   uitgaven  in  de  sector  heeft  een  andere  insteek  dan  een  wethouder  die  werkelijk   begaan  is  met  het  lot  van  de  toeristische  ondernemers.  Je  zult  je  aanpak   daaraan  aan  moeten  passen,  anders  heb  je  veel  last  van  (onbewuste)   tegenwerking.           Op  2  september  2014  start  de  nieuwe  training  Succesvol  Toeristisch  Beleid.   Deze  vierdaagse  training  is  bestemd  voor  beleidsadviseurs  recreatie  en   toerisme.  De  opzet  bestaat  uit  een  mix  van  theorie  en  de  toepassing  in  de   praktijk.  De  locaties  in  het  Midden  van  Nederland  vertellen  elk  een  eigen   verhaal  over  de  toeristische  productontwikkeling:  een  oud  vrachtschip  wordt   een  toeristische  attractie  en  Bed  en  Breakfast,  een  voormalige  bierbrouwerij   wordt  een  toeristische  attractie  met  300.000  bezoekers  per  jaar.     De  deelnemers  zullen  zelf  actief  bezig  zijn  tijdens  de  training  en  zij  maken  een  start  met  het  bepalen  van  de   unieke  kwaliteiten  van  het  eigen  toeristisch  product.  Via  praktijkvoorbeelden  worden  zij  geïnspireerd  om  de   toeristische  productontwikkeling  een  stapje  verder  te  brengen.  Vervolgens  komen  de  persoonlijke  effectiviteit   aan  de  orde  en  ook  de  (regionale)  marketing.  Welke  rol  speelt  de  VVV  hierin?  Op  de  laatste  dag  presenteren   de  deelnemers  hun  bevindingen  van  de  werkbezoeken  en  ervaren  we  gezamenlijk  hoe  een  toeristisch   topproduct  is  opgebouwd.  Voor  meer  informatie:  http://www.tnradvies.nl      

 

