Monumentengids. Dordrecht

Monumentengids Dordrecht 2013 - 2014 | www.monumentenindordrecht.nl

Inhoudsopgave

Dordrecht Monumentenstad

4

Intree Dordrecht | VVV: centraal informatiepunt

6

Monumenten in Dordrecht

8

Plattegrond Monumenten

28-29

Vervolg Monumenten in Dordrecht

31

Wandelroute ‘Macht & Pracht’

48

Bereikbaarheid

55

Colofon Uitgever: Organisatie:

4LLYV]LY

J\S[\\YYLZ[H\YHU[Z

L]LULTLU[LU&

2PQRVW

^^^JLU[Y\TKVYKYLJO[US

Dordrecht Marketing Dordrecht Marketing, Dordrechts Museum, Monumentenzorg & Archeologie en VVV Zuid-Holland Zuid. Oplage: 5.000 exemplaren Vormgeving: Commond - Content for brands, Breda Drukwerk: Graon, Dordrecht Samenstelling: Sander Slegtenhorst en Tatiana Jochems Tekstbijdragen: Dordrecht Marketing, Dordrechts Museum, Monumentenzorg & Archeologie, Regionaal Archief Dordrecht, VVV Zuid-Holland Zuid, Frits Baarda en Maria Sumaryanto. Eindredactie: Loes van Gestel Beeldmateriaal: Dordrecht Marketing, Dordrechts Museum, Regionaal Archief Dordrecht, Frits Baarda, Ruud Hoornstra, Mascha Joustra, Floris Leeuwenberg, Piet Mes, Fokko van der Straaten en anderen. Plattegrond © Afd. VEB Gemeente Dordrecht © Dordrecht Marketing 2013. Alle informatie in deze gids is opgenomen naar de stand van zaken per 1 juli 2013 en is met de grootste zorg samengesteld. Zonder schriftelijke toestemming van de uitgever is gehele of gedeeltelijke overname van teksten, foto’s en illustraties uitdrukkelijk verboden. Uitgever, redactie en medewerkers aanvaarden geen aansprakelijkheid ten aanzien van wijzigingen, onvolledigheden, fouten en onvolkomenheden.

6VRPUKL(WWZ[VYL 3

Dordrecht Monumentenstad Meer dan duizend monumenten, een bewogen handelsverleden en een rijke verzameling aan verhalen en legenden; in de historische binnenstad lijkt soms de geschiedenis te herleven. Tot op de dag van vandaag zijn duidelijke sporen terug te vinden van de gloriejaren waar de stad in de Middeleeuwen in verkeerde.

4

Stapelrecht Dordrecht kreeg in 1299 stapelrecht. Het recht hield in dat goederen die via een stad werden vervoerd, eerst in de stad moesten worden opgeslagen en daar te koop werden aangeboden, vaak met verplichte tussenkomst van een lokale handelaar. Dordrecht was de eerste stad van Holland die dit belangrijke recht verkreeg. Door haar strategische ligging ontwikkelde Dordrecht zich tot een belangrijke handelsplaats voor onder andere wijn, hout, suiker en graan. Tijdens een bezoek aan de historische binnenstad kunt u dan ook niet om de karakteristieke binnenhavens heen. De Nieuwe Haven,

De Nationale Synode van Dordrecht (13 november 1618 - 29 mei 1619)

Wolwevershaven en Bomhaven herinneren nog aan die tijd. Langs

was ook een belangrijke mijlpaal in de politieke geschiedenis. Ook werd

de havens kunt u de belangrijke overslaggoederen van destijds nog

besloten de bijbel in het Nederlands te vertalen: De Statenbijbel.

duidelijk terugvinden, zoals de namen Wijnstraat en Wijnhaven verraden. Aan de Pottenkade, naast de Grote Kerk, verkochten

se staat. Dordrecht wordt vanaf dat moment ook wel de

pottenbakkers hun aardewerken koopwaar.

‘geboortestad van Nederland’ genoemd. Het Hof is tot eind 2014 gesloten voor het publiek vanwege een grondige ver-

Dordtse munt

bouwing. Dan is er een interactieve tentoonstelling te zien

Om zich als graafschap te profileren tegen met name Vlaanderen en

over de rijke historie van het monument.

Brabant, was Dordrecht in 1368 de logische stad die het privilege kreeg om Hollandse Munten te slaan. In de eeuwen daarna bloeide

Monumentengids

de muntproductie en werd tot 1806 de Munt van Holland geslagen.

De eerste 60 monumenten in deze gids hebben op 14 en 15

Ondanks het karige loon en het zware werk in het munthuis was een

september 2013 deelgenomen aan de Open Monumenten-

erfmuntersplaats een begeerde baan. De munters hadden namelijk

dagen 2013. Tientallen monumenten zijn tijdens het tweede

allerlei voorrechten zoals vrijstelling van wachtdiensten en tolvrijheid.

weekend van september gratis te bezoeken voor het publiek

Bovendien hoefden zij geen accijns te betalen op wijn, bier, brood

en er is op cultureel gebied in, op en rondom de verschillende

en vlees. Vaak werd het werk echter niet door deze erfmunters

panden van alles te beleven. De lijst wordt gecomplementeerd

gedaan, maar hadden zij een knaap in dienst die voor een sober

met 20 andere bijzondere monumenten die zeker een kijkje

loon hun werk deed. Loop op de Voorstraat Noord eens onder het

waard zijn tijdens een bezoek aan de stad. In het kader van het

Muntpoortje door. Vrijmetselaarsloge la Flamboyante neemt nu de

landelijke thema van de Open Monumentendagen 2013, vindt

helft van het vroegere Muntgebouw in beslag.

u tevens in deze gids de Wandelroute ‘Macht & Pracht’, die u meevoert langs belangrijke Dordtse monumenten. Meer

Eerste Vrije Statenvergadering

actuele informatie over monumenten in de stad kunt u vinden

Ook op politiek gebied speelde Dordrecht een belangrijke rol. In

op www.monumentenindordrecht.nl.

