Nieuwegein. Waterroute. Een ontdekkingstocht op de fiets

Waterroute Nieuwegein Een ontdekkingstocht op de fiets

Kijk voor actuele route-informatie op www.nieuwegein.nl/eropuit Hier vindt u oak andere wandel-, fiets en skateroutes in en am Nieuwegein.

Waterroute Nieuwegein Een ontdekkingstocht

op de fiets

Water. Het kamt gewoon uit de kraan en verdwijnt gewoon weer in het rioal. Maar hoe vanzelfsprekend

is vers water uit de kraan eigenlijk? Enwaar blijft rioolwater? Wie zorgt ervoor dat 26.000 huishoudens in de gemeente droge voeten houden en waarom zijn er zoveel kanalen in Nieuwegein?Wat kunt u zelf doen am het water in de sloot achter uw huis schoon te houden? Om u een antwoord te geven op deze en andere vragen hebben de GemeenteNieuwegein, drinkwaterbedrijfVitens en waterschap HoogheemraadschapDe Stichtse Rijnlanden in samenwerking met enkele bewoners een fietsroute langs water opgezet.Tijdensdeze route maakt u kennis met eeuwenoude sluizen en forten maar oak met vormen van modern waterbeheer zoals afgekoppelde regenpijpen en wadi's. De route is niet alleen leerzaam,maar oak mooi. Al fietsend kamt u langs de Hollandse Ijssel,Vreeswijk, de Plofsluisen de Galecopperdijk. DeWaterroute Nieuwegein bestaat uit drie deelroutes: de Kanalenroute (11 km.), de IJssel-en Lekroute (12 km.) en de Plas-en weteringroute (20 km.). Alle deelroutes beginnen en eindigen bij het Milieu Educatie Centrum in ParkOudegein. In dit boekje vindt u routebeschrijvingen en informatie over interessante waterpunten waar u langs fietst. In en am de stad zijn de routes gemarkeerd met stickersop lantarenpalen e.d. Zo hoeft u niet steedste lezen, maar u kunt oak rondkijken tijdens het fietsen.

Legenda routekaarten -

Plas- en Weteringroute

-

Kanalenroute

(!

-

IJssel- en Lekroute

~

-----.

Inkortmogelijkheid

... 0

li1

Kijkpunt

~

•

Sluis

111111

Watertoren

RWZI Ri00 Iwaterzu iveri ngs insta IIati e

Horeca Parkeerplaats

Molen Gemaal

Voet-/fietsveer

i

Informatiepaneel

\

Door de waterroute te fietsen maakt u kennis met de vele aspectenvan water uit verleden, heden en toekamst. Eénding blijkt daaruit zonneklaar.Gemeente,waterschap en drinkwaterbedrijf kunnen hun taken niet uitvoeren zander uw medewerking. In deze brochure staan tips en adviezen hoe u een bijdrage kunt leveren aan de waterkwaliteit en een duurzaam waterbeheer,de basisvan een goed leven in Nieuwegein. Veel fietsplezier!

o

I

I I

I

Naast de zorg voor waterkwaliteit speelt de beheersing van de hoeveelheid water een grate rol in het werk van de Gemeente Nieuwegein en waterschap Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden.

Plas- en wetering route

Kijkpunten o Molen Oudegein Vroeger was windkracht nodig am water uit de polders van Nieuwegein af te voeren.Vele poldermolens deden dat werk. Zo oak de Wipwatermalen die van 1640 tot 1945 ·depolder Oudegein bemaalde.Dat gebeurde op een andere piek dan waar de molen sinds 2003 staat. Op zijn nieuwe piek heeft de molen een nieuw bovenhuis gekregen, maar de ondertoren en koker zijn origineel. In het bovenhuis sliep de watermolenaar in een bedstede,in de andertoren had hij een stookplaats. In natte perioden was de molenaar constant aanwezig. Zodra er wind stand moest hij aan de slag am de molen te laten draaien en malen.

Waterafvoer Droge voeten, dat is van levensbelangin het laaggelegen Nieuwegein. Vooral in de winter, als er veel neerslagvalt, voorkomt het waterschap wateroverlast door afvoer van overtollig water. Zou het waterschap dit niet doen dan zouden grate delen van Nieuwegein te moerassigzijn am er te wanen. Overtollig regenwater kan via slaten wegstramen naar een afwateringskanaal of wetering. Sommigeweteringen in Nieuwegein zoals de Nedereindseen de GalecopperWetering zijn al sinds de middeleeuwen in gebruik. Vanuit de weteringen pompen gemalen het water naar rivieren en kanalen.Vroeger gebeurde dat met windkracht, nu met sterke elektrische gemalen.

Water vasthouden Met behulp van stuwen en gemalen regelt het waterschap de waterstand in slaten en weteringen. In de zamer kan het soms zo droog zijn, dat 'vreemd' water moet worden binnengelaten. Dat water is vrij voedselrijk en dus ongunstig voor de waterkwaliteit. Beter zou het zijn ais je in natte tijden water vast kunt houden. Dat 'gespaarde' water kun je in de zomer gebruiken am watertekorten aan te vullen. Dat kan als er in woonwijken meer ruimte beschikbaar is am water tijdelijk op te slaan. Daarvoor hebben de gemeente Nieuwegein en het waterschap veel projecten in uitvoering en op de tekentafel. In 'De Nieuwe Waterweg' (pag. 11) leest u er meer over.

Dijken Stuwen en gemalen regelen de waterstand. Dijken en kades zargen ervoor dat haag water in rivieren en kanalen geen overstromingen veroorzaakt. De belangrijkste dijk is die lanqs de Lek. Landinwaarts liggen vele kleinere dijken, die ervoor zargen dat het water in weteringen, slaten en plassenblijft.

f)

Stuw aan Nedereindseweg

Met deze stuw regelt het waterschap de waterstand in de NedereindseWetering. De stuw houdt water vast in het stuk van de wetering waar u zo meteen langs rijdt. Op het benedenpeil bij deze stuw zit een meetpunt. Als het waterpeil daar te laag wordt, geeft het meetpunt automatisch een signaal naar de inlaat bij Het Sluisje (1 km. verderop). Daar wordt dan water ingelaten vanuit het Merwedekanaal. De wateraanvoer is te zien als waterval over de stuw.

