VITAéSANA Vereniging voor Antroposofische Gezondheidszorg vzw Association pour les Soins de Santé Anthroposophiques Klokstraat 10, B-2600 Berchem e-mail:
[email protected]
Nieuw telefoonnummer +32 (0)476 / 562 491
NIEUWSBRIEF 55 voorjaar 2015
Website: www.vitaesanavzw.be bankrekening: BE94 5230 4002 5814 t.n.v. Vereniging Antroposofische Gezondheidszorg
1
Inhoudsopgave Lente
Rudolf Steiner
-3-
Meditaties voor de weken van het jaar
Henk Mesuere
-4-
VitaéSana, van vzw naar feitelijke
Henk Mesuere
-5-
W.J. Duckaert
-7-
vereniging Zo wordt de ziekteverzekering uitgemolken Elke dementie is een individueel proces
Petra Essink
- 10 -
Henk Mesuere
- 16 -
redactie
- 22 -
Gezichtspunt 54: Gezond denken over bewegen Terugbetaling gezondheidszorg
L.F.C. Mees
- 25 -
redactie
- 26 -
Ethisch verzekeren en beleggen
redactie
- 30 -
Lid worden van VitaéSana
redactie
- 32 -
Tijd en ritme : een samenvatting Lijst publicaties Hoe bestellen via VitaéSana
De verantwoordelijkheid voor de inhoud van de ingezonden artikelen blijft bij de auteur ervan. Alle inzendingen voor het volgende nummer moeten op de redactie zijn ten laatste eind augustus voor het herfstnummer en 15 maart voor het lentenummer.
2
Lente De zonnestraal licht fonkelend, zweeft naderbij De bloesembruid, kleursprenkelend, zij groet hem blij. En vol vertrouwen vertelt de straal de aardedochter hoe zonnekrachten, geest ontsproten, in ’t godenhuis de wereldtoon beluisteren. De bloesembruid, Kleurglinsterend, Al peinzend hoort zij De vuurtoon van het licht. Rudolf Steiner
Meditaties voor de weken van het jaar De meditaties voor de weken van het jaar van Rudolf Steiner zijn voor veel 3
mensen een steun in het dagelijks leven om de steeds wisselende verhouding van de ziel tot de natuur en de kosmos tot uitdrukking te brengen. Soms blijkt echter dat de inhoud van de spreuken niet voor iedereen even gemakkelijk toegankelijk is. Eva Mees-Christeller heeft in het kort de essentie van elke spreuk weergegeven. Ook heeft zij de inhoud van iedere meditatie in beeldvorm tot uitdrukking gebracht. Het is een grote hulp voor diegenen die zich, hetzij al langer, hetzij voor het eerst, met deze meditaties bezighouden. Een aanrader! Het boekje werd uitgegeven door Vrij Geestesleven - ISBN 9060384687NUR723 –
Voorwoord door Rudolf Steiner bij de tweede druk van 1918: ‘Het jaarverloop heeft een eigen leven, en de mensenziel kan met dit leven mee bewegen. Als de ziel op zich laat inwerken wat van week tot week steeds veranderend uit het leven van het jaar spreekt, dan zal zij door dit meeleven dichter bij zichzelf komen. Zij zal voelen hoe zij daaruit krachten ontvangt die haar innerlijk versterken. Zij zal merken dat deze krachten in haar gewekt kunnen worden, doordat zij zich verbindt met de natuurprocessen zoals die zich in de opeenvolging van de jaargetijden afspelen. Pas dan zal de ziel de tere, maar belangrijke draden gewaarworden die haar verbinden met de wereld waarin zij door de geboorte is opgenomen. In de Meditaties voor de weken van het jaar wordt voor elke week een spreuk gegeven waardoor de ziel kan meebeleven wat zich in deze week als een deel van het hele jaarverloop afspeelt. Er is naar gestreefd in de spreuken tot uitdrukking te brengen wat er in de ziel gaat klinken als ze zich met het leven van het jaar verenigt. Het was mijn doel op een gezonde wijze een ‘zich één voelen’ met de loop van de natuur mogelijk te maken, waardoor een krachtig ‘zichzelf vinden’ kan ontstaan. Want ik geloof dat het meeleven met de
4
ontwikkelingsgang van de kosmos, zoals dat in de spreuken wordt uitgedrukt, iets is waarnaar de ziel verlangt’.
VitaéSana van vzw naar feitelijke vereniging De antroposofische gezondheidszorg functioneert binnen de (eerstelijns) gezondheidszorg. Toch zien we dat de antroposofische geneeskunde in het maatschappelijk krachtenveld dikwijls gezien wordt als een complementaire geneeskunde en blijkbaar ‘naast de reguliere geneeskunde’ in plaats van als een onderdeel daarvan. Antroposofische geneeskunde is integratieve geneeskunde ‘avant la lettre’. Eén van de belangrijkste doelstellingen van VitaéSana is het ‘beter vindbaar’ maken van artsen, therapeuten en gezondheidswerkers die handelen vanuit het antroposofische mensbeeld en het streven om de antroposofische gezondheidszorg beschikbaar en toegankelijk te houden. We willen ons de komende tijd toespitsen op de toekomst met als belangrijkste vraag naar de structuur van onze vereniging. Het is voor mensen in deze tijd steeds minder vanzelfsprekend om lid te worden van een vereniging. De vraag is: ‘Hoe kan VitaéSana uitgroeien van een (patiënten-) vereniging naar een eigentijdse gezondheidsbeweging, waar je bij wilt horen en waar je aan mee wilt werken? Als eerst stap heeft het bestuur de beslissing genomen om het vzw statuut op te zeggen en verder te gaan als feitelijke vereniging. Dit spaart een hoop ‘papierwerk’ en ‘verplichtingen’ t.a.v. de staat uit en 5
tast de kern van We willen vooral omspringen met menselijke energie!