2  

5.  Spreek  de  twee  lijsten  rustig  door.  Neem  hiervoor  de  tijd  en  leg  de  ontwikkelingen  rustig  uit.  Houd  daarbij  in   het  achterhoofd  dat  een  nieuwe  wethouder  graag  positief  in  het  nieuws  wil  komen  en  zoek  hiervoor  samen   naar  mogelijkheden.  Realiseer  je  hierbij  goed,  dat  iedereen  denkt  een  ervaringsdeskundige  te  zijn  op  het   gebied  van  toerisme:  we  gaan  immers  bijna  allemaal  op  vakantie!  Realiseer  je  ook,  dat  het  voor  een   buitenstaander  nauwelijks  te  begrijpen  is,  hoe  bijvoorbeeld  de  VVV  wereld  in  elkaar  zit.  Dat  is  ook  bijna  niet   meer  uit  te  leggen!     6.  Wanneer  er  heikele  punten  zijn,  die  moeten  worden  aangepakt  in  de  toeristische  sector,  zorg  er  dan  voor   dat  deze  in  het  eerste  jaar  van  de  zittingsperiode  aan  de  orde  komen.  Dan  is  er  in  de  rest  van  de  periode  tijd   om  weer  met  de  opbouw  bezig  te  zijn.  Een  jaar  voor  de  volgende  verkiezingen  is  er  geen  enkele  wethouder  die   een  hoofdpijndossier  gaat  oppakken,  hoe  belangrijk  het  ook  is.  Spreek  ook  over  zaken,  die  in  het  verleden  voor   verwarring  en  /  of  oppositie  hebben  gezorgd.  Het  is  prettig  voor  de  wethouder  om  bijvoorbeeld  te  weten  welke   mogelijkheden  er  zijn  met  betrekking  tot  de  toeristenbelasting.  Dan  komt  hij  of  zij  goed  beslagen  ten  ijs.       7.  Zorg  er  voor  dat  je  regelmatig  persoonlijk  overleg  hebt  met  de  wethouder.  Soms  wil  een  teamleider  dit   graag  overnemen,  maar  in  de  praktijk  is  het  gewoon  heel  handig  wanneer  je  er  persoonlijk  bij  zit.  Zorg  dus  dat   je  voldoenden  informatie  hebt  om  je  aanwezigheid  onmisbaar  te  maken.       Het  werkveld  in     8.  Signaleer  belangrijke  netwerkmomenten  voor  de  bestuurder.  Zo  raakt   deze  snel  ingeburgerd  in  het  nieuwe  werkterrein.  Denk  hierbij  bijvoorbeeld   aan  het  regio-­‐overleg,  informatiebijeenkomsten  van  vakorganisaties,   overleggen  met  ondernemers  of  landelijke  (marketing)  bijeenkomsten.       9.  Verzorg  een  introductieprogramma  voor  de  wethouder  bij  de  belangrijkste   (groepen  van)  toeristische  ondernemers.  Dit  wordt  nogal  eens  vergeten.   Ondernemers  stellen  het  bijzonder  op  prijs  wanneer  zij  vroeg  in  de   zittingsperiode  kennismaken  met  de  wethouder  toerisme.  Dit  legt  de  basis   voor  een  vertrouwensrelatie  die  belangrijk  is  voor  de  verdere  ontwikkeling   van  het  toerisme.       10.  Stel  de  lijst  van  te  bezoeken  ondernemers  op  in  samenwerking  met  het  toeristische  platform  of  hoe  het   overleg  ook  mag  heten.  Door  hierover  te  overleggen,  geef  je  het  platform  een  duidelijke  plek.  Het  geeft  aan  dat   je  echt  luistert  naar  de  ondernemers  en  hun  mening  op  prijs  stelt.  Natuurlijk  kan  de  wethouder  zelf  ook  een   aantal  bedrijven  opgeven  buiten  de  aanbeveling  om.       11.  Organiseer  een  overleg  of  netwerkevenement  met  de  toeristische  sector  voor  de  nieuwe  wethouder.   Nodig  iedereen  die  ook  maar  vaag  iets  met  toerisme  te  maken  heeft,  hiervoor  uit.  Meestal  organiseren  we  een   borrel  of  bijeenkomst  voor  een  vertrekkende  wethouder,  maar  eigenlijk  is  dat  zonde  van  het  moment.  Je  kunt   het  beter  aan  het  begin  doen,  dan  kan  het  werkveld  duidelijk  maken  wat  ze  graag  willen  en  verwachten  van  de   komende  vier  jaar.       12.  Zorg  dat  je  wethouder  een  positieve  boodschap  heeft  voor  de  sector  tijdens  deze  bijeenkomst.  Het  hoeft   niet  altijd  om  zakken  met  geld  te  gaan.  Aandacht  voor  de  realiteit  van  de  ondernemers  is  soms  nog   belangrijker.       Social  Media   13.  Bespreek  of  /  hoe  de  wethouder  social  media  inzet  voor  het  toeristisch   beleidsterrein.  Een  actieve  twitteraar  kan  veel  positieve  reacties  teweeg   brengen.  Het  omgekeerde  is  evenwel  ook  waar:  ‘onhandige’  berichten  blijven   ‘levenslang’  vindbaar  op  het  internet.  Een  actieve  blogger  kan  veel  draagvlak   opbouwen  wanneer  de  toon  oprecht  en  betrokken  is.  Maak  het  punt  in  ieder   geval  bespreekbaar,  de  keuze  is  aan  de  wethouder  zelf.            

 