1572 kwamen twaalf Hollandse steden in het geheim in Dordrecht bijeen om het verzet tegen de Spaanse overheerser te bundelen. Ze steunden Willem van Oranje met geld voor een leger en erkenden hem als enig stadhouder. De Eerste Vrije Statenvergadering, gehouden in Het Hof, markeert het begin van een zelfstandige Nederland-

Een van de aanleidingen om te kiezen voor het thema ‘Macht & Pracht’ voor de 27e Open Monumentendagen is de viering van 200 jaar Koninkrijk der Nederlanden. In Dordrecht vinden er in het kader daarvan vanaf eind 2013 bijzondere activiteiten, tentoonstellingen, muziek- en dansvoorstellingen plaats. Meer weten? Kijk op www.200jaarkoninkrijkdordrecht.nl.

5

Intree Dordrecht | VVV: centraal informatiepunt Centraal informatie- én startpunt van begeleide stadswandelingen is intree Dordrecht | VVV aan de Spuiboulevard 99. In dit bezoekersinformatiecentrum kunt u bij de VVV-balie informatie krijgen over de opengestelde monumenten en andere bezienswaardigheden. Voor een eerste oriëntatie op de stad is dit uw beginpunt.

6

Intree Dordrecht | VVV: centraal informatiepunt

Gastvrij en vernieuwend

rondje Dordt. Kijk voor specifieke informatie over dagtochten en

Loop binnen bij intree om inspiratie op te doen voor uw bezoek

wandelingen op www.vvvdordrecht.nl.

aan Dordrecht. Intree Dordrecht | VVV geeft u informatie op een vernieuwende manier, met audiovisuele presentaties, een

Intree Dordrecht is geopend op maandag 10.00 - 18.00 uur

interactieve maquette en in de kelder een bijzondere presentatie

(15 april tot 15 oktober) en 12.00 - 18.00 (15 oktober tot 15 april).

genaamd de ‘Schatten van Dordrecht’. Kinderen kunnen spe-

Dinsdag t/m vrijdag van 09.00 - 18.00 uur, zaterdag 10.00 -

lenderwijs de stad ontdekken. Tevens kunt u in de kelder letter-

17.00 uur. Op de eerste en laatste zondag van de maand

lijk over de stad lopen: in een voormalige bankkluis vindt u een

(Kunstrondje en Koopzondag) 12.00 - 17.00 uur.

enorme luchtfoto van Dordrecht op de vloer. Voor meer informatie www.vvvdordrecht.nl en

Het gebouw

www.intreedordrecht.nl. Telefoon 0900 - 463 68 88.

Intree Dordrecht | VVV is gevestigd in een door ir. J. de Vries ontworpen appartementen- en kantorengebouw in de stijl van ‘Het Nieuwe Bouwen’. Het werd opgeleverd in 1969 en is gebouwd in opdracht van de toenmalige ABN-bank. Het gebouw aan de Spuiboulevard is in de geest van de Nieuwe Zakelijkheid ontworpen. Na het vertrek van de ABN-bank is het hoekpand in gebruik genomen als meubelzaak. Het is nu ingericht als een modern bezoekersinformatiecentrum waarbij op een inventieve manier gebruik is gemaakt van de oorspronkelijke kluisruimten.

VVV-informatiebalie Direct links van de ingang bevindt zich de VVV-informatiebalie en de VVV-winkel met boeken, gidsen, kaarten, brochures en leuke cadeauartikelen. Hier zijn diverse boeken over de historie van Dordrecht verkrijgbaar. Aan de balie zijn verder (gratis) plattegronden van de stad verkrijgbaar en folders over de verschillende tentoonstellingen die te bezichtigen zijn.

Stadswandelingen Naast de wandeling ‘Macht & Pracht’ die beschreven is in deze gids, beschikt de VVV over diverse andere stadswandelingen die u zelf kunt lopen. Of boek een wandeling onder begeleiding van een VVV-gids. De wandelingen zijn het gehele jaar door te reserveren op alle dagen van de week. Deze kunt u los boeken of als onderdeel van een dagtocht op maat. Bovendien zijn op elke eerste zondag van de maand circa 70 winkels vol antiek, tweedehandsboeken, kunst en curiosa geopend tijdens Kunst-

7

Monumenten in Dordrecht Op de volgende pagina’s vindt u 80 monumenten uitgebreid beschreven. De meeste monumenten kunt u bezoeken, anderen kunt u van buiten bewonderen. Op de middenplattegrond vindt u de precieze locaties van de diverse monumenten en de wandelroute ‘Macht & Pracht’.

