nummer 1

januari 2011 / nummer 1

IN DIT NUMMER

04

Waterkrachtcentrale op de Veluwe Vijzel bij Hezenbergerstuw levert stroom voor 43 huishoudens

Waarom beseffen we de waarde van water pas als de bron opdroogt?

08

Duurzame grondwatersanering in Zwolle Grondwater zuiveren via helofytenfilter

12

Ongezouten

D

e Commissie Brundtland spreekt niet over duurzaamheid, maar over Duurzame Ontwikkeling. De VN heeft duurzame ontwikkeling vertaald in de zogenaamde ‘millennium goals’.

Nog altijd even strijdbaar Interview met Jan Terlouw

Ons kabinet Rutte wil kwaliteitsverbetering op gebied van onder andere

16

Duurzaam Energielandschap 75% energiebehoefte uit lokale bronnen in Lochem

paden. Duurzame ontwikkeling door ondernemerschap en creativiteit in plaats van

20

op het stoppen van de SDE-subsidieregeling (www.urgenda.nl).

Graal Column Jan Bol

duurzaamheid bereiken door slimme vernieuwingen en het betreden van ongebaande door geld en regels. Urgenda heeft deze handschoen al opgepakt. Bijvoorbeeld via de actie ‘Wij Willen Zon’. Grootschalig collectief inkopen van zonnepanelen als antwoord

Duurzame ontwikkeling vraagt om het verbinden van de drie P’s: People, Planet

22

Duurzaamheid, een kwestie van tijd Column André Oldenkamp

& Profit. Wat optimaal is voor het milieu hoeft niet optimaal te zijn vanuit een integrale visie vanuit alle drie de P’s. Optimaal voor het milieu is dan geen duurzame ontwikkeling. People & Profit gaan over veiligheid, rechtvaardigheid, welzijn, bewustwording, economie, kennisdeling en innovatie. Volgens ‘The Rise of the Creative Class’

is een periodiek van tauw

van Richard Florida leidt meer creativiteit in een regio tot meer innovatie en tot

Tauw bv Handelskade 11 Postbus 133, 7400 AC Deventer T: +31 57 06 99 91 1 F: +31 57 06 99 66 6 E: [email protected] www.tauw.nl

een sterkere economische ontwikkeling. In Deventer wordt in het programma

Tauw Amsterdam T: +31 20 60 63 22 Tauw Assen T: +31 59 23 91 30 Tauw Eindhoven T: +31 40 23 25 55

2 0

Tauw Rotterdam T: +31 10 28 86 10 0 Tauw Utrecht T: +31 30 28 24 82 4

0

Sven Asijee André Oldenkamp Laurent Bakker Henk Schepers Jessie van der Linden Pieter Vonk Matthijs Nijboer Hans Westerhof Eindredactie en coördinatie

Edmee jongkind

De meeste bedrijven en organisaties werken volgens bekende patronen en processen, bewust én onbewust. Laat eens een kunstenaar onbevangen naar uw bedrijf kijken. Kunstenaars kijken anders, buiten de gebaande paden. Bij Ongezouten worden ondernemer ook coach van de kunstenaar. De kunstenaar is vaak zakelijk naïef en ziet op tegen het ‘binnenhalen van werk’. In tijden van minder subsidies en een hoger BTW-tarief moet ook de kunstenaar gebaande paden verlaten en zijn ondernemerschap ontwikkelen. Ongezouten verbindt People met Profit: duurzame ontwikkeling zonder

Art direction, opmaak en realisatie

Rooduijn communicatie & design, Den Haag Arie Grevers Frank de Groot Edmee Jongkind Corine Tuller

en het bedrijfsleven te versterken (www.ongezouten.nl).

kunstenaars ingezet als coach of adviseur van ondernemers. Tegelijkertijd is de

Redactieraad

Tekst

‘Ongezouten’ geprobeerd de samenwerking en netwerkvorming tussen kunstenaars

ook maar een vleugje Planet!

beeld

Maarten van Geelen Ivo Lucas Luyckx Tauw archief

Publicaties of delen daarvan uit deze uitgave mogen uitsluitend worden overgenomen na toestemming van Tauw bv.

Han de Wit januari 2011 / nummer 1

3

project

Vijzel bij de Hezenbergerstuw levert groene stroom voor 43 huishoudens

Water

kracht centrale op de Veluwe

Onlangs is de waterkrachtcentrale bij de Hezenbergerstuw in het Gelderse Hattem officieel geopend. Omdat bij deze stuw het water circa 2,5 meter naar beneden valt, ontstond het idee om de waterkracht te gebruiken voor het opwekken van stroom. Onderzoek toonde aan dat dit mogelijk was. Daarom is besloten om naast de stuw een vijzel te bouwen die stroom kan opwekken. Waterschap Veluwe heeft daarmee een primeur. Tauw heeft het hele proces van A tot Z begeleid. 4

Tauw corporate Magazine

D

e Hoover Dam in de Colorado River is wereldberoemd. En dat geldt ook voor de grootste waterkrachtcentrale van de wereld, de Drieklovendam in de Jangtsekiang in China. In Nederland speelt waterkracht nog geen grote rol. Slechts een paar procent van de totale hoeveelheid groene stroom wordt in Nederland opgewekt met waterkracht. In tegenstelling tot bijvoorbeeld Noorwegen waar 99% van de totaal geproduceerde elektriciteit wordt verkregen door middel van waterkracht. Nederland heeft vier middelgrote waterkrachtcentrales; in de Maas bij Alphen/Lith en bij Linne, in de Neder-Rijn bij Maurik en in de Lek bij Hagestein. Historische watermolens Toch gaat de Nederlandse waterkrachtgeschiedenis meer dan 2000 jaar terug. Ook op de Veluwe is door de eeuwen heen waterkracht een energiebron geweest. Dat is niet verwonderlijk, er is immers hoogteverschil en zuiver water. Talloze molens langs beken en sprengen leverden energie door middel van een waterrad of waterwiel, voor bijvoorbeeld papierfabrieken of wasserijen. Zo sluit de nieuwe waterkrachtcentrale aan bij een aloude traditie in de regio. De Hezenbergerstuw bevindt zich circa 400 meter vóór de Hezenbergersluis in de kade van het Apeldoorns Kanaal. De stuw dateert oorspronkelijk uit 1880. Ook de Hezenbergersluis is uit 1880. Dit monument is onlangs helemaal gerestaureerd.

