Monumentenzorg in Haarlem: de stand van zaken

U i t g av e H i S t O R i S C H e v e R e n i g i n g H a e R l e m

•

DeCemBeR 2008

•

JaaRgang 17

•

nUmmeR 4

•

Oplage 1900

 jaar

Monumentenzorg in Haarlem: de stand van zaken

Op 30 oktober 2008 heeft de Gemeenteraad besloten 80 nieuwe monumenten aan te wijzen, als begin van een proces tot aanwijzing van ongeveer 650 zogenaamde ‘jonge monumenten’ (d.w.z. monumenten uit de periode 1850-1940) in de loop van de komende twee jaar. Daarvoor is een budget beschikbaar gesteld van € 200.000,voor 2009 en vervolgens ‘structureel’ (dat wil zeggen: jaarlijks) € 450.000,-. Dat was een kort agendapunt met een lange voorgeschiedenis. 1

Zuid-Oostkerk aan de Richard Holkade

De betreffende kandidaat-monumenten waren allemaal al geselecteerd en beschreven in de periode 1998 - 2002, door het Bureau Monumentenzorg, maar dat werk was vervolgens in een la blijven liggen. Het Bureau Monumentenzorg werd in 2004 opgeheven. In het najaar van 2007 is de monumentenzorg echter weer hoog op de Haarlemse politieke agenda gekomen. Dat is in de eerste plaats te danken aan een burgerinitiatief georganiseerd door Marianne Rietvink, en gelijktijdig (en in onderling overleg) de publicatie van de ‘Nota Monumentenzorg’ van de Vereniging Haerlem (gepubliceerd in de Nieuwsbrief van september 2007). In dat kader is op 1 oktober een goedbezochte debatavond gehouden in de Lutherse Kerk, waarbij ook veel lokale politici aanwezig waren, gevolgd door een discussie in de vergadering van de Raadscommissie Ontwikkeling, waarbij Marianne Rietvink en de Vereniging Haerlem uitgebreid hebben ingesproken. Dit alles is geresulteerd

in een Plan van Aanpak uitbreiding gemeentelijke monumentenlijst in januari 2008, waarop wij weer gereageerd hebben. (zie de Nieuwsbrief van februari 2008). Vlotgetrokken

Het bovenstaande besluit past in dit Plan van Aanpak. Het plan moet ertoe leiden dat het overgrote deel van de bovengenoemde 650 objecten eind 2009 beschermd is. Die ‘objecten’ zijn niet alleen woonhuizen, maar ook hele wooncomplexen (vaak in bezit van woningcorporaties), kerken, bedrijfsen nutsgebouwen, bruggen, straatmeubilair en dergelijke. Het strekt het huidige College van B en W en in het bijzonder de verantwoordelijke De bijzondere ‘Greinerschool’ in het Rozenprieel, een ‘jong monument’ dat er slecht aan toe is, wordt, ook in samenwerking met een andere partij, prachtig opgeknapt.

wethouder Jan Nieuwenburg tot eer de totaal vastgelopen kar weer te hebben vlotgetrokken. En er is nog meer gebeurd. De charmante boerderij aan de Zij-Zijlweg is gesloopt, maar de Boeijinga-kerk aan de Richard Holkade is, in samenwerking met andere partijen gered. De Bakenesserkerk is door de gemeente voor de helft gekocht, waardoor haar openbare functie is behouden. De bijzondere ‘Greinerschool’ in het Rozenprieel, een ‘jong monument’ dat er slecht aan toe is, wordt, ook in samenwerking met een andere partij, prachtig opgeknapt. Hierbij heeft ook een rol gespeeld dat dit College meer en meer cultuur als speerpunt, ook economisch speerpunt, van beleid is gaan zien en bovendien niet bang is voor onconventionele oplossingen. Verschraling van expertise

Maar hiermee zijn we er nog niet. Voor de aanwijzing van de jonge monumenten kan gebruik gemaakt worden van het vele bouwhistorische voorwerk dat in de periode 1998 - 2002 door het toen nog functionerende Bureau Monumentenzorg is verricht. Hoe het verder moet, als die bron is opgedroogd en bovendien vanaf 2010 het toezicht op de Rijksmonumenten bij de e

de nieuwe RACM (Rijksdienst voor Archeologie, Cultuurlandschap en Monumenten). Dat geldt bijvoorbeeld voor Delft, Leiden, ‘s Hertogenbosch, Nijmegen, Apeldoorn, Amsterdam. Wij denken dat ook Haarlem daar niet aan kan ontkomen, al begrijpen we heel goed dat er enige politieke moed voor nodig is om iets op te richten dat net is opgeheven. Maar je kunt het een heel andere naam geven.