8


1

GROOTHOOFDSPOORT/BELLEVUE Boomstraat/Palingstraat OPENINGSTIJDEN:

de brasserie en het restaurant zijn dagelijks

geopend. Enkel op zondag is het restaurant gesloten. Het in de negentiende eeuw gebouwde Bellevue staat in verbinding met de Groothoofdspoort, de belangrijkste stadspoort van Dordrecht. Het complex heeft een horecabestemming en is geheel gerenoveerd en deels verbouwd. Het horecabedrijf in deze monumentale panden beschikt over meerdere terrassen, Brasserie Bellevue, het luxe à la carte restaurant Blanc, café Het Verloren Hart, vergader- en feestzalen, tien luxe hotelkamers en een bruidssuite. In 1617 - 1618 werd een nieuwe Renaissancepoort om de oude laatgotische stadspoort (1440 - 1450) heen gebouwd. In 1692 is het torentje door de huidige koepel vervangen. Aan de landzijde van de poort ziet u het stadswapen van Dordrecht, aan de waterzijde een afbeelding van de Dordtse stedemaagd. De poort was eeuwenlang de belangrijkste entree tot de stad. Vanuit de koepel heeft u een prachtig uitzicht op de drie rivieren en de historische binnenstad. Bellevue is gebouwd rond 1840. Het huidige aanzien is bepaald door de wijzigingen die eind negentiende eeuw onder leiding van architect H.W. Veth en begin twintigste eeuw naar een ontwerp van C. Tenenti jr. zijn uitgevoerd. Het hotel ligt op een overblijfsel van een oud dijklichaam en heeft aan de rivierzijde een extra onderverdieping. Bellevue Groothoofd

9


2

DORDTS PATRICIËRSHUIS

Een aantal vertrekken in het pand is toen vernieuwd in dezelfde

Wolwevershaven 9

stijl. Deze kamers met hun originele, gedetailleerde lijsten,

OPENINGSTIJDEN:

spiegels, schouwen en stucplafonds zijn een lust voor het oog.

woensdag t/m zondag van 13.00 - 17.00 uur.

Elke kamer wordt gesierd door schilderijen van Cornelis Kuipers

Entree: € 5,00 p.p.

(1739 - 1802) en zijn (Dordtse) tijdgenoten. Kuipers schilderde De nieuwste aanwinst op museumgebied, het Dordts Patriciërs-

onder meer een schoorsteenstuk met vogels en een ruïne in

huis, heeft zich in het eerste jaar van haar bestaan mogen ver-

een van de stijlkamers, maar ook uitbundige bloemstillevens.

heugen op een fors bezoekersaantal. De laatste bewoners van het pand uit 1649 hebben hun droom waargemaakt door van

3

PAND BOUMAN GGZ

hun woonhuis een sfeervol huismuseum te maken. Na een ruk

Kuipershaven 40

aan de trekbel krijgt men een indruk hoe de gegoede burgerij

Niet toegankelijk voor publiek.

leefde aan het einde van de achttiende eeuw. De bouwheer van het pand was de beroemde Jacob Trip, die later opdracht heeft

Dit in 1903 gebouwde pand is de voormalige pastorie van de

gegeven voor de bouw van het “Trippenhuis” aan de Kloveniers-

Bonifatiuskerk 26 in de Wijnstraat. Beide gebouwen kregen

burgwal te Amsterdam. Rond 1780 is een unieke ruimte aan het

in de jaren zeventig van de twintigste eeuw een nieuwe bestem-

pand gebouwd: de ronde Maaskamer met zijn hoge ramen en

ming: de Bonifatiuskerk werd een jongerensociëteit (later Pop-

uitzicht op het drukst bevaren rivierenknooppunt van Europa.

podium Bibelot) en het huis aan de Kuipershaven wordt sinds

Deze kamer is geheel in Lodewijk XVI-stijl bewaard gebleven.

1974 gehuurd van de gemeente Dordrecht door de verslavingszorginstelling Bouman GGZ. Het ruim honderd jaar oude pand heeft bijzondere bouwkundige details. Binnen is veel origineel

Dordts Patriciërshuis

houtwerk met versieringen te zien (trappen, deuren en dergelijke), een met mozaïek ingelegde vloer in de gangen, gestucte plafonds en originele schouwen. De decoraties zijn typerend voor het begin van de twintigste eeuw. Aan de achterzijde is in de jaren zeventig een vertrek aangebouwd. In de tuin achter het huis is de achtergevel van de Bonifatiuskerk goed te zien.

PAKHUIS HET MEEVAT 4

Kuipershaven 41 OPENINGSTIJDEN:

donderdag t/m zaterdag 12.00 - 17.30 uur en

op de eerste zondag van de maand van 12.00 - 17.00 uur. Dit pak- en koopmanshuis uit 1700 is gebouwd in opdracht van de uit Luik afkomstige koopman Huybert Borret. Hij gebruikte het voor de opslag van onder andere ijzer, spijkers en wijn en noemde het pand ‘Het Spijckervat’. Eind achttiende eeuw schilderde de toenmalige eigenaar het tonnetje boven het toegangspoortje rood en kreeg het pakhuis de naam ‘Het Meevat’.

10


Pand Bouman GGZ en Pakhuis Het Meevat

5

SCHROEVENDOK MACHINEFABRIEK L. STRAATMAN Tegenover Kuipershaven 169 - 182 OPENINGSTIJDEN:

het schroevendok is doorlopend te bekijken

vanaf de kade van de Kuipershaven. Dit schroevendok uit 1928 is een rijksmonument en gezichtsbepalend voor de Wolwevershaven. Het behoorde toe aan de Machinefabriek Straatman die van 1902 tot 1996 aan de Kuipershaven gevestigd was. Het voormalige fabriekspand maakt nu deel uit van een appartementencomplex. Het schroevendok had oorspronkelijk een hefvermogen van 30 ton, in 1952 is de capaciteit met tien ton toegenomen. Het dok is eigendom van de Stichting Schroevendok en wordt door het bedrijf Jooren Scheepsschroeven voor reparatie van (scheeps-) schroeven gebruikt zodat het een levend monument blijft. Zie ook de gevelreclame aan de Kuipershaven met de tekst ‘Ketelmakerij Machinefabriek’.