onze opdracht niet aan. zuinig en duurzaam energie, ook met
We hopen tevens onze kern te kunnen uitbreiden met ‘actieve’ leden zodat VitaéSana breder in staat zal zijn zich te laten vertegenwoordigen daar waar het er toe doet. Ook willen we graag de nieuwe definitie van gezondheid waarop de Nederlandse Machteld Huber onlangs promoveerde, mee uitstraling geven: ‘VitaéSana laat van u horen met de aandacht voor het zelfgenezend vermogen van de (competente) patiënten en met ruimte voor de eigen regie! Reflectie op onze Belgische Vereniging voor Antroposofische Gezondheidszorg door Henk Mesuere n.a.v. het afscheidsinterview van Annemieke Jansen, voorzitter van onze Nederlandse zustervereniging Antroposana in het tijdschrift STROOM nr. 1 Winter 2015 - Tijdschrift voor gezondheidszorg geïnspireerd door antroposofie -
Nieuw telefoonnummer VitaéSana +32 (0)476 / 562 491
6
ZO WORDT DE ZIEKTEVERZEKERING UITGEMOLKEN Wij slikken ons ziek. We zijn niet alleen wereldkampioen in borstkanker, we zijn ook koploper in het pillen slikken. Liefst tegen terugbetaling door de ziekteverzekering die daar helemaal niet goed van is. Dat kan zo niet verder! Maar de industrie die van de overconsumptie profiteert, op dieet zetten, zit er niet in. Dat wordt in het regeringsakkoord niet weerhouden. De oproep van Maggy De Block (minister van Volksgezondheid) om minder antibiotica te gebruiken en de verplichting, hier het goedkoopste middel in te zetten, zijn slechts doekjes voor het bloeden. De antibioticacampagne is op de patiënten gericht, niet op de voorschrijvende artsen. Er is voor de arts geen verplichting generische middelen voor te schrijven. En – beslist geen toeval – onze generische middelen zijn duurder dan in het buitenland. Het loopt de spuigaten uit.
In een mensenleven van 80 jaar – minder dan 30.000 dagen – slikt de modale Belg 40.000 voorgeschreven pillen. In 2012 al dubbel zoveel als in 1996. Toen nog 2,5 miljard dagdosissen. In 2012 nagenoeg het dubbel: 4,96 miljard: 5,5 miljoen kilo pillen, meer dan een halve kilo per kop. Tendens stijgend met 5% per jaar. In werkelijkheid is de overconsumptie aan pillen nog veel groter. Omdat alleen rekening wordt gehouden met de terugbetaalde middelen en een middel dat driemaal daags genomen wordt slechts voor één dagdosis telt. En, vrij verkochte geneesmiddelen, zoals vele pijnstillersontstekingsremmers, zijn hier niet bijgeteld. 7
Het loopt de spuigaten uit: een klein miljoen landgenoten zit aan de antidepressiva. Voeg daarbij nog de antipsychotica en karrenvrachten tranquilizers en slaappillen. Niet toevallig zijn wij koploper in zelfdodingen: 1813 zelfmoorden verleden jaar, een meervoud van de verkeersdoden. Tot de renners behoren pijnstillers-ontstekingsremmers met als nevenwerking zware maag-, lever- en nierproblemen. Wij scoren hoog in de nierdialyse. Zulke middelen kunnen tijdelijk noodzakelijk zijn, maar worden geslikt als waren het snoepjes. Daarbij zijn er vaak goede natuurlijke vervangmiddelen. Cholesterol: 1.250.000 Belgen slikken zogenaamde ‘statines’. Bijwerking: spierkrampen, libidoverlies, voor bejaarden op termijn dementie. Maar dat zouden er tenminste 500.000 meer moeten zijn! Immers 77% van de bevolking heeft verhoogde cholesterol zonder het te weten! Hoe dat komt? Omdat de voorheen geldende regel voor behandeling van 250 mg/dl totaalcholesterol teruggebracht werd tot 190 mg/dl zonder één wetenschappelijk of klinisch onderzoek. En ze willen nog lager gaan. Uitgemolken.
Maar het is vooral via de bejaarden dat het RIZIV uitgemolken wordt: 43% van de rusthuisbewoners en 31,7% van de thuis verzorgde bejaarden slikken tien of meer voorgeschreven pillen per dag: 12-15-18 zijn courant. En al die pillen hebben hun nevenwerkingen. Prof. toxicologie J. Tijtgat (KULeuven) constateerde onlangs: ‘Slachtoffers van plots overlijden blijken steeds vaker onder invloed te staan van zware medicatie zoals slaappillen, tranquilizers en antidepressiva.’ Nog één geluk: niet alle voorgeschreven pillen worden ook geslikt. In 2011 – het laatste jaar waarover desbetreffende cijfers beschikbaar zijn – werden 600 ton dit is 600.000 kilo ongebruikte geneesmiddelen in de apotheek afgegeven. Hoeveel er in de vuilbak belanden is niet gekend. 8
Nieuwe tactiek.
Vermits het patent van vele ‘blockbusters’ – middelen die jaarlijks meer dan 1 miljard dollar opbrengen – afloopt en de betrokken beursgenoteerde multinationals exorbitante winsten moeten blijven maken, wordt volgende tactiek aangewend: * zoveel mogelijk mensen ziek verklaren zoals met de cholesterol. Desnoods wordt er een nieuwe ziekte uitgevonden zoals ‘erectiele dysfunctie’. * zoveel mogelijk vaccineren tegen alles en nog wat. Tot en met het inenten van baby’s tegen een vorm van leverontsteking die slechts overgedragen wordt met bloed en seksueel verkeer. * perperdure geneesmiddelen voor zeldzame ziekten en specifieke kankers. Reeds in 2011 vroeg geneticus professor J. J. Cassiman zich af of €50.000 en meer om het leven van kankerpatiënten met enkele maanden te rekken, nog betaalbaar is? Gezondheidseconoom professor Lieven Annemans merkte daarbij op dat de uitgaven voor kankermedicijn op vijf jaar verdubbeld waren en jaarlijks stijgen met maar liefst 20%. Geslaagd dieet.