Bakenessergracht tweehoog

Haerlem Monumentenlijst

2 St. Bavoschool aan de Eemstraat

Verantwoordelijk Wie de gemeente belt voor ’monumenten’ krijgt ‘vergunningen’ aan de lijn. Dat is psychologisch gezien precies het verkeerde loket.

gemeenten komt te liggen, is onduidelijk. Het huidige College wordt in zijn voortvarendheid gehinderd door de ‘verschraling van de expertise’ binnen het ambtelijk apparaat (Haarlems Dagblad 2 mei 2008), en dat niet alléén op het terrein van de Monumentenzorg. Meermalen hebben wij op ambtelijk en bestuurlijk niveau het belang van een afdeling, of in ieder geval een voor de burgers herkenbare eenheid Monumentenzorg aan de orde gesteld. Steeds is het antwoord: “dat past niet in ons nieuwe organisatiemodel.” Maar de stad moet zich niet voegen naar de organisatie, de organisatie moet zich voegen naar de stad. Het enig goede organisatiemodel is dat, wat flexibel en slagvaardig kan inspelen op nieuwe ontwikkelingen en vragen vanuit de stad en de politiek. e

Ons is gezegd: de hele organisatie is verantwoordelijk voor een goede omgang met en zorg voor het cultuurhistorisch erfgoed. Dat is prachtig. Maar als iedereen verantwoordelijk is, is niemand aansprakelijk; in de directe betekenis van het woord: aanspreekbaar voor de burger. Het houdt in dat monumentenzorg voor de ambtenaren een klusje is dat ze er bij doen. Dat is een ontkenning van het professionele karakter van de monumentenzorg. De burgers moeten bij beheer en onderhoud van hun monumenten bij de gemeente te rade kunnen gaan, bouwkundig en financieel deskundig geadviseerd worden en zich gesteund weten. Nu voelen zij zich nog te vaak tegengewerkt en belemmerd. Wie de gemeente belt voor ’monumenten’ krijgt ‘vergunningen’ aan de lijn. Dat is psychologisch gezien precies het verkeerde loket. Uitbreiding gemeentelijke taken

Bijna alle gemeenten met een belangrijk cultuur-historisch bouwbestand hebben inmiddels afdelingen die, onder verschillende benamingen, vooruitlopend op de uitbreiding van de gemeentelijke taken in 2010, een lokale afspiegeling gaan vormen van

Inmiddels zit ook de Vereniging Haerlem niet stil. De Werkgroep Gebouw en Omgeving is bezig met een inventarisatie van waardevolle bebouwing uit de wederopbouw (1940 - 1965) en de periode daarna. Dat wordt, naar het voorbeeld van de ‘top honderd van Plasterk’ (100 na-oorlogse rijksmonumenten), de ‘Haerlem Monumentenlijst’, al weten we nog niet of het er ook honderd zullen worden. In Amsterdam zijn door de gemeente al de top honderd na-oorlogse monumenten aangewezen, wat in Haarlem nog wel even zal duren. Maar de Haerlem-lijst zal wél de functie krijgen die iedere monumentenlijst in de eerste plaats heeft: een attenderende functie; een invitatie tot alertheid bij plannen van herstel, verbouw,sloop; of, nog beter, onderhoudsplannen. Want de goedkoopste en beste vorm van monumentenzorg, én zorg voor de cultuur-historische stad in het algemeen, is: goed onderhoud. Meer lezen?

Veel informatie over het beleid op www.haarlem.nl; vervolgens Haarlem van A-Z: kies M; vervolgens: Monumenten (waar o.a. de complete lijsten met potentiële monumenten staat)

Johannes van der Weiden

Gouden tegenlicht en zelfs hij geniet, achter een liprode voile van duizend en een lindeknoppen. Hoe het cadmiumgele koekblik op wielen eindelijk niet vloekt, hoe betonnen nieuwbouw en oude trapgevels in elkaar opgaan, ophouden superieur te zijn. Hoe vrolijk de zon haar buitelingen, hoe zorgeloos oude adel hier   koopmannen en hun barbaarse metgezellen de hand reikt, zich niet druk maakt er wel of niet bij te horen. Maar ik?

George Moormann 

3

Stadsbouwmeester Max van Aerschot over de zoektocht naar nieuwe vormen van monumentenbeleid

‘Heb vertrouwen in het verlangen dat we allemaal delen: een omgeving met een tastbaar verleden.’ 4

Stadsbouwmeester Max van Aerschot is - als zovelen - verheugd over de nieuwe stappen die moeten leiden tot een betere bescherming van jonge monumenten in onze stad. Hij ziet twee krachten die elkaar kunnen versterken: ‘In z’n algemeenheid een groeiend historisch besef. Ik noem het een bijna mythisch verlangen naar ankers en houvast. En daarnaast de rijke historische omgeving waar je in Haarlem bij wijze van spreken tegenaan botst. Het is overal. Dat daagt ons uit om Haarlem als Europese stad te koesteren.” De inventarisatie van jonge monumenten – we hebben het dan over de periode 1870-1940 – stelt Haarlem voor spannende keuzes. Van Aerschot: ‘Met dit tijdvak komt bijvoorbeeld veel industrieel erfgoed in beeld. In Haarlem-Noord hebben we er veel van. En denk eens aan het hele Nieuwe Energie terrein. Daar kan ik me op verheugen.’ Naast de inventarisatie van monumenten ziet Van Aerschot nog een pittige uitdaging: de herdefiniëring van lokaal monumentenbeleid. Hij zegt ’We zijn zeker niet de enigen die daar voor staan; overal zijn lokale overheden op zoek naar een inrichting van hun monumentenzorg, met een grotere lokale verantwoordelijkheid. Ik denk dat we elkaar vaker moeten opzoeken om nieuwe oplossingen te vinden.’