Groene stroom De Hezenbergerstuw zorgt voor de afwatering van het Apeldoorns Kanaal op de IJssel via de Oude Grift en heeft een verval van ongeveer 2,5 meter. Het af te voeren water wordt gebruikt voor het opwekken van groene stroom. De waterkrachtcentrale zal gemiddeld 150 MWh per jaar opbrengen en dat staat gelijk aan het energieverbruik van minstens veertig huishoudens per jaar. Omdat het gebruik van waterkracht geen vervuiling met zich mee brengt, is hier sprake van groene stroom. Waterschap Veluwe zal de opgewekte energie leveren aan een energiebedrijf. Energiestudie Hoe is dit alles tot stand gekomen? In 2009 is schade ontstaan aan het stuwcomplex. Projectleider René Bruggeman van Waterschap Veluwe: ‘Uit onderzoek bleek dat het benedenstroomse gedeelte toe was aan een grondige renovatie’. Tauw was betrokken bij de inspectie en het hersteladvies van de Hezenbergerstuw. ‘Wij zijn bij dit project betrokken geraakt vanwege de renovatie van de stuw’, vertelt projectleider Chris Frederiks van Tauw. ‘Nadat we de inspectie hadden uitgevoerd en hersteladvies hadden gedaan, ontstond tijdens het opstellen van het bestek bij Waterschap Veluwe het idee om iets met de kracht van dat water te doen.’ Opdrachtgever René Bruggeman: ‘Het water valt 2,5 meter naar beneden. We vroegen ons af of we daarmee geen energie konden opwekken. Tauw heeft

toen op ons verzoek een energiestudie gedaan. Uit de haalbaarheidsstudie is gebleken dat minimaal 30 huishoudens in hun jaarlijkse energiebehoefte kunnen worden voorzien.’ Open in markt René Bruggeman vervolgt: ‘Als waterschap hebben we innovatie en duurzaamheid hoog in het vaandel staan. We willen geld steken in het opwekken van energie. Maar omdat we met waterkrachtcentrales nog geen ervaring hadden, hebben we het open in de markt gezet, volgens UAV-GC.’ Chris Frederiks licht toe: ‘Hier is gekozen voor een geïntegreerd contract in plaats van voor een gewoon bestek. De keuze voor het geïntegreerde contract is ingegeven door het idee om de laatste innovaties uit de markt te halen. Door de opdrachtnemer ook verantwoordelijk te maken voor het ontwerp in plaats van alleen de uitvoering, kan de opdrachtnemer de nieuwste technieken toepassen.’ Een vijzel bleek hier de meest geschikte toepassing. Waterschap Veluwe selecteerde drie partijen om een aanbieding te doen. De keuze viel op GMB. ‘GMB kwam met een ontwerp voor een vijzel die evenveel energie levert als het gemiddelde jaarlijks energieverbruik van 43 huishoudens. Bovendien was de prijsstelling van GMB gunstig, en ze wilden er echt voor gaan!’ januari 2011 / nummer 1

5

project

Vijzel Nu is naast de stuw een vijzel gebouwd die stroom gaat opwekken. René Bruggeman: ‘Het gebruik van een vijzel als waterkrachtcentrale is uniek in Nederland. Normaal gesproken verplaatst een vijzel water van een lager niveau naar een hoger niveau. Dat kost stroom. Bij deze vijzel werkt het juist andersom. Het vallende water zet de vijzel in beweging en met een generator wordt energie opgewekt.’ Chris Frederiks: ‘De waterkrachtcentrale bestaat uit een vijzel met een doorsnede van 2 meter. De waterkrachtcentrale en stuw zijn op elkaar ingeregeld. In principe stroomt het water via de vijzel. De vijzel kan 1,5 m3 per seconde aan. Kan de vijzel de hoeveelheid water niet aan, dan stroomt het overtollige water af via de stuw. Om een idee te geven, als we de klep van de stuw helemaal openzetten, kan er circa 8,5 m3 water per seconde langs. Dat gebeurt zo’n vijf keer per jaar.’

Volledig ontzorgen Het werk bestond uit drie delen; de renovatie van de stuw, de nieuwbouw van de waterkrachtcentrale, en het herstellen van de bodem- en oeververdediging. Tauw heeft het hele traject van A tot Z verzorgd. Van het opstellen van de UAV-GC aanbestedingsdocumenten en het begeleiden van de aanbesteding tot en met het advies uitbrengen op het ontwerp en het vertegenwoordigen van de opdrachtgever tijdens de uitvoering van het werk. Chris Frederiks: ‘Omdat er sprake is van een geïntegreerd contract, toetsen wij de opdrachtnemer op product en proces. En geven we zo nodig advies aan onze opdrachtgever. In principe vertegenwoordigen wij de opdrachtgever in alles. We proberen hem op deze manier volledig te ontzorgen.’ René Bruggeman beaamt dat: ‘Tauw had alles prima in de hand. Ik ging alleen af en toe bij de bouw langs, puur om feeling te houden.’

Duurzaam en innovatief Met het bouwen van de waterkrachtcentrale heeft Waterschap Veluwe een bijdrage geleverd aan twee belangrijke maatschappelijke pijlers; duurzaamheid en innovatie. Het waterschap levert de opgewekte groene stroom aan een energiebedrijf. René Bruggeman: ‘Daarnaast is het beleid van het waterschap dat 50% van de gebruikte materialen duurzaam moet zijn. Dat halen we hier ruimschoots. Ook het innovatieve is duidelijk aangetoond. Deze waterkrachtcentrale blinkt uit door kleinschaligheid. We hebben hiermee bewezen dat innovatie ook kleinschalig kan.’ Het innovatieve en duurzame aspect was voor de provincie Gelderland aanleiding om financieel bij te dragen aan de realisatie van de waterkrachtcentrale. Het waterkrachtidee kwam in aanmerking voor subsidie in het kader van het Gelders Actieplan Recessie 20092010.

René Bruggeman besluit: ‘Het meest innovatieve vind ik de kleinschaligheid. We moeten hier een vervolg aan geven, dit kan niet op zichzelf staan! Dit is de aanzet om meer met groene energie te gaan werken. Kunnen we de andere stuwen op de Veluwe ook voorzien van een energie-opwekker? En kunnen we waterkracht ook gaan toepassen in bijvoorbeeld vispassages? De toekomst zal het leren. We gaan nu eerst meten en monitoren. De belangrijkste vraag zal zijn of waterkracht ook rendeert bij lagere vervallen van bijvoorbeeld 50 centimeter.’

Chris Frederiks, +31 57 06 99 34 5 / [email protected]

Kencijfers Eigenschappen vijzelturbine: - Totaal rendement 73% - Ontwerp debiet 1,6 m3/s - Diameter schroefblad 2,1 m Hydraulische gegevens stuw: - minimum debiet 0,00 m3/s- maximum debiet 9,30 m3/s - gemiddeld debiet 1,39 m3/s

Opbrengst: - geïnstalleerd vermogen 28kW - gemiddelde opbrengst 154,75 MWh/jaar - gemiddeld aantal huishoudens 43 Verval 2,5 m

‘Het gebruik van een vijzel als waterkrachtcentrale is uniek in Nederland’ 6



7

PROJECT

Grondwater zuiveren via helofytenfilter

Duurzame

grond water sanering 8


De Zwolse visie op de ondergrond, waarbij de aanpak van grondwaterverontreiniging en ruimtelijke ontwikkeling hand in hand gaan, heeft in Canada wereldwijde erkenning gekregen. Zwolle werd in Toronto de winnaar van de internationale Brownie Award. In deze geprezen aanpak past het idee van Tauw om het grondwater te zuiveren met een helofytenfilter, waarna het schone water op een infiltratiesloot wordt geloosd.