Meekrap, ook wel mee of mede, is een plant waarvan de wortels na drogen en fijnstampen een rode kleurstof leveren. Deze natuurlijke verfstof werd eeuwenlang gebruikt voor het verven van stoffen. Het Meevat heeft in de Dordtse meekraphandel een belangrijke rol gespeeld wat betreft handel, opslag, kopen en verkopen. Het pand heeft diverse gebruikers en bewoners gekend. Begin twintigste eeuw was er de eerste Hollandse Parapluiefabriek van Martinot gevestigd. Sinds 1955 is het pand eigendom van de Vereniging Hendrick de Keyser. Bij de restauratie in 1969 is de onderpui, die door voortdurend ophogen van de straat (om wateroverlast tegen te gaan) grotendeels onzichtbaar was, in oude staat hersteld. In de topgevel is het wapen van Huybert Borret (drie rozen en een passer) en van zijn vrouw Anne Walthery te zien en het jaartal 1700. Op de benedenverdieping is nu een winkel met pop-upboeken gevestigd,

Schroevendok Machinefabriek L. Straatman

op de bovenverdiepingen zijn woningen.

11


7

SOCIËTEIT AMICITIA Vlak 1 Niet toegankelijk voor publiek. Op de hoek van de Hoge Nieuwstraat, naast het grote patriciërshuis ‘Vader Tijd’, staat het pand Vlak 1. Het pand is tussen 1870 en 1876 gebouwd als winkelruimte en magazijn voor de firma J.P. Wijers. Het was een ontwerp van de architect H.W. Veth die onder andere ook de likeurstokerij van H.C. Wijers op de hoek van de Korte Breestraat en de Vriesestraat (1877) en de Spaarbank (1875) aan het Bagijnhof 42 bouwde. Wijers, slijter en winkelier, liet het winkelpand bouwen op de plaats van drie kleine panden en vestigde er zijn goedlopende onderneming in. Aan het begin van de twintigste eeuw gaf Wijers het pand over aan J.A.M. Simons, een winkelbediende van de firma, die er enkele jaren zijn ‘Dordtse Manufactuurhandel’ dreef. Toen ook hij vertrok, kreeg het pand een bestemming als kantoor, maar vanaf 1924 is er een dansschool gevestigd. Het met een lijstgevel bekroonde pand is bekend onder de naam Sociëteit Amicitia. In

De Suikerfabriek van 1733

1974 betrok deze in 1783 opgerichte herensociëteit het pand, dat inmiddels de status van rijksmonument heeft.

6

DE SUIKERFABRIEK VAN 1733 Binnen Walevest 98 / Hoge Nieuwstraat 117 t/m 119 Niet toegankelijk voor publiek. In 1733 werd aan de Hoge Nieuwstraat de suikerraffinaderij Baltus & Co opgericht. Het voormalige pakhuis loopt door tot de Binnen Walevest. Met zijn vijf verdiepingen was dit het hoogste gebouw in Dordrecht en is vanaf de Waterbus ook nog steeds zichtbaar. Nadat het gebouw zijn functie verloor, werd het pakhuis vanwege de slechte staat door de gemeente Dordrecht aangekocht. In 1973 en 1974 is het pand gerenoveerd en kwam daarna weer in particuliere handen. Het werd verbouwd tot kantoorpand waarin meerdere bedrijven gevestigd waren. Het pakhuis in het fraaie havengebied van Dordrecht krijgt nu een woonbestemming. Er worden zes grote stadswoningen met garages en dakterrassen gerealiseerd.

12

Sociëteit Amicitia


9

MUSEUM 1940 - 1945 Nieuwe Haven 28 OPENINGSTIJDEN:

dinsdag, woensdag, vrijdag, zaterdag 10.00 -

17.00 uur. Zondag 13.00 - 17.00 uur. Gesloten van 9 januari tot 1 februari 2014. Aan de Nieuwe Haven is het Museum 1940 - 1945 gevestigd in een oud historisch pand. Ook voor deze voormalige garnizoensstad van Pontonniers en Torpedisten, drukte de Tweede Wereldoorlog zijn stempel. De positie van de stad Dordrecht in mei 1940 was uniek en strategisch van groot belang, mede door zijn ligging en de zeer belangrijke spoor- en verkeersbruggen bij Moerdijk en Zwijndrecht. Dit zowel tijdens de Duitse inval, als gedurende de Duitse bezetting. Bij de naderende bevrijding van het zuiden van het land eind 1944 en de Geallieerde opmars, bleef de positie van Dordrecht als frontstad van groot Onderwijsmuseum

strategisch belang. De collectie van het museum is sinds september 2001 ondergebracht in het gerestaureerde pand aan de Nieuwe Haven 28. Dit historisch museum brengt de Drecht-

8

ONDERWIJSMUSEUM

steden tijdens de oorlogsjaren 1940 - 1945 in beeld. De vaste

Nieuwe Haven 26

tentoonstelling ‘Hoe de bevolking zich door de moeilijke oor-

OPENINGSTIJDEN:

logsjaren heensloeg’ toont onder andere uniformen, wapens,

donderdag t/m zondag van 13.00 - 17.00 uur.