3  

4.  De  doelgroep:  wat  houdt  de  proactieve  aanpak  in?     Tot  nu  toe  zijn  er  weinig  regio’s  in  Nederland,  die  echt  een  heel  specifieke   doelgroep  kiezen.  Meestal  gaat  het  om  ‘gezinnen  met  kinderen,  vijftig   plussers  en  de  singles  markt’.  Er  zijn  maar  weinig  mensen  die  niet  in  een   van  de  drie  doelgroepen  vallen.    Hoe  specifieker  de  doelgroep  keuze,  hoe   specifieker  de  communicatie  richting  deze  doelgroep  kan  zijn.  Dit  vertaalt   zich  ook  weer  in  het  te  kiezen  medium.  Voor  gezinnen  met  kleinere   kinderen  bereik  je  meer  met  een  item  op  het  jeugdjournaal,  terwijl  de   ouderen  makkelijker  via  omroep  Max  te  interesseren  zijn.     Waar  komt  het  gebrek  aan  specifieke  keuze  vandaan?  Veel  mensen  zijn   bang  om  te  kiezen  omdat  ze  denken,  dat  ze  daarmee  een  deel  van  hun   klanten  zullen  mislopen.  Dat  is  waarschijnlijk  ook  zo.  Maar  waar  de  ‘niet-­‐ kiezers’  aan  voorbij  gaan  is,  dat  er  nog  veel  meer  klanten  zijn,  die  wel   geïnteresseerd  zijn  in  het  meer  gespecialiseerde  aanbod.  Dit  aanbod  zal  in   hun  ogen  ook  een  hogere  waarde  vertegenwoordigen.  Daarvoor  zijn  zij   bereid  om  meer  te  betalen.  Denk  hierbij  aan  de  camping  die   gespecialiseerd  is  in  gezinnen  met  kinderen  die  ADHD  hebben,  hotels  die   zich  toeleggen  op  consumenten  met  astma  of  het  reisaanbod  voor   wandelaars  die  verschillende  wijnregio’s  beter  willen  leren  kennen.     Natuurlijk  speelt  de  politiek  hierbij  een  belangrijke  rol:  die  wil  immers  vaak  iedereen  tevreden  houden.  De   proactieve  communicatie  aanpak  vraagt  er  dan  om,  de  politiek  voldoende  voor  te  lichten  over  het  belang  van   een  specifieke  keuze.  Wanneer  zij  het  belang  van  de  keuze  begrijpen  en  dat  naar  het  politieke  programma   kunnen  vertalen,  zal  het  draagvlak  groter  zijn.       5.  Welke  relatie  bestaat  er  tussen  de  gemeenten  en  de  regio?     In  de  toeristische  sector  wordt  de  marketing  vaak  uitbesteed  aan  een   regionale  organisatie.  Enkele  van  de  belangrijkste  redenen  hiervoor  zijn:   1. De  consument  kiest  vaak  voor  de  regio  als  vakantiebestemming   en  kiest  vervolgens  een  stad  uit.   2. Door  regionale  samenwerking  kan  een  voor  de  consument   aantrekkelijker  productaanbod  in  de  etalage  gezet  worden.     3. Regio’s  zijn  vaak  bekender  dan  steden  (uitzonderingen  uiteraard   daargelaten).   4. Marketingcampagnes  zijn  uitermate  kostbaar  en  door  kleinere   gemeenten  niet  te  financieren.   5. Professionele  marketing  vraagt  om  een  professionele  aanpak:   zeer  gespecialiseerde  kennis  is  noodzakelijk.     6. Marketing  vraag  om  snel  handelen,  dit  is  binnen  ambtelijke  organisaties  niet  altijd  mogelijk.   Doordat  de  regionale  organisaties  de  marketing  verzorgen,  gaan  gemeenten  er  van  uit,  dat  zij  hier  verder   weinig  of  niet  naar  om  te  hoeven  kijken.  Dat  is  jammer,  omdat  er  zo  geen  enkele  relatie  bestaat  tussen  de   communicatie  vanuit  de  gemeenten  en  de  marketing  vanuit  de  regio’s.  En  dan  praten  we  natuurlijk  niet  over   het  verloren  persbericht  dat  voor  de  opening  van  een  tentoonstelling  door  een  gemeente  wordt  uitgestuurd.   Ook  voor  de  regio’s  is  het  jammer:  het  is  als  een  stoel  waarvan  de  poten  niet  erg  stevig  zijn,  omdat  er  weinig   tot  geen  relatie  bestaat  tussen  de  basis  en  het  zitgedeelte.     In  veel  regio’s  wordt  gewerkt  vanuit  bestaande  structuren:  we  doen  het  zo  omdat  we  het  altijd  zo  gedaan   hebben.  Dat  is  jammer,  want  de  wereld  om  ons  heen  verandert  elke  dag  sneller.  De  tijd  is  gekomen  om  de   organisatiestructuren  aan  te  passen  aan  de  (wensen  van)  de  markt.  Dit  vraag  een  toekomstgerichte  blik.  Toen   Ford  bezig  was  met  de  ontwikkeling  van  de  ‘automobiel’  zei  hij:  ‘het  enige  dat  mensen  willen,  zijn  snellere   paarden’.  Mensen  konden  zich  immers  niet  voorstellen,  dat  een  voertuig  uit  zichzelf  kon  voortbewegen.     Daarom  staan  wij  nu  voor  de  uitdaging  om  de  relatie  tussen  regio  en  gemeenten  opnieuw  uit  te  vinden.   Hiervoor  is  een  proces  van  cocreatie  noodzakelijk  waarbij  het  er  om  gaat,  de  inbreng  van  de  burgers  uit  de   regio  te  bundelen  ten  behoeve  van  het  gezamenlijk  bepaalde  hoger  belang.          