@ Waterpomp Kerkveld Het Kerkveld is de aude dorpskernvan Jutphaas.Dit was in een gebied met veel wateroverlast een goede piek am te wanen door de iets hagere ligging op een rug van

Afkortingen LA Linksaf L Links RA Rechtsaf R Rechts RD Rechtdoor

Routebeschrijving

Het terrein van het MECafrijden en voor de molen LA 2. Het fietspad langs de boomgaard afrijden 3. Aan het eind RA de brug over 4. Direct na de brug LA, IJsselsteinseweg richting IJsselstein 5. Na bocht naar R voigt u de noordoever van de Hollandse ijssel 6. Zo'n 100 m. voor het viaduct van de snelweg RA, Sperwerlaanrichting Doorslag 7. De trambaan averstekenen direct daarna LA fietspad op 8. Het fietspad tussen de wijk Doorslagen de geluidswal van de A2 afrijden 9. Aan het eind LA 10. Het fietspad tot het eind volgen 11. Voor het Mercure Hotel LA 12. Door de Paarttunnel fietsen 13. Het fietspad RD aver parkeerplaatsen volgen 14. Het fietspad tussen de wijk Batau-Zuid en de geluidswal van de A2 afrijden 15. Bij een driehoek van fietspaden met een klein plantsoen in het midden RA 16. Fietspadtussen trapveldjes door volgen 17. Aan het eind LA 1.

Plas- en wetering

route

18. Langsde Kruidentuin fietsen 19. Aan het eind RA, Nedereindseweg 20. Op de kruising met de Batauweg RD, Nedereindseweg 21. Via de Nedereindsetunnel onder de A.C.Verhoefweg door rijden 22. Op de kruising met de Van Anrooylaan RD, Nedereindseweg 23. Net voorbij oude boerderij Zuilenstein RA, Kerkveld 24. Langsde oude dorpspomp fietsen 25. Aan het eind van het plein RD 26. Aan het eind LA, Prof.Dr.Claylaan 27. Op kruispunt RD, Vredebestlaan 28. Aan het eind voor het Merwedekanaal LA, Herenstraat 29. RD langs het voormalige gemeentehuis van Jutphaas rijden, Utrechtsestraatweg 30. De Structuurbaan oversteken, RD Utrechtsestraatweg richting Utrecht 31. Aan het eind LA en bij verkeerslichten Utrechtsestraatweg oversteken 32. Fietspad parallel aan de Taludweg volgen 33. Bij verkeerslichten LA Middelhoeve 34. Eerstekruispunt LA Heidehoeve 35. Eerstestraat RA Laaglandhoeve 36. Aan het eind RA Boshoeve 37. Eerstestraat RA Middelhoeve 38. Bij de stoplichten LA fietspad parallel aan de Taludweg volgen 39. Bij de volgende verkeerslichten RD de A. C.Verhoefweg oversteken 40. Fietspadvolgen en bij spiitsing RA het pad parallel aa,nGalecopperlaan nemen 41. Bij rotonde RA de Galecopperlaan oversteken en direct LA het fietspad parallel aan deze weg volgen

Plas- en wetering

zand. Op het Kerkveldstaat een waterpomp. Het is een herinnering aan de tijd dat er nag geen waterleiding was en de inwoners drinkwater via een waterpomp wonnen. De huidige pomp is een replica van de pomp op het Pieterskerkhof in Utrecht. De oorspronkelijke pomp was een eenvoudig ijzeren exemplaar en is waarschijnlijk als oud ijzer verkocht.

met speeltoestellen is een wadi, een woord dat verwijst naar een droge rivierbedding in de woestijn. Alleen na een zeldzame bui vult de bedding zich met water. Hier gebeurt dat vaker.Bij een regenbui loopt het water van de daken naar deze greppel. Aan de achterkant van de woningen is te zien hoe regenpijpen uitkomen boven het gras. Na een aantal uren tot een dag is het water in de speciaal geprepareerde bodem weggezakt. De aanleg van de wadi is een onderdeel van De Nieuwe Waterweg (zie pag.11).

(3 a t/m c Galecopperdijk, Nedereindse

Wetering, Randijk \fóordat Nieuwegein werd gebouwd bestand het voor het merendeel uìt laaggelegen polders,opgedeeld in lange, smalie percelen,steeds weer gescheidendoor slaten. Aan de uiteinden lagen weteringen en kaden. Al die kades, weteringen en slaten waren nodig am het water uit de weiden en akkers te weren en af te voeren. Dezeroute voigt een aantal van die oude weteringen en dijken. Op het routekaartje is hun ligging ingetekend.

o Afkoppeling

(hoek Claylaan en

Sluyterslaan) In de Prof. Dr.Claylaan heeft de Gemeente Nieuwegein een afkoppeling van riool en regenwater gerealiseerd. Op de straat is daarvan iets te zien: er zijn speciale putten met waaierdeksels die het water opvangen. Op de hoek van de Claylaan en de Sluyterslaanstaat een filterput, die vuil en viezigheid uit het water zeeft. Daarna wordt het water geloosd in sloat en wetering. Oak aan de huizen is wat te zien: regenpijpen zijn afgezaagd, water dat er door stroomt vloeit via straat en trottoir weg. Dezewerkzaamheden horen bij 'De Nieuwe Waterweg' (zie pago11).

