3 november 2014 STRIKT VERTROUWELIJK
Presentatie
Betreffende Aandeelhoudersstrategie
Eindrapport
Disclaimer Deze presentatie is samengesteld door Emendo Capital B.V. (“Emendo”) op verzoek van het Algemeen Bestuur van de GR Zeeland Seaports (“Opdrachtgever”) conform de offerte d.d. 10 april 2014
De inhoud van deze presentatie is vertrouwelijk en uitsluitend bestemd voor Opdrachtgever en mag niet gedeeld worden met derde partijen zonder uitdrukkelijke schriftelijke toestemming van Emendo. Derde partijen kunnen geen rechten ontlenen aan de inhoud van deze presentatie
De analyse voor deze presentatie is uitgevoerd tussen 10 april en 1 september 2014 en is gebaseerd op publiek beschikbare informatie alsmede financiële en operationele informatie die beschikbaar is gesteld door Opdrachtgever en N.V. Zeeland Seaports (“ZSP”). Emendo heeft de juistheid en volledigheid van deze informatie niet kunnen verifiëren en noch Emendo noch haar partners en medewerkers aanvaarden enige aansprakelijkheid voor de juistheid en volledigheid van deze informatie
Inschattingen van toekomstige financiële en operationele cijfers zijn door ZSP opgesteld en zijn haar eigen inschattingen en verwachtingen. Deze inschattingen zijn onderhevig aan onzekerheid en werkelijke resultaten kunnen afwijken van de inschattingen. Iedere vorm van besluitvorming die gebaseerd is op deze inschattingen geschiedt volledig voor rekening en risico van degene die zich op de inschattingen baseert
Deze inhoud van deze presentatie is niet bedoeld te worden gebruikt ter ondersteuning van waarderingen, investeringsbeslissingen, verkoop/veiling processen en/of financieringsvraagstukken
Emendo kan niet verantwoordelijk worden gehouden voor het actualiseren of aanvullen van de informatie in deze presentatie
2
Agenda Inleiding
Pagina 3
Governance
11
Risico & rendement
24
Conclusies & aanbevelingen
41
Appendix
45
Inleiding – Wat is een aandeelhoudersstrategie? Een aandeelhoudersstrategie is een duidelijk geformuleerde visie omtrent de toekomst van een deelneming, en de rol van de aandeelhouder in deze toekomst Dit betekent concreet dat de aandeelhouder een visie dient te ontwikkelen met betrekking tot i.
De doelstellingen die een aandeelhouder heeft met betrekking tot zijn deelneming en de rol die hij daarbij wenst te spelen binnen de grenzen van de wet en principes van good governance;
ii.
de activiteiten die het betreffende bedrijf momenteel onderneemt (‘as is’) en de implicaties daarvan in relatie tot aandeelhoudersdoelstellingen;
iii.
Een evaluatie van de verhouding tussen de status quo en het ideaalbeeld vanuit aandeelhoudersperspectief en daarvan afgeleid een duidelijk kader voor de invulling van de bedrijfsstrategie
De aandeelhoudersstrategie zou ZSP houvast moeten bieden bij het uitstippelen van de strategische koers en de aandeelhouders bij de borging van het publieke belang en het toetsen van (des)investeringsvoorstellen en het resultaat van de onderneming Daarbij speelt de publieke context van overheidsaandeelhouders een belangrijke rol Tenminste jaarlijks zouden de prestaties van de onderneming aan de aandeelhoudersstrategie getoetst moeten worden om van daaruit eventueel acties te ondernemen In beginsel wordt een aandeelhoudersstrategie voor enkele jaren vastgesteld, zodat continuïteit in beleid kan worden gewaarborgd, tenzij de actualiteit anders vereist
In een aandeelhoudersstrategie definiëren publieke aandeelhouders hun legitimatie voor overheidsaandeelhouderschap en hun doelstellingen met betrekking tot de deelneming 4
Inleiding – Waarom een aandeelhoudersstrategie? Gegeven de ontwikkelingen binnen de havensector en het financiële belang en risico’s van ZSP voor haar aandeelhouders, is het raadzaam om een aandeelhoudersstrategie te ontwikkelen
Om deze strategie adequaat te kunnen formuleren dienen de aandeelhouders de volgende vragen te beantwoorden: Wat is het doel en de legitimatie van publiek aandeelhouderschap? Wat is de rol van de aandeelhouder binnen de onderneming? Welke concrete doelstellingen hebben de aandeelhouders van ZSP vanuit hun positie als decentrale overheden ten aanzien van hun deelneming? Met de beantwoording van deze vragen kan de basis worden gelegd voor een duidelijk en transparant deelnemingenbeleid In navolging van de rijksoverheid formuleren steeds meer decentrale overheden ook een deelnemingenbeleid Het hebben van een aandeelhoudersstrategie c.q. deelnemingenbeleid heeft de volgende voordelen: Het is mogelijk om vooraf gestelde doelen te toetsen op concrete resultaten en naar aanleiding hiervan eventueel bepaalde acties te ondernemen Op basis van de vooraf gestelde criteria kan periodiek worden beoordeeld of voortzetting, wijziging of beëindiging van aandeelhouderschap opportuun is voor een specifieke deelneming Daarmee wordt duidelijkheid gecreëerd en kan vanuit een gezonde onderlinge verstandhouding, met respect voor ieders rol, de relatie tussen de verschillende actoren rond een deelneming worden vormgegeven “Het bewaken van publieke doelstellingen via het aandeelhouderschap zal daarom altijd zoveel mogelijk plaats moeten vinden binnen vooraf gestelde (toetsings)kaders om politiek opportunisme te voorkomen. Deze vorm van «actief» aandeelhouderschap vraagt dus om een overheid die consistent en voorspelbaar optreedt” Publieke belangen en aandeelhouderschap, ministerie EZ 2006 5
Inleiding – Scope Constante Toetsing en Evaluatie
Aandeelhoudersstrategie Schept een Kader
De aandeelhoudersstrategie zal constante iteratie behoeven gegeven de ontwikkelingen in de markt en de performance van de onderneming Bijstelling van de aandeelhoudersstrategie kan plaatsvinden na evaluatie van de resultaten voortvloeiend uit de strategie van de onderneming
Marktontwikkelingen en Uitdagingen
Aandeelhoudersstrategie
Politiek
Economische ontwikkelingen
Omgevingsfactoren
Markttrends
Financieel rendement
Beschikbaarheid financiering
Risicofactoren
Publiek belang
Mogelijkheden tot samenwerkingen met derden
Definitie Doelstellingen Aandeelhouders
Evaluatie
Aandeelhoudersstrategie
Bedrijfsstrategie Bedrijfsresultaat
Bedrijfsstrategie
Aandeelhoudersstrategie bepaalt doelen aandeelhouders en biedt daarmee een kader waarbinnen de onderneming acteert
Ontwikkeling en uitvoering bedrijfsstrategie vindt plaats binnen kader als gedicteerd door aandeelhoudersstrategie enerzijds en marktontwikkeling anderzijds 6
Inleiding – Cruciale rol voor publiek belang Criteria Afweging Publiek Aandeelhouderschap
Publiek belang?
Kaderstelling Publiek Belang De eerste wezenlijke stap bij de vaststelling van een aandeelhoudersstrategie voor een publiek lichaam is de vraag, welk belang publiek aandeelhouderschap legitimeert
Ja
Betrokkenheid andere partijen nodig/wenselijk? Ja
Actieve betrokkenheid decentrale overheid noodzakelijk? Ja
Rechtspersoonlijkheid wenselijk/noodzakelijk?