De kosten voor de geneesmiddelen swingen de pan uit! Dat deden zij voor enkele jaren ook in Duitsland, waar – in tegenstelling tot bij ons – de ziekenbonden niet zuilgebonden zijn en het met de bijdragen van hun leden moeten stellen. Toen in 2009 de ziekenfondsen het water tot aan de lippen stond, besloot de toenmalige federale minister van Volksgezondheid, Philipp Rösler, zelf arts, de industrie een dieet voor te schrijven. Tot dan toe besliste zij namelijk soeverein over de prijs van de geneesmiddelen, net als nu nog bij ons. En de prijzen lagen in het ‘rijke’ Duitsland vaak (tot 20%) hoger dan in andere Europese landen, zoals overigens ook bij ons. De farma-industrie werd bij wet verplicht met de ziekenbonden te 9
onderhandelen over prijsvermindering. Geraakten beide partijen niet akkoord dan werd van hogerhand een prijsvermindering van 16%(!) opgelegd. En over de toelating en de prijs van nieuwe geneesmiddelen besliste voortaan een commissie, waarin ziekenbonden, artsen en ziekenhuizen vertegenwoordigd zijn. In eerste instantie wordt nagegaan of het nieuwe geneesmiddel voordelen heeft op andere die reeds in de markt zijn. Geraken ze niet akkoord, dan beslist een scheidsgerecht. Resultaat: de ‘Kassen’ hebben geen klagen meer. En de bijdragen dienden niet te worden verhoogd. Het deed de farma-industrie niet echt pijn. En voorkwam dat de patiënt het gelag zou betalen. W.J. Duckaert in “Maar Natuurlijk” - nr. 59 - Jaargang 11 - Februari/Maart 2015
Het leven is ritme. Wie geen maat kan houden loopt naast de muziek van het leven. Toon Hermans
ELKE DEMENTIE IS EEN INDIVIDUEEL PROCES door Petra Essink 10
‘Er gaapt een kloof tussen de wetenschappelijke diagnose van dementie en de directe levenservaring van dementerende mensen en die van hun familieleden en verzorgers.’ Dat vertellen Marko van Gerven (1947), psychiater niet praktiserend en Christina van Tellingen (1949), consultatief antroposofisch arts. Om voor studenten aan de Hogeschool Leiden een boek te kunnen schrijven, begaven zij zich, samen met nog een antroposofisch arts, een verpleeghuisarts en enkele in de dementiezorg werkzame kunstzinnige- en dramatherapeuten, zo dicht als mogelijk, in de levenssfeer van mensen ‘van wie het ik steeds meer afstand neemt’. Naast alle indrukwekkende verhalen die ze te horen kregen, deden ze enkele bijzondere ‘vondsten’ over de zin en het verloop van het proces van dementie. De neuroloog, specialist ouderengeneeskunde of psychiater die de diagnose dementie, of alzheimer- dementie heeft gesteld, verdwijnt na het stellen van de diagnose vrij snel uit beeld. De rijke kennis en wijsheid van hoe om te gaan met dementerenden vonden van Gerven en van Tellingen op de werkvloer bij de therapeuten en ook bij familieleden. Van Tellingen: ‘Om dit boek te kunnen schrijven zijn we bottom-up te werk gegaan. Naast we ons vanzelfsprekend hebben verdiept in recente dementie-studies, zijn we vooral op zoek gegaan naar persoonlijke verhalen. Toen we deze bevindingen en observaties tenslotte vergeleken met ontwikkelingswetmatigheden uit de antroposofie, bleek dat op elkaar aan te sluiten.’ Van Gerven vult aan: ‘Het meest bijzondere was echter te ontdekken dat iedereen die werkt met demente mensen, als verzorger, therapeut of familielid, al lang weet hoe je met hen om kunt gaan. Puur vanuit empathie, intuïtie, medemenselijkheid en creativiteit wordt er op veel plekken fantastisch gewerkt met deze doelgroep. In die zin hebben wij niets nieuws ontdekt. We hebben het alleen opgeschreven.’ 11
Voor veel mensen is dementie een schrikbeeld: het zou ‘een zinloos lijden’ zijn. Wat is jullie beeld hiervan?
Van Gerven: ‘Al schrijvende is het voor ons duidelijk geworden dat je het proces van dementeren, hoe naar dit ook kan zijn, op geen enkele manier zinloos kunt noemen. In de periode dat iemands ik steeds meer afstand neemt, want dat is wat in toenemende mate gebeurt als iemand dementeert, kan er nog van alles gebeuren in een mensenleven. En vooral emotioneel zijn er nog ‘grote avonturen’ te beleven. Doordat het ik zich terugtrekt, verliezen onderdrukkingsmechanismen hun kracht. Onaffe zaken waar mensen tijdens hun leven niet aan toe kwamen, kunnen onverwachts naar buiten komen. Dementeren lijkt als zodanig een groot ‘afrondend’ verwerkingsproces.’ Het lijkt ook een zeer eenzaam proces te zijn. Op welke manier kunnen therapeuten of naasten helpen in dat verwerkingsproces?
Van Tellingen: ‘In deze laatste levensfase kun je mensen helpen om in verbinding te blijven met de wereld om hen heen. Maar dat kan uitsluitend vanuit een volledige acceptatie en oprechte bereidheid tot hulp. Een sleutelwoord bij het omgaan met dementerenden is authenticiteit. Zinvol werken met mensen in deze fase kan alleen als je als verzorger volledig bij jezelf en in het hier en nu aanwezig kunt zijn. Een toverwoord is ‘creativiteit’. Er bestaat geen vaststaand protocol of recept om dementerenden te ‘behandelen’. Welke fasen zijn er in het dementieproces? En welke omgang past er bij de verschillende fasen?
Van Tellingen vertelt over de vier achtereenvolgende fasen van steeds verminderende ik-beleving waar dementerende mensen 12
doorheen gaan. De fasen werden beschreven door Verdult en Feil. Voor het gemak hier schematisch weergegeven. De 4 fasen van ik-beleving tijdens het dementieproces Eerst fase van het bedreigde ik Tweede fase van het verdwaalde ik Derde fase van het verborgen ik Vierde fase van het verzonken ik. Slechts 14% van de mensen met dementie komen in deze laatste fase. De meeste mensen sterven in een van de eerdere fasen.
Beginnende geheugenproblemen Desoriëntatie in de eigen biografie, heden en verleden lopen doorelkaar heen Verlies van het talige vermogen. Alleen via de motoriek is nog communicatie mogelijk Iemand wordt bedlegerig en volledig zorgafhankelijk
Van Tellingen: ‘Er blijkt een duidelijke relatie te zijn met ontwikkelingsfasen in de vroege jeugd, zoals beschreven staan in het boek ‘De eerste zeven jaar’ van kinderarts Edmond Schoorel. Je kunt de eerste vier ontwikkelingsfasen van een kind, van lopen, spreken en denken tot en met het Ik-zeggen (zo rond het derde jaar), in omgekeerde volgorde terug zien in de fasen van dementie.’ Van Gerven: ‘Daarmee in overeenstemming blijkt ook de hulp die je kunt bieden bij dementie: deze lijkt op de zorg voor het kleine kind. In de eerste fase kan iemand teruggebracht worden naar bepaalde herinneringen (reminiscenties) via muziek of kinderliedjes bijvoorbeeld. In de allerlaatste fase gaat het contact, net als bij een baby, vooral via de huid. Hoe verder mensen zijn in het proces van het loslaten van hun Ik, hoe moeilijker het is om ze op een ‘gewone’ manier te bereiken. Je moet dus steeds vindingrijker worden in het slaan van de brug naar de ander. Als therapeut (of als 13
naastbetrokkene) moet je in staat zijn de brug naar de ander te maken. Daarnaast moet je ook bereid zijn om ‘af te dalen’ in diens gedesorganiseerde wereld. Dementie is daarmee ook een enorme ontwikkelingskans voor de therapeut of familielid. Tijdens ons onderzoek maakten we onder andere kennis met het werk van Naomi Feil, een Amerikaans deskundige op dit gebied. Ze laat zien dat elke fase van het dementieproces zijn eigen opgaven stelt. Indien de ‘boodschap’ van de eerste fasen goed wordt opgepakt en het tot een vorm van acceptatie komt van onverwerkte levensgebeurtenissen, komt de dementerende, aldus Feil, meestal niet in de laatste, niet-communicatieve fase van de ik-beleving. Hoe ze dat doet kun je zien in een heel ontroerend filmpje.’ (You Tube: Naomi Feil maakt contact) Hoe zit het precies met die kloof tussen wetenschap en praktijk?