D

e Brownie Award is een internationale verkiezing voor innovatieve oplossingen voor brownfields, gebieden die door bodemverontreiniging niet ruimtelijk ontwikkeld kunnen worden. Veelal betreft het hier binnenstedelijke gebieden waar plannen bestaan om oude industrie te vervangen door woningbouw, winkels, kantoren en/of andere functies. Die plannen zijn er ook voor bedrijventerrein Hanzeland, ten zuiden van het centrum van Zwolle en het spooremplacement. Het grondwater in dit gebied is echter vervuild met een chloorhoudend oplosmiddel. De bron van de verontreiniging is na veel onderzoek niet gevonden. Vermoed wordt dat deze zich bevindt in het gebied van de binnenstad waar vroeger veel industrie was; de voormalige lijnwerkplaats (revisieloods) van de NS en de voormalige productielocatie voor scheepsmotoren van het Finse Wärtsilä. Doordat de verontreiniging zich binnen het intrekgebied van de waterwinning Het Engelse Werk bevindt, is sanering belangrijk. De verontreiniging komt vooral voor op een diepte van 50 tot 80 meter. Ketenbenadering ‘De kosten en complexiteit voor de ontwikkeling van een dergelijk gebied zijn vaak enorm, waardoor de ontwikkeling stagneert. De bodemsaneringsoperatie zou Zwolle 200 miljoen euro gaan kosten en dat is onbetaalbaar’, zegt de Zwolse wethouder Erik Dannenberg. ‘De verontreiniging zit niet alleen op

grote diepte, maar de verontreinigde gebieden lopen ook door elkaar, waardoor het niet duidelijk is wie er voor verantwoordelijk is. Dit maakt dat gebieden vaak niet ontwikkeld kunnen worden. Daar loopt niet alleen Zwolle tegenaan, maar dat is een wereldwijd probleem. Er worden wel ruimtelijke visies ontwikkeld op wat er boven de grond gebeurt, maar niet onder de grond. Toch komen ook hier diverse ontwikkelingen samen. Denk aan bodemsanering, warmte koude opslag (WKO), drinkwatervoorziening en afvalwaterketen. Ook hier zijn dwarsverbanden mogelijk en is winst te halen uit een ketenbenadering. We gaan daarbij uit van een gebiedsgerichte aanpak van grondwaterverontreiniging in plaats van een gevalsgerichte; een duurzame aanpak van grondwaterverontreiniging en koppeling met bodemenergie. Op deze manier kunnen de kosten voor de bodemsaneringsoperatie in Zwolle met meer dan 150 miljoen euro worden teruggebracht!’ Duurzaam saneringsplan De gemeente Zwolle kwam volgens Carla van der Ham, adviseur Bodem bij Tauw, al snel bij Tauw terecht met de vraag naar een duurzame oplossing: ‘In de jaren 1999-2005 heeft een werkgroep, die bestond uit de gemeente Zwolle, SBNS (Stichting Bodemsanering NS), provincie Overijssel, Vitens (voormalig WMO), Wärtsilä en het Waterschap, een oplossingsrichting bepaald die sturing geeft aan de bodemsanering op het NS-terrein in het centrum van januari 2011 / nummer 1

9

PROJECT

‘We maken gebruik van duurzame bodemenergie, we kunnen de CO2uitstoot reduceren en tegelijkertijd gaat de energierekening omlaag’ Zwolle. Daaraan nam ik deel namens Tauw, in opdracht van SBNS.’ Voorjaar 2010 heeft Tauw voor de gemeente Zwolle een duurzaam saneringsplan opgesteld. Projectleider Marcel Kolkman van Tauw vertelt over de aanpak: ‘Normaal gesproken kies je voor een striptoren om vluchtige aromatische of gechloreerde koolwaterstoffen uit grondwater te verwijderen. Een striptoren is een groot vat waarbij water heel intensief in contact wordt gebracht met lucht. De saneringsmaatregel die wij hebben voorgesteld bestaat uit een grondwateronttrekking

met een deepwell en de verwerking van het opgepompte water met een helofytenfilter. Vervolgens wordt het gezuiverde water weer in de bodem geïnfiltreerd. Er is dus sprake van een gesloten grondwaterbalans. Deze methode is nieuw voor het reinigen van grondwater. De gemeente was direct enthousiast en mede door daadkrachtig optreden van de gemeente is het systeem in november 2010 al opgeleverd.’ Gebruikte technieken Johan Blom, projectleider Bodem van Tauw, weet alles van zuiveringstechnieken en legt uit dat de deepwell in Zwolle bestaat uit een 100 meter diep verticaal boorgat waarin een stijgbuis

10


met een geperforeerd gedeelte (filter) en een zandvang is geplaatst, omstort door filtergrind. Het grondwater wordt met behulp van een onderwaterpomp opgepompt. Blom: ‘Het opgepompte grondwater komt eerst in een beluchtingsbassin, waarbij het binnenstromende water direct in de vijver wordt belucht. Hierdoor komt zuurstof in het water en vindt deels vervluchtiging plaats van chloorhoudende koolwaterstoffen. Vervolgens stroomt het water naar een bezinkbassin. Door de beluchting zal namelijk neerslag van ijzerslib plaatsvinden. Het bezinkbassin moet periodiek gebaggerd worden om het neergeslagen ijzerslib te verwijderen. Vanuit het bezinkbassin stroomt het water in een ondiepe watergang die beplant is met riet. Door middel van oppervlaktebeluchting en de zuurstof inbrengende werking van het riet is er extra contact tussen opgepompt grondwater en zuurstof mogelijk. Daarnaast vindt er door de bacteriën die zich in de waterbodem en op de wortels van het riet bevinden biologische afbraak van chloorhoudende koolwaterstoffen plaats. Een hele duurzame oplossing dus!’ Voor de gekozen oplossing is natuurlijk wel ruimte nodig en die is er vaak niet in binnensteden. ‘Dat klopt’, zegt Kolkman. ‘Maar we hadden het geluk dat er langs het spoor een terrein braak lag. Daar troffen we tijdens ingebruikname trouwens ook verontreiniging aan. In opdracht van de gemeente hebben we een groot deel van het terrein afgegraven en de vervuilde grond afgevoerd. Vervolgens zijn de bassins aangelegd. Het betreft een beluchtingsbassin van 50 m2, een bezinkbassin van 100 m2 en twee watergangen voor de infiltratie van het water in de bodem. Eén watergang is beplant met riet, de andere watergang is niet met riet beplant, zodat we het effect van het helofytenfilter kunnen meten.’ Waterscheiding De saneringsmaatregel is onderdeel van een integraal plan dat gericht is op het verplaatsen van de waterscheiding tussen het brongebied van de verontreiniging en het intrekgebied van de waterwinning Het Engelse Werk. Van der Ham: ‘De waterwinning Het Engelse Werk bestaat uit 21 winput-