In de meest recente Nota Deelnemingenbeleid Rijksoverheid (2013) is het als volgt verwoord: “Staatsaandeelhouderschap begint bij publieke belangen. In het geval van een staatsdeelneming is er sprake van een publiek belang waarvan de staat heeft besloten dat het voor de borging ervan gewenst is om risicodragend te investeren in de bewuste onderneming. Wet- en regelgeving zijn de eerst aangewezen
instrumenten om publieke belangen te borgen. In het geval van staatsdeelnemingen kan het aandeelhouderschap aan de borging van de bewuste publieke belangen bijdragen”
Ja
In de Wet FIDO (art. 2 lid 1) is de vrijheid van decentrale overheden op dit punt ook begrensd Voorkeur privaatrechtelijke rechtsvorm? “Openbare lichamen gaan leningen aan, zetten middelen uit of verlenen garanties Ja
uitsluitend ten behoeve van de uitoefening van de publieke taak” Deelname in risicodragend vermogen wenselijk/noodzakelijk? Ja
Wat daarbij als publieke taak wordt aangemerkt dient door de decentrale overheid zelf gemotiveerd en transparant onderbouwd te worden
Deelname in BV/NV is een optie
Een logische eerste stap voor iedere aandeelhoudersstrategie is het vaststellen van het publiek belang dat met publiek aandeelhouderschap wordt gediend. Vervolgens dient bepaald te worden hoe dit publiek belang dan samen met meer algemene aandeelhoudersbelangen wordt gerealiseerd 7
Inleiding – Concretisering van doelstellingen gewenst Invulling Publiek Belang
Algemene Aandeelhoudersbelangen in Publieke Context
De Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid hanteert de volgende definitie:
Naast “publiek belang” gelden voor overheidsaandeelhouders ook meer algemene belangen
“Er is eerst sprake van een publiek belang indien de overheid zich de behartiging van een maatschappelijk belang aantrekt op grond van de overtuiging dat dit belang anders niet goed tot zijn recht komt.” Wat uiteindelijk onder de term publiek belang wordt verstaan, wordt dus bepaald door het gekozen orgaan In het kader van ZSP valt te denken aan een aantal regionale strategische doelstellingen Stimulering regionale economie Werkgelegenheid
Deze dienen te worden bezien vanuit de publieke context Rendement Ten minste terugverdienen van vermogenskosten Niet per se sturen op winstmaximalisatie, maar wel op het tenminste in stand houden van de waarde, vanuit oogpunt van continuïteit Eventueel lager rendement indien dit ten gunste komt van burgers in de vorm van lagere tarieven Vanuit de publieke verantwoordelijkheid is risicobeheersing een belangrijke randvoorwaarde die ook in de wet FIDO is vastgelegd
Waarborgen vitale infrastructuur
De doelstellingen worden bij voorkeur vastgelegd in een door alle partijen onderschreven document
Vooraf een goede inschatting maken van risico’s en gevolgen in kaart brengen Afwegen van publiek belang versus te lopen risico’s Evenredige invloed in relatie tot het risico
Net als iedere aandeelhouder dient een publieke aandeelhouder zijn algemene doelstellingen m.b.t. rendement en risico te formuleren. Deze dienen te worden bezien vanuit de publieke context, waarbij beperking van risico’s voor publiek aandeelhouderschap wenselijk is. Daarnaast dienen specifieke publieke doelstellingen geformuleerd te worden die feitelijk de rechtvaardiging vormen van publiek aandeelhouderschap en moeten die opwegen tegen de te lopen risico’s. Periodiek zou getoetst moeten worden of nog aan deze doelstellingen wordt voldaan en voortzetting van aandeelhouderschap gewenst is 8
Inleiding – Invulling aandeelhoudersbelangen
In stand houden van kwalitatief hoogstaande en veilige haveninfrastructuur teneinde de statutaire Algemeen publiek belang
ondernemingsdoelstellingen zowel op korte als lange termijn te kunnen waarmaken en een positieve bijdrage te blijven leveren aan de Zeeuwse economie
De gezamenlijke werkgelegenheid die gekoppeld is aan de haven en de bedrijven in dat gebied bedraagt naar Werkgelegenheid
schatting 20% van de totale Zeeuwse werkgelegenheid Bevorderen van duurzame werkgelegenheid blijft een belangrijke doelstelling
Financieel gezond beleid en adequaat risicobeheer met het oog op continuïteit van de onderneming en het afbouwen van garanties door de overheden
Financieel beleid
Doelstelling gemiddeld 8% rendement op eigen vermogen vanuit de wens van balans tussen marktconformiteit en maatschappelijke doelstelling van ZSP ZSP genereert tot op heden geen dividendrendement, maar heeft wel diverse maatschappelijke projecten financieel ondersteund
Algemeen doel van de aandeelhouders van ZSP is het dienen van het publiek belang dat gemoeid is met de haven. Dit publiek belang kan alleen worden geborgd binnen duurzame financiële en governance kaders 9
Inleiding –Implicaties voor activiteiten
Gerelateerd aan ontwikkeling, aanleg, beheer en exploitatie van havens en industrie in het beheersgebied van Zeeland Seaports Inhoud Nevenactiviteiten dienen in ieder geval direct gerelateerd te zijn aan de Zeeuwse havens (bijvoorbeeld een sterke mate van logistieke en maritieme / nautische koppeling Activiteiten vinden in beginsel plaats binnen het beheersgebied van de haven
Geografie
Daarbuiten zijn activiteiten mogelijk in de regio rond de haven (Zeeland, Vlaanderen) mits dit in overeenstemming is met de statuten en voor zover deze van toegevoegde waarde zijn voor de doelstellingen van de haven binnen het beheersgebied
Gemiddeld rendement op eigen vermogen van 8%
Het risicoprofiel dient te passen bij dat van een publieke aandeelhouder – in beginsel goed voorspelbare en Financiële Randvoorwaarden
redelijk constante rendementen Investeringen/projecten mogen in beginsel niet leiden tot afwijking van de doelstelling om de overheidsgaranties per uiterlijk 2028 afgebouwd te hebben
Activiteiten van ZSP dienen in principe te allen tijde bij te dragen aan de realisatie van de publieke aandeelhoudersbelangen. De geografische en financiële criteria functioneren daarbij als randvoorwaarden die de balans tussen de publieke en financiële doelstellingen moeten waarborgen 10
Agenda
Pagina
Inleiding
3
Governance
11
Risico & rendement
24
Conclusies & aanbevelingen
41
Appendix
45
Governance – Achtergrond vanuit verzelfstandiging Als argumentatie voor de verzelfstandiging van ZSP werd in 2010 aangevoerd: 1. De omgeving verandert, ZSP moet mee veranderen 2. Nadere scheiding van bestuurlijke verantwoordelijkheden is gewenst 3. De business units moeten worden geïntegreerd 4. De aansturing van ZSP moet worden geprofessionaliseerd
Twee van bovenstaande argumenten hebben betrekking op de governance van de onderneming
In september 2013 heeft bureau Lysias Advies een evaluatie uitgevoerd naar aanleiding van de verzelfstandiging van ZSP waarbij uitgebreid
aandacht is besteed aan de governance aspecten
Aandeelhouders achten het nu van belang de bevindingen en aanbevelingen uit de evaluatie mee te nemen in hun aandeelhoudersstrategie
“een evenwicht moet worden gevonden in de doelstelling van de verzelfstandiging enerzijds (loslaten van de directe bedrijfsvoering en ruimte geven voor professionele sturing) en anderzijds ook een open oog voor de rol van de aandeelhouder die politiek verantwoordelijk blijft voor de strategie en de beleidseffecten van de NV’. De NV kent dus een zekere vrijheid in gebondenheid.” Uitgangspuntennota verzelfstandiging ZSP
12
Governance – Juridische structuur en doelstellingen Overzicht Juridische Structuur
Doelomschrijving Economische ontwikkeling, het beheer, het onderhoud en de exploitatie van havens, wegen, werken, inrichtingen, gebouwen, werktuigen, industrie- en handelsterreinen en wateren
50%
16,7%
16,7%
16,7%
GR Zeeland Seaports
Het (doen) uitoefenen van het havenbedrijf en in dat kader de positie van het Zeeuwse haven- en industriecomplex in internationaal perspectief zowel op de korte als lange termijn te versterken Onderdeel van het doel van de vennootschap zijn:
100%
NV Zeeland Seaports
a) de bevordering van een effectieve, veilige en efficiënte afhandeling van het scheepvaartverkeer en het zorgdragen voor nautische en maritieme orde en veiligheid, alsmede het optreden als bevoegde havenautoriteit in het Zeeuwse havengebied; en b) ontwikkeling, aanleg, beheer en exploitatie van het haven en industriegebied in Zeeland, in de ruimste zin van het woord
Noot: Waar in deze presentatie over ‘de aandeelhouder’ wordt gesproken, wordt gerefereerd naar de GR ZSP. Waar over ‘de aandeelhouders’ wordt gesproken, wordt gerefereerd aan de indirecte uiteindelijke aandeelhouders, te weten de Provincie en de 3 gemeenten
13
Governance – Wettelijke positie van aandeelhouders Rollenverdeling binnen een Onderneming
Algemene bevoegdheden van Aandeelhouders Aan de AvA behoort, binnen de door de wet en de statuten gestelde grenzen, alle bevoegdheid die niet aan het bestuur of aan anderen is toegekend (art. 2:107 lid 1 BW)
Aandeelhouders Alle bevoegdheid die niet aan bestuur of aan anderen is toegekend
Dwingend rechtelijk komen aan de AvA de volgende bevoegdheden toe
Begrensd door de wet en statuten
Vaststellen van de jaarrekening Vaststellen van de winstbestemming Recht op inlichtingen van bestuurders en commissarissen
Raad van Commissarissen Toezicht op bestuur en algemene gang van zaken binnen de vennootschap Richt zich op het belang van de vennootschap
Wijziging van de statuten
Besluiten omtrent een belangrijke verandering van de identiteit of het karakter van de vennootschap, waaronder in ieder geval Besluiten tot overdracht van (vrijwel) de gehele vennootschap aan een derde Het nemen of afstoten van deelnemingen ter waarde van ten minste een derde van het bedrag van de activa
Bestuur Besturen van de vennootschap
Besluiten tot fusie en splitsing Ontbinding en omzetting van de vennootschap Besluiten tot kapitaalvermindering of –vermeerdering De AvA mag bestuurders en commissarissen benoemen, schorsen en ontslaan(1)
Op grond van haar wettelijke bevoegdheden kan de AvA (in laatste instantie) de dienst uitmaken binnen een vennootschap en daarmee kan zij als de hoogste macht worden beschouwd. Deze macht is echter begrensd: de AvA mag zich niet rechtstreeks begeven op het door de wet aan de directie voorbehouden terrein, namelijk het voorbereiden, vaststellen en uitvoeren van het beleid in concrete situaties Bron: (1)
Burgerlijk wetboek, P. van Schilfgaarde: “Van de BV en de NV” ZSP is geen structuurvennootschap
14
Governance – Statutaire bevoegdheden van aandeelhouders Boven EUR 25 miljoen Van ingrijpende betekenis voor de vennootschap Goedkeuring van Investeringen en deelnemingen
Branchevreemd Van principiële aard Buiten het beheersgebied