Ct

o Waterberging

in Blokhoeve

In de nieuwe wijk Blokhoeve heeft de gemeente Nieuwegein een speciale waterberging aangelegd, die bij droog weer nauwelijks opvalt. Je kijkt uit over een brede groenstrook tussen de huizen. Dit aardige parkje

OKwel Vanaf de brug is het goed te zien: het water kleurt roestbruin. Dat lijkt vervuiling, maar is het niet. Integendeel, op deze piek kamt schoon grondwater aan het oppervlak dat een eeuwenlange reis achter de rug heeft. Ooit is het gevallen op de Utrechtse Heuvelrug, daarna diep in de bodem weggezakt en nu kamt het hier weer boven.

route

42. Eersteweg RA, Galecopperdijk

43. Voor bruggetje LA, Galecopperwetering 44. Aan het eind LA Reinesteijnseweg 45. Na 750 m. de weg met een bocht naar L volgen 46. Het 3e pad RA, bruggetje over en het fietspad door park van Batau-Noord op 47. Na 250 m. straat oversteken en RD het fietspad volgen 48. Bij Lucasschoolopnieuw straat oversteken 49. Aan het eind RA, Nedereindseweg 50. Aan het eind LA, Heemraadsweide 51. Onder de snelweg door fietsen 52. Na 150 m. bij het bordje Rijnenburg LA naar de Nedereindse Plas 53. Fietspad L van de weg affietsen 54. Bij rotonde RD langs parkeerplaats fietsen 55. Ter hoogte van de skipiste op splitsing RA 56. Bruggetje over en het fietspad tussen de plassen door volgen 57. Na tweede bruggetje LA 58. Aan het eind van het fietspad RA richting IJsselstein 59. LA een fietspad op dat omhoog loopt 60. Aan het eind LA, fietspad omhoog nemen 61. De snelweg oversteken 62. Bij de stoplichten RA richting Doorslag, Buizerdlaan 63. Detweede straat LA nemen, Bergfluiter 64. Bij de Groenesteeg RA het fietspad op 65. Op kruising vlak voor bruggetje LA 66. De trambaan oversteken

Plas- en wetering

route

67. Het fietspad over de Randijk tot het eind volgen 68. Voor het water RA richting Nieuwegein-Zuid 69. Bij de RoerdornplaanLA de Geinbrug oversteken 70. Eersteafslag LA, het fietspad Geinoord richting MEC 71. Ter hoogte van de molen RA tot voor het MEC

Het water heeft uit de ondergrond ijzer meegenomen, waardoor het roestbruin van kleur is. Zo verraadt het zich hier in deze sleet. Opkwellend grondwater van goede kwaliteit is oak te herkennen aan een olieachtig laaqje ijzerbacterién. Oat laagje brokkelt uiteen als je er met een stokje in prikt Echteolie viaeit onmiddellijk weer samen.

€) Nedereindse Plas Uit deze grate watervlakte zijn duizenden kubieke meters zand gewonnen voor de aanleg van de A2. Daarna is er tot 1992 bouwpuin en ander afval gestort. Nadat er onder water puin, gevaarlijke uitsteeksels en afval zijn gevonden is de plas afgesloten voor waterrecreatie. De Nedereindse Plasstaat oak bekend als de 'Put van Weber', de naam van het zandwinningsbedrijI In 2007 wordt begonnen met de sanering van de waterbodem; daarna zal de plas geschikt zijn am in te zwemmen.

De

Waterweg

Uit opgepompt grondwater maakt Vitens drinkwater. Oat verdwijnt na gebruik door huishoudens en beó(¡jven als vuil water in het riool In de rioolwaterzuiveringsinstallatie zorgt het waterschap voor reiniging. Daarna is het water schoon genoeg om te lozen op het oppervlaktewater. Dit hele procesvan drinkwaterwinning tot aan afvalwaterzuivering wordt de waterketen genoemd. In Nieuwegein werken de gemeente, het waterschap en Vitens nauw samen in die waterketen. Om duurzaam waterbeheer te realiseren is 'De Nieuwe Waterweg' gestart. De Nieuwe Waterweg bestaat uit verschiliende maatregelen.

Afkoppelen Afkoppelen is de aanleg van een apart systeetnvoor het afvoeren van regenwater. Oat kan bijvoorbeeld door net onder de grand een regenpijp door te zagen en aan te sluiten op een apart buizenstelsel,dat zijn water loost in slaten en vijvers. Daardoor wordt de riolering minder belast. Bij een hevige regenbui wordt vervuild rioolwater zo niet meer geloosd in slaten, vijvers en kanalen (siecht voor planten en dieren), zie pagina 18. Om kosten te sparen, gebeurt afkoppelen in combinatie met het vernieuwen van de riolering.

Wadi's Voor het opvangen van extra regenwater moet wei ruimte zijn. In de wijk Blokhoeve zijn zogenaamde wadi's aangelegd. Normaal staan deze wadi's droog en dienen ze als park en speeltuin. Na een flinke plensbui stromen ze vol vanuit de afgekoppelde regenpijpen en houden het regenwater vast.

o Randijk Vroeger was de Hollandse Ijssel de belangrijke noordtak van de rivier de Lek. Gevaarvoor averstroming was er altijd. De Randijk moest daartegen bescherming bieden. Al in de 13e eeuw verloor de dijk haar functie als primaire waterkering aan de Noorder IJsseldijk.Meer dan 700 jaar later is de Randijk nag altijd herkenbaar,zelfs nu de verstedelijking random heeft toegeslagen.

Bergbezinkbassins Niet overal is het mogelijk een gescheiden rioolstelsel aan te leggen. Dan biedt de aanleg van een bergbezinkbassin een oplossing. Zo'n bassin is een grate betonnen bak die een riooloverstort op het oppervlaktewater vervangt. In deze ondergrondse 'vijver' kamt het water tot rust, waardoor een deeI van de vervuiling eerst naar de bodem zinkt en vervolgens via een automatisch pompensysteemnaar de rioolwaterzuivering gaat.

Baggeren Slaten en waterpartijen worden uitgebaggerd om dichtslibben te voorkomen. Ondiep water warmt snel op. Oat leidt tot een laag zuurstofgehalte. Vissterfte en stankoverlast zijn dan het gevolg. Door regelmatig te baggeren kunnen gemeente en waterschap het probleem van de ondieptes binnen de perken houden.

IJssel- en Lekroute

Route

Parkeren

Route over het Hooglandse Jaagpad langs de Ijssel, langs het Klaphek, over de Lekdijk, door Vreeswijk en door Park Oudegein. U kamt langs de watertoren, over een verrassend paadje langs de Kramme Ijssel, langs een rioolwaterzuiveringsinstallatie en door het oude centrum van Vreeswijk. Een route bol van histone en mooie waterkijkpunten

Naast Jack's Grillhause, Parkhaut 2 of anders lets verderop op de parkeerplaats bij Sportcomplex Parkhaut

Inkorten

12 km.