Van Gerven: ‘Dat grote hoeveelheden hersencellen in de hersenschors van mensen die aan dementie lijden zijn afgestorven kan via hersenscans worden vastgesteld. Veel minder bekend is het feit dat er veel oudere mensen zijn met gedegradeerde hersenen, die niet dement zijn, maar nog vol bewustzijn. De afname van het hersenvolume is een natuurlijk verouderingsproces, iedereen krijgt ermee te maken. Echter lang niet iedereen wordt er dement van. Er moet dus meer aan de hand zijn. Iedereen wordt blijkbaar op zijn eigen manier oud. Tot op heden heeft men zo’n 50 verschillende soorten dementie gedefinieerd. In 2012 werd door een aantal hoogleraren uit de dementiezorg een ingezonden stuk in de krant geplaatst met als titel dat Alzheimer een mythe is en niet bestaat (Olde Rikkert e.a. 2012). Het lijkt er eerder op dat ieder het dementieproces op een individuele wijze doormaakt. Van Tellingen: ‘Een ander bekend, maar ook nog steeds onbegrepen fenomeen is de zogenaamde terminale helderheid. Mensen die aan het eind van hun leven in een toestand van verminderd bewustzijn 14
verkeren, kunnen vlak voor het sterven een periode, variërend van enkele minuten tot enkele dagen, normaal en helder bij bewustzijn zijn, zonder ziekteverschijnselen. Soms ‘ontwaakt’ iemand vlak voor het overlijden uit de dementie en neemt bewust afscheid in het besef van het naderende einde. Dat dit gebeurt ondanks de grote hoeveelheid afgestorven en verklitte hersencellen, is niet uit te leggen vanuit de heersende gedachte dat de geest een product is van ons fysieke lichaam.’ Zijn er risicofactoren aan te geven, die dementie kunnen veroorzaken? En kun je iets doen, of laten, om het risico te verminderen? Van Gerven: ‘Het is een interessant gegeven dat er zeer veel verschillende risicofactoren zijn voor het krijgen van dementie. Bijvoorbeeld: oud worden, roken, slechte voeding, verslaving, chronische stress en trauma. Het levensscript neigt kennelijk tot een op veel verschillende manieren tot expressie brengen van een dementie. In beweging blijven, zowel psychisch als lichamelijk, sociaal geïnteresseerd zijn, nieuwsgierigheid en betrokkenheid op anderen, lijkt het beste medicijn tegen alle verouderingsprocessen. Dus ook tegen dementie. Samenvattend kun je zeggen dat dementie een versterkt verouderingsproces is, waarin angsten, psychosen of negatieve stemmingen zich als elementen van het vroegere leven aandienen.’ Ik haal een bewoonster van de psychogeriatrie, mevrouw E, op met de rolstoel om haar voor de eerste keer mee te nemen naar de therapieruimte. Ze is fysiek gezond en mankeert niet veel behalve dat… ze schreeuwt, de hele weg, in een onbegrijpelijke taal, verward, in paniek, angstig. Op de drempel is ze even stil: ze neemt de ruimte in zich op. Als we bij de tafel zitten en ik het papier voorbereid, vraagt ze van alles, onverstaanbaar en soms jammerend. Ik probeer haar gerust te stellen, uit te leggen waarom we hier zijn en wat we gaan doen: niets helpt. In enige wanhoop pak ik de penseel en begin lucht, een zon, een 15
huisje te schilderen voor haar: het huis als symbool voor het lichaam, zoals in kindertekeningen volgens een onderzoek dat we een paar jaar eerder gedaan hebben. De zon is daarin het symbool voor het ik. Het is zover dat alles zichtbaar is, ze is langzaam stil geworden en kijkt intensief naar de schildering. Dan geeft ze een geluid en pakt mijn arm, ik kijk opzij naar haar en ze neemt de penseel van mij. Ze doopt die in het blauw en trekt een lijn van onder het huisje naar de zon in de lucht. Ze kijkt voldaan: het is goed zo. Ik breng haar terug. Nog voor ik haar opnieuw zal ophalen blijkt ze onverwacht twee dagen later te zijn overleden, totaal onverwacht: terug naar de zon! Verslag van een kunstzinnig therapeute, fragment uit Dementie, een integrale benadering. Aan het boek werkten mee: Jacqueline Stoop, Mieke Merckx, Marjolein Baars, Connie Alblas, Marie-Josee Gijsberts, Arie Bos. De eindredactie werd gevoerd door Christina van Tellingen en Marko van Gerven. Het boek verscheen in het najaar van 2014, als deel 11 in de serie Bolk’s Companions. Info: www.louisbolk.nl
Literatuur: Feil N. The Validation Breakthrough. Baltimore 2010. Olde Rikkert M, Verbeek M, Verheij F et al. De ziekte van Alzheimer bestaat niet. NRC 2012; 11 april. Verdult R. De pijn van dement zijn. Manuscript, 2003. Emond Schoorel, De eerste zeven jaar, Christofoor, 1998.
16
TIJD en RITME Tegenwoordig zijn er talloze mensen die geen tijd hebben of denken dat ze geen tijd hebben. Voortdurend voelt men zich opgejaagd door allerlei verplichtingen, zakelijke besprekingen of andere afspraken, en zucht men onder een al dan niet feitelijke druk. Bij velen is het al een soort manie geworden om bij de minste of geringste aanleiding de agenda te voorschijn te halen. En het zijn niet alleen de topfunctionarissen, politici of managers die aan dit tijdgebrek lijden. In zekere mate schijnt iedereen die een beroep uitoefent door deze ziekte aangetast te zijn, zodat hij of zij steeds tijd te kort komt. De mens is tegen het stijgende tempo van onze door de techniek gedicteerde samenleving veelal niet meer opgewassen en hij raakt in zijn ‘ziel’ buiten adem! Hij wordt onrustig en onzeker omdat zijn eigen tempo de snelle ontwikkelingen niet meer kan bijhouden. Het lijkt wel of wij het comfort en de welvaart van de westerse maatschappij moeten betalen met onrust en gejaagdheid. Het is ironisch maar waar, dat juist in deze eeuw van de tijdbesparende hulpmiddelen – van stofzuiger en wasmachine via mobiele telefoon en auto tot straalvliegtuig toe- de mensen steeds minder tijd hebben. Zou er misschien een verborgen paradoxale samenhang bestaan tussen deze twee feiten?