Nog geen tien jaar geleden stonden de Historische Vereniging Haerlem en de Haarlemse politiek steeds opnieuw lijnrecht tegenover elkaar. De politiek koos voor sloop van beeldbepalende panden in verschillende ontwikkelprojecten, terwijl de Vereniging Haerlem pleitte voor behoud. Julianastraat

Bescherming erfgoed hoog op de politieke agenda 5

Union fabriek, Paul Krugerkade

de overheid. De zorg voor de historische omgeving is veel meer een gedeelde verantwoordelijkheid geworden. Banken, ontwikkelaars, gebruikers, eigenaren, buurtgenoten… samen moet je het dragen. En ik heb een sterk geloof in wat we uiteindelijk samen willen. Daar denkt iedereen namelijk hetzelfde over: bereikbaarheid, intimiteit, een levende stad waar je de geschiedenis kunt aanraken. Enfin, sla jullie eigen ‘Handvest’ er maar op na.’ Een monumentenafdeling zoals Haarlem die in de jaren ‘60 nog bezat ziet Van Aerschot niet terugkeren. ‘Natuurlijk, ook ik heb lang geleden nog met grote ogen staan kijken naar de ambtenaren van de Haarlemse monumentenafdeling. Naar heren met een verpletterende tekenkunst en een schat aan kennis. Daar kun je met weemoed naar kijken, maar die tijd is toch echt voorbij. De overheid heeft nu een heel andere rol. Ik zie de toekomst in gedeelde verantwoordelijkheid, met een grote rol voor particulieren. Theo van der Vlugt

We leven in een andere tijd, met een andere rol voor de overheid.

Hoe het toekomstige monumentenbeleid in Haarlem er uit zal zien? ‘Ik heb zeker niet alle antwoorden klaar’, erkent Van Aerschot. ‘Maar ik weet wel in welke richting we die antwoorden moeten zoeken. Laten we oppassen om niet te veel terug te kijken, naar de structuren die er ooit bestonden. We leven in een andere tijd, met een andere rol voor

Herinnert u het zich nog?

Ned Train, Oudeweg

Hoe anders is het tegenwoordig. Behoud van het historisch erfgoed staat bij vrijwel alle Haarlemse politieke partijen hoog op de agenda, het aantal gemeentelijke monumenten zal fors worden uitgebreid en ik word als PvdA-raadslid zelfs uitgenodigd om een artikel te schrijven in de nieuwsbrief van de Vereniging Haerlem. Een hele eer, maar ook een teken dat er echt iets is veranderd in Haarlem. Lange tijd stond behoud en bescherming van het Haarlemse historisch erfgoed te laag op de politieke agenda, ook bij de PvdA. De laatste paar jaar is er echter een kentering opgetreden. Mede onder invloed van een nieuwe generatie politici in verschillende fracties, maar ook als onderdeel van een landelijke ontwikkeling waarbij monumentale panden steeds meer waardering krijgen, heeft de Haarlemse politiek meer aandacht gekregen voor het historisch erfgoed. Steeds vaker Maerten van Heemskerckstraat wordt door de gemeenteraad aandacht gevraagd voor behoud van historische elementen. Zo heb ik mij zelf twee jaar geleden met succes hard gemaakt voor behoud van de kunstwerken van Hans Wiesman en Levinus Tollenaar uit de Wederopbouw in de voormalige St. Petrus LTS aan de Berlagelaan. Deze worden nu behouden en ingepast in het nieuwbouwplan, waar vroeger waarschijnlijk zou zijn gekozen voor gehele sloop. In deze ontwikkeling past ook het burgerinitiatief over gemeentelijke monumenten, dat Marianne Rietvink eind

2007 met steun van tal van Haarlemse organisaties presenteerde. Hierin stelt zij voor om het aantal gemeentelijke monumenten fors uit te breiden, zodat meer historische panden een betere bescherming krijgen. Haarlem kent veel rijksmonumenten, maar slechts 80 gemeentelijke monumenten. Dat zijn er bijvoorbeeld minder dan een dorp als Zandvoort. Er is enkele jaren eerder door de gemeente wel al een conceptlijst van zo’n 700 kandidaat-monumenten opgesteld, maar die is onderin een gemeentelijke la terecht gekomen en er is nooit iets mee gedaan. Ook vrijwel alle andere fracties in de Haarlemse gemeenteraad hebben het burgerinitiatief overgenomen.

De PvdA heeft het burgerinitiatief meteen omarmd. Samen met de initiatiefnemers van het burgerinitiatief organiseerden wij een groot publieksdebat over het Haarlemse monumentenbeleid in de Lutherse Kerk. Daar bleek de vraag om een betere bescherming van waardevolle Haarlemse panden breed te worden gedragen. Door deze panden de status van gemeentelijk monument te geven kunnen ze niet zomaar gesloopt worden en kan beter onderhoud worden afgedwongen. Ook vrijwel alle andere fracties in de Haarlemse gemeenteraad hebben het burgerinitiatief overgenomen. De gemeenteraad heeft wethouder Jan Nieuwenburg de opdracht gegeven om een plan te maken om het aantal gemeentelijke monumenten uit te breiden. De wethouder is hier enthousiast mee aan de slag gegaan. Binnen een jaar ligt dat plan er nu, voor gemeentelijke begrippen zeer snel! De komende drie jaar zullen er ruim 700 gemeentelijke monumenten (2150 adressen) worden aangewezen. Daarmee zal het aantal gemeentelijke monumenten in Haarlem worden vertienvoudigd. e

Ons volkslied van Haarlemse bodem?