Aangaan van nieuwe geldleningen
Boven EUR 25 miljoen
Verstrekken van leningen
Inclusief borgtochten, garanties, zekerheden en vergelijkbare instrumenten
Goedkeuring van de begroting
Jaarlijks vóór 1 december
Vaststelling strategisch masterplan en bedrijfsplan
Strategisch masterplan eens per 10 jaar – visie en uitvoering van beleid voor de toekomst Bedrijfsplan eens per 4 jaar – strategisch beleid inzake gronduitgifte, investeringen, dividenden en deelnemingenbeleid
Gegeven het publiek belang van ZSP en de door aandeelhouders verstrekte garanties, hebben aandeelhouders statutaire goedkeurings- en vaststellingsbevoegdheid gekregen ten aanzien van substantiële financiële commitments van ZSP. Hiermee kan de AvA een redelijke mate van financiële grip houden op de vennootschap Noot:
Besluiten van de AvA omtrent goedkeuring van bestuursbesluiten vereisen een drie vierde meerderheid van de uitgebrachte stemmen, waarbij tenminste drie vierde van het geplaatste kapitaal aanwezig dient te zijn. Unanimiteit is vereist voor goedkeuring van investeringen buiten het beheersgebied
15
Governance – Formele positie van aandeelhouders lijkt afdoende geborgd Nu is gekozen voor een verzelfstandiging van ZSP in een NV hebben de publieke aandeelhouders er bewust voor gekozen ZSP meer op afstand te zetten Dit is een bewuste keuze geweest en beoogde onder andere het volgende te bereiken Scheiding van bestuurlijke verantwoordelijkheden Beperking van risico’s Tegelijkertijd bleef het noodzakelijk om voldoende controle op ZSP te kunnen uitoefenen Vanuit de overheden zijn (indirect) garanties gegeven aan ZSP en financiële monitoring is daarmee van belang Gegeven de publieke belangen van ZSP is het wenselijk dat de aandeelhouders vanuit hun publieke verantwoordelijkheid en beleidsdoelstellingen waar mogelijk en gepast invloed kunnen uitoefenen op de koers van ZSP Net als in ieder ander bedrijf hebben de aandeelhouders van ZSP in ieder geval invloed op ingrijpende gebeurtenissen binnen de vennootschap
Daarnaast hebben zij via de statuten een behoorlijke mate van invloed op het beleid Vaststellen van strategische plannen Benoeming en ontslag van bestuurders en RvC Zeggenschap over investeringen en andere financiële commitments boven EUR 25 miljoen
Overwogen kan worden deze drempel te verlagen tot bijvoorbeeld EUR 10 miljoen om meer grip te krijgen zolang aandeelhouders garant staan voor de verplichtingen van ZSP Grosso modo kan gesteld worden dat de wenselijke invloed vanuit aandeelhouders op ZSP, die gerechtvaardigd is vanuit de huidige financiële commitments en het publieke belang, statutair goed geborgd is, in lijn met de grenzen van wet en principes van good governance 16
Governance – In de praktijk blijken er echter nog aandachtspunten te zijn Aandeelhouders spreken niet duidelijk met een mond per aandeelhouder Bestuurlijke drukte
Aandeelhouders beschouwen ZSP zo nu en dan nog te veel als uitvoeringsinstelling Politieke belangenbehartiging soms dominanter dan zuivere aandeelhoudersrol
Onduidelijkheid in informatiestroom en communicatie
Er zit geen duidelijke lijn in informatieverstrekking en afspraken over wie wanneer wie kan benaderen lijken te ontbreken
Ontbreken van een geactualiseerd strategisch plan
Doordat dit plan eens per 10 jaar wordt vastgesteld, werkt de onderneming volgens een geactualiseerde visie die niet formeel door
Onbegrip voor belangen en werkwijze van publieke aandeelhouders
aandeelhouders is vastgesteld
Onduidelijkheid in rollenverdeling; bestuur, RvC en aandeelhouders nog zoekende na verzelfstandiging Actieve inmenging in beleid
Aandeelhouders zien ZSP vanuit haar historische positie soms nog als regionale ontwikkelingsmaatschappij en vragen financiering van projecten die niet noodzakelijkerwijs een sluitende business case voor ZSP opleveren
De verschillende actoren in de governance van ZSP zijn nog zoekende naar een juiste balans in hun onderlinge verhoudingen. Er lijkt behoefte te bestaan aan meer concrete, praktische werkafspraken en herijking van rollen in communicatie Bron:
Rapport “Met vereende kracht koersen naar kompas”, Lysias Advies 19 september 2013
17
Governance – Aandachtspunten in de verhoudingen rond de GR Governance Structuur
Toelichting Positie GR
PS / Gem Raden
Momenteel heeft de NV ZSP slechts 1 aandeelhouder, te weten de GR ZSP
Besluiten die door de GR als aandeelhouder worden genomen, worden genomen door het AB (art. 5 lid 2 onder d)
Deze bevoegdheid is niet overdraagbaar
Gegeven de intentie van partijen om de GR uiteindelijk op te heffen, lijkt het logisch dat het AB in zijn geheel de AvA bijwoont
Colleges GS / B&W
GR ZSP AB
DB
Zij neemt zelf dus geen besluiten in de GR
DB is tevens belast met financieel beheer van de GR
Het AB is verantwoording verschuldigd aan Staten en Raden (art. 6)
Gemeenten en de provincie stellen zelf de regels inzake deze verantwoording
Het DB is verantwoording schuldig aan het AB en dus niet aan Staten of Raden
Op grond van bovenstaande mag ervan uitgegaan worden dat AB leden handelen binnen het mandaat dat zij van hun eigen Staten respectievelijk Raden hebben gekregen
Een rechtstreekse communicatielijn tussen colleges van GS / B&W of Staten / Raden is op grond van deze uitgangspunten onwenselijk
Indien besloten wordt tot opheffing van de GR, worden de huidige deelnemers rechtstreeks aandeelhouder in NV ZSP in de verhouding die nu al geldt binnen de GR (art. 8 Verzelfstandigingsovereenkomst)
RVC
Noot:
Het DB is belast met het voorbereiden en uitvoeren van besluiten van het AB (art. 8)
Genoemde artikelen verwijzen naar de Gemeenschappelijke Regeling Zeeland Seaports, tenzij anders aangegeven
18
Governance – Aanbevelingen rollenverdeling binnen aandeelhouders De provincie en gemeenten die (indirect) aandeelhouder zijn van ZSP hebben in relatie tot de vennootschap verschillende petten op
Daarnaast hebben zij hun eigen interne governance die per partij kan verschillen Om ruis in communicatie te voorkomen, is het van belang dat heldere afspraken worden gemaakt over wie welke rol heeft en welke pet men op heeft als men met de vennootschap spreekt Wij adviseren daarbij de volgende werkafspraken
1. Maak bij de taakverdeling binnen colleges en rol invulling richting ZSP een duidelijk onderscheid tussen de rol van aandeelhouder en die van bevoegd gezag a. De twee leden in het AB vervullen de rol als aandeelhouder en behartigen als zodanig de belangen van de aandeelhouder vanuit de aandeelhoudersstrategie
Deze leden zouden idealiter geen taken van het bevoegd gezag in hun portefeuille moeten hebben
Gegeven de publieke belangen lijkt het voor de hand liggend dat de AB-leden ook economische zaken en/of financiën in portefeuille hebben, zodat de beleidsdoelstellingen via de rol van aandeelhouder kunnen worden gerepresenteerd
b. Portefeuillehouders die met ZSP communiceren in de rol van bevoegd gezag dienen hun rol zuiver in te vullen en moeten de vennootschap moeten benaderen als ware zij niet in publiek eigendom 2. Communicatie met de vennootschap vanuit de rol als aandeelhouder dient plaats te vinden door het AB of DB leden indien zij hiertoe door AB gemandateerd zijn
Communicatie door andere leden uit colleges van B&W/GS en/of Staten/Raden is ongewenst
Zij dienen hun informatie te krijgen via de AB leden volgens hun informatierechten die in de GR zijn vastgelegd
19
Governance – Voorstel voor overlegstructuur Overleg
Frequentie
Toelichting Statutair tenminste eens per jaar voor vaststelling jaarverslag en jaarrekening, decharge directie en RvC Aanvullend ieder half jaar
Formele AvA
2 maal per
Bespreking van algemene ontwikkelingen, financiën, terugkoppeling met strategische doelstellingen In de halfjaarlijkse AvA zou ook het strategisch plan voor het komende jaar (jaarplan) moeten worden vastgesteld
jaar
AvA wordt voorbereid door de directie in samenspraak met RvC en AB Aangezien de uiteindelijk beoogde situatie direct aandeelhouderschap door gemeenten en provincie inhoudt, zou in ieder geval het DB aanwezig moeten zijn bij de AvA en daar ook moeten kunnen discussiëren met RvC en directie
AB & RvC
2 maal per
Ter voorbereiding op de AvA Bespreking van zaken die statutair de exclusieve bevoegdheid zijn van de RvC en het functioneren van RvC en directie
jaar
Bespreking van voortgang op voor dat jaar gestelde doelstellingen, kwartaalcijfers Ieder AB & Directie ZSP
kwartaal
(incl. AvA)
Informatie uitwisseling, ontwikkelingen in gevoerde beleid ter voorkoming van informatie achterstand en om in te kunnen spelen op actuele ontwikkelingen Representatie vanuit de RvC kan overwogen worden
Ambtelijk overleg en vertegenwoordiging vennootschap
Voorbereiding van overleg AB en directie
Ieder kwartaal
Focus op financiën en belangrijke strategische thema’s
Door het creëren van frequente overlegmomenten kan een adequate overlegstructuur worden geborgd waarin zowel ruimte is voor formele vaststelling van strategisch beleid en financiële stand van zaken als meer informele informatie uitwisseling. Zo kunnen aandeelhouders en vennootschap optimaal wederzijds voeling te houden bij ontwikkelingen en hier zo nodig op inspelen Noot:
De frequentie refereert naar een minimum. Indien de omstandigheden daarom vragen kunnen de betrokken partijen uiteraard vragen om extra overleg momenten
20
Governance – Aanbevelingen vaststelling strategisch beleid Momenteel wordt eens per 10 jaar een strategisch masterplan (SMP) opgesteld en eens per 4 jaar een bedrijfsplan
Het bedrijfsplan (BP) bevat een uitwerking van het SMP en ziet op onder andere gronduitgifte, investeringen etc. Door Lysias is geconstateerd is, dat het SMP inmiddels achterhaald is en dat aandeelhouders nu de facto geen invloed hebben gekregen op de gewijzigde visie waarmee in de praktijk wordt gewerkt Inmiddels is besloten tot het opstellen van een nieuw SMP Om echter herhaling van deze situatie te voorkomen, verdient het aanbeveling om de werkafspraken op dit punt te wijzigen 1. Het SMP zou voor 10 jaar kunnen blijven gelden, omdat strategie van nature een lange termijn focus heeft 2. Het BP zou eveneens in een termijn van 4 jaar gehandhaafd kunnen worden 3. Beide documenten zouden gebaseerd moeten zijn op het kader als geschetst door de aandeelhoudersstrategie