17
Dit is de vraag die auteurs Walther Bühle en Alfred Schütze zich stellen in de Brochure Sociale Hygiëne – Gezichtspunten - Tijd en Ritme nr. 13 – Uitgegeven door het Centrum Sociale Gezondheidszorg en bij VitaéSana te bestellen. In dit schijnbaar onoplosbare tijdsprobleem ligt tegelijkertijd de oorsprong verborgen van talrijke ziekten, vooral van hun vele voorstadia in de vorm van nervositeit. Het is algemeen bekend dat mensen die onder voortdurende druk staan en zich opgejaagd voelen, tenslotte ook lichamelijk ziek kunnen worden. Ook zware psychische stoornissen, zoals bepaalde neurosen, vinden hier hun oorsprong. De mens beleeft de tijd bewust. Hij kan de tijd zelfs meten met behulp van een klok en kalender. Toch blijkt de gang van de tijd, zoals hij zich in ons bewustzijn spiegelt, aan nog heel andere wetten onderworpen te zijn dan die, welke door de klok worden bepaald: de invulling, onze zijnstoestand, het temperament, de leeftijd, … Ook de dynamiek van de tijd is voor ieder levend wezen anders. Waarop berust nu eigenlijk het verschil in beleven van het verloop van de tijd en wat is de typisch menselijke maatstaf voor de tijd? De polariteit van dag en nacht verdeelt ons bestaan in fasen van waken en slapen. Uit deze zeker niet vanzelfsprekende, ons door de natuur opgelegde regeneratiepauze van de slaap zouden we voor de besteding van onze tijd veel kunnen leren. Het bekijken van het plantenleven is ene geschikt middel om de gejaagde moderne mens tot rust te brengen en te verkwikken. De plant ontluikt, bloeit en draagt vrucht steeds op de juiste tijd en in overeenstemming met de ritmen van de kosmos. Wij plegen door onze levenswijze roofbouw op de diepere levenspool van ons organisme. De belangrijkste nerveuze kwaal van de mens is de slapeloosheid, waaraan tegenwoordig steeds meer en meer mensen lijden. De gejaagde mens van heden is steeds minder in staat de toestand van ontspanning, die het leven zelf vereist, tot stand te brengen. Hij kan het instrument van het waakleven, het centrale 18
zenuwstelsel, niet meer ‘loslaten’ en daardoor niet meer in zijn ziel ‘uitademen’ dat wil zeggen inslapen. De wereld van de slaap is meer of minder ontoegankelijk voor hem geworden. Daardoor zou ieder die begint te lijden aan slaapstoornissen zich allereerst moeten afvragen of hij de juiste verhouding tot de tijd en het natuurlijke ritme dreigt te verliezen of misschien al verloren heeft. Klaarblijkelijk moeten we op een hoger niveau een nieuwe bewuste verhouding tot de tijd vinden, die aangepast is aan ons ware mens-zijn, iets dat planten en dieren op hun trap van ontwikkeling vanzelf bezitten. Dit geldt des te sterker naarmate we door technische beroepen en/of door het leven in een grote stad verder van een natuurlijk ritme afstaan. Pauzeren op het juiste ogenblik is een goede preventie tegen gejaagdheid en onrust. Bovendien bereidt iedere ontspanning op de juiste tijd ons overdag reeds voor op de ‘moeder van alle pauzes’ de diepe, gezonde slaap ‘s nachts. Tijd hebben voor de ander is zeer belangrijk! Het is een bedroevend feit dat de echt levende betrekkingen tussen mensen steeds meer verloren dreigen te gaan. Te weinig tijd hebben voor elkaar is ziekmakend. Blijkbaar hebben wij een goede verhouding tot de tijd ook nodig om liefde als hoogste sociale kracht in onszelf te ontwikkelen. Niet alleen voor anderen, maar ook in wisselwerking met onszelf en voor de eigen ontwikkeling hebben we dagelijks enkele ogenblikken nodig waarin we – al is het nog zo kort – tot onszelf kunnen komen. Het vermogen tot inkeer is belangrijk. De kracht die tot uitdrukking komt in de zelfbeschouwing onderscheidt ons van het dier en kan men bewust oefenen. Zie: ‘De weg tot inzicht in hogere werelden’ van Rudolf Steiner. Creëer momenten van innerlijke rust en leer het wezenlijke van het onwezenlijke onderscheiden. Als iemand werkelijk niet meer tijd zou kunnen vrijmaken, dan zijn vijf minuten per dag voldoende. Het gaat erom hoe deze vijf minuten gebruikt worden. 19
Oefening: ‘Het gaat er om dat de mens zich volledig losrukt uit z’n dagelijks leven. Zijn gedachten en gevoelens dienen een andere kleur te krijgen dan anders. Hij haalt zich zijn vreugde en verdriet, zijn zorgen, ervaringen en daden voor de geest. En hij stelt zich daarbij zo in dat hij alles wat hij in het leven meemaakt, bekijkt vanuit een hoger gezichtspunt. Slaagt hij daarin, dan komen zijn persoonlijke belevenissen in een nieuw licht te staan. Zolang dit lukt, is hij evenzeer verbonden met het onwezenlijke als met het wezenlijke. Het is alsof je de hele dag in een stad hebt doorgebracht en het kleinste van even dichtbij hebt gezien als het grootste. Maar ‘s avonds klim je op een nabijgelegen heuvel en overzie je alles in één keer. Dan vertonen de delen van de stad zich in andere onderlinge verhoudingen dan wanneer je er middenin staat.’ Op deze wijze bereidt men zich voor om nieuwe indrukken uit de buitenwereld met ander ogen te bezien, dat wil zeggen men leert hun werkelijke wezen beter en sneller doorgronden. Zo dringen wij door tot de kern van de gebeurtenissen, die niet aan tijd gebonden is. Wij worden dan niet door de stroom van de verschijnselen meegesleurd, we worden geen slaaf van de tijd, maar maken een begin met de beheersing ervan. De grote kunst van tijd hebben berust vooral hierop, dat men het belangrijke van het onbelangrijke weet te onderscheiden en door het achterwege laten van wat niet de moeite waard is, tijd vrij krijgt voor het belangrijke. Wie zich gedurende enige tijd op de hierboven beschreven oefening richt, zal in het dagelijks leven merken dat hij z’n taken beter volbrengt omdat hij zijn aandacht direct op het wezenlijke kan richten. Men krijgt meer ‘tegenwoordigheid van geest’ met andere woorden, men heeft meer tijd dan vroeger. Ritme vervangt kracht. Euchronie (van het Grieks eu =goed en chronos=tijd) zouden we het vermogen kunnen noemen om met de tijd op de juiste wijze om te gaan. Het beoefenen van deze levenskunst vereist kennis van de omgang met de geheimen van het ritme. Pas in de allerlaatste tijd is de wetenschap zich met het onderzoek van het ritme gaan bezighouden. Hier heersen krachten en wetmatigheden die 20
nog grotendeels onbekend zijn. Bij onze beschouwingen over de tijd zijn we uitgegaan van het oer-ritme van het leven, de afwisseling tussen waken en slapen. Dit fenomeen leert ons, dat het wezenlijke van elk ritme erin bestaat, dat het tussen twee polariteiten bemiddelt en dat het tegengestelde spanningen of fasen tot een harmonische eenheid kan brengen. Alleen daar waar deze kracht van het ritme, die een oerlevensvoorwaarde is, zich op een natuurlijke wijze doet voelen of bewust beoefend wordt, heerst een heilzaam evenwicht, de juiste voorwaarde voor gezondheid van lichaam en ziel. ‘Tijd hebben’ betekent in zekere zin steeds het ritmische midden weten te vinden tussen de veelal tegengestelde eisen en plichten, wensen en plannen van het leven. We moeten proberen ons leven bewust op ritmische wijze in te delen, zodat we meer tijd zullen hebben. Als ritmisch terugkerende tijdseenheden komen voor de menselijke levensloop allereerst in aanmerking: de dag, de week, de maand, het jaar. Vroeger leefde de mens geheel vanzelfsprekend met de jaargetijden. Tegenwoordig zijn deze natuurlijke ritmen grotendeels doorbroken of verlaten… Om nu opnieuw ritme te kunnen scheppen, is het nodig om uit inzicht in de wetmatigheden van leven en geest te handelen. Van belang is verder een ritmisch beoefende zelf-opvoeding, die bijvoorbeeld ook daarin kan bestaan, dat we de dag beginnen met het richten van onze blik op de dingen en doelstellingen die voor ons liggen en dat wij de dag besluiten met een korte terugblik. Wie dagelijks dergelijke oefeningen trouw doet, hetzij in gebedsvorm, hetzij in gedachten, liefst op hetzelfde uur, zal bemerken dat zijn verhouding tot de tijd en tot zijn eigen levensloop daarmee harmonischer wordt. Geduld, gij wonderbaarlijk woord! Wie u beleeft, wie u begrijpt, Voelt tot begrip zich aangespoord, Hoe Godheid schept, hoe Godheid rijpt! (Christian Morgenstern) 21
Inderdaad behoort het geduld met onze medemensen en met onszelf tot de grootste deugden van het tijd-hebben. Als de mens jachtig leeft, moet hij noodgedwongen aan de oppervlakte van de gebeurtenissen blijven en ook zichzelf kan hij dan niet in zijn ware wezen leren kennen. Voor elke ‘verdieping’ is tijd nodig. Maar het is pas in die verdieping dat we het wezen van een zaak kunnen ontmoeten, in het materiële het ideële trachten te begrijpen en in het eindige het oneindige vermoeden. Men zou ook kunnen zeggen: Wie geen tijd heeft, vindt in de tijd ook niet de eeuwigheid, hij snoert zich integendeel steeds meer van haar af. Ook de vruchten van ons leven hebben de tijd nodig om te rijpen. In de echte rijpheid van de persoonlijkheid openbaart zich echter altijd de langzame doorbraak van de eeuwige kern in het rijk van de vergankelijkheid. Om krachtig en gezond van ziel te blijven, om alle levenssituaties met tegenwoordigheid van geest tegemoet te treden, moeten wij het ideële in de wereld en in onszelf, dat zich in de loop van de tijd in telkens andere metamorfosen aan ons voordoet, in zijn bestendigheid en onveranderlijkheid kunnen vatten, anders dreigt onze ziel te verdrinken. Lukt het ons door de sluier van het vergankelijke heen iets eeuwigs waar te nemen, dan kunnen de gebeurtenissen ons ook dan niet meer overweldigen, wanneer ze het tempo aannemen dat tegenwoordig meer en meer gebruikelijk schijnt te worden. We zijn dan niet meer hulpeloos overgeleverd aan de tijd, maar hebben een vast punt gevonden van waaruit we in staat zijn het wisselende spel van de gebeurtenissen rustig te overzien, het te ordenen, te schiften en -voor zover ons dat juist lijkt- ons ermee te verbinden. Samenvatting gemaakt voor VitaéSana door Henk Mesuere
22
