PIET MONDRIAAN (1872 – 1944)
“Ik heb altoos hetgeen individueel is in den mensch bestreden en getracht de waarde van universeel te zien aan te tonen.”
(1917 – 1931)
NEOPLASTICISME Voorbij de grens van het materiële
1918
1942
1. EVOLUTIE VAN MONDRIAAN VÓÓR ‘DE STIJL’
Bomen langs de Gein, 1907-08
Simon Maris. Mondriaan schilderend aan het Gein. 1906. Gemeentemuseum Den Haag
Bos bij Oele - 1907
1
In 1906 vond in Nederland een grote Van Gogh-tentoonstelling plaats.
DE THEOSOFIE De wereld is opgebouwd uit tegenstellingen die met elkaar in harmonie en evenwicht moeten worden gebracht. Positief en negatief zijn geen tegenstellingen, maar emanaties van ‘Het Ene’, het Geestelijk Beginsel.
Landschap bij nacht. c.1907-08. Oil on canvas. 35 x 50.2 cm. Private coll.
“de 'tragiek van de natuur' weergeven”
Van Gogh, Sterrennacht, 1889, MOMA, 73x92
JAN TOOROP, Kanaal te Veere, 1910
Molen in Zonlicht 1908 Haags gemeentemuseum 114 x 87 cm
MONDRIAAN, Gezicht op strand en pier vanaf de duinen, Domburg. 1909, MOMA
Dit werk maakte Mondriaan in één klap beroemd in Nederland, waar hij hét symbool van de avant-garde werd.
2
Evolutie. 1910-11, Gemeentemuseum Den Haag, 178 x 85 cm, 183 x 87.5 cm, 178 x 85 cm Het spirituele ontwaken van de mens in drie stadia: van het materiële aardse bestaan (linker-paneel), via innerlijke contemplatie (rechter paneel) naar het ervaren van het goddelijk licht (midden-paneel
De Rode Boom, 1908 Haags Gemeentemuseum – 70 x 99 cm
Bomen in bloei, 1912 Carnegie Museum Pittsburgh – 94 x 70,8 cm
Grijze Boom, 1911 Haags gemeentemuseum – 78,5 x 107,5 cm
Compositie Bomen II, 1912 Gemeentemuseum Den Haag, 98 x 65 cm
Bloeiende appelboom, 1912, Gemeentemuseum Den Haag, 78 x 106 cm
3
Kerktoren Domburg 1909
Kerktoren Domburg 1910
Kerktoren Domburg 1914
Compositie in Ovaal (Bomenstudie), 1913
KUBISME – BRAQUE & PICASSO
Stilleven met Gemberpot I – II 1911 – 1912 Haags Gemeentemuseum
Fles en vissen, 1909
Ma Jolie, 1911 - 1912
‘Dingwaarde’ wordt geabstraheerd tot enkel ritmische vormwaarde.
4
“Langzamerhand werd mij duidelijk dat het kubisme de logische consequenties van zijn eigen ontdekkingen niet accepteerde: het voerde de abstractie niet volledig door en kwam daardoor niet tot de uitdrukking van de zuivere werkelijkheid. De uiterlijke kenmerken van natuurlijke vormen veranderen, maar de achterliggende werkelijkheid blijft constant.”
Compositie N°II 1913 Kröller – Müller, 88 x 115 cm
“Om het geestelijke in de kunst te benaderen zal men zo weinig mogelijk gebruik maken van de werkelijkheid, omdat deze tegengesteld is aan het geestelijke.”
