NOTITIE UITGANGSPUNTEN STIMULERINGSREGELING AFKOPPELEN UTRECHTSE HEUVELRUG
Foto: Gerdrik Bruins, Waterschap Regge en Dinkel
21 December 2010 besproken Michiel Anten Gerard Caré Document nummer: 345624
1
Inhoudsopgave 1. Inleiding en uitgangspunten .................................................................................................3 2. Kader....................................................................................................................................3 2.1 Evaluatie oude stimuleringsregeling afkoppelen ............................................................3 2.2 WBP en Notitie “Samen verder met de waterketen”.......................................................3 2.3 Gebiedsbeschrijving Utrechtse Heuvelrug......................................................................4 2.4 Convenant afkoppelen op de Utrechtse Heuvelrug ........................................................5 3. Pilot Afkoppelen op de Utrechtse Heuvelrug........................................................................5 3.1 Aanpak............................................................................................................................5 3.2 Evaluatie .........................................................................................................................5 3.3 Wat kunnen we leren voor het vervolg? .........................................................................6 4. Onderbouwing van de uitgangspunten.................................................................................6 4.1 De stimuleringsregeling is alleen bestemd voor de vier gemeenten de Bilt, Zeist, Utrechtse Heuvelrug, en Rhenen .........................................................................................6 4.2 De stimuleringsregeling is bestemd voor particulieren, (particuliere) instellingen, en woningbouwverenigingen .....................................................................................................6 4.3 Alleen afkoppelen met infiltratie naar de bodem wordt gesubsidieerd ...........................7 4.4 Het minimum oppervlak dat voor subsidie in aanmerking komt, bedraagt 40 m² ...........7 4.5 Er wordt gedurende 3 jaar subsidie verstrekt tot een maximum bedrag van € 3,50 per m2.........................................................................................................................................7 4.6 Het waterschap ondersteunt de subsidieontvangers met begeleiding en advisering op maat, en controleert het resultaat .........................................................................................8 5. Stimuleringsregeling.............................................................................................................8 5.1 Uitvoering........................................................................................................................8 5.2 Afstemming met gemeenten...........................................................................................8 6. Communicatie ......................................................................................................................8 7. Financiële aspecten .............................................................................................................9 8. Bestuurlijk besluitvormingstraject .........................................................................................9
2
1. Inleiding en uitgangspunten Deze notitie presenteert de uitgangspunten voor een nieuwe regeling van het waterschap om het afkoppelen van verhard oppervlak te stimuleren. Doel van deze regeling om met name particulieren, bedrijven en particuliere instellingen te ondersteunen bij het van het gemengd riool afkoppelen van hun dakoppervlak. Hiermee wordt een vervolgstap gemaakt, na het evalueren van eerdere stimuleringsregelingen in 2007, het opstellen van beleid voor stedelijk waterbeheer en voor samenwerking in de waterketen, en het uitvoeren van een pilot-project in twee gemeenten. De uitgangspunten voor deze nieuwe regeling zijn de volgende:
De stimuleringsregeling is alleen bestemd voor de vier gemeenten de Bilt, Zeist, Utrechtse Heuvelrug, en Rhenen, alle vier gemeenten op de Utrechtse Heuvelrug; de stimuleringsregeling is bestemd voor particulieren, (particuliere) instellingen, en woningbouwverenigingen; alleen afkoppelen met infiltratie naar de bodem wordt gesubsidieerd; het minimum oppervlak dat voor subsidie in aanmerking komt, bedraagt 40 m²; er wordt gedurende 3 jaar subsidie verstrekt van maximaal € 3,50 per m2, tot een maximum bedrag van € 150.000 per jaar; het waterschap ondersteunt de subsidie-aanvragers met begeleiding en advisering op maat, en controleert het resultaat.
In het hiernavolgende hoofdstuk wordt eerst het kader neergezet voor deze stimuleringsregeling. Ook wordt een korte beschrijving gegeven van het gebied de Utrechtse Heuvelrug. In hoofdstuk 3 komen kort de ervaringen en conclusies uit het pilot-project dat is uitgevoerd aan de orde. Deze zijn bepalend geweest voor de aanpak van de nieuwe stimuleringsregeling. Vervolgens worden de hierboven weergegeven uitgangspunten in hoofdstuk 4 onderbouwd. Hoofdstuk 5 geeft de belangrijkste kenmerken van de stimuleringsregeling weer. Hoofdstuk 6 gaat in op communicatie, en ten slotte worden in hoofdstuk 7 en 8 de financiën en het besluitvormingstraject kort beschreven.