Medio 2014 verhuist het Onderwijsmuseum naar gebouw

gebruiksvoorwerpen, boeken, kranten, documenten, affiches,

de Holland. Kijk voor de actuele openingstijden op

foto’s, films en tekeningen uit de oorlogsperiode.

www.onderwijsmuseum.nl. Het Nationaal Onderwijsmuseum is op dit moment gevestigd aan Nieuwe Haven 26, in afwachting van de verhuizing, naar het gebouw De Holland van 1859 69 in 2014. Dit rijksmonument uit 1720 heeft een lijstgevel met middenrisaliet en hoekpilasters. De gesneden kroonlijst, met daarin de datering 1720 (MDCCXX) heeft consoles uit de Lodewijk XIV-periode. De deuromlijsting, deur en deurkalf zijn Lodewijk XVI. Verder heeft de gevel een hardstenen plint en zijn aan de gevel lantaarnarmen bevestigd. Binnen is er, behalve een aantal gipsen plafonds en de majestueuze trap naar boven, weinig terug te zien van de grandeur van vroeger. Wel is de intieme binnentuin, met de klassieke zuilen loggia, een verrassing. Museum 1940 - 1945

13


10

HUIS VAN GIJN

11

TOREN GROTE KERK

Nieuwe Haven 30

Lange Geldersekade 2

OPENINGSTIJDEN:

OPENINGSTIJDEN:

dinsdag t/m zondag 11.00 - 17.00 uur

april t/m oktober op dinsdag t/m zaterdag van

10.30 - 16.30 uur, via de ingang van de kerk. Zondag van 12.00 Bankier en verzamelaar Simon van Gijn (1836 - 1922) liet de

- 16.00 uur, via de toreningang. November t/m maart: zaterdag

stad Dordrecht zijn monumentale huis en zijn omvangrijke ver-

van 13.00 - 16.00 uur, via de toreningang.

zameling prenten, kunst en kunstnijverheid na. In 2001 werd het huis, samen met de aangrenzende panden, gerestaureerd en

De zware, nooit voltooide toren uit de vijftiende eeuw (de bouw

verbouwd. Van het huis zijn de oorspronkelijke indeling en een

begon begin veertiende eeuw en duurde tot ca. 1500) staat be-

groot aantal authentieke interieurs bewaard, waardoor het nog

hoorlijk scheef. De toren staat namelijk 2,25 meter uit het lood.

steeds de oorspronkelijke sfeer ademt. Of het nu de oude keu-

U kunt de 65 meter hoge toren met 275 treden beklimmen en

ken is, de eetkamer, studeerkamer of bibliotheek, slaapkamer,

genieten van het prachtige uitzicht. Ter hoogte van de toren-

badkamer of ‘rode salon’: Simon van Gijn komt tot op de dag

trans is het uurwerk uit 1624 te zien. De beiaard met zijn 67

van vandaag in alle vertrekken tot leven. De tapijtenzaal is de

klokken geniet internationale bekendheid vanwege zijn goede

oudste nog bestaande van Nederland, met wandtapijten met

akoestiek, zuivere toon en uitstekende bespeelbaarheid. De

mythologische voorstellingen. Op de eerste verdieping bevindt

meeste klokken zijn gegoten door de Koninklijke Klokkengieterij

zich een zeldzaam interieur: de enige in Nederland bewaard

Eijsbouts te Asten. De beiaard is in het jaar 2000 uitgebreid met

gebleven goudleerkamer met goudleerbehang. Het interieur is

vier grote en 14 kleine klokken en heeft nu een gewicht van 52

oorspronkelijk afkomstig uit het pand De Rozijnkorf aan de

ton (!) klokkenbrons.

Voorstraat in Dordrecht. Simon van Gijn verzamelde alles wat resulteerde in meer dan 25.000 prenten en een fraaie verzame-

GROTE KERK / ONZE LIEVE VROUWEKERK

ling glas, zilver en scheepsmodellen. Op de zolderverdieping is

Lange Geldersekade/Grotekerksplein

een uitgebreide collectie speelgoed te zien.

OPENINGSTIJDEN:

met de geschiedenis van zijn stad en land te maken had. Dit

12

april t/m oktober op dinsdag t/m zaterdag van

10.30 - 16.30 uur. Zon- en feestdagen van 12.00 - 16.00 uur. Januari t/m maart: gesloten. Geheel in steen overwelfde Brabants-gotische kruisbasiliek, gebouwd naar het voorbeeld van de Franse kathedralen: driebeukig schip met zijkapellen, transept of dwarsbeuk en koor met kooromgang en straalkapellen. Het oudst zichtbare deel van de kerk is het Mariakoor uit 1284. De kerk is regelmatig verbouwd en gerestaureerd. In de St. Stevenskapel, links naast het orgel, staan diverse in natuursteen gehouwen restanten als overblijfselen van de laatste restauratie van de kerk (1987). Bij deze restauratie vond men in het Mariakoor funderingen van een oudere kerk uit 1120. Volgens een legende zou Sint Sura Huis van Gijn