Het asfaltpaadje langs de Kramme Ijssel is smal, hobbelig en niet geschikt voor fietsende jonge kinderen en fietsen met fietskarren. Er is oak een kortere fietsroute beschrevendie wei met jonge kinderen en/of fietskarren te doen is.

Route aanduiding

Horeca

Lengte

In Vreeswijk bij de Oude SIuis Aan de Handelskade bij het Merwedekanaal ln Fokkesteegop de Rapenburgerschans

Start en eindpunt

Informatiepaneel

Het Milieu Educatie Centrum (MEC) in Park Oudegein

Bij kijkpunt 2 aan het Hooglandse Jaagpad

IJssel- en Lekroute

Kijkpunten o Doorslag In de 12e eeuw liet de stad Utrecht een kanaal graven van de Tolsteegpoort tot aan de Randijk bij Oudegein. BiJdie dijk was een overslagpunt voor goederen.Achter de dijk lag een geul die de verbinding vormde met de Lek. De aanleg van de Noorder IJsseldijkmaakte de Randijk overbodig. Dezewerd in 1148 doorgegraven. Het 'doorslaan' van die dijk leeft nag altijd voort in de naam Doorslag. De Doorslag werd verlengd tot aan de nieuwe dijk langs de Hollandse Ijssel. Op die piek, waar de schepen overgeladen moesten worden, ontstond het handelsstadje Gein. f)

•

voorztemnq Aan het begin van de waterketen staat drinkwaterwinning uit grondwater. In Nieuwegein zorgt drinkwaterbedrijf Vitens ervoor dat er dag en nacht schoon drinkwater uit de kraan stroornt.

Grondwater Neerslag die op de Utrechtse Heuvelrug valt, zakt weg in de zandbodem. Dat is het begin van een reis die honderden jaren duurt. Heellangzaam sijpelt het water naar beneden. In de diepe ondergrond stroomt het weg in westelijke richting, oak onder Nieuwegein door. Bij de watertoren aan het HooglandseJaagpad ligt een waterwingebied. Daar pompt Vitens het grondwater van een diepte van 75 tot 105 meter naar boven. Dit drinkwater is bestemd voor IJsselstein.Het kraanwater in Nieuwegein is afkomstig van de waterwinning bij Tull en 't Waal. Vitens haalt hier van een diepte van 90 tot 165 meter gemiddeld zo'n 5 miljoen m3 per jaar naar boven,

Zuiver water Het grondwater is schoon en gezond, maar bevat van nature ijzer en mangaan. Dezestoffen zijn onschadelijk voor de gezondheid, maar voor de helderheid van het water is het beter ze uit het water te filteren. Eerstwordt er heel veellucht (zuurstof) door het water gevoerd. Na dit bubbelbad gaat het water door filters met zeer kleine gaatjes. Door deze beluchting en filtratie verdwijnen vrijwel alle minuscule ijzer- en mangaandeeltjes. Na opslag in zogeheten reinwaterkelders pompt Vitens het water naar zijn klanten.

Watertoren

Je kunt er niet omheen, de 28,5 meter hage watertoren aan de Hollandse Ijssel. In 1911 is de taren gebouwd volgens een iii België uitgevonden systeem. Dat is te herkennen aan de verticale ribben op de buitenkant van de toren. Dankzij die bijzondere bouw is de toren een Rijksmonument. Hij blijft er dus staan, oak al is hij sinds 1995 niet meer in gebruik voor de verspreiding van drinkwater. In het gebied rond de watertoren wint Vitens jaarlijks 2,5 miljard liter grondwater dat zich op een diepte van 75 tot 105 meter bevindt. Na zuivering wordt dit water geleverd aan huishoudens en bedrijven in IJsselstein.

8 Kromme Ijssel Zo niet het mooiste, dan in ieder geval het meest verrassende stukje van deze route: het smalle paadje langs de Kramme Ijssel. Het heeft alles van een vergeten rivier, zo weggestopt achter de A2. Ooit was dat anders: tussen 1150 en 1285 voeren hier schepen met goederen die

Afkortingen LA Linksaf L Links RA Rechtsaf R Rechts RD Rechtdoor

Routebeschrijving

1. Het terrein van het MECafrijden en voor de molen LA 2. Het fietspad langs de boomgaard afrijden 3. Drukke weg overstekenen RD het fietspad op, Geinoord 4. Op kruising van fietspaden in het park RA 5. Aan het eind RA, langs de Ijssel richting IJsselstein 6. Vlak voor oude boerderij LA bruggetje aver 7. Het HooglandseJaagpad langs de Ijssel volgen en de watertoren passeren 8. Zo'n 100 m. voor het viaduct van de snelweg LA, Parallelweg 9. Achter benzinestation langs en vervolgens langs de geluidsmuur van de snelweg fietsen 10. lets voorbij tuin De Evolutie bruggetje over en direct RA onder de snelweg door NB. Het asfaltpaadje langs de Kramme ijssel is smaI, hobbelig en niet geschikt voor fietsende jonge kinderen en fietsen met fietskarren. Eenalternatief is am RDde Parallelweg af te fietsen,

IJssel- en Lekroute

vervolgens LA Geindijk, eerste straat RA Irisstraat, op kruising RA fietspad Waterbies,onder landveldseweg door en aan eind LA Lekboulevard; vervolg routebeschrijving bij 19. 11. RD aver hobbelig asfaltpaadje langs het water 12. Na 400 m. buigt het paadje van de ijssel af 13. Terhoogte van volkstuinen gaat het pad over in een weg 14. Voor de ingang van Rioolwaterzui-' veringsinstallatie Klaphek RA, Het Klaphek 15. Op de Lekdijk LA 16. Zo'n 100 m. voor de snelweg RD fietspad volgen, DoorgaandVerkeer 17. Onder de snelweg doorfietsen 18. Op splitsing LA, Lekboulevardrichting Vianen en Nieuwegein 19. U passeertde jachthaven; indien u RA gaat over de Veerweg kamt u uit bij het voet/- fietsveer naar Vianen (rna-vr 7.30-18.00 uur,za-zo 10.0018.00 uur, nov.-rnrt, niet op zen- en feestdagen) 20. De LekboulevardRD blijven volgen 21. Met een bocht naar L kamt u langs het Merwedekanaal te fietsen 22. Eerstebrug RA, Emmabrug langs de Koninginnensluis 23. Met eerst een bocht naar R en daarna naar L Vreeswijk in fietsen, Molenstraat 24. Bij de gracht (VaartseRijn) RD de brug aver fietsen 25. RD de Lekstraat inrijden tot op de dijk 26. Over de Voorhavendijk langs de Lek rijden