2. Kader 2.1 Evaluatie oude stimuleringsregeling afkoppelen In 2007 heeft het waterschap de stimuleringsregelingen voor afkoppelen 2002-2007, met name gericht op gemeenten, geëvalueerd. Deze waren niet uitgeput, en werden door veel gemeenten als bureaucratisch en bewerkelijk ervaren. Bovendien waren inmiddels de inzichten over de (on)wenselijkheid van afkoppelen veranderd; met name afkoppelen naar oppervlaktewater werd niet meer zonder meer als duurzame maatregel beschouwd. Het college heeft toen het volgende besloten: Afkoppelen van openbare verharding (eigendom van gemeenten) niet meer met een nieuwe stimuleringsregeling te ondersteunen, maar hiervoor gelden ter beschikking te stellen via optimalisatiestudies. Voor het afkoppelen van daken (eigendom van particulieren en/of bedrijven) een onderzoek uit te voeren naar de haalbaarheid van een stimuleringsregeling als opvolger van de huidige stimuleringsregeling.
2.2 WBP en Notitie “Samen verder met de waterketen” In het WBP 2010-2015 wordt op de volgende plekken duidelijk aangegeven dat (stimuleren van) afkoppelen een nieuwe taak is van ons waterschap:
3
-Strategie: het hoge ambitieniveau voor duurzaam stedelijk water in bestaand stedelijk gebied kan binnen ons beheergebied alléén op de Utrechtse Heuvelrug worden gerealiseerd, en wel door middel van volledig herstel van de infiltratie van hemelwater. -Beleidsplan en uitvoeringsprogramma: met het zogeheten infiltratie-team wil het waterschap afkoppelen in bestaand stedelijk gebied op de Utrechtse Heuvelrug bevorderen. Op basis van positieve ervaringen met twee pilotprojecten stelt het waterschap tevens een nieuwe stimuleringsregeling op hiervoor (periode 2012-2015). In de notitie Samen verder met de waterketen is het uitgangspunt dat de Utrechtse Heuvelrug op voorhand gunstige voorwaarden biedt voor afkoppelen. De belangrijkste doelen zijn: het terugdringen van overstorten op het oppervlaktewater aan de voet van de heuvelrug; verbeteren van het zuiveringsrendement; aanvullen van het grondwater. De financiële bijdrage die het waterschap voor afkoppelen wil bijdragen, is in deze notitie bepaald op € 3,50 per m2.
2.3 Gebiedsbeschrijving Utrechtse Heuvelrug De Utrechtse Heuvelrug is het door stuwwallen ontstane heuvelgebied dat de noordoostgrens van het waterschap vormt. Het bestaat voornamelijk uit zeer doorlatende zandgronden en heeft een relatief lage grondwaterstand. Aan de voet van de Utrechtse Heuvelrug bevinden zich een groot aantal kunstmatige vijvers, sprengen en watergangen die voornamelijk gevoed worden met kwelwater vanuit de hogere delen. Dit kwelwater is over het algemeen van zeer goede kwaliteit. Het gebied ligt binnen de gemeenten De Bilt, Zeist, Utrechtse Heuvelrug en Rhenen. De stedelijke kernen van De Bilt, Zeist en Utrechtse Heuvelrug liggen half of voor meer dan de helft op de Heuvelrug. Deze kernen zijn bovendien grotendeels gemengd gerioleerd. Dit levert veel bebouwing op die afgekoppeld kan worden van het gemengd rioolstelsel en waarvan het regenwater gemakkelijk ter plaatse in de bodem kan infiltreren. De nieuwere wijken, vaak al met gescheiden of verbeterd gescheiden riolering, liggen in de lagere delen waar infiltratie veel minder goed mogelijk is. Het Heuvelrug-gedeelte van de 4 gemeenten, waar infiltratie hydrologisch gezien mogelijk is, is in onderstaande figuur weergegeven met het groene gebied.