14

opdracht hebben gegeven tot de bouw van de kerk. In 2007 is


Orgel Grote Kerk

13

DE KORENBEURS Bomkade 11 Niet toegankelijk voor publiek. De Korenbeurs is in 1834 ontworpen door G.N. Itz. (1799 1869), stadsbouwmeester van Dordrecht tijdens de periode 1832 - 1867. In 1834 werd de Korenbeurs gebouwd voor 13.000 gulden. Die bouwsom werd in termijnen van 1.000 gulden door de stad Dordrecht terugbetaald aan de graanhandelaren die het geld hadden geleend. Na afbetaling werd de gemeente eigenaar van het gebouw. Het geval was namelijk dat de graanhandelaren tevreden zouden zijn geweest met een houten gebouw, maar de gemeente stond er op dat het gebouw in steen werd uitgevoerd. De nieuwe Korenbeurs werd op 6 november 1834 door ‘korenkoopers en pondgaarders’ in gebruik genomen. Bij de inwijding werd het gebouw in de volgende dichterlijke woorden toegezongen: ‘Wat Tempel rijst daar voor mijn oog / En beurt het glazen dak omhoog / Verheft met

in het Mariakoor het Bachorgel geplaatst. Dit 34 stemmen tellende barokorgel is gebouwd bij orgelbouwer Verschueren te Heythuysen. Het interieur bestaat uit de vroeg zestiende-eeuwse koorbanken met houtsnijwerk (1538), orgel uit 1671 en 1859, klein kabinetorgel (1785), koorhek in vroege Lodewijk XV-stijl, rococopreekstoel uit 1756 met marmeren kuip en houten bekroning en fraaie grafzerken. Bovendien vertonen de glas-inloodramen afbeeldingen van historische gebeurtenissen in Dordrecht zoals de Sint Elisabethsvloed, de Nationale Synode en de Stadsbrand. Nieuw zijn de drie ramen van de hedendaagse kunstenaar Teun Hocks in de Sint Joriskapel. Op persoonlijke wijze heeft hij met een figuratieve voorstelling de Dordtse gilden verbeeld. De voorwerpen die als een berg afval aan de oever van de rivier liggen verwijzen naar de gilden en het bedrijfsleven. Zelf staat de schilder met de rug naar ons toe voor zijn doek, kijkend naar de rivier. De ramen zijn vervaardigd in het glasatelier van Stef Hagemeier. Een beschrijving van de kerk is verkrijgbaar in de winkel bij de ingang (zondag gesloten), waar

Tuin van de Korenbeurs

ook boeken en souvenirs te koop zijn.

15


pracht zijn trotsche tinnen / En siert de grijze Merwestad / Die menig sieraad noodig had / Van buiten en van binnen.’ De Korenbeurs is een van de eerste ontwerpen van G.N. Itz dat gerealiseerd werd, hetgeen duidelijk blijkt uit het vrijwel stijl zuiver toegepaste classicisme. De voorgevel heeft door zijn fijne detaillering een helderheid en frisheid die het na ruim 175 jaar tot een van de beste neoclassicistische gebouwen van Dordrecht maakt. Binnen, hoog aan de oostelijke wand van de Korenbeurs, bevindt zich een door de stad Dordrecht geschonken reliëf. De Dordtse stedemaagd troont op een sokkel met het stadswapen, de palmtak der roem in de hand. Zij wordt geflankeerd door twee zittende stroomgoden, Oude Maas en Merwede. In de jaren zeventig is het pand voor wonen/werken geschikt gemaakt, door er los van de buitenwanden kolommen in te zetten met aan beide zijden een entresol, die verbonden

Pelgrimshuys

zijn door een brug. Op deze manier blijft het karakter van het hoge gebouw met zijn glazen dak het best bewaard. Het mooie binnenhof heeft een eigen leger, met een kanon gereed om te schieten en een volière. De prachtige notenboom geeft een

15

PELGRIMSHUYS

lommerrijk gevoel en een schaduwplek met zonnige dagen.

Grotekerksbuurt 15

Onder de vele ornamenten staat een beeldhouwwerk van

OPENINGSTIJDEN:

open op afspraak van 12.00 - 17.00 uur.

Hans Petri. Dit rijksmonument is vooral interessant vanwege de fraaie voor-

14

DE GROENE WEYDE / INTERMEZZO

gevel en de lange, rijke geschiedenis van het pand. Het gebouw

Voorstraat 178

heeft een lijstgevel in Lodewijk XVI-stijl, oorspronkelijk bestaan-

OPENINGSTIJDEN:

maandag, dinsdag, donderdag, vrijdag

de uit vijf vensterassen met een in stuc gepleisterd midden-

09.00 - 17.00 uur. Zaterdag en eerste zondag van de maand

risaliet. Een klein steentje met het jaartal 1893 verwijst naar de

12.00 - 17.00 uur.

bouwdatum van het linkerdeel. Tijdens de renovatie in de jaren negentig van de vorige eeuw zijn restanten van kelders en ge-

16

Johan Herman Hallincq, telg uit een invloedrijk en behoorlijk

welven onder het Pelgrimshuys gevonden die daarna met beton

kapitaalkrachtig regentengeslacht en later burgemeester, deed

afgedekt zijn. Diverse panden in de Grotekerksbuurt, waaronder

er tien jaar over om zoveel grond en huizen aan te kopen dat hij

het Pelgrimshuys, maakten deel uit van het vroegere R.K. Zie-

ruimte had om deze patriciërswoning te laten bouwen. Hij moest

kenhuis. Het Pelgrimshuys was sinds het einde van de negen-

er wel zijn familiehuis de Groene Weyde voor af laten breken. In

tiende eeuw eerst in gebruik als nonnenwoning van de Zusters

1742 kon hij met de bouw beginnen. Drie jaar later was het pand

Franciscanessen; de Kleine Zusters van de Heilige Joseph.

klaar. Aan het huis is duidelijk de overgang te zien van Lodewijk

Later was er de verpleegstersopleiding van het R.K. Ziekenhuis

XIV naar Lodewijk XV-stijl. Het monument werd in 1990 geres-

gevestigd en op de begane grond het mortuarium. De naam

taureerd. Tegenwoordig huist Galerie Intermezzo in het pand.