Omdat aanwijzing tot gemeentelijke monument voor sommige eigenaren kan leiden tot wat hogere kosten, bijvoorbeeld voor onderhoud, is ervoor gekozen hen te ondersteunen bij noodzakelijke restauraties. Zij kunnen dan gebruik maken van een lening tegen lage rente. Ook krijgen zij een abonnement op de Monumentenwacht, die eens per twee jaar een inspectie van de staat van de monumenten zal uitvoeren en eigenaren kan ondersteunen en adviseren. Tenslotte krijgen zij een gratis monumentenschildje van de gemeente.

e

6

Het burgerinitiatief heeft laten zien hoeveel we voor elkaar kunnen krijgen, wanneer Haarlemmers, politici en gemeente samenwerken aan één gemeenschappelijk doel: een betere bescherming van het Haarlems erfgoed. Binnen één jaar is niet alleen het Haarlemse monumentenbeleid fundamenteel gewijzigd, maar ligt er ook een concreet aanwijzingsplan en is er geld gevonden om dit mee te betalen. Hiermee krijgen veel meer waardevolle panden de bescherming die zij verdienen. Het jaar 2009 is door het Haarlemse gemeentebestuur uitgeroepen tot Monumentenjaar. Haarlem zal zich gedurende dat jaar binnen en buiten de stadsgrenzen profileren als monumentenstad. Wat mij betreft vormt dit jaar de definitieve start van een nieuwe tijd. Een tijd waarin politici en erfgoedgroepen niet langer tegenover elkaar op de barricade staan, maar samenwerken aan bescherming en versterking van al dat moois dat onze stad te bieden heeft. Jeroen Fritz Auteur is gemeenteraadslid van de PvdA en namens de PvdA-fractie woordvoerder monumenten.

De lezing van de Duitse historica Gudrun Dekker, op 13 oktober j.l. in de GravenzaaL, over de wordingsgeschiedenis van het Wilhelmus en de stad Haarlem werd uitstekend bezocht.

Van de penningmeester

Goed gezien en welverdiend! Aan de expositie Onbeschermd verleden, die veel heeft bijgedragen aan de hernieuwde aandacht voor jonge monumenten, was ook een prijsvraag verbonden. Van een foto werd aan de bezoekers gevraagd om welke monumentale plek het hier ging. Winnares van deze prijsvraag was mevrouw K. de Graaf uit Haarlem. Dinsdag 18 november kreeg ze de prijs uitgereikt uit handen van Johannes van der Weiden voorzitter van de werkgroep Gebouw & Omgeving. Bloemen, boeken uit de verenigingswinkel en van de sponsor Pré Wonen, en een gratis cadeaulidmaatschap voor 1 jaar van de vereniging. En gelet op de brede glimlach van de winnares wordt dat vast een lidmaatschap voor vele jaren…

Bent u 100% Haarlemmer? Voor mensen die willen weten of zij wel 100% Haarlemmer zijn is er nu het online Haarlemspel. In het online Haarlemspel worden spelers vragen gesteld over Haarlem, de geschiedenis, de kunst & cultuur, bijzondere gebouwen, bekende inwoners en uitgaan & entertainment. Het spel bestaat uit drie ronden van elk vijf quizvragen uit de verschillende categorieën. Aan het eind van de derde ronde wordt berekend voor hoeveel procent een speler zich een echte Haarlemmer mag noemen. Elke maand wordt onder de spelers met het hoogste percentage het officiële Haarlemspel verloot.

Spaarndamseweg

Haarlemspellen zijn voor € 12,50 te koop in elke boekwinkel en direct online te bestellen op www.haarlemspel.nl. De vragen en antwoorden van het online Haarlemspel zijn tot stand gekomen insamenwerking met het Noord-Hollands archief.

Bij de laatste Nieuwsbrief van dit jaar treft u de acceptgiro voor uw lidmaatschapsbijdrage aan. Vanwege de mogelijkheid een gift te doen, wordt deze acceptgiro aan alle leden verzonden; ook aan hen die levenslid zijn of die om andere reden geen bijdrage behoeven te betalen. De jaarlijkse contributie is ongewijzigd, dat wil dus zeggen dat de bijdragen zijn: Enkel lid: € 17,50 Partnerleden: € 25,Zakenlid: € 125,-

7

Namens het bestuur verzoek ik u vriendelijk de bijdrage binnen redelijke termijn over te maken, zodat de Historische Vereniging Haerlem haar werk met voortvarendheid kan voortzetten. Bij voorbaat dank.W.D.Slik, penningmeester.

Tentoonstelling ‘Haarlemse Huiskamers’ verlengd De tentoonstelling ‘Haarlemse Huiskamers’ in het Historisch Museum Haarlem trekt zoveel publiek, dat besloten is om de tentoonstelling tot 25 januari 2009 te verlengen. Niet alleen het onderwerp van de tentoonstelling heeft voor grote belangstelling van het Haarlemse publiek gezorgd, ook de activiteiten om de tentoonstelling heen trokken veel extra bezoekers. De besloten middag waar bekende Haarlemmers caféliedjes zongen was een groot succes en de eerste stadswandeling langs de Haarlemse cafés o.l.v. Hans van Roode werd zo enthousiast ontvangen dat er vier extra wandelingen voor publiek zijn gepland. De wandelingen duren elk anderhalf uur en vinden plaats op: Vrijdag 28 november 2008 13.30 Vrijdag 12 december 2008 13.30 Dinsdag 30 december 2008 13.30 Vrijdag 16 januari 2009 13.30 Aanmelden kan via de email: [email protected] of tel: 023 542 24 27. Prij€ 2,50 euro p.p.