figuur 1: voor infiltratie geschikt gebied op de Utrechtse Heuvelrug (hoge doorlatendheid, grondwater > 0,8 m diep)
4
2.4 Convenant afkoppelen op de Utrechtse Heuvelrug In januari 2010 is het convenant “Afkoppelbeleid Utrechtse Heuvelrug” getekend tussen de provincie Utrecht, 10 gemeenten met grondgebied op de Utrechtse Heuvelrug, waterschap Vallei en Eem en ons waterschap. In dit convenant zijn afspraken gemaakt over welke verharde oppervlakken wel en niet kunnen worden afgekoppeld, afhankelijk van het risico van vervuiling van het grondwater. Hierbij is onderscheid gemaakt tussen afkoppelen binnen en buiten het grondwaterbeschermingsgebied van de drinkwaterwinningen op de Utrechtse Heuvelrug. Voor dakoppervlakken geldt in dit convenant, dat zowel binnen als buiten het grondwaterbeschermingsgebied deze zonder aanvullende voorzieningen kunnen worden afgekoppeld. Voor andere oppervlakken kunnen aanvullende eisen worden gesteld en dit convenant zal dus ook altijd als richtlijn worden gebruikt.
3. Pilot Afkoppelen op de Utrechtse Heuvelrug 3.1 Aanpak In de afgelopen twee jaar heeft het waterschap in samenwerking met de gemeenten Utrechtse Heuvelrug en Rhenen een pilot uitgevoerd om de haalbaarheid van het stimuleren van afkoppelen van particuliere panden te onderzoeken. Het waterschap heeft hierin een actieve adviserende rol vervuld richting particulieren, was projectleider en subsidieerde een bedrag van € 3,50/m2 afgekoppeld dakoppervlak. De beide gemeenten financierden een deel, en de provincie Utrecht heeft voor deze pilot een subsidie verstrekt. Een deel van de pilot is nog in de fase van uitvoering. De particulieren konden kiezen uit 3 varianten: 1. “totale ontzorging", waarbij alles voor de particulier wordt gefinancierd en uitgevoerd; 2. verstrekken van de benodigde materialen voor de afkoppel-voorziening, advisering en begeleiding door waterschap en gemeente; de particulier draagt zelf zorg voor de aanleg; 3. verstrekken van een subsidie van € 7,00/m2, waarvan € 3,50 van het waterschap en € 3,50 van de gemeente, advisering en begeleiding door waterschap en gemeente; de particulier schaft zelf materialen aan en voert het uit.
3.2 Evaluatie Hoewel de pilot nog niet volledig is afgerond, heeft er ten behoeve van het vervolg begin 2010 een evaluatie plaatsgevonden. Hieruit is de volgende balans op te maken: Positief: Goede participatie van particulieren aan het initiatief, hieruit valt te concluderen dat voldoende bewoners zijn geïnteresseerd in afkoppelen; goede communicatie- en begeleidingsstrategie: individuele benadering van particulieren en adequate advisering en begeleiding zijn van cruciaal belang geweest voor de respons van de particulieren; dit moet worden voortgezet in vervolgactiviteiten; snelle overgang van besluit tot deelname naar uitvoering is belangrijk: dit heeft in Driebergen goed gewerkt, terwijl in Rhenen vertraging heeft geleid tot verlies aan interesse; particulieren zien het waterschap en de gemeente als twee partijen die naadloos op elkaar aansluiten; het imago van het waterschap bij particulieren is door de directe communicatie en advisering in deze pilot versterkt. door samenwerking tussen waterschap en de 2 gemeenten is de werkrelatie versterkt; de totale kosten voor de pilot zijn niet of nauwelijks overschreden. Aandachtspunt: De kosten per m2 van afkoppelen vallen bij de variant “totale ontzorging” hoger uit dan geraamd. Dit is met name te wijten aan hogere kosten voor de uitvoering, en gedeeltelijk aan meer benodigde uren voor advisering en begeleiding. De verwachting is dat in de toekomst de benodigde uren voor advisering en begeleiding teruggebracht kunnen 5
De kosten per m2 voor afkoppelen bij particuliere woningen is vergeleken met een paar afkoppel-projecten van bedrijven en andere instellingen in Amerongen. Hiervan bleken de kosten per m2 beduidend lager te zijn.