4. Additioneel zou jaarlijks een jaarplan (JP) moeten worden vastgesteld door de AvA wat in ieder geval de volgende elementen zou moeten bevatten: a. Evaluatie van de bereikte resultaten in het licht van het SMP en BP b. De concrete doelstellingen voor het komende jaar om verder invulling te geven aan het SMP en BP c. Financieel plan en investeringsplan voor het komende jaar d. Bij de vaststelling van het JP kan steeds worden beoordeeld door de AvA in hoeverre herijking van SMP en/of BP noodzakelijk is aan de hand van de marktomstandigheden of gewijzigde aandeelhoudersdoelstellingen 5. Bij de jaarlijkse verantwoording door het bestuur van de vennootschap in de AvA zou expliciet moeten worden ingegaan op de bereikte resultaten in het licht van de aandeelhoudersstrategie 21
Governance – Focus op doelstellingen en transparantie gewenst Een van de doelstelling van de verzelfstandiging was om ZSP meer op afstand te zetten en scheiding van bestuurlijke verantwoordelijkheden te creëren Tegelijkertijd dienen publieke aandeelhouders via hun aandeelhouderschap wel de publieke belangen te behartigen Hier ligt dus een potentieel spanningsveld waar op gepaste wijze mee omgegaan dient te worden Door te kiezen voor een NV hebben aandeelhouders ervoor gekozen om het beleid in concrete situaties aan het bestuur van de vennootschap over te laten Zij schetsen zelf slechts de algemene strategische doelstellingen vanuit het publiek belang in hun aandeelhoudersstrategie Het past dan ook niet om zelf concrete projecten actief onder te willen brengen bij ZSP
Dit zou de verantwoordelijkheid van het bestuur in concrete situaties ondermijnen Bovendien vertroebelt het de verhoudingen en maakt het monitoring van vooraf overeengekomen doelstellingen lastig Daarom adviseren wij op dit punt: 1. De doelstellingen van ZSP worden bepaald door haar statuten a. Investeringen dienen binnen dit bereik te passen b. Daarnaast dienen zij qua rendementsverwachting aan de doelstellingen vanuit de aandeelhoudersstrategie te voldoen 2. Het initiatief voor nieuwe projecten dient te liggen bij het bestuur van de vennootschap 3. Aandeelhouders kunnen hun ideeën en doelstellingen delen in het (informeel) overleg met het bestuur, maar de beslissing om projecten al dan niet op te pakken ligt bij het bestuur
4. Indien aandeelhouders projecten willen uitvoeren die niet binnen de doelstellingen van ZSP passen en/of niet het beoogde rendement kunnen halen, zouden zij dit in een andere entiteit dan NV ZSP moeten onderbrengen, zodat de monitoring op ZSP van overeengekomen doelstellingen op transparante wijze kan worden gedaan en relaties zuiver blijven
22
Governance – Afwegingskader bij nieuwe initiatieven / investeringen
Door of via ZSP
Beoordeling o.b.v. strategie
Voldoet aan alle criteria
Investering doen en zelf financieren
Voldoet inhoudelijk, maar business case nog niet rond
Investering doen mits aandeelhouders en/of derde partijen financieel ondersteunen of
Voldoet niet aan strategie
Investering niet doen
Initiatief Past binnen doelstellingen ZSP en directie steunt initiatief
Door of via Aandeelhouders
Geen kernactiviteit voor ZSP
Onderbrengen in andere entiteit
ZSP niet nodig voor uitvoering
Geen relatie ZSP
Raakvlakken met ZSP (bijv. grondposities)
Zakelijke transactie op marktconforme voorwaarden(1)
Om tot een zuivere, zakelijke verstandhouding te komen dienen investeringen inhoudelijk en financieel getoetst te worden. Aanvullende financiering kan worden aangetrokken bij derden (waaronder aandeelhouders) als deze partijen bredere publieke toegevoegde waarde zien. Als aandeelhouders zelf een initiatief hebben dat niet past binnen ZSP, maar wel goed is voor het publiek belang, kunnen zij dit separaat van ZSP vormgeven en eventueel tegen marktconforme voorwaarden een transactie sluiten met ZSP. De aandeelhouders acteren dan als iedere andere derde initiatiefnemer. Hiermee kan een deel van de balansproblematiek worden opgelost Noot: (1)
Naast aandeelhouders en ZSP kunnen ook derde partijen met initiatieven voor projecten komen. In de besluitvorming zullen deze echter altijd via de route van aandeelhouders of ZSP lopen en daarmee binnen bovenstaand schema passen Marktconform wil zeggen een marktconforme prijs voor gronden, dienstverlening etc. (die ook door commerciële partijen zou moeten worden betaald) inclusief de eventuele dekking van gederfde extra inkomsten
23
Agenda
Pagina
Inleiding
3
Governance
11
Risico & rendement
24
Conclusies & aanbevelingen
41
Appendix
45
Risico & rendement – Achtergrond vanuit verzelfstandiging In 2011 zijn de bestaande financieringsfaciliteiten van de GR Zeeland Seaports (inclusief Valuepark Terneuzen) overgeheveld naar de N.V. Zeeland Seaports De GR staat garant voor de financiering van ZSP om deze financiering mogelijk te maken tegen aanvaardbare tarieven Momenteel staat de GR garant voor maximaal EUR 500m (exclusief additionele garantie WarmCO2) De garantie loopt in de periode 2018 – 2028 terug naar 0 Uitgangspunt bij de verzelfstandiging was dat vanaf 2026 wordt voldaan aan de volgende ratio’s: Solvabiliteit > 30% DSCR > 1,35
ICR > 2,50 Netto schuld/EBITDA < 6,00 Bij bereiken van deze ratio’s is de verwachting van de GR en ZSP dat autonoom externe financiering kan worden aangetrokken tegen aanvaardbare tarieven Als een door de GR ZSP gegeven garantie wordt ingeroepen, is sprake van terugbetalingsverplichtingen door de NV ZSP. Voor de zekerheid daarvan is een (eerste) recht van hypotheek gevestigd op de gronden van Zeeland Seaports. De hoogte van de hypotheek is overeenkomstig de garantie
Als vergoeding voor het stellen van de garantie, hebben de aandeelhouders een netto contante waarde van de garantstellingsprovisie ontvangen van EUR 36m Deze is voor EUR 26m betaalbaar gesteld, en EUR 10m is gedoteerd aan ZSP voor de uitvoering van publieke taken Naast de garantstelling voor ZSP, staat de GR garant voor max. EUR 65m aan financieringen van WarmCO2 – de facto zal dit echter ten laste komen van Zeeland Seaports en alleen als deze de lasten niet kan dragen zal de garantie van de GR worden ingeroepen In 2013 is door aandeelhouders van WarmCO2 een aanvullende financiering verstrekt door ZSP om in elk geval de periode tot eind 2014 te overbruggen Naast de garantstellingen delen de aandeelhouders in het risico en rendement van het eigen vermogen van ZSP en haar deelnemingen (thans EUR 126m) Hiermee is de totale exposure van de aandeelhouders maximaal EUR 691 miljoen Vraag is welke risico’s de aandeelhouders van ZSP bereid zijn te nemen op deze exposure, en welk rendement hier tegenover dient te staan om een gebalanceerde ratio tussen risico en rendement te hanteren
De aandeelhouders hebben momenteel een maximale exposure van EUR 691 miljoen, bestaande uit onderdelen die verschillende risico’s en derhalve verschillende rendementen kennen 25
Risico & rendement – Onderscheid garantstelling / eigen vermogen Huidige Elementen van Risico
Huidige Elementen van Rendement
Garantstelling
Garantstelling
De GR staat momenteel garant voor in totaal EUR 500m op ZSP
Ten tijde van de omzetting van de haven naar een NV heeft de GR een eenmalige uitkering gekregen als vergoeding voor de door haar afgegeven garanties van EUR 36m
Deze garanties zijn enkel ‘at risk’ indien ZSP niet aan haar aflossingsen renteverplichtingen kan voldoen Daarnaast is deze garantie gedekt middels een hypotheek op de gronden en overige activa van ZSP Gegeven totale schulden van ca. EUR 400m, en totale vaste activa en voorraad bouwgronden van ca. EUR 500m, lijkt deze garantie voldoende gedekt (uitgaande van juiste waardering van de activa)
EUR 10m is achtergebleven bij ZSP als vergoeding voor de uitvoering van publieke taken en ongeveer EUR 3m dient nog te worden uitbetaald De facto is hiermee een herkapitalisatie uitgevoerd (dividend is gefinancierd met vreemd vermogen) Hiermee is de ‘leverage’ van ZSP verder verhoogd
Daarnaast staat de GR garant voor EUR 65m financiering voor WarmCO2
Eigen Vermogen
Eigen Vermogen
ZSP heeft momenteel(1) een eigen vermogen van EUR 126.2m, welke eventuele verliezen en afwaarderingen kan dekken
ZSP heeft nog geen cash dividenden uitgekeerd sinds verzelfstandiging
Het eigen vermogen is met ca. EUR 48m geslonken (was EUR 174.2m in 2010) Het gehele eigen vermogen is direct risicodragend en zal de eerste klappen opvangen bij slechte financiële performance (uitgaande van voldoende liquiditeit om aan de financiële verplichtingen te voldoen)
Aangezien ook geen indirect rendement is behaald door verhoging van het eigen vermogen (bijvoorbeeld door afbetaling schulden bij gelijkblijvende activa waarde), is er dus geen rendement gerealiseerd op eigen vermogen ZSP is van mening dat er wel een indirect rendement is gerealiseerd middels bijdrage aan publieke projecten
Het eigen vermogen van ZSP heeft een andere risico/rendements verhouding dan de garantstelling Bron: (1)
Financieel model ZSP, Begroting ZSP 2014, Garantstelling- en Dienstverleningsovereenkomst Per 31 december 2013
26
Risico & rendement – Ontwikkeling exposure aandeelhouders Eigen Vermogen
Garanties
Volgens de laatste financiële prognose van ZSP, zal 2014 het dieptepunt worden in het eigen vermogen van de onderneming
(EURm)
Dit wordt voornamelijk gedreven door een veronderstelde gemiddelde omzetstijging van 4,3% per jaar tot aan 2026 Dit houdt tevens rekening met EUR 6m bijdrage in de zeesluis Terneuzen in 2017 Dit is een gemiddelde stijging van 9,5% (indirect rendement) Het gemiddelde gerealiseerde rendement in 2010 – 2013 bedraagt echter (10,2)%, waarmee het gemiddelde rendement van 2010 tot en met 2026 ca. 5,0% zou bedragen (EURm)
Verwachte Ontwikkeling Eigen Vermogen ZSP
450 400
In 2010 is het rapport "Financieringsstrategie Zeeland Seaports" in het kader van de besluitvorming omtrent de verzelfstandiging uitgekomen
350
Hierin is gesteld dat de vermogenspositie van ZSP zelfstandig kan worden gefinancierd indien ZSP voldoet aan de vereisten van financiers
300
Momenteel voldoet ZSP niet aan deze eisen:
250 200
Norm
2010
2011
2012
2013
>30,0%
29,0%
26,4%
24,4%
22,1%
Totale schuld / EBITDA
<6,00x
n.a.
20,75x
13,41x
33,36x
DSCR
>1,35x
n.r.
1,05x
1,17x
0,53x
Solvabiliteit
150 100 50
ICR
n.a. 1,61x 2,67x 0,89x >2,50x ZSP geeft in de Begroting 2014 aan dat zij in 2026 zal voldoen aan de eisen om de garanties af te kunnen bouwen
0
Om het gewenste rendement op eigen vermogen te halen en aan afbouw van garanties te voldoen, dient ZSP haar prognose te behalen. Het verdient aanbeveling de prognoses te actualiseren en voorzien van gevoeligheidsanalyses Bron:
Financieel model ZSP, Begroting ZSP 2014
27
Risico & rendement – In een NL benchmark lijkt ZSP slecht te presteren Overzicht Belangrijkste Nederlandse Havens 2012/2013 Haven
Leverage(3)
Schuld / EBITDA
55.6%
39,6%
3,5x
74
34.1%
63,4%
10,4x
208
356
55.7%
36,9%
2,3x
57
23
16
28.3%
59,3%
12,0x
n.a.
n.a.
n.a.
n.a.
n.a.
n.a.
n.a.
n.a.
n.a.
n.a.
n.a.
n.a.
n.a.
n.a.
n.a.