uur uur uur uur

Vertrek vanaf Historisch Museum Haarlem, Groot Heiligland 47 Haarlem. Er moeten minimaal acht deelnemers zijn om de rondleiding door te laten gaan. U kunt voor groepen een speciale afspraak maken. Haarlemse Huiskamers Historisch Museum Haarlem Groot Heiligland 47 Haarlem Openingstijden: Dinsdag t/m zaterdag van 12.00-17.00 uur Zondag van 13.00-17.00 uur Maandag gesloten. Meer info: www.historischmuseumhaarlem.nl Contact: [email protected]

De Historische Vereniging Haerlem heeft met diepe droefheid kennisgenomen van het overlijden van mevrouw F.W.J. (Florence) Koorn. Florence Koorn heeft gedurende een zeer groot aantal jaren een grote bijdrage geleverd aan onze Jaarboeken. Wij zijn haar daarvoor veel dank verschuldigd. Namens het bestuur, Nico Brink Namens de Redactiecommissie, Ab van der Steur 3

Het Houtjaar 2008 Dit jaar waren er strubbelingen over ondeskundig ingrijpen met de zaag en de snoeischaar in het bos. Omdat er zieke iepen geveld moesten worden en omdat er dode kastanjes geruimd moesten, is een gecontracteerde aannemingsmaatschappij aan het werk gegaan die met zijn manier van werken voor veel commotie heeft gezorgd. Deze aannemer was niet gespecialiseerd in bosonderhoud. De gemeente besloot daarop deze aannemer alleen nog te laten werken in andere delen van Haarlem, maar niet meer in de Hout. Zo verschenen hierover stukjes in het Haarlems Dagblad en er werd door de Klankbordgroep in de gemeenteraad gepleit voor een apart bestek voor de Haarlemmer Hout, evt. mét alle parken van Haarlem en een contract met specialisten. Het laatste nieuws hierover is dat 6 november 2008 in de Raad een motie van de Actiepartij en D66 is aangenomen, die voorziet in toekenning van een apart budget voor de Hout.

8

Beheerder

Bezoek aan Sonsbeek

Leren van een voorbeeld voor toekomstig beheer van de Haarlemmer Hout

De krant werd ingeseind om een mooi In Memoriam te schrijven voor de oude boom die zoveel had meegemaakt. Dat stuk verscheen en iedereen kon vrede hebben met de argumenten om de boom om te zagen.

In de Haerlem Nieuwsbrief van december 2007 verscheen een persoonlijk verslag geschreven door Nico Brink over het symposium Haarlemmer Hout d.d. 26 september 2007: “Wat maakt de Hout de Hout?”. Daarin werden kansen en problemen voor de Hout gesignaleerd. Er is dit jaar 2008 gelukkig al het een en ander in gang gezet. Begin dit jaar werd een Klankbordgroep in het leven geroepen door de gemeente en daaruit is een Petit Comité samengesteld voor overleg over het Rijksmonument de Hout. De ingewonnen adviezen van het Bureau Copijn, van BSI bomenservice evenals de inbreng van de stadsecoloog Dik Vonk en de Beheersvisie van 15 jaar geleden, zullen uitgangspunten zijn voor een integraal beheerplan dat volgend jaar gereed zal zijn. De grote cultuurhistorische waarde van de Haarlemmer Hout moet gewaarborgd worden. De gemeente heeft in samenwerking met het Petit Comité een Visie opgesteld over hoe de Hout beheerd zou moeten worden en welke verbeteringen er voor Natuur, Cultuur en Recreatie gemaakt moeten worden om de Hout voor de toekomst als belangrijk stadsbos te bewaren en veilig te stellen.

Inmiddels is deze herfst een begin gemaakt met het verbeteren van de paden: het Hildebrandlaantje in de Kleine Hout werd geasfalteerd zodat de fietsverbinding tussen Verlengde Spanjaardslaan en de Kleine Houtweg sterk verbeterd is. Voor de wandelpaden zijn schelpen besteld zodat deze binnenkort opgeknapt en beter begaanbaar gemaakt kunnen worden. Per begin november 2008 is een beheerder met specifieke verantwoordelijkheid voor de Haarlemmer Hout aangesteld door de gemeente, de heer F. van Klaveren. Een wens is nog een stadsboswachter met BOA bevoegdheid aan te stellen die kan handhaven bij vernieling en vandalisme. Deze persoon vinden zal meer tijd vergen. Stichting de Houten Haarlemmer die al ca 20 jaar de jaarlijks scholendagen organiseert en zijn subsidie bijna ingetrokken zag, hoorde dat de subsidie weer toegekend zal gaan worden. Beheerplan voor de Haarlemmerhout

Maar toen kwam de grote vraag over het beheer van het bos. Wat is de beste wijze om het groen aan te pakken zodat het monumentale stadsbos behouden kan blijven voor de toekomst? Het achterstallig onderhoud is zichtbaar vergevorderd. Om tot een beheerplan te komen is de ondersteuning ingeroepen vanIng. Jop de Klein, bosbouwkundig a dviseur bij Silve, Bureau voor Bosbouw en Natuurbeheer en mevrouw Jeannette van Schaik van Bosgroep. Zij zullen in Haarlem de Visie 2008 voor de Haarlemmerhout gaan omzetten in een beheerplan. Om een indruk te krijgen van het resultaat van 15 jaar beheer en onderhoud van bos en park zoals dat elders heeft plaatsgevonden, zijn leden van het Ingenieursbureau en het Hoofd afd. Wijkzaken met leden van de Klankbordgroep HH en Petit Comité met een bus naar de Veluwe afgereisd. Zo zijn wij donderdag 29 oktober jl. onder leiding van de heer Jop de Klein en mevrouw Jeannette van Schaik landgoed Staverden en Park Sonsbeek in Arnhem gaan bezoeken.