3.3 Wat kunnen we leren voor het vervolg? Particulieren hebben in potentie interesse in afkoppelen Uit de deelname aan de afkoppel-pilot valt af te leiden dat er interesse bestaat bij particulieren op de Utrechtse Heuvelrug om hun huizen af te koppelen. Met goede communicatie en goede voorwaarden kan een grote groep bereikt worden. Goede begeleiding is en blijft essentieel Een afkoppel- expert van het waterschap is van grote waarde voor het succesvol afkoppelen bij particulieren. Technische begeleiding zorgt ervoor dat de risico's op (lokale) wateroverlast, of op vervuiling van het grondwater door uitlogende materiaal of door olieresten, minimaal blijven. Ook kan de noodzakelijke aandacht besteed worden aan beheer en onderhoud en aan het voorkomen van foutieve aansluitingen. Daarnaast draagt deze begeleiding bij aan positieve lokale beeldvorming over het waterschap. Kosten:” totale ontzorging” van particulieren is niet haalbaar Hoewel afkoppelen bij particulieren, volledig gefinancierd door de gemeente en met subsidie van het waterschap, het beste aansloeg bij particulieren is dit voor geen van de Utrechtse Heuvelrug-gemeenten een haalbare kaart voor het vervolg. Geen van de Heuvelruggemeenten hebben nog verplichtingen in het kader van de basisinspanning, die dergelijke hoge kosten voor afkoppelen rechtvaardigen. Subsidiëren hiervan kan dus alleen met een lager bedrag/m2, dat het belang van en de baten voor het waterschap en gemeente reflecteert. Daarnaast kan gekeken worden hoe de kosten voor afkoppelen omlaag kunnen, bijvoorbeeld door meer bovengronds te infiltreren. Tenslotte is het zinvol om naast particulieren ook particuliere bedrijven en instellingen te subsidiëren.
4. Onderbouwing van de uitgangspunten 4.1 De stimuleringsregeling is alleen bestemd voor de vier gemeenten de Bilt, Zeist, Utrechtse Heuvelrug, en Rhenen Dit zijn de vier gemeenten binnen ons beheersgebied waarvan een deel van het grondgebied gelegen is op de Utrechtse Heuvelrug. Daarom wordt de stimuleringsregeling alleen aangeboden voor bewoners en instellingen van deze vier gemeenten, waarvan de af te koppelen oppervlakken gelegen zijn op de Utrechtse Heuvelrug. Hiermee wordt bijgedragen de doelen van het waterschap voor duurzaam stedelijk waterbeheer in dit gebied en voor verdrogingsbestrijding. In andere gebieden is dit niet het geval, omdat daar hoofdzakelijk naar het oppervlaktewater wordt afgekoppeld.
4.2 De stimuleringsregeling is bestemd voor particulieren, (particuliere) instellingen, en woningbouwverenigingen Binnen de vier gemeenten vormen daken van particuliere woningen, van woningbouwverenigingen en van andere instellingen een relatief groot potentieel aan verhard oppervlak dat op relatief gemakkelijke wijze risicoloos kan worden afgekoppeld. Bij met name de laatste twee categorieën kan dat tegen relatief lage kosten. De vier gemeenten zelf hebben hun eigen afkoppelplannen, die vooral gericht zijn op het afkoppelen van openbare ruimte, hoewel Zeist zich ook richt op instellingen met grotere gebouwen. Rhenen neemt waar mogelijk de voorkanten van particuliere huizen mee. Gemeenten hebben hier
6
hun eigen budget voor, het waterschap had al besloten om gemeenten niet meer te subsidiëren.
4.3 Alleen afkoppelen met infiltratie naar de bodem wordt gesubsidieerd In situaties waar alleen afvoer naar open water mogelijk is, moeten vraagtekens worden geplaatst bij de wenselijkheid van afkoppelen. Bij afvoer uit woningen moet bovengrondse afvoer plaatsvinden, om het gevaar van foute aansluitingen tegen te gaan. Bij afkoppelen moet het hemelwater bij voorkeur vastgehouden worden op eigen terrein. Infiltratie ligt dan het meest voor de hand, en hiervoor is de Utrechtse Heuvelrug absoluut het meest aangewezen gebied.