ten en een deel van de binnenstad van Zwolle lag binnen het intrekgebied van de waterwinning. De vroegere vier meest noordelijke winputten worden gebruikt als interceptieputten, waarmee de verontreiniging tijdelijk wordt opvangen. In oktober 2010 is het puttenveld gedeeltelijk verplaatst naar de IJssel toe. Hierdoor werd het intrekgebied kleiner en is de waterscheiding in zuidelijke richting verplaatst. De verontreinigingsbron is nu buiten het intrekgebied komen te liggen. Om de pluim ter hoogte van de waterscheiding te saneren, is een nieuwe onttrekkingsput vlak bij de verontreinigingsbron geboord. Op termijn zal deze grondwateronttrekking met de deepwell de verontreinigingspluim loskoppelen van het brongebied. Uiteindelijk zal de verontreiniging na tien jaar zijn verdwenen. Overigens zal Tauw de monitoring van het grondwater gedurende die tijd verzorgen.’ Goud Bijzonder is verder dat de warmte uit het verontreinigde grondwater dat wordt opgepompt met de deepwell, wordt gebruikt om een nabijgelegen semi-permanente opvang voor verslaafden te verwarmen. Kolkman: ‘Het water stroomt eerst naar een warmtewisselaar en dan pas naar de vijver. Met behulp van een warmtepomp wordt het gebouw volledig verwarmd. In de zomer kan er met datzelfde systeem worden gekoeld. Er is dus sprake van een volledig duurzame sanering.’ Wethouder Dannenberg is enthousiast over deze techniek: ‘Op deze wijze maken we gebruik van duurzame bodemenergie, kunnen we CO2-uitstoot reduceren en tegelijkertijd gaat met deze methode de energierekening omlaag. Door deze integrale visie gemeentebreed toe te passen kunnen we over dertig jaar gezien nog eens 150 miljoen euro op de energiekosten besparen. Hiermee hebben we goud in handen. Het is ook niet voor niets dat het voormalige ministerie van VROM de resultaten uit de pilot wil laten neerdalen in toekomstige regelgeving. Ook de samenwerking met Tauw is prima verlopen. We hebben samen een indrukwekkende prestatie geleverd!’

‘Er is hier sprake van een volledig duurzame sanering’

Carla van der Ham, +31 57 06 99 74 6 / [email protected]


11

Interview

Duurzaam denken over het collectief hoort in het DNA van de menselijke soort

Duurzaamheid. Als het daarom gaat, is Jan Terlouw (79) nog strijdbaar als een jonge revolutionair. De klimaat- en energieagenda van dit kabinet is catastrofaal. En passant breekt hij een lans voor een duurzaam cultuurbeleid.

H

ij stapte in de Nederlandse politiek nadat hij dertien jaar kernfysicus was geweest. D66 werd en is zijn partij gebleven. Hij schrijft jeugdboeken en whodunnits (samen met dochter Sanne), is met een moyenne van drie lezingen per week een graag geziene spreker op congressen en symposia, geeft op gezette tijden literaire concerten met musici, houdt koeien en is voorzitter van het Platform Energietransitie Gebouwde Omgeving (PeGO) – één van de platforms die het Regieorgaan Energietransitie voeden met inzichten en kennis. Wie bladert in Jan Terlouws bio- en bibliografie ontkomt niet aan de indruk van doen te hebben met een veelzijdig en geëngageerd mens. Hij woont al sinds jaar en dag met zijn vrouw Alexandra van Hulst op een landgoed in Twello in het prachtige landschap van de IJsselvallei. Het gemoedelijke karakter van de landelijke omgeving heeft er allerminst toe geleid dat hij het sinds zijn pensionering veertien jaar geleden, wat rustiger aan is gaan doen. ‘Rustiger aandoen kan altijd nog. Ik geniet namelijk erg van mijn activiteiten en dat komt voor een deel doordat ik geheel ongebonden mijn mening kan geven over tal van thema’s die me bezighouden. En ik moet zeggen: ik word steeds linkser. Maar wel van het type dat zijn mening onderbouwt met argumenten.’ Kritiek Eén van die thema’s is duurzaamheid en hij maakt zich zorgen over de koers die het huidige kabinet inslaat. De kritiek is niet mals. ‘Het groene randje van het overheidsbeleid is wel erg dun geworden. Er is helemaal niets overge-

bleven van de ambities van het vorige kabinet en daarop had ik ook al het één en ander aan te merken. De goede bedoelingen van Cramer, de toenmalige minister van VROM, bleven veel te veel hangen in een algemene sfeer van vrijblijvendheid; daar was ik tegen. Maar nu is het echt bar en boos. We volgen de Europese lijn van minimale overheidsinspanningen, terwijl we qua duurzaamheid al ergens onder in de ranglijsten figureren, net voor Malta. En de bouw van twee nieuwe kerncentrales is helemaal een onzalig idee. Dat vind ik niet omdat ik principieel tegen kernenergie zou zijn – die ene in Borssele mag wat mij betreft operationeel blijven – maar vooral omdat je met eenvoudige basisschoolkennis kunt uitrekenen dat uitbreiding van het aantal kernenergiecentrales nauwelijks een bijdrage levert aan oplossing van het klimaatprobleem. Zeker als we serieus werk maken van duurzame energie. Los daarvan: als je nu besluit ze te bouwen, duurt het misschien nog vijftien jaar voordat ze operationeel zijn. Wie weet hoe het energielandschap er dan bij ligt? Er is bijvoorbeeld een trend waarneembaar richting decentrale energieopwekking. Als die echt doorzet, wat moet je dan met de capaciteit van kolossale kernenergiecentrales? Verkopen aan het buitenland? Ik denk het niet, want daar is tegen die tijd ook duurzame capaciteit genoeg. We zouden er kortom verstandiger aan doen het geld voor die kernenergiecentrales te investeren in zonne-energie. De warmte van de zon kun je overal ter wereld direct omzetten in elektriciteit. Daar liggen ook enorme kansen voor innovatieve bedrijven.’

Wij zijn onze leefomgeving 12



13

Interview

‘Het groene randje van het overheidsbeleid is wel erg dun geworden’ Afdwingen Vanuit het Regieorgaan Energietransitie heeft Terlouw het vorige kabinet geadviseerd met spoed windmolenparken te bouwen en verder in te zetten op kolenvergassing en warmtekrachtkoppeling. Isolatie van gebouwen maakt daarvan een vanzelfsprekend deel uit. ‘Ik ben meer een voorstander van wetgeving, waardoor je zekerheid hebt over het eindresultaat. Bijvoorbeeld: verplicht stellen dat woningen pas verkocht kunnen worden als het energielabel aantoonbaar op een bepaald niveau is gebracht. Dan dwing je energiebesparende maatregelen af bij de woningbezitters. De overheid kan investeringen stimuleren door de oprichting van een garantiefonds voor particulieren die de energieprestatie van hun woning willen opkrikken. Voor nieuwbouw kun je de lat gerust bij niveau A leggen. Je zou overigens een dief van je eigen portemonnee zijn, als je nu bij nieuwbouw niet investeert in een goede energieprestatie. We moeten naar een situatie waarin je de energielast in productie- bouw-, gebruiks- en sloopfase kapitaliseert.’ Gemopper De Nederlandse woonconsument mag, als het aan Terlouw ligt, best wat meer geconfronteerd worden met zijn gedrag. ‘Ja, kijk nou eens naar onze buurlanden. Waar in Duitsland en België de woningbezitter veel meer geneigd is na te denken over het energieverbruik van zijn woning, wordt er in Nederland vooral gemopperd als de overheid een actief energiebeleid wil voeren. Google maar eens met ‘energielabel en discussie’ dan beland je op allerlei weblogs met commentaren waarvan de teneur in hoofdzaak negatief is. Uiteraard de prachtige burgerinitiatieven, die er ook zijn, niet te na gesproken.’ Darwin voorbij Het engagement voor duurzame energieopwekking wordt bij Terlouw vooral gevoed door de zorg om het klimaat. ‘Rond 1900 woonden er nog geen miljard mensen op aarde. Nu zijn dat er zes miljard en naar verwachting groeit dat aantal de komende veertig jaar met nog eens drie miljard. Een explosieve groei van de menselijke soort in een tijdsbestek van anderhalve eeuw. Als we doorgaan met het opmaken van de grondstoffen zonder ons te bekommeren om de continuïteit van welvaart en welzijn, dan betalen onze kinderen en kleinkinderen het gelag. Daarom is het zo belangrijk dat we onze inspanningen in een globaal perspectief plaatsen en uitstoot van broeikasgassen fors re-