IJssel- en Lekroute via de Vaartse Rijn van en naar Utrecht werden vervoerd. Tot 1285 stand de Kramme ijssel in verbinding met de Lek. Maar na de aanleg van de IJsseldambij het Klaphek stakte de aanvoer van water en vernauwde het rivierbed zich tot het idyllische,krankelende stroompje van nu.

o Rioolwaterzuiveringsinstallatie In de rioolwaterzuiveringsinstallatie zuivert het waterschap afvalwater in drie stappen. Eersthaien filters het grove vuil eruit, dan voigt een zandvanger.In de tweede stap begint de biologische zuivering. In een beluchtingstank breken zuurstof en bacteriën organische stoffen in het water at. Grote beluchters,een soort overmaatse slagroomkloppers,brengen het water in beweging. Daardoor kamt er lucht en dus zuurstof in het water. Dezebeluchting is niet meer dan een versnelling van het natuurlijke zuiveringsprocesdat buiten in de sloat plaatsvindt. In de derde fase bezinken de slibvlokken met bacteriën. le worden afgetapt en teruggepompt naar de beluchtingstank. Het water uit de nabezinktank wordt op de Lek geloosd. Dat kan, want het is zo schoon, dat vissen er weer in kunnen leven.

nieuwe verbinding met de Lek en vond die in Vreeswijk (zie routepunt 7). In de uiterwaard staat een monument dat herinnert aan de voltooiing van de verbetering van de rivierdijken in dit gebied. In de gedenkzuil zijn een rijkspeilschaalvan 1854 en een peilschaalsteenverwerkt, beide afkomstig uit het voormalige peilschaalhuis Klaphek aan de IJsseldam.

o tekdjjk In de loop van eeuwen heeft het waterschap steeds gesleuteld aan de Lekdijk. Door verbeteringen is de dijk breder en hager geworden De Lekdijk is één van de hoofdwaterkeringen van Nederland. Het waterschap zorgt voor het beheer en onderhoud van deze winterdijk. Bij ernstig hoogwater kamt het dijkleger in actie.Vroeger waren alle mannen die aan de dijk woonden verplicht zich te melden. le sliepen in een zogenaamd waakhuis. Tegenwoordig vormen medewerkersvan het waterschap het dijkleger.

o De Oude Sluis in Vreeswijk €) Klaphek Voorbij boerderij Het Klaphek klimt de weg naar de dijk. Hier liet graaf FlorisV de Hollandse ijssel in 1285 afdammen. Daarmeewerd de verbinding met de Lekverbraken en verminderde de kans op overstromingen in Holland, het gebied waar Florisde touwtjes in handen had. Eén nadeel: Utrecht moest weer op zoek naar een

Het dorp Vreeswijk dankt zijn bestaan aan de sluizen die het Hollandseen Utrechtse achterland via de Vaartse Rijn verbanden met de Lek.Al in 1373 lieten de Utrechtse gilden hier een eerste sluis bouwen. De aanleg van het Merwedekanaal en de Koninginnensluisin 1892 maakte de Oude Sluisvrijwel overbodig. Tegenwoordig heeft de Oude Sluisalleen nog een functie in de toe- en afvoer van vers water naar de grachten van Utrecht. Dit is in de avonduren te zien. Scheepvaartis niet meer mogelijk, want de sluisdeurenzijn dichtgemetseld bij de laatste dijkverbetering eind 20e eeuw.

27. Voorbij FortVreeswijk fietsen en de dijk met een bocht naar L volgen 28. Ca. 100 m. voor de PrinsesBeatrixsluis scherpLA de dijk at, langs volkstuinen 29. Eerstestraat LA, Prinsessenweg 30. De 3e straat RA, Dr.B.J.Buurmanstraat 31. Aan het eind LA, Wierselaan 32. Langsde MuseumwerfVreeswijk fietsen 33. Op kruispunt RA, Oranjestraat 34. Bij de gracht (VaartseRijn) RD de brug overfietsen 35. RD de Koninginnenlaan inrijden 36. Via brug aver het Merwedekanaal Vreeswijk verlaten 37. Direct voorbij de brug RA, Handelskade richting Nieuwegein-Centrum 38. Na 500 m. bij ANWB-handwijzer 12533 LA, Wiersdijk richting IJsselstein 39. Aan het eind RA, Noorderstraat 40. Op kruispunt RD, fietspad richting Vianen en IJsselstein 41. Door tunneltje fietsen en direct daarna RA een parkeerplaatsop 42. R aanhouden richting tramhalte 43. Na tramhalte RA een fietspad op 44. Het fietspad loopt een stukje parallel aan de trambaan en buigt voorbij de sportvelden L ParkOudegein in 45. Het fietspad via enkele bochten volgen en een basketbalkooi en skatebaan passeren 46. Op kruising van fietspaden RD 47. Na het speelvelden voor de weide van de kinderboerderij LA 48. Voor de molen LA en direct weer LA tot voor het MEC

U kunt zelf helpen het water te houden

¡ De van het oppervlaktewater_

Hondenpoep opruimen Hondenpoepvervuilt de grand en spoelt met regen in grondwater en oppervlaktewater. Hierdoor neemt de voedselrijkdom toe. Ruim uitwerpselen van uw hand daarom op. En laat honden bij voorkeur niet langs vijvers en singels poepen.

Eénden kijken, niet voeren Wat is er leuker dan eendjesvoeren? Maar wist u dat waterplanten en -dieren er minder blij mee zijn? Brood en ander voer 'bemest' het water. En dat bevordert de groei van algen en kraos.Als je eenden niet voert, dan eten ze waterplantjes en verminderen daarmeejuist de voedselrijkdom van de sloat. Bovendien trekt brood dat blijft liggen ratten aan..