Pelgrimshuys verwijst naar de oorsprong van het pand: in de


veertiende eeuw stichtten de Sint-Jacobsheren hier het

17

STADHUIS

Sint-Jacobsgasthuis (of Pelgrimshuys) om de pelgrims

Stadhuisplein 1

die op weg waren naar Santiago de Compostella in Spanje

OPENINGSTIJDEN:

eerste zondag van de maand 12.00 - 17.00 uur.

onderdak te bieden. Het werd later uitgebreid met enkele naastgelegen panden en erven tot aan de Nieuwe Haven toe.

De Vlaamse koopmansbeurs, gebouwd tussen 1383 en 1388,

Dit oorspronkelijke pelgrimshuis stond op de plek van het

is vanaf 1544 in gebruik als Stadhuis. Tussen 1835 en 1845 is

huidige Pelgrimshuys. Vanaf de zestiende eeuw werd het

het gebouw ingrijpend verbouwd door G.N. Itz. De gevels ver-

gebouw (dat na de stadsbrand van 1457 opnieuw opgebouwd

loren daarbij hun middeleeuws uiterlijk; het Stadhuis kreeg een

was) gebruikt voor andere doeleinden: als opslagplaats, ver-

neoclassicistische voorgevel. Omdat het neoclassicisme uitging

gader- en feestlokaal, weeshuis, munitieopslagplaats, woon-

van symmetrie, is het overkluizende deel van het Stadhuis

huis, opvangtehuis en bejaardentehuis. De Sint-Jacobsheren,

ongepleisterd gelaten. Er werd ook een nieuwe klokkentoren

die het gebouw in de zestiende eeuw afstonden voor andere

gebouwd. Het Stadhuis heeft veertiende-eeuwse kelders met

doeleinden, hadden in het pand nog wel een bierkelder,

kruisgewelven die nu als restaurant dienen (niet toegankelijk).

bottelarij en slaapruimte voor pelgrims. Ook de bijbehorende

De Kennedyzaal (trouwzaal) heeft wandschilderingen van

kapel hadden zij toen nog in gebruik. Sinds 2005 worden in

Reinier Kennedy uit 1912 - 1921. De Jachtkamer is in Lodewijk

het Pelgrimshuys balletlessen gegeven.

XV-stijl. Op zolder zijn originele houtconstructies van de overkapping en achttiende-eeuwse gevangeniscellen te zien. Een

16

KUNST & ANTIEKGALERIJ EUROP’ART

folder met beschrijving van de vertrekken is verkrijgbaar bij een

Grotekerksbuurt 6 - 8

bezoek.

OPENINGSTIJDEN:

zaterdag 11.00 - 17.00 uur en eerste zondag van

de maand 12.00 - 17.00 uur. Tevens op afspraak.

Trouwzaal Stadhuis

Dit ongeveer 350 jaar oude koopmanshuis heeft een lijstgevel uit de negentiende eeuw. De pui is gewijzigd, evenals de ramen op de eerste verdieping. In de twintigste eeuw hadden verschillende ambachtslieden hier een werkplaats, onder andere een timmerman, vergulder, zeilmaker en stukadoor. Van 1973 tot 1993 had de bekende restaurateur en houtschrijnwerker Bert Stoop (Zwijndrecht, 1931) er zijn atelier. In 1976 bezochten de toenmalige Koningin Beatrix, Prins Claus en de jonge prinsjes het atelier. Stoop werkte toen aan houtsnijwerk voor het zeilschip van de Koninklijke Familie: ‘De Groene Draeck’. U kunt de benedenverdieping van het pand bezichtigen waar nu de kunstgalerie Europ’Art is gevestigd (met tuin aan de Voorstraathaven). Onder andere zijn de voormalige stalling voor paard en wagen en verschillende werkplaatsen te zien. De galerie houdt wisselende verkooptentoonstellingen.

17


18

SCHAEFFER GALERIE De Gulden Os / Centrale Bilbiotheek

Groenmarkt 78 - 80 OPENINGSTIJDEN:

eerste zondag van de maand van 12.00 - 17.00

uur en tevens op afspraak. De monumentale zandstenen voorzetgevel van dit rijksmonument is in 1916 ontworpen door de uit Italië afkomstige Carel Tenenti. Hij bouwde in zijn woonplaats onder andere het pand aan de Voorstraat 180 in sierlijke Jugendstil-stijl (nu Stichting Beeldende Kunst 35 ) en in een wat strengere stijl het dubbele woonhuis Buiten Walevest 5 - 6. Zijn ontwerp voor Groenmarkt 78 - 80 (oorspronkelijk 68 - 70) houdt het midden tussen beide stijlen. De gevel wordt in twee brede en een smaller travee gedeeld door vier omhoogstrevende pilasters. In de smalle travee (rechts) is de ingangspartij met dubbele paneeldeuren. Boven de deur bevindt zich een sluitsteen met het opschrift ‘Opgericht 1882’. De erkervormige grote ramen verlevendigen het strakke ritme van horizontale en verticale lijnen. Zowel op de pilasters als in de golvende kroonlijst zijn elementen als blad- en schelpmotieven, gestileerde mannenkoppen en rozetten aangebracht. De wapens aan weerszijden van de deur herinneren mogelijk aan de vestiging van het British Vice-Consulate en het Italiaans consulaat in dit gebouw in het begin van de twintigste eeuw.