Gezichtspunt nummer 54 Gezond denken over bewegen, een verrassende kijk op onze spieren. Iedereen weet wel dat zenuwen en spieren een belangrijke rol vervullen in ons lichaam en onontbeerlijk zijn bij het bewegen. De meeste mensen vinden het ook een vanzelfsprekend idee dat wij onze spieren in onze macht hebben. Toch haalt Rudolf Steiner deze vanzelfsprekendheid onderuit, door te stellen dat motorische zenuwen eigenlijk niet bestaan. Motorische zenuwen zijn volgens hem ook sensibele zenuwen. Wat is precies het verschil hiertussen? Leen Mees, de inmiddels overleden antroposofische arts, ging op zoek naar de werkelijkheid achter deze woorden en in deze brochure neemt hij ons op een lichte, toegankelijke manier mee in zijn onderzoek hiernaar en komt tot verrassende conclusies. Overzicht : Gezichtspunten via VITAéSANA te verkrijgen De brochures kosten € 4,40 (verzendingskosten 2015 inbegrepen) per stuk nr. 1- Antroposofische geneeskunst (Nico Francken) nr. 2- Nervositeit (Jaap van de Weg) nr. 4- Allergie (Otto Wolf) nr. 5- Mens en werk (A.H.Bos) nr. 6- Euritmietherapie (Roel Munniks) nr. 7- Depressie (A.J.Welman) nr. 8- Koorts (Peter Staal) nr. 9- Verslaving (Jac Hielema & Jelle van der Meulen) nr. 10- Aids en het ik (Arie Bos) nr. 11- Ziek-zijn, beter worden. Hyperventilatie en hoge bloeddruk (Aart v.d.Stel) nr. 12- Antroposofische geneesmiddelen (Huib de Ruiter) nr. 13- Tijd en ritme (Walther Bühler&A.Schütze)
23
nr. 14- Vermoeidheid (Paul Meuwese) nr. 15- Mens en voeding (Machteld Huber) nr. 16- Biografie en ziekte (Jan Saal) nr. 17- Grenzen aan de automatisering (Paulus Morssink) nr. 18- Seksualiteit (dubbelnummer) (Manfred van Doorn) nr. 19- Verplegen vanuit antroposofisch perspectief (Patricia Wessels) nr. 21- Spreken en spreektherapie (Xandor KoesenYork) nr. 22- (Anti)conceptie (Luc Vandecasteele) nr. 23- Antroposofische fysiotherapie (Marie-J.Gijsberts, Bert v.d.Hart, Jos Hendriksma, Frank Sloot) nr. 24- Omgaan met angst (Jeanne Dictus) nr. 25- Orgaandonatie (Madeleen Winkler&Roel den Dulk) nr. 28- Heilpedagogie (Michel Gastkemper) nr. 29- Kunstzinnige therapie (Jan Saal) nr. 30- Burn-out (Jaap v.d.Weg) nr. 32- Vrouwenzaken (Johanna Priester) nr. 33- Salutogenese, oerbronnen van gezondheid (Michaëla Glöckler) nr. 34- Genezende klanken en vormen – Chirofonetiek (Alfred Baur) nr. 35- RSI Kop en staart van de muisarm - (Josée Hendriksma) nr. 36- Sociale gezondheidszorg in levensloop en gemeenschapsvorming (Jan saal) nr. 37- Slapen en slaapproblemen (diverse auteurs) nr. 38- Het wezen van kunstlicht (Wilfried Nauta) nr. 39- Psychosociale hulpverlening (Jeanne Dictus) nr. 40- Zingeving in de laatste levensfasen (Jan Saal) nr. 41- Slapen en waken (Joop van Dam) nr. 42- Inenten (Marleen Winkler en Pieter Meester) nr. 43- Gezond op reis (Mieke Linders) nr. 44- Over plaaggeesten, spoken en engelen (Jaap van de Weg) nr. 46- Adem en ademhalingsproblemen (Jaap van de Weg) nr. 48- Badtherapie: De levende kracht van water - C. Hukema nr. 49- Kanker: Een visie op ontstaan, werking en behandeling Jan Saal
24
nr. 50- Karma : gezondheid en ziekte nr. 51- Genezen via de huid : manuele therapie nr. 52- Darmklachten, een visie op onze spijsvertering nr. 53- Biodynamischre landbouw nr. 54- Gezond denken over bewegen L.F.C. Mees GEZICHTSPUNTEN : DUBBELNUMMERS de dubbelnummers € 7,10 (verzendingskosten 2015 inbegrepen) per stuk nr. 20- Gids voor ziektepreventie en zelfmedicatie (P.Meuwese) nr. 26- Levensvragen. Een vraagbaak bij biografisch zelfonderzoek (Roel den Dulk) nr. 27- Stervensbegeleiding. Hulp bij sterven (René Zeylmans) nr. 31- Praktische oefeningen voor een innerlijke ontwikkeling (Roel den Dulk) nr. 47- Alcohol, wat doet het met ons (Jaap van de Weg) GEZICHTSPUNT : SPECIALE UITGAVE Te bekomen door overschrijving van 9,00 euro op onze rekening nr. 45- Leven met reuma – met DVD – ANDERE PUBLICATIES : -Kanker en Iscador. Gratis HOE BESTELLEN? Deze publicaties worden, na betaling van het verschuldigde bedrag op bankrekening: BE94 5230 4002 5814 t.n.v. Vereniging Antroposofische Gezondheidszorg met vermelding van nummers/titel(s), verzonden aan uw adres. Bij betaling van het lidgeld van VitaéSana - VAG mag je een gratis gezichtspuntje kiezen uit bovenstaande nummers, vermeld het nummer bij ‘mededeling’ op je overschrijving. Het wordt u dan toegestuurd. Bestellen per e-mail kan ook via
[email protected] Na ontvangst van betaling wordt alles toegestuurd.
25
Terugbetaling van de gezondheidszorg z.o.z. LIBERALE MUTUALITEIT Homeopathie Een terugbetaling van 20% van de aankoopprijs van erkende homeopathische producten die door een geneesheer werden voorgeschreven en in een apotheek werden aangekocht. De terugbetaling gebeurt na het indienen van de attesten van vergoedbare farmaceutische verstrekkingen in het kader van de bijkomende verzekering, afgeleverd door uw apotheker. Worden o.a. niet terugbetaald : voedingssupplementen, Chinese kruiden, oligo-elementen, allopathie, plantaardige producten en buitenlandse labo’s. Osteopathie - chiropraxie en manuele therapie Een tegemoetkoming van 10 euro per behandeling door een osteopaat, chiropractor of manuele therapeut, met een maximum van 6 behandelingen per jaar voor een alleenstaande en 12 behandelingen per jaar voor een gezin. Iedere erkende osteopaat, chiropractor en manuele therapeut ontvangt van ons ziekenfonds een getuigschriftenboekje. Na afloop van iedere sessie overhandigt hij u een getuigschrift aan de hand waarvan u de tussenkomst bij uw ziekenfonds kunt aanvragen. Acupunctuur Een tegemoetkoming van 10 euro per behandeling door een acupuncturist met een jaarlijks maximum van 6 behandelingen voor een alleenstaande en 12 behandelingen voor een gezin. Naast geneesheren-acupuncturisten komen ook de verstrekkers aangesloten bij een geregistreerde beroepsvereniging voor acupuncturisten in België in aanmerking : BAF – ABADIC – EUFOM De tussenkomst wordt uitbetaald na voorlegging van het getuigschrift afgeleverd door de acupuncturist.