Wees zuinig met lokaas Vissersgooien somsgrate hoeveelhedenlokaás in het water am vis te lokken. Een heleboel hiervan wordt niet opgegeten en bemest oak weer het water. Schoonwater is van levensbelang.Voortdurend proberen het waterschap en de gemeente de kwaliteit van het oppervlaktewater te verbeteren.

Schoner water In de afgelopen jaren is de kwaliteit van het oppervlaktewater verbeterd. Dat is te danken aan verbeteringen van het riool en vooral aan de rioolwaterzuiveringsinstallaties,waar het waterschap het vuile afvalwater van huishoudensen bedrijven reinigt. Rioolwater zuiveren is een kostbare zaak: tweederde van de waterschapsbelastingenis ervoor nodig. Tach wordt het oppervlaktewater nag teveel vervuild door onder meer stoffen die de groei van algen en kraos bevorderen,de zogenaamde mest- of voedingsstoffen.

Bronnen van vervuiling Voedingsstoffen zijn afkomstig van verschiliendebronnen. EendeeI van het voedselrijkewater kamt van buiten de gemeente. Erwordt bijvoorbeeld veel water uit het Merwedekanaal ingelaten. Eenandere oorzaak zijn riooloverstorten. Als regen- en rioolwater samen door één buis worden afgevoerd, kan het riool bij harde plensbuien de extra wateraanvoer niet aan. Gevolg:via een overstort kamt voedselrijk rioolwater terecht in slaten, vijvers en kanalen. In 'De Nieuwe Waterweg' (pag. 11) leest u hoe gemeente en waterschap deze problemen aanpakken door de afvoer van hemelwater 'at te koppelen' van het riool.

Niet in het riool - Spoelgeen tampons, schoonmaakdoekjesof condooms door het toilet am verstopping van het riool te voorkomen. - Spoelgeen chemischestoffen weg via toilet of wasbak. Op elke verpakking staat am welke stof het gaat. Is het chemischafval: dan niet naar het rioal, maar naar het afvalscheidingsstation.

En verder -

Gebruik geen chemischebestrijdingsmiddelen am onkruid weg te haien. Gebruik geen zinken dankgoot. Gebruik geen haut dat met chemischemiddelen bewerkt is tegen schimmelsen ander bederf. Gebruik geen chloorhoudende en andere agressieveschoonmaakmiddelen am de auto te wassen, de GFT-bakschoon te maken of am het huis aan de buitenkant schoon te poetsen.

Kanalenroute

Route

Start en eindpunt

Route door Park Oudegein, over de Herenstraat, door Jutphaas, over de De Malapertweg, het Sluispad, de Ambachtsweg, en door Fokkesteeg.U ziet onder meer Fort Jutphaas, de Plofsluis en de Beatrixsluizen.Veel fietspaden, diverse kanalen, oude en nieuwe sluizen.

Het Milieu Educatie Centrum (MEC) in Park Oudegein

Lengte

Parkeren Naast Jack's Grillhouse, Parkhout 2 of anders iets verderop op de parkeerplaats bij Sportcomplex Parkhout

11 km.

Horeca

Route aanduiding

In Jutphaas aan de Herenstraat ln Fokkesteegop de Rapenburgerschans

II

Informatiepaneel Op de kruising van de Herenstraat met Het Sluisje

Kanalen route

Kijkpunten o Watermeter

Water als Water was in het verleden een uitstekend verdedigingsmiddel tegen vijandelijke legers. Door bij oorlogsdreiging laaggelegen land onder water te zetten kan de vijand niet verder. Minder dan een halve meter was al genoeg, want bij die waterstand is het net te diep voor paarden en wagens.Tegelijk is het te ondiep voor boten. Vanuit dit idee zijn er in het verleden verschiliende waterlinies aangelegd die belangrijke steden in het westen van Nederland moesten beschermen.

De Nieuwe Hollandse Waterlinie In de 1ge eeuw, tussen 1815 en 1885, is voor de laatste keer een waterlinie aangelegd. Deze Nieuwe HollandseWaterlinie strekte zich uit van vestingstad Naarden aan de Zuiderzeevia de stad Utrecht tot aan de Siesbosch.De linie liep langs Jutphaas en Vreeswijk, waar verschiliende water- en verdedigingswerken werden aangelegd. In Vreeswijk werd een fort gebouwd bij de belangrijke waterinlaatplaats van de Gemeentesluisof Rijkshulpschutsluis.Bij een waterlinie is de aanvoer van water cruciaal. Met behulp van sluizen, vaarten en dammen moet het leger snel een gebied onder water kunnen zetten. Zo'n inlaat macht dus niet in handen van de vijand vallen. Niet averai verdween het polderland onder water. Hoger gelegen plekken moesten extra mogelijkheden ter verdediging krijgen. Fort Jutphaas ligt op zo'n piek. Het moest een strook land verdedigen die niet onder water kan stromen.

Erfgoed Water als verdedigingsmiddel is door moderne oorlogsmiddelen als vliegtuigen en amfibievoertuigen volledig achterhaald. Na de TweedeWereldoorlog is de waterlinie dan oak opgeheven. De laatste jaren is het besef gegroeid dat de Nieuwe HollandseWaterlinie een bijzonder monument is. Steedsmeer forten krijgen na een opknapbeurt een nieuwe bestemming. Eengrote omslag is bezig: van verdedigingslinie naar cultuurerfgoed.

In ParkOudegein leven veel planten en dieren die gedijen in vochtige omstandigheden. Maar is er wei water genoeg7 Dat is af te lezen op de grondwatermeter in de tuin van het Milieu Educatie Centrum. De metalen buis van de grondwatermeter bevindt zich zowel ondergronds ais bovengronds.Via gaten onder in de buis stroomt onder de grand water in de buis. Op dit water drijft een lange koker die boven de grand te zien is. Zo kun je de stand van het grondwater bovengronds aflezen. De séhaalverdeling is in 3 kleuren aangegeven. Deze kleuren geven aan of de waterstand op peil is, te laag of veel te laag. f)

Fort Jutphaas

Al in de 17e eeuw lag er op de piek van het fort bij Jutphaas een verdedigingswerk dat deel uitmaakte van de UtrechtseWaterlinie. In de 1ge eeuw is dit'opqenornen in de Nieuwe HollandseWaterlinie. Het fort ligt dwars op de (voormalige) weg van Jutphaas naar Houten en moest een smalle strook land verdedigen die niet onder water gezet kan worden. In de jaren 1846 - 1848 zijn er enkele gebouwen neergezet, waaronder een verdedigbaar wachthuis. In het fort is nu een wijnhandel gevestigd.