 

4  

  ‘Wanneer  je  doet  wat  je  deed,  dan  krijg  je  wat  je  kreeg’,  of  deze  quote  nu  van  Einstein  of  van  Johan  Cruijff  is,   maakt  weinig  uit.     Nieuwe  situaties  vragen  om  een  nieuwe  aanpak.  Het  schijven  van  plannen  die  in  de  loop  van  vier  jaren   worden  uitgevoerd,  voldoet  nauwelijks  meer  aan  de  eisen  van  deze  tijd.  Bovendien  zijn  de  bewoners  van  de   regio  creatief  en  kundig,  hebben  zij  hun  eigen  wensen  en  zetten  daarvoor  hun  energie  in.  Het  is  de  kunst  om   deze  energie,  die  al  in  ruime  mate  aanwezig  is,  te  bundelen  en  de  focussen.  Dit  proces  van  cocreatie  kan   leiden  tot  een  Community  of  Practice  (CoP),  waarbinnen  bevlogen  mensen  samenwerken  om  er  gezamenlijk   beter  van  te  worden.     Grote  bedrijven  maken  hier  al  jaren  gebruik  van.  Ook  in  de  toeristische  sector  zijn  hiervan  voorbeelden   bekend  zoals  bij  WaalWeelde  langs  de  rivier  de  Waal.  Tien  groepen  bewoners  en  ondernemers  werken  samen   in  CoP’s  om  het  toerisme  in  dit  mooie  gebied  een  bijzondere  impuls  te  geven.  Ook  in  het  Land  van  Cuijk   nemen  ondernemers  samen  met  het  Groeternetwerk  verantwoordelijkheid  voor  de  ontwikkeling  van  het   toerisme  in  dit  bijzondere  gebied  tussen  Peel  en  Maas.       Meer  weten  over  het  opzetten  van  het  cocreatie  proces,  het  vinden  van  nieuwe  samenwerkingsstructuren   en  de  CoP’s?  Margaret  Ann  McDonald  is  te  bereiken  via  06  246798  74.         6.  Waarom  werken  regio’s  niet  met  endorsed  identiteit?     Wat  we  zien  bij  de  meeste  gemeenten  is,  dat  de  regionale  toeristische   marketing  wordt  uitbesteed  voor  een  vast  bedrag  (per  inwoner).  De   gemeenten  worden  geïnformeerd  over  de  marketing,  maar  er  bestaan   weinig  relatie  tussen  de  marketing  en  de  gemeentelijke  communicatie.   Hier  is  nog  een  wereld  te  winnen.     We  zien  dat  gemeenten  en  de  regio  marketingorganisatie  hun  product   als  niet-­‐gerelateerde  producten  in  de  markt  zetten.  Het  is  te  vergelijken   met  biermerken:  Heineken  verkoopt  bier  en  heeft  ook  Amstel  en  Brand   bier.  Wanneer  je  de  reclames  bekijkt,  kun  je  daaruit  niet  afleiden  dat   het  bij  hetzelfde  moeder  bedrijf  hoort.  De  marketing  budgeten  lopen   fors  op,  want  er  treedt  geen  synergie  op.     Een  andere  manier  van  communicatie  en  marketing  legt  een  relatie   tussen  de  verschillende  onderdelen:  een  gemeente  is  tegelijkertijd  een   aparte  eenheid  met  eigen  kwaliteiten  en  een  onderdeel  van  de  regionale  toeristische  marketing:  endorsed   identiteit.  Een  voorbeeld  hiervan  is  bijvoorbeeld  Unilever.  Op  alle  Unilever  producten  vind  je  de  U,  die  weer  is   samengesteld  uit  allemaal  kleine  symbooltjes,  die  de  gezonde  producten  van  het  moederbedrijf  weergeven.  De   levendige  U  fungeert  als  het  ware  als  een  keurmerk  en  verstevigt  de  positie  van  het  product  in  de  markt.     Natuurlijk  roepen  mensen  in  de  regio,  dat  de  gemeenten  hun  eigen  identiteit  willen  behouden.  Daarbij  kan   men  twee  vragen  stellen:   • Hoe  zit  het  überhaupt  met  die  eigen  identiteit?  Hoe  goed  kennen  de  gemeenten  zichzelf  dat  zij  hun  eigen   kernwaarden  op  de  rij  hebben  en  deze  door  alle  haarvaten  van  hun  organisatie  laten  uitdragen.  Hoe  goed   sluit  de  communicatie  aan  bij  de  werkelijkheid  van  de  alledaagse  dag?   • Hoe  lang  kunnen  kleinere  gemeenten  het  zich  nog  veroorloven  om  op  microniveau  boodschappen  uit  te   zenden  richting  de  consument?  Gaat  deze  boodschap  niet  verloren  in  het  media  geweld  van   tegenwoordig?  Vaak  is  hierop  geen  antwoord  te  geven  omdat  bij  kleinere  organisaties  niet  actief  gemeten   wordt  welke  effecten  een  bepaalde  communicatie  actie  heeft.  Een  proactieve  houding  ziet  deze  realiteit   onder  ogen  en  neemt  actie  voordat  het  te  laat  is.     Tijd  voor  een  nieuwe  aanpak!        

 

5