28,9%
(3)
(5)
572
391
126
22.1%
75,6%
33,4x
6
39,9%
3
(1)
460
176
239
51.9%
42,4%
16,9x
n.a.
n.a.
n.a.
n.a.
n.a.
n.a.
n.a.
n.a.
n.a.
n.a.
n.a.
n.a.
n.a.
n.a.
n.a.
n.a.
n.a.
n.a.
n.a.
n.a.
n.a.
n.a.
n.a.
887
547
377
42,3%
282
3
5.864
2.352
2.989
51.0%
44,0%
4,3x
ResultaatDeelnemingen Totale Activa
Schuld
Eigen Solvabiliteit(2) Vermogen
Rank (omzet)
Omzet
EBITDA
EBIT
EBIT Marge
#1
640
409
282
44,1%
227
9
3.918
1.425
2.178
#5
20
12
11
52,9%
5
0
219
129
#2
143
89
62
43,2%
50
0
638
#6
8
2
1
19,7%
1
0
n.a.
n.a.
n.a.
n.a.
n.a.
n.a.
n.a.
n.a.
n.a.
n.a.
n.a.
#4
48
24
14
#3
28
10
n.a.
n.a.
n.a.
Rotterdam, Rijn / Maas Delta
Amsterdam Seaports (1)
Totaal Nederland
Zeeland Seaports heeft de laagste EBIT marge van alle Nederlandse havens (excl. IJmuiden) maar is het meest agressief gefinancierd Bron: Jaarverslagen 2012 (Groningen, Moerdijk, IJmuiden) en 2013 (HbR, Zeeland Seaports, Amsterdam) (1) Operationele kosten 2013 ZSP gecorrigeerd voor EUR 12,2m bijdrage spoor Goes. Omzet aangepast voor incidentele transacties conform overleg met ZSP (2) Gedefinieerd als (eigen vermogen / totale activa) (3) Gedefinieerd als (schulden / (schulden + eigen vermogen))
28
Risico & rendement – Rendementsverwachting in breder perspectief Rendement Eigen Vermogen(1) 20%
Dividend Yield(2) 5%
18% 16%
4%
14% 12%
3%
10% 8%
2%
6% 4%
1%
2%
0%
0%
Het gemiddelde rendement op eigen vermogen voor vergelijkbare havenbedrijven bedraagt 9-10%. Het dividend rendement bedraagt gemiddeld 2,6%. Dit impliceert dat de GR op jaarbasis circa EUR 3m aan dividend zou moeten kunnen ontvangen. Om te begrijpen waarom ZSP dit niet haalt(3) is het van belang de onderliggende activiteiten nader te analyseren Bron: (1) (2) (3)
Jaarverslagen Haven Amsterdam en benchmark bedrijven Berekend als laatst gerapporteerde netto winst / boekwaarde eigen vermogen Berekend als uitgekeerd dividend / marktwaarde eigen vermogen; voor de Rotterdamse haven is bij gebrek aan beursnotering de boekwaarde gebruikt ZSP is van mening dat er wel dividenden worden uitgekeerd, echter dat dit gebeurt middels bijdrage aan publieke projecten
29
Risico & rendement – Onderdelen naar hun aard verschillend
GR
Havenbedrijf
Sterk afhankelijk van marktontwikkeling Volatiele(re) kasstromen Balans met infra en werkkapitaal Meer eigen vermogen nodig
Grondbedrijf
Uitgifte gronden Zware balans maar weinig volatiliteit Stabiele erfpacht inkomsten Hoge leverage mogelijk
Deelnemingen en overig Valuepark Terneuzen Warmco2 Zeeland Airport Publieke taken Andere risico’s en andere rendementseisen (bijv. maatschappelijk rendement bij ontwikkeling) Zeer moeilijk financierbaar
De verschillende bedrijfsonderdelen kennen andere (volatiliteit van) kasstromen en andere financieringsbehoeftes 30
Risico & rendement – Indicatief overzicht per activiteit Bedragen in EURm
ZEER INDICATIEF
Grondbedrijf
Havenbedrijf
Deelnemingen
±
Ontwikkelingssnelheid
Conjunctuur
Onzekerheid exploitatie
±
Omzet
27.3
22.8
-
EBITDA
20.9
2.4
-
Netto winst
10.7
(6.9)
(7.3)
Geschat balans totaal
319
162
92
Indicatieve leverage
82%
43%
67%
Impliciet schuldniveau
260
69
62
Risico profiel Belangrijkste risico’s Financierbaarheid Winst & Verliesrekening
Balans
Het grondbedrijf zou veruit het meeste van de schulden moeten kunnen dragen gegeven de hoge en constante kasstromen. Het restant van de schulden is echter te hoog voor de huidige exploitaties van havenbedrijf en deelnemingen. Derhalve zijn herstructureringsmaatregelen gewenst voor een duurzaam gezonde exploitatie Noot: bovenstaande analyse is zeer indicatief en gebaseerd op inschattingen en verwachtingen met een grote mate van onzekerheid. Deze analyse dient enkel ter illustratie van de problematiek bij ZSP
31
Risico & rendement – Nadere analyse prestaties Nederlandse havens Overzicht Belangrijkste Nederlandse Havens 2012/2013 % % res. % personeels- % overige % totale % rentelasten afschrijvingen deelnemingen lasten/omzet lasten/omzet lasten/omzet /omzet /omzet /omzet
EBIT marge
EBITDA marge
% omzet haven
% omzet terreinen
% omzet overig
Rotterdam (2013)
44,1%
63,9%
47,3%
50,2%
2,5%
16,3%
19,8%
36,1%
19,7%
10,2%
1,5%
Amsterdam (2013)
43,2%
62,4%
39,3%
52,3%
8,4%
20,0%
17,6%
37,6%
19,2%
8,4%
0,1%
Zeeland (2013)
29,0%
50,7%
38,5%
50,7%
10,9%
16,3%
33,0%
49,3%
21,8%
23,7%
(11,3)%
Groningen (2012)
21,7%
36,9%
24,3%
73,9%
1,8%
26,1%
37,0%
63,1%
15,3%
8,5%
(2,5)%
(1)
Hoewel ZSP relatief efficiënt is op het gebied van personeelslasten, drukken de overige lasten, de rentelasten en het resultaat deelnemingen zwaar op de resultatenrekening, waardoor de winstgevendheid negatief of zeer beperkt is
Bron: (1)
Jaarverslagen 2012 (Groningen) en 2013 (HbR, Zeeland Seaports, Amsterdam) Gecorrigeerde cijfers 2013 als afgestemd met ZSP (exclusief incidentele baten en havengelden), operationele kosten exclusief incidentele last spoor Goes (EUR 12,2m) en afschrijving debiteuren verplaatst naar afschrijvingen
32
Risico & rendement – Drie redenen voor achterblijvende resultaten Oorzaken
1
Mogelijke maatregelen
Relatief laag operationeel resultaat Schaalnadeel Nog relatief veel grond te ontwikkelen Uitgaven aan maatschappelijke projecten
2
Hoge rente door grote hoeveelheid vreemd vermogen (relatief meeste van alle Nederlandse havens)
3
Slechte resultaten deelnemingen (m.n. WarmCO2)
Focus op operationele verbeteringen Samenwerking / fusie met andere haven(s)
Herfinanciering Rechtstreeks lenen bij aandeelhouders Nieuw kapitaal van huidige aandeelhouders of derden
Verkopen Omhangen onder aandeelhouders
Er zijn drie hoofdoorzaken aan te wijzen voor de achterblijvende resultaten van ZSP. Het verbeteren van het operationeel resultaat is de kerntaak van de directie. Voor het verbeteren van de financieringsstructuur en het herstructureren van deelnemingen zullen de aandeelhouders en directie in nauwe samenspraak naar oplossingen moeten zoeken. Gegeven de omvang van de problematiek zullen alle maatregelen in samenhang genomen moeten worden en volstaat het niet om deeloplossingen te zoeken 33
Risico & rendement – Case studies verzelfstandigingen andere havens Amsterdam
Groningen
Om internationale concurrentie het hoofd te bieden, regionale samenwerking te bevorderen en efficiënter te kunnen werken, is in 2012 besloten de Haven Amsterdam te verzelfstandigen
Medio 2013 is Groningen Seaports in navolging van andere Nederlandse havens verzelfstandigd
Eind 2012 had de haven als gemeentelijke dienst nog een schuld bij de gemeente van EUR 526m en een solvabiliteit van 13,7% Uitgangspunt voor Amsterdam bij verzelfstandiging was een gezonde financiële uitgangspositie waarbij op termijn zelfstandige financiering op de markt mogelijk was Om die reden zijn de volgende maatregelen getroffen
De lening bij de gemeente Amsterdam is teruggebracht tot EUR 147m plus een RC faciliteit van EUR 50m Het rentepercentage bedraagt 5,01% De lening geldt voor 3 jaar, waarna Haven Amsterdam geacht wordt voldoende track record te kunnen hebben om zelfstandig financiering aan te trekken
Inbreng additioneel eigen vermogen door ter beschikking stelling van gronden en terreinen zonder erfpachtverplichting voor de periode van 50 jaar (geactiveerde waarde EUR 300m) Als gevolg van deze maatregelen bedraagt de solvabiliteit van de haven 50% Als vergoeding voor haar inbreng ontvangt Amsterdam een vast jaarlijks dividend van EUR 25,6m plus een variabel dividend afhankelijk van het resultaat en de investeringsbehoefte(1)
Als belangrijkste redenen werden genoemd het streven naar een nieuwe, meer transparante bestuursstructuur, het beperken van juridische en financiële risico’s en meer zelfstandigheid in het aantrekken van zowel risicodragend als vreemd vermogen De juridische structuur van Groningen Seaports is vergelijkbaar met die van ZSP De GR staat sinds de verzelfstandiging garant voor maximaal EUR 290m aan leningen tot en met 2033 Ter voorkoming van staatssteun is slechts 80% van de leningen geborgd Het eigen vermogen van de haven staat in de boeken voor EUR 198m per eind 2013 bij een solvabiliteit van circa 40% Om de NV voldoende eigen vermogen mee te geven is de economische eigendom van de gronden door de GR ingebracht inclusief het recht om ondererfpacht te vestigen voor de NV Groningen Seaports keert in principe geen dividend uit totdat de borgstelling beëindigd is Ondanks dezelfde structuur heeft Groningen Seaports gezondere financiële ratio’s dan ZSP en is de garantstelling lager 40% vs 22% solvabiliteit
Bij recente verzelfstandigingen van andere Nederlandse havens hebben de betreffende overheden ervoor gekozen de nieuwe bedrijven met substantieel minder schuld te positioneren dan in geval van ZSP is gebeurd Bron: (1)
Diverse verzelfstandigingsdocumenten havens en aandeelhouders, jaarrekeningen 2013 In 2013 keerde Haven Amsterdam EUR 47,5m aan dividend uit bij een netto resultaat van EUR 50,1m
34
Risico & rendement – Mogelijke herstructurering financiering Huidige situatie
Mogelijke situatie na herfinanciering
ZEER INDICATIEF 600
600
500
500
400
400 391
300 200
300 200
100 126 0
175
216
100 126 0
Financieringsstructuur 2013 Gegarandeerd vreemd vermogen
Financieringsstructuur PF Vreemd vermogen Addioneel eigen vermogen Huidige eigen vermogen
Ervan uitgaande dat banken ook nu al zonder garanties bereid zijn de financiering te verstrekken die past binnen gebruikelijke ratio’s, zou ruim EUR 200m aan nieuw additioneel eigen vermogen moeten worden aangetrokken(1). Indien gekozen wordt voor een aandeelhouderslening tegen marktconforme voorwaarden, zal de exploitatie van ZSP niet wijzigen, maar kan de GR wel worden opgeheven en vloeit de marge op de rente naar de aandeelhouders in plaats van naar de banken (1)
De werkelijke hoogte van het bedrag dat banken aan vreemd vermogen willen verstrekken zal in de praktijk moeten worden getoetst en zal mede afhangen van de laatste financiële prognoses en de zekerheden die kunnen worden gegeven
35
Risico & rendement – Risico’s zijn te scheiden
GR Garantie: EUR 65m Wordt bij ZSP gelegd indien deze voldoende middelen heeft
R/C: EUR 42,1m
13,6%
100%
Zeeland Airports B.V. Eigen vermogen:
EUR 50k
ZSP Beheer B.V. Eigen vermogen:
EUR 2,4m
R/C:
EUR 1,7m
50%
Valuepark Terneuzen C.V.