Compositie in Ovaal, Stedelijk Museum Amsterdam, 1913
VILMOS HUSZÁR (Boedapest, 1884 - Hierden, 1960)
1915 - 1916 MONDRIAAN ONTMOET
VILMOS HUSZÁR Piet Klaarhamer en Vilmos Huszar, Jongensslaapkamer als Ruimte-Kleur-Compositie. Ca. 1919
BART VAN DER LECK
THEO VAN DOESBURG
Compositie (hamer en zaag), ca 1917, Gemeentemuseum Den Haag, 42x53
PROFESSOR MATHIEU SCHOENMAEKERS (« Het Nieuwe Wereldbeeld » 1915)
5
BART VAN DER LECK (1876 – 1958)
BART VAN DER LECK
Compositie 1916, No. 4 (De Mijn), 1916, 113 x 222 cm, Otterlo, Kröller-Müller Museum
De Storm 1916, Kröller-Müller, 118 x 159 cm
THEO VAN DOESBURG (1883 – 1931)
BART VAN DER LECK Delftsche Slaolie, 1919, gouache en potlood, design for poster
6
THEO VAN DOESBURG Koe I-IV 1917
Compositie IX - Kaartspelers, 1917-18, Gemeentemuseum Den Haag, 116 x 106 cm
Compositie X, 29 x 30 cm, Stedelijk A'dam, 1918
VAN DOESBURG Portret – 1919 (Mejuffrouw J.Th.M. Schoondergang)
VAN DOESBURG Compositie in dissonanties (Compositie XVI ) 1919, Kunstmuseum Bazel 63,5 x 58,5 cm
7
2. OPRICHTING VAN DE STIJLBEWEGING - 1917
“Er is een oud en een nieuw tijdsbewustzijn. Het oude richt zich op het individuele. Het nieuwe richt zich op het universele …”
M.H.J. SCHOENMAEKERS “De aarde wordt gevormd door twee fundamenteel tegengestelde lijnen: de horizontale lijn van kracht die de aarde om de zon stuwt, en de verticaal die de onmetelijke ruimte weergeeft, als stralen die hun eindpunt vinden in de zon. Voorts zijn er drie kleuren: geel is de beweging van de zonnestraal (verticaal), blauw is de kleur van het uitspansel (horizontaal) en rood bindt geel en blauw.”
NIEUWE BEELDING of NEO-PLASTICISME Idee versus materie DE RECHTSTREEKSE UITDRUKKING VAN DE WERKELIJKHEID
Van Doesburg Het elementaire uitdrukkingsmiddel van de schilderkunst. Links: Beeldingsvlak (passief) Rechts: Kleur (actief)
In zijn Grondbegrippen der Nieuwe Beeldende Kunst stelt Van Doesburg vast dat in de kunstgeschiedenis twee soorten kunstwerken te onderscheiden zijn: kunstwerken die voortkomen uit de idee (ideo-plastische kunst) en kunstwerken die voortkomen uit de materie (physio-plastische kunst). Hij toont dit aan met een beeld van de Egyptische god Horus en een Diadumenos. Van Doesburg, maar vooral ook Mondriaan, voorspelden dat alle kunsten in de toekomst alleen nog maar uit de idee zouden voortkomen. idee
materie
8
-
Raster. Het schilderij is een bouwwerk, een raster, een evenwichtige ordening van verf Rood, geel, blauw. In dit vroege schilderij zit naast de primaire kleuren, zwart en wit, ook grijs. Dit is echter een mengkleur die Mondriaan later volledig zou bannen. Zg. Spectrumkleuren drukken te veel de “oude harmonie” uit; zuivere kleuren verwijzen veel minder naar de werkelijkheid buiten het schilderij.
-
De rechte lijn. De lijn wordt door het denken gecontroleerd; de kleur is zinnelijkheid en onbeheersbaarheid
-
Op één uitzondering na raken de zwarte lijnen nergens de rand van het schilderij. Alsof het raster op zich staat, maar de kleuren mogen uitwaaieren tot buiten het beeld.
-
Mensenwerk. De schilderijen van Mondriaan zien er in werkelijkheid veel minder perfect uit dan op reproducties. Mondriaan schilderde veel verflagen boven elkaar. Omdat olieverf traag droogt, gebruikte hij petroleum als droogmiddel wat tot gevolg heeft dat zijn verf nu barsten vertoont. Ook zie je in de linkerkant van het doek aarzelingen in het wit, grijs en geel, de afbakeningen zijn niet strak.
MONDRIAAN Compositie in Rood, Geel en Blauw, Grijs en Zwart, 1921, Gemeentemuseum Den Haag,
Kunst moet de werkelijkheid niet afbeelden maar een beeld op zich zijn.