14


duceren. Dat doe je ondermeer door de inzet van minder fossiele brandstoffen en meer hernieuwbare energiebronnen. Ons voortbestaan hangt af van het voortbestaan van ons ecosysteem. Dat inzicht is er al heel lang, alleen we handelen er niet naar. We leven alsof het allemaal niet op kan. Of het nu gaat over winning van fossiele brandstoffen en andere grondstoffen, de kap van regenwouden of het bevissen van de oceanen; ons handelen is nog als dat van dieren die enkel een instinct hebben ontwikkeld voor het in stand houden van de eigen soort. Die darwinistische visie op onszelf zijn we ontgroeid en dat mag zo langzamerhand wel eens tussen de oren gaan zitten. Ons voortbestaan is op vitale punten verweven met het voortbestaan van het collectief. En daarop moet het beleid geënt zijn.’ Het beleid van het huidige kabinet ziet Terlouw als een teleurstellende bevestiging dat dit inzicht nog steeds ver te zoeken is. En het is al niet anders met de reacties op de eindreportage van de IPPC over klimaatverandering, toen bleek dat er verwaarloosbare foutjes zaten in enkele subparagrafen. ‘Met een gretigheid zonder weerga werden toen van alle kanten ook de hoofdconclusies maar even afgedaan als onbetrouwbaar. En dat is gevaarlijk, want die kleine omissies doen niets af aan de hoofdconclusies.’ Cultuurbeleid Duurzaamheid is volgens Terlouw een begrip dat bij meerdere beleidsterreinen hoort. Het cultuurbeleid bijvoorbeeld. ‘Je kunt niet van de ene op de andere dag zeggen: we schaffen complete orkesten af en het lot van bibliotheken zal ons worst zijn. Het argument dat deze instellingen er slechts zijn voor een kleine elite en daarom wel mogen verdwijnen, is geen steekhoudend argument. Je bepaalt de waarde van een cultuur door te kijken naar de mate waarin ze streeft naar het sublieme. Kwaliteit kan niet zonder duurzame continuïteit en dat kost nu eenmaal geld. Een samenleving die alle culturele inspanningen de economische maat neemt, belandt uiteindelijk in een woestenij waar de barbaar koning is. De culturele kaalslag waaraan dit kabinet werkt, kun je op kansrijke gronden aanklagen voor onbehoorlijk bestuur.’ Terlouw wordt volgend jaar tachtig, maar heeft niets ingeboet aan jeugdige strijdbaarheid. ‘Het is noodzakelijk dat we de verantwoordelijken voortdurend wijzen op hun verantwoordelijkheid.’

‘De culturele kaalslag waaraan dit kabinet werkt, kun je op kansrijke gronden aanklagen voor onbehoorlijk bestuur’ januari 2011 / nummer 1

15

Opinie

Wat is de sleutel voor succesvolle duurzame projecten? Het antwoord van de gemeente Lochem verdient en krijgt landelijke aandacht. Het bijzondere: de gemeente faciliteert burgerinitiatieven. Tauw was erbij, vanaf het begin.

Duurzaam

L

ochem is een provinciegemeente in de Achterhoek; ruim 33-duizend inwoners verdeeld over tien woonkernen, waarvan de grootste Lochem zelf is met bijna 14-duizend zielen. Niks bijzonders zou je zeggen. En toch staat deze gemeente op plaats nummer vier in de ranglijst voor meest duurzame gemeenten. Hoe komt dat? Dat vragen we aan wethouder Thijs de la Court, die ondermeer duurzaamheid in zijn portefeuille heeft. ‘Het is waar. Er zijn veel gemeenten als de onze.

En natuurlijk kunnen ook die net zo duurzaam zijn als wij. Alleen denk ik dat wij tot de voorlopers behoren. Dat komt, vermoed ik, door een combinatie van een gemotiveerd bestuur en een bevolking, die begrijpt dat duurzaamheid toekomstbestendig is en die – heel belangrijk – daarin ook keuzes durft te maken. Een heldere keuze vóór energieopwekking die het milieu niet belast. Een keuze vóór onafhankelijkheid van fossiele brandstoffen. Ook een keuze voor

gewin; gewoon een economisch verhaal. We hebben met z’n allen een duurzaam concept uitgedokterd, dat past bij een gemeente als de onze. Een concept dat geënt is op de karakteristieken als sociale cohesie en een gezonde verbondenheid van de inwoners met het wel en wee van de gemeenschap. Er is bereidheid verantwoordelijkheid te dragen voor de gemeenschap en ook voor de natuurlijke omgeving. En dan kun je heel wat bereiken met elkaar.’

Energie landschap

16



17

Opinie

Kringlopen sluiten Hoe ziet dat concept er dan uit en wat zijn de doelstellingen? De la Court: ‘We willen bevorderen dat het prachtige Lochemse landschap behalve voor agrarische en recreatieve doeleinden ook weer voor energiedoeleinden gebruikt gaat worden. Ik zeg met nadruk wéér. Want vroeger was het heel gebruikelijk om energie op te wekken uit wat voor handen was in de directe omgeving. Je haalde turf uit de bodem en brandhout uit de bossen. De wind werd ingezet voor het malen van graan of het zagen van hout. En als je een stuwdam in een

rivier plaatste, kon je daarachter een watermolen laten draaien. Tegenwoordig moet je dan denken aan moderne windmolens, zonnepanelen, biovergisting, algenkweek en benutting van restwarmte uit industriële processen. Daarmee gaan we de uitstoot van CO2, methaan- en lachgas te lijf met een cradle to cradle aanpak van de energievraag. Dat betekent dat we energiekringlopen willen sluiten.’ LochemEnergie Maar hoe ga je dat procesmatig vormgeven? ‘Wij hebben gemerkt dat er onder de bevolking veel animo is om – waar mogelijk – zelf een bijdrage te leveren. Voor ons aanleiding om samen met een gemotiveerde club inwoners LochemEnergie op te richten. Let wel, de gemeente Lochem is niet de eigenaar van LochemEnergie; het gaat dus niet om een gemeentelijk energiebedrijf. De ge-

meente Lochem is lid van de vereniging en heeft net zoveel stemrecht als ieder aangesloten individu. In vijf weken tijd hebben zich bijna 1000 leden gemeld. Dit collectief van uiterst gemotiveerde mensen zet zich in voor buurtinitiatieven. Allemaal kleinere groepen die in hun directe omgeving op beperkte schaal aan de slag willen met duurzame energie.’ Uiteindelijk moet deze structuur volgens de bevlogen wethouder het karakter van een coöperatie krijgen, waarin de leden bepalen op welke wijze dividend op winst wordt uitgekeerd en hoe investeringen plaatsvinden. ‘We hebben grofweg berekend dat we 75% van de energievraag binnen onze gemeente uit lokale duurzame bronnen kunnen halen. Op dit moment betalen we jaarlijks in Lochem met z’n allen ongeveer 10 miljoen euro aan energie. Kun je nagaan wat LochemEnergie kan betekenen voor de lokale economie.’ Buurtenergiecoöperatie ADEL Binnen de structuur van LochemEnergie is er nu een pilot gestart rond de voormalige vuilstortplaats Armhoede. De vuilstort is geseald en op termijn alleen nog zichtbaar als terp in het landschap. De pilot draagt de naam ADEL (Arm-