50%
Valuepark Terneuzen B.V. Eigen vermogen:
EUR 25k
80%
WarmCO2 Beheer B.V. Eigen vermogen:
EUR 1,3m
R/C:
EUR (1,6)m
1,01%
WarmCO2 C.V.
Financiering van de deelnemingen is in principe gescheiden maar wordt de facto bij ZSP geparkeerd. Door (een deel van) de deelnemingen apart te positioneren en de schuld mee te geven, zou de balans van ZSP versterkt worden 36
Hoog
Risico & rendement – Deelnemingen in perspectief van doelstellingen
Financieren vanuit ZSP Goede monitoring en controle Beperken risico door cap op exposure
Idealiter niet meer financieren vanuit ZSP Afstoten belang
WarmCO2
Risico
Valuepark Terneuzen
Idealiter niet meer financieren vanuit ZSP Belang mogelijk verhangen
Laag
Financieren vanuit ZSP Behouden in portefeuille
Zeeland Airport
Ja
Passend Binnen Doelstellingen
Nee 37
Risico & rendement – Overwegingen WarmCO2 WarmCO2 is de deelneming die qua doelstellingen het minst goed past bij ZSP De activiteiten zijn niet haven gerelateerd
Bovendien is de exploitatie verlieslatend en zijn de risico’s substantieel – de schuldpositie zal de maximale garantstelling van EUR 71m waarschijnlijk overschrijden na 2014 Ondanks dat inmiddels veel gronden zijn verkocht, blijft het financiële risico voor ZSP bestaan De inkomsten hangen immers af van de ontwikkeling van kassen en deze kunnen om meerdere redenen nog jaren in beslag nemen Bovendien vormt het feit, dat de ontwikkelaars alleen tuinders zijn een extra risico – er is een grote mate van gevoeligheid voor de economische ontwikkeling in de tuinbouwsector ZSP verwacht dan ook dat de bedrijfsresultaten van WarmCO2 de komende 10 jaren nog negatief zullen zijn Om de balans van ZSP te herstructureren en het havenbedrijf zich zo veel mogelijk te laten focussen op haar kernactiviteiten, zou verkoop van het belang in WarmCO2 moeten worden overwogen Hierbij is wel een aandachtspunt, dat de waarde waarschijnlijk geoptimaliseerd wordt, indien de klantenportefeuille meer omvat dan alleen tuinders, vanwege het risicoprofiel Het verdient daarom aanbeveling te onderzoeken, of een koppeling gemaakt kan worden met andere warmte- en nutsprojecten in de regio, waaronder Value Park Terneuzen en/of Dow Chemical Indien verkoop niet mocht lukken, zou omhanging van WarmCO2 rechtstreeks onder de aandeelhouders een nuttige stap kunnen zijn De effectieve exposure van de aandeelhouders zal er niet door veranderen, want zij dragen de risico’s nu ook al Bovendien zou het bijdragen aan het versneld afbouwen van de garanties aan ZSP en een meer heldere governance structuur Vervreemding of eventueel omhanging van WarmCO2 verdient aanbeveling om de positie van ZSP te optimaliseren en de risico’s van WarmCO2 in te kaderen. Het opstellen van een business case waarbij indien mogelijk koppeling wordt gezocht met andere initiatieven in de regio kan de waardepotentie van WarmCO2 verbeteren 38
Risico & rendement – Conclusies (1/2) De aandeelhouders van ZSP staan via de GR garant voor EUR 565 miljoen aan financieringen van ZSP en WarmCO2 Daarnaast heeft de onderneming een eigen vermogen van EUR 126 miljoen Als vergoeding voor de garantstelling hebben de aandeelhouders een eenmalige uitkering gekregen van EUR 36 miljoen, waarvan EUR 10 miljoen is achtergebleven in de onderneming als vergoeding voor publieke taken Er is tot op heden geen dividendrendement gerealiseerd In vergelijking met andere havens, zouden de aandeelhouders een dividendrendement van ca. 2,6% mogen verwachten en een rendement op eigen vermogen (incl. indirect rendement) van ca. 10% De reden dat dit niet gerealiseerd is in de afgelopen jaren heeft vooral te maken met: Nog een relatief lage omzet terreinen door de positie in de levenscyclus van de haven Zeer hoge leverage waardoor veel rentelasten moeten worden betaald (o.a. door eenmalige uitkering tbv garantstelling) Sterk negatief resultaat van de deelnemingen welke een sterk drukkend effect hebben op de totale netto winsten Hoge overige lasten (spoorproject Goes, zeesluis Terneuzen), welke de facto door ZSP als dividenduitkering worden gezien
ZSP biedt momenteel geen financieel rendement in contanten aan haar aandeelhouders terwijl wel risico wordt gelopen 39
Risico & rendement – Conclusies (2/2) De deelnemingen hebben momenteel een kapitaalbeslag van ca. EUR 117 miljoen, welke verwacht wordt te stijgen naar minimaal EUR 146 miljoen gegeven de toenemende financieringsbehoefte van Value Park Terneuzen en de aanvullende cash behoefte van WarmCO2 Door deze deelnemingen in de portefeuille van ZSP te behouden is het mogelijk niet realistisch de rendementen in de benchmark (rendement op eigen vermogen en dividendrendement) te behalen
Dit zou mogelijk wel gerealiseerd kunnen worden indien het kapitaalbeslag verplaatst wordt naar een onafhankelijke entiteit, waardoor risico en rendement zuiverder beoordeeld kunnen worden Het verdient daarom aanbeveling de mogelijkheden voor een verkoop van in ieder geval WarmCO2 te onderzoeken Als alternatief kan gedacht worden aan omhanging rechtstreeks onder de aandeelhouders – zij lopen dan rechtstreeks risico in plaats van indirect via ZSP, maar gegeven de huidige balans van ZSP zal de risicopositie effectief waarschijnlijk niet veel wijzigen In beide varianten zou aandacht moeten worden besteed aan de business case, risico’s voor aandeelhouders en positie van banken Zonder WarmCO2 zouden de garanties aan ZSP sneller kunnen worden afgebouwd, waardoor de risico/rendement verhouding van ZSP zou worden verbeterd en de governance zou kunnen worden aangepast Ook de financieringsstructuur drukt zwaar op de exploitatie van ZSP. Het verdient aanbeveling om de bestaande financieringsstructuur kritisch tegen het licht te houden en herfinanciering in combinatie met het aantrekken van nieuw eigen vermogen serieus te onderzoeken Tenslotte verdient het aanbeveling om nog eens kritisch te kijken naar de prognose van ZSP om eventuele toekomstige financieringsvraagstukken en de afbouw van de garanties scherp te krijgen en de onderliggende aannames te bediscussiëren met ZSP Door de huidige financiering en ondernemingsopbouw vanuit het verleden zijn risico en rendement momenteel in onbalans. Door strak te sturen op exploitatieverbetering kan een betere uitgangspositie ontstaan. Tegelijkertijd zullen met name de deelnemingen en hoge financieringslasten negatief blijven drukken op de resultaten over de komende jaren. Om hier wezenlijke verandering in te brengen en risico en rendement zuiverder te kunnen beoordelen, kan gedacht worden aan verhanging van de deelnemingen en herfinanciering van de onderneming 40
Agenda
Pagina
Inleiding
3
Governance
11
Risico & rendement
24
Conclusies & aanbevelingen
41
Appendix
45
Conclusies & aanbevelingen – Aandeelhoudersbeleid en governance De Zeeuwse aandeelhouders zouden er goed aan doen een breder deelnemingenbeleid te formuleren, conform aanbeveling van de Rekenkamer Zeeland Hierin kan gedefinieerd worden wat als “publiek belang” wordt beschouwd en kan een kader worden gevormd waaraan individuele deelnemingen kunnen worden getoetst Met een aantal heldere werkafspraken kan een kader gecreëerd worden dat de verschillende actoren kan helpen om hun rol op gepaste wijze in te vullen Ondanks het bestaan van de GR zou men al zo veel mogelijk moeten acteren alsof er al 4 rechtstreekse aandeelhouders zijn Het publieke karakter van ZSP impliceert dat de Onderneming zich bewust is van de noodzaak haar medewerking te verlenen aan het realiseren van publieke doelstellingen. Tegelijkertijd vergt het van aandeelhouders een zuivere benadering van ZSP waarbij marktconformiteit en sluitende business cases uitgangspunt zijn met het oog op continuïteit van de Onderneming en afbouw van garanties Portefeuillehouders die geen lid van het AB zijn of niet vanuit de rol als aandeelhouder communiceren, zouden de Onderneming moeten benaderen als iedere andere onderneming die niet in publiek eigendom is Colleges van GS / B&W zouden een duidelijke bevoegdheidsverdeling overeen moeten komen met Staten / Raden Naast de reeds bestaande strategische meerjarenplannen zou jaarlijks een jaarplan voor het volgende jaar opgesteld moeten worden met daarin doelstellingen, evaluatie van gevoerd beleid en voorgestelde financiële kaders, zodat aandeelhouders voldoende grip kunnen houden op de onderneming