4.4 Het minimum oppervlak dat voor subsidie in aanmerking komt, bedraagt 40 m² Uit de ervaringen met de pilot in Driebergen en Rhenen is gebleken dat het afkoppelen van te kleine oppervlakken niet kosteneffectief is. Vanaf 60 m² is de kosteneffectiviteit redelijk. Om echter rekening te houden met de mogelijkheid dat ook een standaard eengezinswoning moet kunnen afkoppelen, wordt voor subsidieverstrekking een minimum oppervlak voorgesteld van 40 m².
4.5 Er wordt gedurende 3 jaar subsidie verstrekt tot een maximum bedrag van € 3,50 per m2 In de oude regeling van het waterschap was het subsidiebedrag van € 2,50 per m2 gebaseerd op een inschatting van het positief effect op het zuiveringsrendement en transportkosten voor de bestaande installaties. Afkoppelen betekent ook dat er in de toekomst kleinere zuiveringsinstallaties en nabehandelingsvoorzieningen (bv. zandfilters) voor het effluent kunnen worden gebouwd. Op basis van deze twee is in de pilot op de Utrechtse Heuvelrug en in de notitie “Samen verder met de Waterketen" het bedrag van € 3,50/m2 gehanteerd. De vraag is of dit subsidiebedrag voldoende interessant is om grote aantallen particulieren aan te trekken. Behalve het waterschap heeft echter de gemeente als rioolbeheerder ook belang bij afkoppelen: verbeterd rioolbeheer, minder overlast op straat en minder overstorten. Vandaar dat gemeente Utrechtse Heuvelrug en Rhenen ook een stimuleringsregeling hebben, van eveneens € 3,50/m2. Met deze twee gemeenten zullen de subsidies worden gecombineerd zodat particulieren € 7/m2 kunnen krijgen. Er is onderzocht welke voordelen er zijn om in plaats van € 3,50/m2 een aantal standaardpakketten met korting aan te bieden. Onder 4.6 staat de conclusie hieruit. Door een maximum in te stellen, wordt voorkomen dat er meer subsidie wordt uitgekeerd dan de totale kosten die gemaakt zijn. Wanneer op een goedkope manier wordt afgekoppeld, kan echter wel tot 100% worden vergoed. Kijken we naar andere waterschappen en gemeenten, dan is er bijvoorbeeld de succesvolle stimuleringsregeling van waterservicepunt Nijmegen die € 5 of €10/m2 biedt, afhankelijk van of er ondergronds of bovengronds wordt geïnfiltreerd. Waterschap Regge en Dinkel biedt een vast bedrag per adres van € 100 voor minimaal 50m2 afgekoppeld oppervlak wat neerkomt op maximaal € 2/m2 subsidie. Veel waterschappen hebben (net als wij) algemene subsidieregelingen aan gemeenten afgeschaft. Met het combineren van subsidie met individuele begeleiding en advisering aan particulieren zijn wij het eerste waterschap.
7
4.6 Het waterschap ondersteunt de subsidieontvangers met begeleiding en advisering op maat, en controleert het resultaat Het waterschap zet ervaren medewerkers in om de subsidieaanvragen te beoordelen, en om de subsidieontvangers te adviseren over de meest adequate afkoppel-techniek. Met name bij particulieren, heeft de ervaring geleerd, is afkoppelen vaak maatwerk. De nadruk zal bij de advisering liggen op bovengrondse infiltratie, met als voordelen de zichtbaarheid en daardoor minder risico op foutieve aansluitingen e.d., en de beduidend lagere kosten vergeleken met ondergrondse infiltratie (gebruik van kratten en bijbehorende voorzieningen). Hierdoor zal het aantrekkelijker worden voor particulieren om met subsidie af te koppelen. Het waterschap adviseert tevens over welke materialen gebruikt kunnen worden, en waar deze te verkrijgen zijn. Via internet zijn deze gemakkelijk en tegen gunstige prijzen te bestellen en worden dan thuis bij de particulier afgeleverd. Gezien het belang van maatwerk en de gemakkelijke aanschaf en levering van materialen via internet is het niet zinvol om “standaard-pakketten” aan te bieden. De kosten voor de logistiek, distributie en administratie daarvan zijn relatief hoog, terwijl ze maar in een beperkt aantal gevallen bruikbaar zijn.