De oriëntatiereis

De wandeling startte bij Kasteel Staverden in een bos waaraan, voorlopig met opzet, niets aan beheer gedaan werd. Het was mistig en zonnig herfstweer en er groeiden prachtige paddestoelen, waaronder de amethist- of rodekoolzwam, tussen de gekleurde bladeren op de bosgrond. Duidelijk was te zien hoe hier de beuken de eiken verdringen. Door Bureau Silve zijn metingen gedaan, uitgezet in grafieken, naar de groei van beuk en eik in perioden van droogte en naar de tijd van herstel erna. Duidelijk is dat eiken een veel langere tijd nodig hebben om te herstellen en daarom in een zwakkere positie verkeren ten opzichte van de groeikrachtige beuken. De beuken nemen het bos over. Na een gastvrije lunch ging de reis naar park Sonsbeek, Rijksmonument sinds 1963. Met de landgoederen Zypendaal en Gulden Bodem beslaat Sonsbeek 65 hectare. De Haarlemmer Hout is vergelijkbaar groot: 59 hectare. Organisatie op Park Sonsbeek

De naam van de beheerder van Sonsbeek is Jeroen Glissenaar. Hij werkt al 15 jaar in de parken van Arnhem. Van hem kregen we een rondleiding specifiek om te zien hoe hij het beheer en onderhoud van Sonsbeek heeft opgezet. Indertijd begon het met een groep verontruste omwonenden en belangstellenden die zich het lot van het verwaarloosde Park Sonsbeek aantrokken. Door de politiek werd besloten om Park Sonsbeek te herstellen. Om te beginnen gaf de Gemeente Arnhem een startbedrag van 14 miljoen gulden. Daarna werd het budget € 265.000,exclusief honorarium, op jaarbasis. Er werd in het begin veel met vrijwilligers gewerkt. Zo maaiden zij de grote natte weide en voerden het gras af, zodat er door verarming orchideeën in de weide begonnen te groeien. Van deze orchideeënbiotoop maakte Jeroen foto’s en vroeg en kreeg daarmee subsidie van het Geldersch Landschap. In Arnhem hebben betrokkenen en omwonenden een vrijwilligersorganisatie “Vereniging Vrienden van Sonsbeek” opgericht met ongeveer 600 leden. Zij geven elk kwartaal een Infobulletin uit en werken nauw samen met het bezoekerscentrum Sonsbeek. Als gesprekspartner van de Beheerder bij de ontwikkeling en uitvoering van beheerplannen is een Schouwgroep gevormd. De Schouwgroep is breed opgezet met deskundigen van de Bomenstichting, Geldersch Landschap, Natuurmonumenten, enkele mensen uit de “Vrienden van Sonsbeek” en heeft beslissingsbevoegdheid. Beheersmaatregelen Sonsbeek

Ingrijpende beslissingen met betrekking tot het bos worden voorgelegd aan de Schouwgroep. Is er een vallei waar veel stormschade is opgetreden en waar veel opslag is gegroeid, dan zal daar op een bepaald moment een beslissing genomen worden. Worden de Amerikaanse eiken eruit gehaald? Wordt het een lariksbos? Moet er meer licht in het bos komen? Waar kiezen we voor? Deze vragen worden besproken met de Schouwgroep. Mocht er grote weerstand zijn tegen een plan, dan gaat het plan niet door en er wordt een ander plan gemaakt. 3 Met name het besluit om oude bomen weg te halen e

9

ten behoeve van jongere, aanstaande monumentale bomen, of om te kiezen voor een eikenbos ten koste van oude beuken, kan tot veel discussie leiden.

e

Beheersmaatregelen in de Hout

Ook in de Haarlemmerhout zullen beslissingen met betrekking tot de kap van bomen genomen moeten worden. Een voorbeeldige communicatie kan veel misverstanden en ongenoegen onder de bezoekers van de Hout voorkomen. De ‘Grijstaken’ in Park Sonsbeek

10

De organisatie van de ‘grijstaken’ zijn in Sonsbeek goed georganiseerd. Van de Sociale Werkplaats is een groep mensen aan het werk onder leiding van ene Martijn. De inzetbaarheid van de groep van Martijn is groot. Bij evenementen wordt bijvoorbeeld extra gecontroleerd en worden prullenbakken geleegd gedurende alle ochtenden van het weekend. Op oproep kan de beheerder beschikken over een toezichthouder met bekeuringsbevoegdheid. Vooral als er een tijd veel overlast is in het park, kan deze toezichthouder intensief komen controleren en waar nodig optreden totdat de overlast vermindert en ophoudt. Mensen met een taakstraf worden van tijd tot tijd ingezet om op plaatsen bijvoorbeeld bramen te verwijderen of esdoornopslag uit te trekken. De lijnen naar de aannemers die werk verrichten in het park Sonsbeek zijn kort. De beheerder trekt zelf aannemers aan en bespreekt met hen het werk. In het bestek komt ook te staan dat de aannemer zelf de rijplaten verzorgt en ook de boomstammen afdekt om stamschade te voorkomen. Zijn er klachten over het werk van een aannemer, dan kan de beheerder zelf een andere aantrekken. Haarlem heeft ook een verplichting om een percentage mensen van Paswerk en van taakgestraften in te zetten bij bepaalde taken.

voor een ledenprijs van € 10,- beschikbaar

Haarlemse Canon

De krant werd ingeseind om een mooi In Memoriam te schrijven voor de oude boom die zoveel had meegemaakt. Dat stuk verscheen en iedereen kon vrede hebben met de argumenten om de boom om te zagen. Een stobbe bleef staan als klein monument en ingezaagde treetjes stellen kinderen in staat op de stronk te klimmen. Een nieuwe jonge rode beuk is vlakbij geplant.