Investeringsvoorstellen dienen te worden gedaan door de directie van de Onderneming en getoetst op basis van de aandeelhoudersstrategie Indien aandeelhouders zelf projecten willen realiseren en de directie het initiatief niet binnen de kaders van ZSP wil/kan oppakken, zouden deze in beginsel in aparte entiteiten moeten worden ondergebracht. Transacties met ZSP die noodzakelijk zijn om een initiatief te laten slagen, zoals ter beschikking stelling van gronden, zouden tegen marktconforme voorwaarden moeten plaatsvinden 42
Conclusies & aanbevelingen – Risico & rendement Activiteiten van ZSP zouden vanwege het publieke karakter van de Onderneming zo veel mogelijk een laag risicoprofiel moeten hebben Voor activiteiten die niet direct aan de kernactiviteiten van de haven (ontwikkeling, aanleg, beheer en exploitatie van havens en industrie in het beheergebied van ZSP) gerelateerd zijn, zou een extra zware toets ten aanzien van het risicoprofiel en bijbehorende hogere rendementseis moeten gelden Door de positionering van ZSP en de afhankelijkheid van conjuncturele ontwikkelingen, zullen de resultaten van het havenbedrijf jaarlijks fluctueren Risicobeheersing ziet daarmee niet alleen op de aard van de activiteiten en de wijze waarop deze worden aangestuurd, maar ook op de wijze waarop de Onderneming gefinancierd is
Derhalve zijn voldoende robuuste buffers (eigen vermogen) noodzakelijk om schommelingen in resultaten op te vangen Momenteel is de hoeveelheid eigen vermogen in verhouding tot de schuldpositie nog te klein Uitgangspunt van aandeelhouders is, mede met het oog op inrichting van de governance, dat ZSP zo snel mogelijk zonder overheidsgaranties op de markt te financieren is en het afbouwen van garanties heeft dan ook prioriteit waar mogelijk en nuttig voor de Onderneming Dit wordt slechts bereikt door een adequate winstgevendheid en bijbehorende kasstroom
Voor aandeelhouders en Onderneming zouden hierbij de volgende uitgangspunten moeten (blijven) gelden: Het doelrendement op eigen vermogen van de Onderneming zou gemiddeld 8% moeten bedragen – dit laat voldoende ruimte voor maatschappelijk ondernemerschap met oog voor publieke belangen (zoals duurzame werkgelegenheid) en waarborgt tegelijkertijd de continuïteit van de Onderneming Dit niveau is onder de huidige omstandigheden nog niet mogelijk en impliceert voor de directie dus voortdurende focus op optimalisatie van bedrijfsresultaten en voor de aandeelhouders dat zij de verleiding moeten weerstaan om maatschappelijke kosten bij ZSP onder te willen brengen zonder sluitende business case voor ZSP Gegeven de financiële positie van ZSP wordt uitkering van dividend ontraden zolang de overheidsgaranties bestaan Bij het opstellen van het strategisch meerjarenplan en vervolgens bij ieder jaarplan zouden de financiële uitgangspunten en prognoses van ZSP opnieuw getoetst moeten worden, zodat waar nodig kan worden bijgestuurd Bij de jaarlijkse rapportage van de resultaten zou transparantie gegeven moeten worden over de resultaten van de verschillende activiteiten om een goede toetsing te kunnen doen van de performance ten opzichte van aandeelhoudersdoelstellingen 43
Conclusies & aanbevelingen – Verkenning mogelijkheden herstructurering Om tot gezondere financiële verhoudingen te komen en daarmee de risico’s ten aanzien van het publieke belang, wat met de haven gediend is, te beperken, zouden op drie terreinen verkenningen moeten plaatsvinden door de directie in samenspraak met de aandeelhouders
1
Herfinanciering
Geëvalueerd zou moeten worden of de huidige wijze van financiering optimaal is en of herfinanciering tot verlaging van lasten en/of versnelde afbouw van overheidsgaranties zou kunnen leiden Gedeeltelijke herfinanciering bij aandeelhouders zou ervoor kunnen zorgen dat zij rente ontvangen, maar is afhankelijk van de financiële mogelijkheden van de provincie en gemeenten
2
Aantrekken additioneel eigen vermogen
Door het aantrekken van additioneel eigen vermogen kunnen de rentelasten worden verlaagd (via aflossing van schulden) en kunnen extra buffers worden gecreëerd om risico’s op te vangen Aandeelhouders zouden zelf extra eigen vermogen ter beschikking kunnen stellen Hierdoor zouden zij volledige zeggenschap behouden, maar wel hun risico vergroten. Bovendien afhankelijk van financiële mogelijkheden Er kan ook gezocht worden naar nieuw kapitaal van derde partijen, mits hiervoor voldoende belangstelling in de markt is Om de marktwaarde te optimaliseren zouden de aandeelhouders moeten overwegen het spectrum aan mogelijke investeerders ui te breiden tot buiten de kring van overheidspartijen In dat geval lijkt een goede structuur voor het waarborgen van de publieke belangen wel opportuun
3
Verkopen en/of omhangen van deelnemingen
Om de exploitatie van ZSP te ontdoen van elementen die niet binnen de core business passen, zou een aantal deelnemingen verkocht kunnen worden danwel rechtstreeks onder de aandeelhouders geplaatst kunnen worden 44
Agenda
Pagina
Inleiding
3
Governance
11
Risico & rendement
24
Conclusies & aanbevelingen
41
Appendix
45
Appendix – Historische financiële performance (1/2) Winst- en Verliesrekening
Omzetverdeling
(EURk)
2010
2011
2012
2013
(1)
2014B
(EURk)
EUR 9.0m bijzondere bate uit faillissement en EUR 4.7m non-cash vrijval
60.000 Omzet Havenbedrijf Omzet Grondbedrijf Omzet Overig Totaal Bedrijfsopbrengsten
17.120 24.134 6.086 47.340
19.672 25.188 6.809 51.669
21.509 25.954 21.256 68.719
20.866 24.530 5.273 50.670
21.768 27.166 5.656 54.590
(6.139) (6.561) (2.878) (1.637) (6.545) (23.761)
(6.333) (7.362) (2.966) (662) (1.514) (1.639) (2.979) (23.456)
(6.212) (7.574) (3.116) (1.752) (1.186) (1.695) (3.745) (25.278)
(5.635) (7.874) (3.147) (14.312) (1.431) (1.998) (3.931) (38.328)
(5.912) (8.690) (3.181) (1.516) (1.459) (2.008) (4.510) (27.276)
23.579
28.213
43.441
12.342
27.314
(25.056)
(15.151)
(21.439)
(10.535)
(9.813)
(1.477)
13.062
22.001
1.807
17.501
40.000
20.000
Onderhoud Personeelslasten Afdracht haven- en kadegelden Onderzoek en ontwikkeling ICT Diverse exploitatiekosten Overige bedrijfskosten Totaal Bedrijfslasten EBITDA Totale afschrijvingen EBIT Totaal financiële baten en lasten
(6.440)
(11.423)
(10.441)
(11.458)
(9.721)
Resultaat deelnemingen
(1.679)
(5.299)
(27.205)
(5.450)
(5.038)
3.054
(3.659)
(15.645)
(2.885)
2.742
Totaal resultaat voor bestemming Bijzondere baten en lasten Gecorrigeerde EBITDA
23.579
28.213
13.700 (2)
12.215 (3)
29.741
24.557
27.314
0 2010
2011
2013
2014
Haven-, kade- en boeiengelden Erfpacht en huur terreinen
Overige bedrijfsopbrengsten Winstgevendheid (% omzet)
(EURk) 2010
5.000 (5.000) (10.000) (15.000) (20.000) (25.000) (30.000) (35.000)
2011
Financieel model ZSP, Begroting ZSP 2014. Noot: cijfers 2013 sluiten niet aan bij jaarrekening vanwege normalisaties en herclassificaties (iom ZSP) Bijzondere bate uit faillissement (EUR 9.0m) + non-cash vrijval voorziening (EUR 4.7m) Bijzondere last uit bijdrage spoor Goes
2012
2013
2014
EUR 12.2m bijdrage spoor Goes Winst
Bron: (1) (2) (3)
2012
10,0% (10,0)% (20,0)% (30,0)% (40,0)% (50,0)% (60,0)% (70,0)%
Winstmarge 46
Appendix – Historische financiële performance (2/2) Balans (EURk)
Solvabiliteit 2010
2011
2012
2013
2014B
30%
Activa Immateriële activa
4.379
2.260
1.781
1.761
911
Bedrijfsgebouwen en –terreinen
8.485
8.780
8.477
8.174
7.871
Havenwerken, transp. en overig
156.012
149.248
158.666
155.567
156.706
-
260
226
217
106
191.351
200.289
208.425
202.793
165.050
11.283
26.571
2.116
1.763
8.643
371.510
387.407
379.690
370.276
339.287
25.957
15.708
10.632
12.728
13.680
150.251
141.566
133.630
130.660
165.823
Kortlopende vorderingen
47.771
49.797
54.195
57.731
63.588
Totale vlottende activa
198.022
191.363
187.826
188.391
229.411
5.590
787
22
896
-
601.079
595.266
578.170
572.292
582.378
Automatisering hardware
Uitgegeven terreinen Werken in uitvoer Totaal vaste activa Totaal financiële activa Voorr. bouwgronden in expl.