@ Plofsluis Boven een deel van het Amsterdam-Rijnkanaal hangt de opvallende, maar vreemde Plofsluis.Het gevaarte is een later toegevoegd onderdeel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Dat gebeurde na de aanleg van het Amster-

Afkortingen LA Linksaf L Links RA Rechtsaf R Rechts RD Rechtdoor

Routebeschrijving 1. Het terrein van het MECafrijden en

voor de molen RA 2. Direct weer RA fietspad langs de weide van de kinderboerderij op 3. Aan het eind LA 4. Direct na bruggetje weer LA 5. Het fietspad met een bocht naar R volgen 6. Zijpaden naar R negeren 7. Onder het viaduct van de Zuidstedeweg doorfietsen 8. Op splitsing RA, Vlietwal 9. Tweemaal op kruising RD 10. Op drukke Binnenwal LA fietsstrook langs de weg 11. Bij stoplichten overstekenen direct LA Vreeswijksestraatweg richting Centrum 12. Direct na de brug RA langs de Karwei fietsen 13. Herenstraat RD volgen voorbij oude sluizen en langs het Merwedekanaal 14. Sij Het Sluisje RA de Rijnhuizerbrug aver richting Plettenburg 15. Rond Het Fort langs Kasteel Rijnhuizen volgen 16. Aan het einde RA en de ingang van Fort Jutphaas passeren

Kanalen

route

17. De weg langs de fortgracht blijven volgen en bij de Seafslag RA 18. Na 150 m. bij de Structuurbaan RA 19. Direct na het Structuurviaduct RA fietspad op richting het Gemeentehuis 20. De eersteweg LA nemen;weg met oude boerderijen, De Malapertweg 21. Aan het eind de drukke Structuurbaan oversteken,de Lekkanaaldijk op 22. Via de Overeindsebrughet Lekkanaal oversteken 23. Voor de Plofsluis RA 24. Na 100 m. scherp LA via fietspad omlaag richting de Plofsluis 25. BenedenLA onder het viaduct door 26. Het fietspad langs het Lekkanaal,het Sluispad,ruim 2 km. affietsen 27. Bij de PrinsesBeatrixsluisonder het viaduct doorfietsen 28. Op splitsing RD omhoog 29. Vlak voor de sluis RA, Prinses Beatrixsluis 30. Met bocht naar L het Lekkanaal oversteken 31. LA de weg (Voorhavendijk) langs de sluizen volgen 32. Na 250 m. scherp RA de dijk af 33. Nog voor de tunnel LA, klinkerweggetje langs volkstuinen 34. Aan het eind RA Montageweg 35. Montageweg met bocht naar L volgen 36. Aan het eind RA Nijverheidsweg 37. Bij verkeerslichteneerst RD en direct daarna LA, richting NieuwegeinNoord en Centrum' 38. Via de Wiersebrug het Merwedekanaal oversteken 39. Direct na de brug RA, Jutphasestraat-

Kanalen route

dam-Rijnkanaal dat dwars door de Waterlinie stak. Er moest iets bedacht worden om te voorkomen dat water, bedoeld om polders ten noorden van het kanaal onder water te zetten, via het kanaal zou wegstromen naar de Lek. De Plofsluiswas het antwoord. In de grote betonnen bak konden zand en stortsteen worden opgeslagen. In tijd van oorlog was de bodem gemakkelijk op te blazen, waarna het puin de waterweg zou blokkeren. De Plofsluis is nooit gebruikt. Bij de verbreding van het Amsterdam-Rijnkanaal in 1982 is de waterweg naast de sluis aangelegd.

o Innamepunt

Amsterdam en Rotterdam. De sluis bestaat uit twee kommen, zodat schepenin beide richtingen tegelijk kunnen worden geschut. Langewachttijden die bij de Koninginnensluisvan het Merwedekanaal tot uren of zelfs dagen konden oplopen, zijn voorbij. In de Beatrixsluis kunnen grate binnenvaardersin luttele minuten geschut worden. Jaarlijkspasserenruim 60.000 schepende sluis,die het hele jaar door dag en nacht in bedrijf is.

Rijnwater

In Noord- en Zuid-Holland is de winning van grondwater niet mogelijk, omdat het water in de ondergrond te veel zout bevat. Gelukkig is er een alternatief: gezuiverd oppervlaktewater. Nieuwegein speelt een rol bij de winning van dat water.Aan de overkant van het Lekkanaal staat (onopvallend) het waterinlaatstation van drinkwaterbedrijf Waternet. Hier wordt Rijnwater naar binnen gepompt. Na een voorzuivering gaat het via pijpleidingen door naar de AmsterdamseWaterleidingduinen. In de duinen ondergaat het water zijn definitieve zuivering. Dan is het klaar voor gebruik in tienduizenden Amsterdamse huishoudens.

o Water

in Park Oudegein

ParkOudegein ligt als een groene long in Nieuwegein. Er levenveel planten en dieren die afhankelijk zijn van een vochtige, maar voedselarmeomgeving, zoals bijvoorbeeld de echte koekoeksbloemen de ringslang. Het water is van een goede kwaliteit. Er komen waterplanten voor als dotterbloem, rietorchis en kleine egelskop. Bij de kinderboerderij werken vrijwilligers samen met de gemeente aan de aanleg van een natuurvriendelijke oever.Dit is een oever met een flauw talud waar veel verschiliende soorten planten en diertjes voorkomen.