We zijn trots en blij dat het prachtige werk, De Historische Canon van Haarlem in druk is verschenen.

Communicatie over de Haarlemmerhout.

De Haarlemmerhout kent nu tijdelijk een Klankbordgroep met een Petit Comité. Voor de Haarlemmerhout zou een opzet als “Vereniging Vrienden van de Haarlemmerhout”, met een structurele Schouwgroep ook heel goed te realiseren zijn. Een informatiebord bij de ingang van het bos zou veel voor de communicatie met de gebruikers van het bos kunnen betekenen. Op voorstel van de Klankbordgroep zal de gemeente via de VVV meer promotie voor de Hout gaan maken. Kleinere punten of overlast in Sonsbeek: • Er wordt veel gecontroleerd op overlast. Ook hondenbezitters die nog laat in het park wandelen worden beschouwd als een sociale controlegroep. • Bij hangjongeren wordt een contactpersoon gezocht die aangesproken kan worden. • Als er een aanvraag komt voor een baan van een club skaters, dan wordt voor hen een plaats aan de rand van het park gezocht. • Joggers mogen. • Fietsers worden gedoogd, maar men verwacht van hen dat zij zich voorzichtig over de geasfalteerde paden verplaatsen, met respect voor de wandelaars. • kinderen mogen van de paden af en in het bos hutten bouwen. • in Sonsbeek zijn diverse horecagelegenheden.

Zaterdag 22 november werd het officieel ten doop gehouden. Leden van de Vereniging Haerlem kunnen de Canon aanschaffen voor een speciale ledenprijs.

Kom 20 december 2008 naar de hoofdwacht!

In Sonsbeek wordt 10% van het budget besteed aan communicatie. De aannemers krijgen opdracht om veel voorlichting te geven als bezoekers zich in het park met vragen tot hen wenden. Zo moeten zij eventueel hun machines stilzetten en uitgebreid uitleg geven. Daarmee is rekening gehouden met werktijd. Een mooi voorbeeld van communicatie en overleg met de achterban is het voorbeeld van het kappen van de zichtas naar de grote Villa Sonsbeek. Er ontstond veel commotie toen daartoe bomen gekapt moesten worden in het verwaarloosde landschapspark. De beheerder heeft toen een groep vrijwilligers lintjes gegeven die zij om de bomen moesten binden waarvan zij vonden dat deze gemist konden worden. De uitkomst was dat volledige overeenstemming werd bereikt over de te kappen lijn van de zichtas. Sterk is het voorbeeld van een 250 jaar oude rode beuk die gevaarlijk werd en geveld moest.

Van belang is verder de vraag wat er met Dreefzicht gaat gebeuren in de toekomst. Voor Pannenkoekenhuis ‘het Elfenbankje’ geldt een vernieuwd bestemmingsplan. Park Sonsbeek is evenals de Haarlemmer Hout een oud stadsbos, een Rijksmonument. Het bezoek aan Sonsbeek heeft ons duidelijk gemaakt dat er een zeer goede samenwerking mogelijk is tussen gemeente en gebruikers. Daarvoor is nodig een enthousiaste en deskundige beheerder, die spil is in de uitvoering van het beheerplan. Het beheerplan is uitgangspunt van het beheer en het is vastgesteld met consensus van gemeente en gebruikers. Er zijn korte lijnen en een open communicatie tussen beheerder, uitvoerders en gebruikers en het beheer wordt met grote zorgvuldigheid uitgevoerd. Mechteld Sloet Titi des Bouvrie Werkgroep Haarlemmer Hout, november 2008

Op zaterdag 20 december tussen 12.00 en 17.00 is het voor de speciale ledenprijs van € 10.- beschikbaar in de hoofdwacht aan de Grote Markt.

Romantischer dan Romantisch, Bilderdijk herzien

Horeca in de Hout. Goede communicatie

De historische canon van Haarlem. Een fraai boekje met 21 vensters, 81 illustraties, 95 bladzijden.

Zaterdag 22 november werd het canonboekje feestelijk aangeboden. een mooi moment voor de makers en alle betrokkenen. De ontwikkeling en publicatie van de canon - nu in druk en eerder samen met het Haarlems Dagblad heeft onze vereniging veel aandacht opgeleverd.

Lezing door prof. dr. Marita Mathijsen-Verkooijen Op donderdag 18 december 2008 zal de 177ste sterfdag van mr. Willem Bilderdijk (1831-2008) worden herdacht in de Grote of St. Bavokerk aan de Grote Markt te Haarlem.

voor reserveringen bel 023 - 532 95 08 en 020 - 638 87 85 of stuur een email naar: [email protected]

Programma: • Stadsorganist Anton Pauw speelt op het Christiaan Müllerorgel. • Welkomstwoord door mr. Bernt Schneiders, burgemeester van Haarlem. • De Bilderdijklezing 2008 door prof. dr. Marita Mathijsen-Verkooijen, hoogleraar moderne nederlandse letterkunde aan de Universiteit van amsterdam: Romantischer dan Romantisch, Bilderdijk herzien. • Kranslegging bij het graf van mr. Willem Bilderdijk. • Stadsdichter van Haarlem George Moormann draagt het gedicht groeten uit de Bilderdijkstraat voor van adriaan Jaeggi (1963-2008). • Aansluitend receptie Gravenzaal stadhuis Haarlem.