Liquiditeiten Totale activa
Voorzieningen
29,0% 26,4% 24,4%
25%
22,1%
22,1%
2013
2014
20% 15% 10% 5% 2010
2011
2012 Solvabiliteit
Schuldontwikkeling (EURm) 430
425
420
Passiva Eigen vermogen
35%
174.169
156.978
141.333
126.232
128.974
410
1.565
8.425
36.057
41.295
46.372
400
404
401 394 391
Langlopende schulden
246.777
216.683
194.598
185.385
186.501
390
Kortlopende schulden
157.222
185.359
184.572
185.296
189.447
380
21.346
27.820
21.610
34.084
31.084
Totaal vlottende passiva
178.568
213.180
206.182
219.380
220.531
Totale passiva
601.079
595.266
578.170
572.292
582.378
Overige kortl. Verplichtingen
Bron:
Financieel model ZSP, Begroting ZSP 2014
370 2010
2011
2012
2013
2014
Langlopende + kortlopende schulden
47
Appendix – Resultaten havenbedrijf Activiteiten
Exploitatie
In de haven- en kadegeldopbrengsten wordt een groei van ca. 4% verwacht
Winst & Verlies - Haven
Naar verwachting zal de overslag met zeeschepen in 2014 een totaal van 36 miljoen ton bereiken - ondanks dat ZSP door de huidige economische crisis achterligt op deze doelstelling blijft de ambitie om in 2020 50 miljoen ton over te slaan nog steeds gehandhaafd
2011
2012
2013
2014B
Haven-, kade- en boeiengelden
19.672.076
21.508.669
20.865.780
21.768.470
Netto omzet
19.672.076
21.508.669
20.865.780
21.768.470
1.385.019
1.308.847
1.274.131
1.548.063
Vergoeding onderhoudskosten
698.474
898.582
702.957
717.016
Overige bedrijfsopbrengsten
2.083.493
2.207.429
1.977.088
2.265.079
21.755.569
23.716.099
22.842.867
24.033.550
Verhuur bedrijfsmiddelen
Totale bedrijfsopbrengsten Personeelslasten
6.625.949
6.816.268
7.087.003
Onderhoud en beheer
4.750.101
4.658.807
4.226.156
7.820.621 4.434.338
Onderzoek en ontwikkeling
330.797
875.754
1.056.124
Diverse exploitatiekosten
983.686
1.017.051
1.198.529
1.204.673
(1)
757.921
Afdr. havengelden en naut. Diensten
Het nog steviger inzetten op de commerciële strategie van ZSP moet leiden tot een steilere groeicurve om die achterstand in te lopen
2.965.893
3.115.725
3.146.813
3.181.491
Automatisering
1.513.751
1.185.727
1.430.777
1.459.392
Overige bedrijfskosten
1.489.704
1.872.363
2.282.560
2.254.920
De groei zal de komende jaren vooral komen uit containers, liquid bulk en projectlading voor de offshore en windmolenindustrie. In deze markten creeert ZSP toegevoegde en onderscheidende waarde voor haar klanten
Exploitatiekosten
18.659.880
19.541.695
20.427.961
21.113.354
2.414.907
2.920.195
De steigeruitbreiding in de Braakmanhaven draagt in 2014 voor het eerst een volledig jaar bij aan de toename van de overslag
EBITDA
3.095.689
4.174.404
Afschrijvingen MVA
7.408.327
7.867.870
9.107.264
8.660.302
Faillissementen van Zalco en recent van Thermphos hebben grote impact op de werkgelegenheid in de regio. Sterk gereduceerde productiecijfers van bedrijven in binnen- en buitenland hebben negatieve invloed op de omslagcijfers.
Afschrijvingen dub. Debiteuren
7.818.574
-
(1.830.593)
-
15.226.901
7.867.870
7.276.671
8.660.302
(12.131.212)
(3.693.466)
(4.861.764)
(5.740.107)
Afschrijvingen EBIT
Het havenbedrijf heeft de afgelopen jaren een negatieve EBIT laten zien. Aan de EBITDA is de volatiliteit van kasstromen af te lezen Bron: (1)
Financieel model ZSP, Begroting ZSP 2014 Gecorrigeerd voor bijdrage spoor Goes
48
Appendix – Resultaten grondbedrijf Activiteiten
Exploitatie
Zeeland Seaports is naast havenbedrijf ook een ontwikkelingsbedrijf dat investeert in vastgoed
Winst & Verlies - Terreinen
Het vastgoed op de boeken van ZSP is veelal op het moment van ontwikkeling nog niet in exploitatie. Deze investeringen zijn echter noodzakelijk voor een gezonde toekomst van de Zeeuwse havens Bij het doen van investeringen staan, naast het behalen van een gezond rendement, ook steeds de economie van de regio en de werkgelegenheid centraal Investeringen brengen echter altijd risico's met zich mee. Net als overal in Nederland is ook in Zeeland de waarde van vastgoed in een neerwaartse beweging gekomen
Erfpacht en huur terreinen Netto omzet Precario Overige baten
2012
2013
2014B
25.188.088
25.953.748
24.624.851
27.166.043
25.188.088
25.953.748
24.624.851
27.166.043
1,303.413
1.360.720
1.362.250
1.389.495
1.681.371
175.714
(1)
1,091.747
3.432.086
-
-
-
-
Verkooptransacties bouwgronden
1,773.854
-
(397.697)
1.269.550
Overige bedrijfsopbrengsten
4.169.014
4.792.807
2.645.924
2.834.760
29.357.102
30.746.555
27.270.775
30.000.802
Vergoeding uitvoering publieke taken
TOTALE BEDRIJFSOPBRENGSTEN
Personeelslasten
736.217
757.363
787.445
868.958
1.583.367
1.552.936
1.408.719
1.478.113
Onderzoek en ontwikkeling
330.797
875.754
1.056.124
Diverse exploitatiekosten
655.791
678.034
799.019
803.115
Overige bedrijfskosten
1.489.704
1.872.363
2.282.560
2.254.920
Exploitatiekosten
4.795.875
5.736.450
6.333.866
6.163.026
24.561.227
25,010,105
20.936.908
23.837.776
(76.378)
13.571.588
2.624.041
1.153.115
24.637.605
11.438.517
18.312.868
22.684.661
Onderhoud en beheer
Daarmee neemt het risico op afwaardering toe
2011
EBITDA Herwaardering gronden EBIT
(2)
757.921
Indien overige baten en herwaardering gronden buiten beschouwing worden gelaten kent het grondbedrijf een zeer sterke en relatief stabiele kasstroom Bron: (1) (2)
Financieel model ZSP, Begroting ZSP 2014 Gecorrigeerd voor eenmalige bate uit faillissement Gecorrigeerd voor bijdrage spoor Goes
49
Appendix – Overzicht deelnemingen Overzicht
Impact op Exploitatie
Deelneming
Beschrijving
ZSP Beheer
ZSP Beheer is de holding voor het belang in VT Vinden geen feitelijke activiteiten in plaats
WarmCO2 (80%, andere 20% van Yara Nederland BV)
Valuepark Terneuzen
Zeeland Airport
Exposure
WarmCO2 richt zich op het leveren van warmte en CO2 welke vrijkomen bij het productieproces van Yara Nederland Project is afhankelijk van de vulling van beschikbare areaal glastuinbouw Terneuzen (totaal 125 ha) waarvan reeds ca. 60 ha zijn verkocht Vanwege de financiële crisis is de vulling van dit areaal achtergebleven, waarmee er nog immer financiële injecties nodig zijn om het project te doen slagen Zeeland Seaports is 50% aandeelhouder in Valuepark Terneuzen (ontwikkeling van de Mosselbanken en de Braakmanpolder) Andere aandeelhouder (50%) is Dow Benelux Zeeland Seaports staat per 31/12 borg voor max. EUR 42,5m De max. vreemd vermogenspositie per 2027 bedraagt EUR 70,2m Zeeland Seaports is 13,6% aandeelhouder in Zeeland Airports B.V.
Eigen vermogen EUR 2,4m R/C EUR 1,7m Totale exposure EUR 4,1m
Impact op de exploitatie bestaat alleen op de regels ‘Resultaat deelnemingen’ en ‘overige rentebaten’ middels vergoedingen op de garantstellingen (EURm)
2010
2011
2012
2013
2014
(5,5)
(5,0)
(5)
Eigen vermogen Garantie Lening R/C Totale exposure
EUR 1,3m EUR 65,0m EUR 6,6m EUR (1,6)m EUR 71,3m
(1,7) (5,3)
(10) (15) (20) (25) (30)
Eigen vermogen EUR 0,0m R/C EUR 41,2m Totale exposure EUR 41,2m
Eigen vermogen EUR 0,1m Totale exposure EUR 0,1m
(27,2) Resultaat deelnemingen
Het totale kapitaalsbeslag bedraagt echter ca. EUR 117m, met een verwachte stijging naar ca. EUR 146m
Hiermee hebben de deelnemingen een zwaar drukkend effect op solvabiliteit, winstgevendheid en rendement op geïnvesteerd kapitaal
De deelnemingen van ZSP bedragen ca. EUR 117m van de totale exposure van de aandeelhouders. Aangezien deze activiteiten (behalve Valuepark Terneuzen) een ander risicoprofiel hebben dan de overige activiteiten van ZSP, bestaat de vraag of deze deelnemingen binnen ZSP moeten blijven Bron:
Financieel model ZSP, Begroting ZSP 2014
50
Door relatief hoge leverage heeft een stijgende rente een direct en sterk drukkend effect op de exploitatie Herfinanciering van de leningen van belang voor swaps
Economische ontwikkeling
Tegenvallende economische groei heeft effect op alle onderdelen van het havenbedrijf (lagere havengelden, minder gronduitgifte, minder vestiging van tuinders)
Noodzakelijke investeringen
Om voldoende attractief te kunnen blijven als haven zal ZSP op onderdelen (grote) investeringen moeten doen. Deze zullen een verdere druk op de balans betekenen en tevens projectrisico’s met zich meebrengen
Bereikbaarheid
Goede bereikbaarheid en achterland verbindingen zijn voor de haven cruciaal. De financiële positie van ZSP en haar aandeelhouders kan hierin belemmerend werken
Veiligheid en milieu
Incidenten op het gebied van veiligheid en milieu kunnen grote financiële en reputatie schade opleveren
Onzekerheid havengelden
Er bestaan geen garanties op de inkomsten van de havengelden; indien partijen besluiten andere havens te gebruiken voelt ZSP dit direct
Verplaatsingen
Indien bedrijven vertrekken uit ZSP vallen mogelijk inkomsten weg
Grond- & Ontwikkelingsbedrijf
Faillissementen (Termphos, Zalco)
Faillissementen hebben een zwaar effect op de erfpachtinkomsten
Grondsaneringen
Grondsaneringen zijn duur maar zeldzaam
Afwaarderingen
Door economische realiteit kan het noodzakelijk zijn gronden af te waarderen
Grond wordt niet uitgegeven
Indien grond niet (snel genoeg) uitgegeven wordt blijven inkomsten achter
Hogere financieringsbehoefte deelnemingen
In de jaarrekening 2014 stelt ZSP dat de maximale financieringsbehoefte VT ca. EUR 70m bedraagt (versus huidige garantstelling van EUR 42m)
Specifieke marktrisico’s
Deelnemingen opereren in hun eigen markten en kennen daardoor specifieke risico’s welke zeer verschillend zijn
Havenbedrijf
Algemeen
Rentelasten en swaps
Deelnemingen en Overig
Appendix – Overzicht risico’s & implicaties per bedrijfsonderdeel
Verschillende onderdelen hebben verschillende risico’s met derhalve ook een ander verwacht rendementsprofiel 51
Emendo Capital B.V. Nachtwachtlaan 20 (Ringpark) 1058 EA, Amsterdam
+31 (0)20 260 2326
I N FO @ EM ENDOCAPITAL.COM W W W.EM EN D O C APITAL.C O M