hoede Duurzaam EnergieLandschap). In overleg met de omwonenden geeft de gemeente Lochem de aftrap door de zuidflank van de terp te ‘bekleden’ met photovoltaïsche (PV) panelen oftewel zonnepanelen. Het is de bedoeling dat de installatie aansluitend wordt overgedragen aan de buurtcoöperatie ADEL. Jos te Bulte runt een biologisch boerenbedrijf en is één van de zes leden van de projectgroep die er hard aan trekt om iedereen uit de buurt te enthousiasmeren. Het gaat langzaam, maar hij is optimistisch. ‘Voor ons kan het natuurlijk niet snel genoeg gaan. Maar we zullen onze geestdrift moeten temperen om niet te ver voor de muziek uit te lopen. We hebben nog een lang traject voor de boeg en daar willen we graag zoveel mogelijk buren in meenemen. In het gebied staan ongeveer veertig burgerwoningen en er zijn zo’n tien bedrijven gevestigd. Maar liefst 95% van de bewoners heeft zich inmiddels aangesloten bij de belangenvereniging. Dat wil op zijn minst zeggen dat ze betrokken zijn en positief staan tegenover het initiatief. Volgend jaar worden de PV-panelen geplaatst en dan willen we de organisatiestructuur rond hebben. Tot die tijd moet er nog veel werk verzet worden om de geesten rijp te maken voor verdere initiatieven.

Denk aan een uitbreiding van de PV-installatie. En op langere termijn wellicht de bouw van een vergistingsinstallatie.’ Kettingreactie Tauw-consultant Marion van Amelrooij begeleidt het hele proces. ‘Onze bemoeienis begon met de voorbereiding van een subsidieaanvraag in het kader van het IKS (innovatieprogramma klimaatneutrale steden). Met succes, want voor het project is een budget van ruim 500.000 euro gereserveerd. Daarvan betaalt de gemeente het onderzoek naar het optimale energielandschap. Met andere woorden, op welke wijze kun je – gelet op de omstandigheden – het betreffende landschap inrichten om een zo hoog mogelijke energieopbrengst te krijgen? Het pilotproject moet een kettingreactie teweegbrengen, waardoor de principes van het energielandschap zich als het ware via de structuren van LochemEnergie als een duurzame olievlek over de buitengebieden van de gemeente verspreidt. Wij begeleiden de processen rond deze pilot. En natuurlijk spelen wij ook graag een rol bij de inhoudelijke vraagstukken.’

Marion van Amelrooij, +31 57 06 99 15 6 / [email protected]

Energiekringloop

‘We hebben berekend dat we 75% van de energievraag binnen onze gemeente uit lokale duurzame bronnen kunnen halen’

18


Cradle to cradle (C2C) is één van de leidende principes van het energielandschap. Maar wat betekent C2C in dit verband? Een concreet voorbeeld: je wekt energie op door vergisting van mest, gft-afval en andere geschikte reststromen. Met het vrijkomende gas maak je elektriciteit. Een deel van het gas wordt veredeld tot gróen gas. Vervolgens vindt recycling van organische stof plaats door het residu uit de vergister na compostering terug te leveren aan de boeren. Op deze manier breng je organische stof weer terug in het systeem, wordt koolstof vastgelegd en de zogenaamde nutriëntenbalans gesloten.

Overschotten aan nutriënten, warmte en CO2 gebruik je voor krooskweek in grote bassins. Kroos is eiwitrijk en kan als sojavervanger worden gebruikt in veevoer. Of je gebruikt de overschotten voor algenkweek. Van algen is bekend dat ze veel CO2 kunnen absorberen. De kringloop is gesloten doordat de output van een bedrijf input wordt voor een volgende processtap. De Nieuwsbrief ADEL met uitvoerige informatie over de principes van het energielandschap is te bestellen via www.lochemenergie.nl.


19

Graal E

en wel heel rigide definitie van duurzaamheid:

malig premier Den Uyl voorspelde dat de wereld nooit

niets doen. Volgens die definitie is bijvoorbeeld

meer hetzelfde zou worden. Hij kreeg gelijk.

duurzaam bouwen een contradictio in terminis.

Op de keper beschouwd is echte duurzaamheid inder-

Bijna 40 jaar en wat crises en klimaatconferenties verder

daad niets doen. Alleen ademhalen en drinken en eten

hebben we de graal nog steeds niet gevonden. Afge-

wat de omringende natuur je biedt.

zien van de onhaalbare optie van het nietsdoen, een

Tauw, waterschap Velt en Vecht, en de Stichting Toegepast Onderzoek Waterbeheer (STOWA) hebben een haalbaarheidsstudie uitgevoerd naar de mogelijkheden van het VIVACE waterkrachtsysteem om duurzame energie op te wekken in langzaam stromende wateren. De resultaten zijn veelbelovend. Het systeem kan al energie opwekken bij lage stroomsnelheden vanaf 1,0 meter per seconde. Dat maakt Vivace bijzonder interessant voor deltagebieden als Nederland. Een casestudie bij stuw ‘De Haandrik’ in de Vecht toont aan dat het waterkrachtsysteem gemiddeld 290.000 kWh per jaar oplevert. Dat is vergelijkbaar met het energieverbruik van 83 huishoudens. Maar VIVACE heeft nog meer potentie. De

Energie uit wegdek

Beste Integraal Werker

Tauw en de Universiteit Twente gaan samen met de provincie Overijssel een zeer innovatieve proef uitvoeren om duurzame energie op te wekken op de N34. Het gaat om het traject Witte Paal – Hardenberg – grens met Drenthe. Dit project ‘Trillingen, bruisende bron van energie’ heeft een geldprijs ontvangen uit het innovatieprogramma Mooi Nederland 2010. Voor deze proef wordt onder het wegdek piëzo-elektrisch materiaal aangebracht dat trillingen kan omzetten in energie. Naden in de weg of voegovergangen leveren trillingen op als er overheen gereden wordt. Het

Vernieuwen 18 oppervlaktegemalen

studie laat zien dat ook grootschalige waterkracht mogelijk is. In getijdestroomgebieden kan VIVACE maar liefst 1,4 miljoen huishoudens van energie voorzien. De provincie Overijssel heeft het onderzoek financieel ondersteund. VIVACE is een Amerikaans systeem dat energie produceert door gebruik te maken van wervelingen van water rond een aantal cilinders. In Nederland kan dit visvriendelijke systeem worden toegepast bij stuwen, in rivieren en getijdestroomgebieden. Om VIVACE optimaal af te stemmen op de Nederlandse situatie wil Tauw een proef starten met een prototype.