3

11

Bijvoorbeeld het voorleesboek ‘Nijntje in het museum’ voor de kinderen die naar het Frans Hals Museum gaan, een Droste-doosje voor degenen die naar het Historisch Museum gaan, een centsprent voor de Stadsbibliotheek, en nog veel meer leuke dingen. De groepen 4 (dat zijn kinderen van 7 á 8 jaar) gaan op bezoek bij de Hoofdwacht en de Grote of St. Bavokerk.

Job en Jansje en nog veel meer 12

Weet u nog hoe je vroeger aan de lippen van een geschiedenisleraar kon hangen. Iemand die het verleden weer tot leven blies en die meeslepend kon vertellen… Kinderen van nu zijn nog even dol op die verhalen. En het vertellen ervan is minder moeilijk dan u misschien zou denken. De Historische Vereniging Haerlem onthaalt elk jaar talloze Haarlemse schoolkinderen. We zoeken mensen die daarmee willen helpen. Opa’s, oma’s, mensen uit het onderwijs… Haarlemmers die het verhaal van de stad graag doorvertellen. Interesse? Hier leest u meer. In het school jaar 2008/09 is het project ‘Wie wat bewaart, heeft wat!’ al door drie basisscholen uitgevoerd. Eind september kwam De Molenwiek uit Schalkwijk, eind oktober de St. Jozefschool uit Vogelenzang en half november de Pleiadenschool uit IJmuiden. Daaruit blijkt dat ook de Haarlemse omgeving in de geschiedenis van Haarlem is geïnteresseerd! Even ter opfrissing: bovengenoemd project is een samenwerkingsproject van een groot aantal Haarlemse erfgoedinstellingen. Zij hebben onder het thema ‘bewaren’ een doorlopend project voor een gehele basisschool opgezet. Elke instelling heeft een groep ‘geadopteerd’ en voor die groep een afgestemd programma opgezet. Leskist Als een school voor het project intekent, wordt ruim van te voren een leskist bezorgd. In die leskist vindt elke groep zijn eigen lade, waarin docentenhandleidingen en allerlei materiaal dat in de les als voorbereiding van het bezoek aan de instelling kan worden gebruikt.

Het verhaal van monumenten Om de geschiedenis van ons gebouw aansprekelijk te maken, wordt naar analogie van het Jip en Jannekeverhaal een vertelling gedaan over twee buurkinderen, Job en Jansje. Zij wonen in de Zijlstraat. Eén van de vaders moet ’s avonds wacht lopen aan het Spaarne en zijn zoon mag een keertje mee om te zien hoe dat gaat. De oneerlijke graanhandelaar die ze tegenkomen, wordt opgepakt en naar de Hoofdwacht gebracht om een nachtje ‘af te koelen’. Wie weet, misschien zit er nog iemand in het cachot … De aansluitende uitleg van de oude kaart van Haarlem in onze hal, spreekt de kinderen altijd enorm aan. En dan volgt nog een vertelling over wat je zoal kunt bewaren. Via wat wij als ‘oude mensen’ hebben bewaard en wat kinderen zoal bewaren (geluksstenen, pokemonkaarten, etc.) komt het gesprek op bewaren van oude gebouwen. Zo wordt getracht het eerste bewustzijn over monumentenzorg bij te brengen. Schoolplaten In de leslade van groep 4 zit - behalve schoolplaten van Isings - een instructie voor het leren zingen van de canon ‘Klokken van Haarlem’. Een dvd met de muziek, zoals die op het orgel in de Bavo klinkt, is bijgevoegd. Als de kinderen naar de Bavo gaan, mogen zij dit lied in het koor zingen. Ook bezoeken zij de lage zolder en krijgen zij een indruk van de beveiliging van de oude stad. Opa’s, oma’s, vertellers gezocht. Dit project is helemaal nieuw en een daverend succes aan het worden. In de periode januari tot en met mei hebben zich al 9 basisscholen aangemeld. Tot op heden heeft onze werkgroep dat met 3 vertellers aangekund. Maar… dat is voor volgend voorjaar bij lange na niet genoeg. We zoeken aanvulling met mensen die overdag beschikbaar zijn en leuk kunnen vertellen. Er zijn toch genoeg opa’s en oma’s in de vereniging die dit kunnen? Kom op, meld u aan voor zo’n leuke ochtend, u zult er absoluut geen spijt van krijgen! Als u meer wilt weten van het Wie wat bewaart-project, kijk dan eens op www.wiewatbewaartheeftwat.nl Bel of mail naar Marjorie Vroom: tel. 023-5281443 en [email protected]

Meer informatie over de Vereniging Haerlem op onze website: www.haerlem.nl Colofon: Haerlem Nieuwsbrief is een uitgave van de Vereniging Haerlem Verenigingszetel: de Hoofdwacht, Grote Markt 17 Postadres: postbus 1105 2001 BC Haarlem www.haerlem.nl. Secretaris: (023) 529 39 00 Gironr: 377882. Het blad verschijnt vier keer per jaar. ISSN: 1570-4785

Redactie: Theo van der Vlugt. Vormgeving: Sinas, Haarlem Foto’s: Maarten van Wamel Druk: drukkerij Excelsior Haarlem (sponsor) Verzending: Paswerk