o Prinses Beatrixsluis In 1938 betekende de opening van de PrinsesBeatrixsluis een enorme verbetering voor de scheepvaartvan Amsterdam en Utrecht naar Duitsland.Tegenwoordig is de sluis een belangrijke verbinding voor de scheepvaarttussen

weg richting Nieuwegein-Noord 40. De eerste straat LA, Leusderschans 41. De eerste straat RA, Zegveldse Schans 42. De eerste straat LA, Beemsterschans 43. Aan het eind RA 44. Eerstefietspad LA, Delftse Schans 45. Op de kruising bij het winkelcentrum RD, Rapenburgerschans 46. Op de volgende kruising weer RD, Vuurseschans 47. Door de Parktunnelfietsen 48. In het ParkOudegein het fietspad RD volgen 49. Op kruising van fietspaden RD en 5 m. verder RA 50. Aan het eind vlak voor de doorgaande weg scherp RA, het fietspad Geinoord richting MEC 51. Ter hoogte van de molen RA tot voor het MEC

Scheepvaart Eenblik op de kaart laat zien hoe een aantal noord-zuid lopende waterwegen Nieuwegein doorsnijôt. Hun ontwikkeling hield verband met de historische groei van handel en scheepvaart.

De rol van Utrecht Al in de 12e eeuw wordt het eerste kanaal gegraven. De stad Utrecht speeldedaarbij een hoofdrol. Na de afdamming van de Kramme Rijn bij Wijk bij Duurstedewas haar rechtstreekseverbinding met de rivier de Lek verbraken. Utrecht liet een nieuw kanaal graven: de Vaartse Rijn. Het liep vanaf de Utrechtse stadsgrenzenin een rechte lijn naar het zuiden, tot aan de Randijk. Daar werden de goederen overgeslagen, waarna ze verder konden worden vervoerd over de Lek,die toen een noordelijke aftakking had (nu de Kramme ijssel). Later,in 1285, liet FlorisV bij Het Klaphek de Hollandse Ijssel afdammen. Opnieuw was Utrecht zijn verbinding met de Lek kwijt. Eennieuwe aftakking bracht oplossing: wat oostelijker kwam nu de uitmonding in de Lek. Daar kwamen sluizen te liggen en bloeide het dorp Vreeswijk op.

Nieuwe kana len Schepenwerden grater en hun aantal nam sterk toe. In de loop van de 1ge eeuw functioneerde de Vaartse Rijn steedsslechter.Van groat belang was dan oak de aanleg van het Merwedekanaal (1882-1891). Dezenieuwe waterweg volgde voor een deel het tracé van de Vaartsche Rijn, maar sloot met nieuwe sluizen aan op de Lek. Rond de Koninginnensluisbloeiden handel en ambacht. Tach klonk in Amsterdam en Utrecht al gauw weer gemopper.De vaartijd tussenAmsterdam, Utrecht en het Duitse Ruhrgebiedduurde te lang. In de concurrentiestrijd met Rotterdam bleef Amsterdam ver achter. Tegenwoordig hebben de schippersweinig te klagen, want het Merwedekanaal is vervangendoor het Amsterdam-Rijnkanaal. Dezevaarweg is geschikt voor de grootste binnenvaartschepen,inclusief duwbootcombinaties van vier bakken. De laatste jaren neemt het vervoer van containers spectaculairtoe. Tenaasten van Vreeswijk heeft het Amsterdam-Rijnkanaal een aftakking naar de Lek. Het Lekkanaalen de PrinsesBeatrixsluiszijn belangrijke schakelsop de drukke binnenvaartverbinding tussenAmsterdam en Rotterdam. In Vreeswijk verdween een deel van de bedrijvigheid nadat de vaarweg buiten het dorp am was gelegd.

Dezefietsroute is een gezamenlijke uitgave van de GemeenteNieuwegein, drinkwaterbedrijf vitens en waterschap HoogheemraadschapDe Stichtse Rijnlanden. Dezebrochure is te koop bij het Milieu Educatie Centrum (ma tim do tel. 030-6055514, email: [email protected]),bij de VVV van Nieuwegein (ma tim za tel. 030-2360065, email: vvvnieuwegein @u-tr.nl) en bij diverse boekhandels.Informatie over de fietsroute en deze brochure kunt u vinden op de website van de gemeente wwwnieuwegein.nl. Informatie over Vitens en het waterschap kunt u vinden op de websites www.vitens.nl, www.hdsr.nl en www.destichtserijnlanden.nI. Voor kinderen van 8 tot 12 jaar is een extra ontdekkingstocht op de fiets uitgewerkt. Bij het Milieu Educatie Centrum kunt u een rugzakje kopen. Dit bevat naast een werkschrift met diverseopdrachten allerlei materiaal am eigen wateronderzoekjeste doen zoals een loep, een thermometer en een waterdierenkaart.

Route en routecontrole Hilly van Haaften, Anna van den Heiligenberg, FransKak,Annette Kuipers, Tineke Prins,Bets Rijdes,PeterSchakel Routeteksten en redactie Cuesta routes & gidsen Overige teksten Wim ten Brinke Fotografie Fototeam KenM, Cuesta routes & gidsen Ad Snelderwaard Cartografie G-O graphics Vormgeving BLADEN&CO,Utrecht Orukwerk Drukkerij Atlas, Soest

~ D'E"STYtHrsË RIjNLANOEN

provincie t: Utrecht

i>c I

~

Een eeuwenoud sluisje, een idyllisch paadje langs !,~.';iti IJssel, een stoer fort, een watertoren, drukbe-

varen kanalen, Overal in Nieuwegein zijn plekken die met water te maken hebben, De Waterroute Nieuwegein laat u al fietsend Kennismaken met de mooiste van deze waterpunten. De route is opgeknipt in deelroutes van 11, 12 en 20 km. die elk apart gefietst kunnen worden. In dit boekje vindt u routebeschrijvingen, kaartjes en informatie over uiteenlopende onderwerpen als drinkwater en afgekoppelde regenpijpen. Ook kunt u lezen welke bijdrage u zelf kunt leveren aan een goede waterkwaliteit Zo wordt uw fietstocht vlak bij '-huis een ontdekkingstocht

wi;i:ë¡'Weg

MILIEUBEWUST

~ öËs~ìêH"H'É RIINlANDEN

OMGAAN

MET WATER

provincie u Utrecht