26
Belangrijk De terugbetaling van de 5 hiervoor vermelde therapieën is combineerbaar maar mag in het totaal het maximum voorziene bedrag per jaar niet overschrijden : 124 euro v. een gezin en 62 euro voor een alleenstaande CHRISTELIJKE MUTUALITEIT Homeopathie : Uw CM-voordeel en voorwaarde lid zijn van CM. CM betaalt 30 procent van uw uitgaven voor homeopathische geneesmiddelen terug. Deze tegemoetkoming is onbeperkt, er is dus geen jaarlijks maximumbedrag. Voor homeopathische magistrale bereidingen geldt eveneens een tegemoetkoming van 30 procent van uw uitgaven maar met een maximum van 50 euro per jaar per persoon. De geneesmiddelen zijn voorgeschreven door een arts die erkend is door het Riziv en aangekocht bij een apotheker die in België is gevestigd. De producten komen voor op de lijst waarvoor een CMtegemoetkoming is voorzien. Ze worden op het attest van de apotheker aangeduid met een asterisk (*). BOND MOYSON Alternatieve geneeswijzen - Homeopathie Per jaar wordt 20% van de uitgaven voor de aankoop van homeopa-thische geneesmiddelen terugbetaald, met een maximum van 75 €. Voorwaarden? De homeopathische geneesmiddelen moeten voorge-schreven worden door een arts. De producten moeten aangekocht worden in een apotheek en voorkomen op een door de mutualiteit samengestelde lijst. Wat moet ik doen? De apotheker bezorgt u een computerattest waarop alle aangekochte homeopathische geneesmiddelen vermeld staan die voor een tegemoetkoming in aanmerking komen. 27
VLAAMS EN NEUTRAAL ZIEKENFONDS Voor de homeopathische geneesmiddelen : een tegemoetkoming van 50 % van de aankoopprijs met een maximum van EUR 75 / jaar. Voor de antroposofische en fytotherapeutische* geneesmiddelen Een tegemoetkoming van 50 % van de aankoopprijs met een maximum van EUR 50 per jaar. Alternatieve raadplegingen Raadplegingen voor niet-conventionele praktijken nl. acupunctuur, antroposofische geneeskunde, chiropraxie, hippotherapie (voor patiënten met autisme of een motorische handicap), homeopathie en osteopathie worden gedeeltelijk terugbetaald. De tussenkomst bedraagt 10 euro per bezoek, met een maximum van € 50 per kalenderjaar en per rechthebbende. Dit maximum geldt voor alle disciplines samen. ONAFHANKELIJK ZIEKENFONDS Alternatieve geneeswijzen ■Homeopathie – fytotherapie: kent 50 % tussenkomst toe voor wie een beroep dot op erkende homeopathische middelen tot € 75,00 per persoon/per kalenderjaar en tot € 186,00 per gezin/per kalenderjaar. ■Chiropraxie, osteopathie en acupunctuur: € 10,00 per zitting, tot 5 zittingen per persoon, per kalenderjaar. En daarbovenop betaalt OZ je voor 10 extra zittingen per gezin/per kalenderjaar nog eens € 10,00 per zitting terug. VOORWAARDEN Homeopathie – fytotherapie ■In regel zijn met de OZ-bijdragen comfort of standaard. ■De geneesmiddelen moeten voorgeschreven zijn door een arts en afgeleverd door een apotheker. 28
Chiropraxie, osteopathie en acupunctuur ■In regel zijn met de OZ-bijdragen comfort of standaard en voor de 10 extra zittingen in regel zijn met de OZ-bijdragen comfort. ■Behandeling moet gebeuren door een geneesheer of kinesist (bij acupunctuur kan ook een A1 verpleegkundige). ■De osteopaat moet vermeld staan op de lijst van erkende osteopaten. HOE BEKOMEN Homeopathie – fytotherapie ■Bij OZ een door de apotheker afgeleverd attest indienen. Chiropraxie en acupunctuur ■Bij OZ een betalingsbewijs indienen. Osteopathie ■Bij OZ het door het intermutualistisch goedgekeurde standaarddocument voorleggen. Veranderen van ziekenfonds? U belt eenvoudig het ziekenfonds van uw keuze, zij regelen de nieuwe aansluiting en tevens de opzeg bij uw huidige ziekenfonds.
29
WIST U DAT U MET UW VERZEKERINGSPOLISSEN MEER KUNT DOEN DAN ALLEEN MAAR VERZEKEREN? DAT U MET BELEGGINGEN MEER KUNT DOEN DAN ALLEEN MAAR BELEGGEN? TOCH KUNT U DAT! Het makelaarskantoor ETHIS staat namelijk jaarlijks minimum 10% van zijn commissie af aan een organisatie van uw keuze, een organisatie die u zelf de moeite waard vindt.
Er worden nu reeds 35 organisaties in aanmerking genomen, waaronder het VitaéSana - VAG. U kunt dus zulke initiatieven financieel steunen zonder dat het u iets kost en met behoud van alle waarborgen die uw polissen u toezeggen. Het volstaat dat u ETHIS aanduidt als uw makelaarskantoor. Als bijkomend voordeel kunt u steeds beroep doen op deskundig advies.
Enkele toelichtingen op volgende bladzijde.
30
Ethis verzekeren CVBA is geen verzekeringsmaatschappij. U sluit uw polis af met de verzekeringsmaatschappij naar uw keuze. ETHIS treedt op als tussenpersoon. U kunt ook voor polissen, die u in het verleden hebt afgesloten, ETHIS als uw makelaarskantoor aanduiden. Het hoeven dus geen nieuwe polissen te zijn. U hoeft zelf geen stappen te ondernemen. Met uw akkoord zal ETHIS het nodige doen. Alle verzekeringen komen in aanmerking: brand, auto’s, burgerlijke aansprakelijkheid, hospitalisatie enz... Er kan worden onderzocht of u niet te laag of te hoog verzekerd bent en of er betere of goedkopere alternatieven op de markt zijn. En niet te vergeten: bij uw beleggingen kan ETHIS u eveneens behulpzaam zijn, in het bijzonder voor levensverzekeringen, pensioensparen, beleggingsfondsen en leningen, groepsverzekeringen, vrij aanvullend pensioen e.d. Ook is er agentuur van de TRIODOSBANK, waardoor alle openingen van rekeningen en beleggingen kunnen verzorgd worden. Voor steun gaat de aandacht naar organisaties die op spirituele basis werken en een hoger doel nastreven. Zuiver commerciële ondernemingen en politieke partijen komen niet in aanmerking. In 2003 werden gesteund o.a. vzw Landwijzer (biologisch dynamische landbouw), Steinerscholen, De Christengemeenschap, Greenpeace, het V.A.G. en vele andere. U kunt zelf ook een organisatie aanduiden die door ETHIS kan worden aanvaard. Zaakvoerder is Leon Vervecken. U KUNT DUS AAN UW POLISSEN EEN INTERESSANTE MEERWAARDE GEVEN Wend u onbevangen tot CVBA ETHIS VERZEKEREN, Draaiboom 42, 2242 Pulderbos e-mailadres:
[email protected] Tel. en fax 03 / 484 44 50
31
VITAéSANA Vereniging voor Antroposofische Gezondheidszorg (V.A.G.) vzw Association pour les Soins de Santé Anthroposophiques (A.S.S.A.) asbl Klokstraat 10, B 2600 Berchem Er is in de mate van het mogelijke permanentie voorzien op maandag- en woensdagvoormiddag van 9.30 tot 12.00 uur Onze werking is geheel afhankelijk van de lidgelden en bijdragen die wij van leden en sympathisanten ontvangen. U kan zich als lid melden door overschrijving op onze rekening nr. 523-0400258-14 t.n.v. Vereniging Antroposofische Gezondheidszorg. Als lid hebt u jaarlijks recht op een gezichtspunt naar keuze (lijst zie p. 23) Het richtbedrag voor - een individueel lid is € 25 - het hele gezin is € 30 - voor een vereniging vanaf € 40 tot… naar eigen vermogen. - U kan ook maandelijks een vast bedrag storten, zoals veel leden doen. - Wij zijn uiteraard blij met elke schenking. bankrekening: 523-0400258-14
tel. +32 (0)476 / 562 491 e-mail
[email protected] web: www.vitaesana.be
32