Compositie no. IV, met rood, blauw en geel, 1929, Stedelijk A'dam
Compositie no II 1929
Naar Eric Rinckhout, DM
Compositie No III (1929) werd in mei 2015 voor ruim 44 miljoen euro geveild. Niet eerder werd er zoveel geld betaald voor een werk van Mondriaan.
MONDRIAAN
Tableau 2, 1922 Guggenheim NY 55,5 x 53,5 cm
9
VAN DOESBURG Huizen aan de Torenlaan in Drachten opdracht, 1921 Restauratie 1988
Theo van Doesburg & Cornelis van Eesteren, Model Maison d'Artiste,1923,
Het houtwerk moest in de primaire kleuren rood, blauw en geel worden geschilderd en in de tuinen mochten in een door hem vastgesteld patroon alleen bloemen in deze kleuren bloeien. Dit laatste vonden de opdrachtgevers te ver gaan …
reconstructie 1982, Gemeentemuseum Den Haag
VAN DOESBURG
THEO VAN DOESBURG Glas in lood composities
Kröller-Müller Museum, Otterlo, 1917
Grote Pastorale, 1922, Landbouwwinterschool, Drachten
Contra-Constructie project, 1923
Privé-huis Contra-Constructie, 1924
10
! VAN DOESBURG: laat de diagonaal toe
Postkaart die Van Doesburg op 12 september 1921 aan Anthony Kok schreef vanuit Weimar, Bauhaus
VAN DOESBURG
Contra-Compositie met dissonanten XVI. 1925. Gemeentemuseum Den Haag
3. MONDRIAAN TREEDT UIT DE STIJL IN 1925
Kleurenschema voor Cinema-dancing in Café Aubette, Straatsburg, 1928 MONDRIAAN Compositie 1925 77 x 77 cm
Cinema-dancing in de Aubette, gerestaureerd 1989-1994 http://www.youtube.com/watch?v=ICxKRHBm0sY
11
MONDRIAAN
4. MONDRIAAN IN DE JAREN ’40 (NY)
Compositie met gele lijnen, 1933, Gemeentemuseum Den Haag diagonaal 133 cm
MONDRIAAN
MONDRIAAN Broadway Boogie-Woogie 1942 – 1943 MOMA – 127 x 127 cm
New York City II, 1942-44 olie en papier op doek Nordrhein-Westfalen, Düsseldorf
12
MONDRIAAN Victory Boogie-Woogie 1943-’44 (onvoltooid) Gemeentemuseum Den Haag, 177,5 x 177,5 cm
ANDERE VERWEZENLIJKINGEN VAN DE STIJL GEORGES VANTONGERLOO Construction in a sphere, 1918, hout, 18 x18 x 12 cm
Interrelatie van Volumes aflgeleid van de ingeschreven cirkel en vierkant
G. VANTONGERLOO, y=-ax2+bx+c y'=-2ax+b, y=(-ax2+bx+c)/(-2ax+b) rood, geel, groen, 1931, Collectie Zürich, 113 x 128 cm
Prototype van de Rood-blauwe stoel, 1917 – ‘18
13
Kinderkruiwagen en bolderkar, 1923
GERRIT RIETVELD, Buffet, 1919
Schröderhuis Utrecht - 1924 RIETVELD Schröderhuis Utrecht - 1924
14
Eileen Gray, The table De Stijl (1922) J.J.P. OUD Café De Unie – Rotterdam - 1924
Van Doesburg, Ontwerp monogram voor J.J.P. Oud, 1919
DE STIJL WORDT EEN PATROON …
Yves Saint Laurent Mondrian dress, 1965-66
Kara Ross Mondrian-style clutch bag
15
De logo's van de drie Nederlandse publieke tv-zenders
Nike SB Dunk Low PIET MONDRIAAN 2008
Sapph BH mondriaan (expression)
16
De snacklijn van RABO Verpakkingen B.V.
Peter Bastiaenssen, Yapping Mondrian, 2004, acryl, 150x150
17