piëzo-elektrisch materiaal vangt de trillingen op en zet deze om in energie voor bijvoorbeeld lichtmasten of verkeersinformatieborden. Piëzo-elektrisch materiaal is onderhoudsarm en niet afhankelijk van weersinvloeden. De proef maakt deel uit van de plannen van de provincie Overijssel om de komende jaren de bereikbaarheid en de verkeersveiligheid van de N34 aan te pakken. Het traject Witte Paal – Hardenberg – grens met Drenthe wordt verbreed, krijgt ongelijkvloerse kruisingen en de snelheid gaat naar 100 km/h.

gemalen integraal op te pakken. Tien kleine gemalen worden compleet vernieuwd, acht andere gemalen civieltechnisch gerenoveerd. De renovatie bestaat uit het vernieuwen van de mechanische en elektrotechnische installaties. Het werk beslaat het gehele traject van het vaststellen van de voorontwerpen tot en met de uitvoering. De uitdaging is om binnen de gestelde termijn een groot aantal gemalen gelijktijdig te renoveren of te vernieuwen.

doelstelling, de sanering van de verontreiniging, feitelijk ondergeschikt geworden aan de gebiedsontwikkeling. Volgens de jury heeft het project de meeste elementen van integraal werken in zich en zijn de verschillende inhoudelijke aspecten - bodemsanering, bodembeheer, archeologie en gebiedsontwikkeling - op de goede manier met elkaar verweven. Ook was de jury enthousiast over het grote aantal stakeholders dat tijdens de voorbereiding en uitvoering van het project op de juiste wijze is betrokken en dat door integraal werken is ‘samengesmeed’.

Rada Sukkar, +31 57 06 99 15 1 / [email protected]

Simon Bos, +31 57 06 99 41 5 / [email protected]

Robert Beenen, +31 59 23 91 33 1 / [email protected]

René Takens, +31 57 06 99 44 3 / [email protected]

Tauw heeft van waterschap Noorderzijlvest opdracht gekregen om 18 oppervlaktewatergemalen te vernieuwen of te renoveren. Het betreft een pakket aan diensten om het waterschap compleet te ontzorgen, in samenspel met allerlei technische en omgevingsaspecten. De mechanische en elektrotechnische installaties zijn verouderd en de gemalen voldoen arbotechnisch gezien niet aan de huidige normen. Dit was voor het waterschap aanleiding om een cluster

nieuws

COLUMN

Grootschalige waterkracht

René Takens van Tauw is tijdens het SIKB-congres uitgeroepen tot Beste Integraal Werker 2010 op het gebied van bodembeheer, bodembescherming en archeologie. Het SIKB reikt jaarlijks de trofee uit om het streven naar goed bodembeheer en goede archeologie bij marktpartijen, overheden en instituten te bevorderen. Bij de drie genomineerden zaten twee consultants van Tauw. René Takens is ondermeer tot winnaar uitgeroepen vanwege zijn verdienstelijke bijdrage aan een complex project op een industriële locatie in Hengelo. Tijdens dat project is de oorspronkelijke

sluitend begrip van wat duurzaamheid is of zou moeten Maar ja, zeker in de westerse wereld staan we steeds

zijn, bestaat niet. Zoveel mensen, zoveel interpretaties.

verder van de natuur af. Bovendien, niets doen is des duivels oorkussen. Dat is stevig ingeprent, dus de mens

Zeker, de (westerse) mens is in 40 jaar wel wat wij-

onderneemt, gebruikt energie en grondstoffen, pleegt

zer geworden: recycling begint al achter de voordeur,

roofbouw op onze aarde en verstijft telkens van schrik

auto’s rijden zuiniger, apparaten en gebouwen krijgen

bij elke waarschuwing dat die rijkdom eindig is. Gaat

een energielabel, de techniek voor het opwekken van

de vermanende vinger omhoog, dan wordt de roep om

‘milieuzuinige’ energie verbetert. Maar een echte visie

duurzaamheid weer sterker, als was het de zoektocht

ontbreekt op wat duurzaamheid is als universeel draag-

naar de heilige graal.

vlak voor alles in onze samenleving. Soms lijkt duurzaamheid zelfs verder weg dan ooit. Want we vliegen

Gij zult de economie laten groeien, zo luidde tot begin

ons nog steeds te pletter dankzij gratis airmiles. Beleid is

jaren ’70 van de vorige eeuw het gebod. Totdat de Club

weer helemaal gericht op ongebreidelde groei van onze

van Rome in 1972 met het rapport ‘De grenzen aan de

economie, koste wat het kost. Kortzichtigheid nekt

groei’ op de proppen kwam. Met een heus voorproefje

ons. Dat het duurzamer kan, geloven we. Nu komt het

zetten de oliesjeiks in 1973 het rapport kracht bij. Toen-

doen! Jan Bol journalist

20



21

Tenslotte zijn duizenden mensen overtuigd van de

de ambitieuze doelstellingen die Lochem heeft

noodzaak tot duurzaamheid. Daar had hij zich toch

op het gebied van duurzaamheid hadden bijna

gewoon bij aan kunnen sluiten?

400 inwoners zich verzameld in de plaatselijke Gudula-

Controle vuilverbrandingslijn HVC

Ik kan er niets aan doen, het verhaal van Ockels over

kerk. De inspirator van die avond was Wubbo Ockels.

de kleinheid van de mens en de noodzaak tot duur-

En het moet gezegd, het was een geweldig inspirerende

zaamheid blijft inspirerend. Een mooie metafoor past hij

ervaring. Ockels neemt op geheel eigen wijze de men-

toe op de relativiteit van tijd. De snelheid waarmee we

sen mee in zijn bevlogen kijk op deze wereld. De nood-

ons in de ruimte verplaatsen, is nauwelijks te vatten. In

zaak om zuinig te zijn op alles wat we hier hebben en

45 minuten maakt het ruimteschip een complete ronde

vooral ook om de generaties na ons niet op te zadelen

om de aarde; dit is ook de tijd die Ockels gebruikt om

met onze problemen van het uitputten van de bronnen

het publiek in Lochem toe te spreken. In een vloek en

van deze aarde. Ockels stelt dat we de kwetsbare aarde

een zucht voorbij! En passant meldt hij zich aan als

met z’n dunne dampkring in bescherming moeten

aspirant-lid van Lochem-Energie. Een hartverwarmend

nemen en dat we alles uit de kast moeten halen om te

gebaar; met Ockels als lijstduwer staat duurzaamheid in

voorkomen dat we de boel verknoeien.

Lochem definitief op de kaart.

Fantastisch hoe hij op basis van kennis, ervaring en

Maar het kan grootser. Dat is een kwestie van anders-

inspiratie deze boodschap weet te positioneren.

om durven denken. Als binnenkort André Kuipers weer

Aan de andere kant bekroop mij een relativerende

de ruimte in gaat, zal hij zijn collega-astronauten een

gedachte. In een energieverslindend en CO2-uitstotend

prachtige metafoor kunnen vertellen. Als na 45 minuten

monster prikt Ockels dwars door de kwetsbare damp-

het ruimteschip de aarde heeft gerond, zal hij zeggen:

kring heen. Eenmaal boven blikt hij naar beneden en

’Collega’s, 45 minuten, dat is de tijd die Wubbo nodig

constateert dat we maar beter heel zuinig op deze

had om in Lochem duurzaamheid voorgoed te veranke-

aarde kunnen zijn. Dat had stukken duurzamer gekund!

ren. Slechts 45 minuten waren daarvoor nodig!’