5. Stimuleringsregeling De stimuleringsregeling is nadrukkelijk minder bureaucratisch gemaakt dan de oude regelingen. Dit met name doordat onderscheid is gemaakt in een lichtere procedure en verplichtingen voor particulieren, en zwaardere eisen voor grotere projecten. Accountantsverklaringen en dergelijke zijn niet meer nodig voor kleinere projecten. Nadat de subsidie-aanvraag is goedgekeurd, hoeft subsidie-toekenning hoeft niet meer via een aparte aanvraag te gebeuren. De subsidies worden aangevraagd bij en toegekend door het dagelijks bestuur. De uitvoering hiervan wordt echter gemandateerd aan de afdeling Planvorming en Advies voor bedragen tot aan € 50.000, en aan de secretaris-directeur voor bedragen tussen € 50.000 en € 100.000.
5.1 Uitvoering Het beoordelen van subsidieaanvragen, het adviseren van subsidie-ontvangers, eventuele begeleiding tijdens de uitvoering en controle van het resultaat zal worden gedaan door de afdeling Planvorming en Advies. Hiervoor is 0,7fte beschikbaar. Met deze inzet kan maatwerk worden geleverd, waardoor de kosten voor de particulier zo laag mogelijk gehouden kunnen worden en tegelijkertijd de vereiste kwaliteit kan worden gegarandeerd.
5.2 Afstemming met gemeenten 2 van de 4 Heuvelrug-gemeenten zijn van plan om zelf ook het afkoppelen van particulieren te subsidiëren, de 2 andere gemeenten niet. Met de eerste 2, Rhenen en Utrechtse Heuvelrug, worden afspraken gemaakt om beide stimuleringsregelingen te combineren. Met de andere twee gemeenten, Zeist en de Bilt, wordt gekeken in hoeverre zij hun communicatiekanalen ter beschikking kunnen stellen voor bekendmaking van de regeling van het waterschap. Uit gesprekken is gebleken, dat sommige gemeenten overwegen in de toekomst een differentiatie van de rioolheffing toe te passen op basis van wel/niet afgekoppeld zijn van het pand. Wanneer dit daadwerkelijk gebeurt, zal dat een extra stimulans zijn om (gesubsidieerd) af te koppelen. Andere gemeenten achten het echter een te bewerkelijke excercitie voor een relatief klein verschil in rioolheffing tussen afgekoppelde en niet-afgekoppelde panden (€ 4-5).
6. Communicatie Een goede communicatie-strategie is cruciaal voor het succes van de stimuleringsregeling. De pilot in Driebergen en Rhenen heeft uitgewezen hoe belangrijk het is om particulieren direct te benaderen. Hoewel deze aanpak niet op de schaal van alle 4 de gemeenten is te herhalen, is het strategisch inzetten van communicatiemiddelen onmisbaar. Waar mogelijk
8
zal dit in nauwe samenwerking met de gemeenten gebeuren. Het voorstel is om de communicatie te financieren uit het beschikbare fonds. Momenteel wordt er een communicatie-advies opgesteld voor de stimuleringsregeling. Voor het moment van inwerkingtreding van de regeling is € 7.500 geraamd, en voor verderop in het proces, voor mogelijke extra inspanningen € 7.500.
7. Financiële aspecten Bij het vaststellen van de nota “ Samen verder met de Waterketen” is besloten om € 450.000 te reserveren voor de stimuleringsregeling afkoppelen, voor een periode van drie jaar (DOCS# 276985). Het voorstel is om uit dit bedrag ook de noodzakelijke promotie-en communicatie-activiteiten te financieren, totaal € 15.000. Om het bedrag van € 450.000 gedurende de hele periode van drie jaar beschikbaar te houden, zal er een bestemmingsreserve voor worden gemaakt. Hier zal het AB in juni 2011 tijdens de behandeling van de jaarrekening over kunnen besluiten.
8. Bestuurlijk besluitvormingstraject Deze notitie en de ontwerp-stimuleringsregeling worden in het college van 1 februari 2011 besproken. Vervolgens zal de ontwerp-stimuleringsregeling 6 weken ter inspraak liggen, in de commissie SKK van 26 mei 2011 besproken worden, en tenslotte op 29 juni 2011 in het Algemeen Bestuur worden vastgesteld.
9