Modernisering Monumentenzorg (MoMo)

HVC in Dordrecht heeft een nieuwe, vijfde afvalverbrandingslijn gebouwd die huishoudelijk afval verbrandt en de energie omzet in warmte en elektriciteit. Om te controleren of deze aan alle gestelde eisen voldoet, heeft Tauw een heel pakket aan metingen uitgevoerd. Tijdens de metingen heeft Tauw de gehele installatie gecontroleerd. Er is ondermeer gekeken naar emissies in de lucht, ketelrendement, elektriciteitsopwekking en verbruik, het rendement van de turbine, het verbruik van chemicaliën, de hoeveelheid en de kwaliteit van het vliegas en de slakken, en naar geluid en trillingen. De metingen zijn op verschillende dagen en bij verschillende bedrijfsomstandigheden uitge-

Renovatie gemaal De Nieuwe Horn

om subsidieverlening vanuit de Nota Ruimte veilig te stellen. Het project is vooral een uitdaging vanwege de planning en de complexiteit van de projectomgeving met veel verschillende actoren. Communicatie is daarom een kritische succesfactor. Tauw verzorgt het gehele traject aan advisering. De werkzaamheden omvatten onder andere het maken van het ontwerp van de nvo, het opstellen van de bestekken, begeleiding van de uitvoering, projectmanagement, gebiedscommunicatie, risicomanagement, vergunningenmanagement en het opstellen van contracten met eigenaren.

voerd. ECH heeft de energetische metingen in opdracht van Tauw verzorgd. Alle metingen zijn tot grote tevredenheid van HVC precies volgens het vooraf opgestelde protocol uitgevoerd. Door gebruik te maken van de nieuwe software-applicatie FLC-air kon Tauw alle meetgegevens direct digitaal beschikbaar stellen en voldoen aan de door HVC gestelde rapportagetermijn van vier weken. HVC is een samenwerkingsverband van 56 gemeenten en 5 waterschappen dat beoogt bij te dragen aan de doelstellingen van deze overheden op het gebied van duurzaam afval- en energiebeheer.

Om deze knelpunten op te lossen, wordt niet alleen de capaciteit van het gemaal vergroot, maar wordt het gemaal ook volledig gerenoveerd en in twee richtingen vispasseerbaar gemaakt. De renovatie bestaat ondermeer uit bouwkundig onderhoud, het plaatsen van automatische krooshekreiniging en het vervangen van pompen, aandrijving en de gehele elektrische installatie. Tauw bereidt de renovatie voor, verzorgt de vergunningen, bestekken en onderzoeken, en treedt op als directievoerder tijdens de uitvoering. Dit project laat zien dat waterbeheer en ecologische meerwaarde prima samen gaan.

De veranderende kijk op cultuurhistorie is ons niet ontgaan. ‘Cultuurhistorie’ is inmiddels een Tauw-product, maar nog meer is het een Tauw-benadering. De geschiedenis en verhalen achter de fysieke leefomgeving waarin wij adviseren, geven onze projecten iets extra’s. Het vormt vaak de directe verbinding naar de omgeving en leidt zo tot extra draagvlak. Tauw is klaar voor de MoMo, die als het gaat om gemeentelijk erfgoedbeleid, bestemmingsplannen, herbestemmen, exploitatie en beheer, subsidieverstrekking etc. de komende tijd heel wat gaat betekenen. Heeft u vragen over wat de MoMo voor u betekent? Onze adviseurs helpen u graag.

Feike Schmalz-Roes, +31 10 28 84 72 0 / [email protected]

Roger Stoeltie, +31 57 06 99 87 2 / [email protected]

Gerard Pragt, +31 57 06 99 17 6 / [email protected]

Frank Druijff, +31 65 26 73 37 0 / [email protected]

12 km natuurvriendelijke oevers Tauw gaat voor het hoogheemraadschap van Rijnland advieswerkzaamheden uitvoeren voor de aanleg van natuurvriendelijke oevers (nvo’s) in de Reeuwijkse Plassen. In totaal wordt 12 kilometer nvo nieuw aangelegd, en ongeveer 3 kilometer wordt behouden en/of verbeterd. De aanleg is onderdeel van een pakket aan maatregelen dat het hoogheemraadschap in de Reeuwijkse Plassen uitvoert om de ecologie en waterkwaliteit te verbeteren. De aanleg van deze nvo’s is een groot en ambitieus project met een harde deadline. De uitvoering moet voor 2015 afgerond zijn

Tauw gaat voor Waterschap Rivierenland het ontwerp en de uitvoeringsbegeleiding voor de renovatie van gemaal De Nieuwe Horn verzorgen. De capaciteit van het gemaal wordt vergroot, vissen moeten kunnen migreren en groot onderhoud is nodig aan het gebouw en de installaties. In juli 2007 hebben grote hoeveelheden neerslag gezorgd voor wateroverlast in het gebied tussen de Lek en de Linge. Uit onderzoek bleek dat gemaal De Nieuwe Horn in Acquoy (bij Leerdam) onvoldoende capaciteit heeft voor een goede afwatering. Ook is vastgesteld dat het gemaal een knelpunt vormt voor vrije migratie van vissen.

nieuws

COLUMN

E

lf november was het zover. In het kader van

Op 1 januari is onder het motto: ‘erfgoed blijft, monumentenbeleid verandert’ de Modernisering Monumentenzorg (MoMo) van kracht geworden. De titel zegt het al: ons erfgoedbeleid was aan vernieuwing toe. De afgelopen jaren is de visie op cultuurhistorie dan ook flink veranderd van een vooral objectgerichte naar een gebiedsgerichte kijk op cultuurhistorie. Door cultuurhistorie een verplicht onderdeel van de ruimtelijke afweging te laten zijn, de regelgeving te vereenvoudigen en herbestemming te stimuleren, geeft de rijksoverheid de monumentenzorg een nieuw gezicht.

André Oldenkamp sectormanager Water [email protected]

Duurzaamheid: een kwestie van tijd

22



23

4 4

totaal

totaal

verschillende

verschillende

1 1

projecten

projecten

gemene deler... deler... gemene …Tauw

…Tauw Want Tauw regelt uw ruimte. Of het nu gaat om een milieueffectrapportage, het aanpassen of maken een regelt bestemmingsplan hethet (helpen) ontwikkelen een visie op uw ontwikkelingsvraagstuk. Wantvan Tauw uw ruimte.ofOf nu gaat om eenvan milieueffectrapportage, het aanpassen of maken Het maakt dan niet uit of het een vraagstuk op het gebied van leisure, land & water, locatieontwikkeling van een bestemmingsplan of het (helpen) ontwikkelen van een visie op uw ontwikkelingsvraagstuk. of infra betreft. Het maakt dan niet uit of het een vraagstuk op het gebied van leisure, land & water, locatieontwikkeling Meer weten over de oplossingen die Tauw biedt voor uiteenlopende ruimtelijke ordeningsvraagstukken? of infra betreft. Kijk op www.tauwregeltuwruimte.nl

Meer weten over de oplossingen die Tauw biedt voor uiteenlopende ruimtelijke ordeningsvraagstukken? Kijk| op www.tauwregeltuwruimte.nl Regelt uw ruimte

| Regelt uw ruimte

nummer 1

Recommend Documents