Schaeffer Galerie

De voorzetgevel was nodig omdat het smalle huis, nr. 68 was oorspronkelijk een bakkerij, in 1916 bij het bredere kantoorpand (nr. 70) getrokken werd. Hal en gang werden aangepast aan de nieuwe gevel, de wanden en de loketten werden bekleed met marmer en plafonds gedecoreerd met stucwerk. Al deze elementen zijn nog te zien, evenals de intact gebleven directiekamer met eikenhouten lambrisering, deuren en plafond. Andere betimmeringen gingen bij de doorbraak van de panden in 1916 verloren. Het pand was achtereenvolgens in gebruik als assurantiekantoor, hypotheekbank, accountantskantoor en adviesbureau. Op de benedenverdieping is nu de expositieruimte van de huidige eigenaar, de Schaeffer Galerie, gevestigd.

18


19

DE GULDEN OS / CENTRALE BIBLIOTHEEK

bijzonder project. Ketels installeren, bierbrouwen, gasten bedie-

Groenmarkt 153

nen en marketing van het bedrijf zijn onderdelen van het leer-

OPENINGSTIJDEN:

proces. Het ambachtelijk gebrouwen lichtbier waarmee Marres

maandag 13.00 - 18.00 uur, dinsdag en

donderdag 10.00 - 20.00 uur, woensdag en vrijdag 10.00 -

de titel van Nederlands Kampioen Bierbrouwer kreeg, wordt nu

18.00 uur, zaterdag 10.00 - 15.00 uur, zondag gesloten.

door de Stadsbrouwerij op de markt gebracht onder de Dordtse naam ‘Schapenkopje Amber’. Het gebouw is toegankelijk

Het pand De Gulden Os heeft een gotische gevel in natuursteen

vanaf de Groenmarkt, via de smalle gang naast het pand De

(ca. 1525). Samengevoegd met een ander middeleeuws pand

Sleutel (nr. 105 - 111) of via het poortje met de sleutels aan de

en aangevuld met moderne nieuwbouw vormt dit het huidige

Varkenmarkt (nr. 130 - 140).

onderkomen van de Centrale Bibliotheek, hoofdvestiging van de Bibliotheek A tot Z. Vooral de gevel van het gebouw is interes-

Trinitatiskapel

sant. Bekijk ter vergelijking ook de gevel van ’t Zeepaert 27 , Wijnstraat 113, het oudste woonhuis van Dordrecht.

20

STADSBROUWERIJ Buddingh’plein 20 OPENINGSTIJDEN:

elke laatste zaterdag van de maand rondleiding

(13.00, 14.00, 15.00 en 16.00 uur) met proeverij. In een voormalig, in 1984 gerestaureerd lagerpakhuis van de vroegere bierbrouwerij ‘De Sleutel’, is het onderwijsleerbedrijf Stadsbrouwerij Dordrecht gehuisvest. In 1968 kwam er een einde aan de oudste brouwerij van Nederland, de Dordtse brouwe-

21

TRINITATISKAPEL

rij ‘De Sleutel’. Vanaf het begin van de zestiende eeuw werd hier,

Vriesestraat 22

op een terrein dat zich uitstrekte van de Groenmarkt (achter het

OPENINGSTIJDEN:

renaissancepand De Sleutel aan de Groenmarkt) tot aan

uur.

april t/m september op zaterdag 13.00 - 17.00

de Varkenmarkt (toegangspoortje met sleutels) bier gebrouwen. Een groot deel van de bebouwing in het binnengebied is ge-

Oorspronkelijk was dit een kapel van het Blindenliedengasthuis,

sloopt, maar het gebouw, dat oorspronkelijk de mouterij was en

dat in 1629 afgebroken werd. De in 1618 in Dordrecht gestichte

later gebruikt werd als lagerkelder, bleef behouden. Bij de res-

Lutherse Gemeente kreeg in 1689 het kerkgebouw van de

tauratie is de oude buitengevel met getoogde vensteropeningen

gemeente aangeboden. De kapel was in de tussenliggende

hersteld. Op de verdiepingen zijn woningen, beneden is de

jaren gebruikt voor het opslaan van turf. In de zeventiende eeuw

Stadsbrouwerij. De Stadsbrouwerij Dordrecht is opgericht

werden voor- en zijgevel van een pleisterlaag voorzien, welke

door meesterbrouwer Herman Marres, bestuurder Theo Tie-

gedeeltelijk is verwijderd bij de restauratie van 1963. Het Wolf-

bosch en ondernemer Jules Schöningh. Voorjaar 2009 kwam

ferts-orgel uit 1779, met delen uit 1733, heeft twee klavieren.

procestechnoloog Robert van de Berg erbij. Er is een samen-

De preekstoel is in Lodewijk XVI-stijl. Onder andere de pastorie

werkingsverband aangegaan met het DaVinci College Dord-

en kerkenraadskamer zijn te bezichtigen. Een folder met be-

recht. Het onderwijsleerbedrijf in de Stadsbrouwerij is een

schrijving is verkrijgbaar bij een bezoek.

19


twee hoektorentjes. Na de ‘nieuwbouw’ van rond 1750 waren achtereenvolgens diverse invloedrijke heren eigenaar van het huis. In 1826 kwam het in handen van een boekhandelaar, die onder andere korte tijd werkgever was van Vincent van Gogh (boekhandel op de Voorstraat). In 1918 kwam het Christelijk Lyceum en H.B.S. in het gebouw. Veel oudere Dordtenaren hebben hier op school gezeten. Nu heeft het pand opnieuw een onderwijsbestemming gekregen en kunnen er opleidingen gevolgd worden op het gebied van water.

23

KELDER HUIS SCHARLAKEN Waagpassage OPENINGSTIJDEN:

eerste zondag van de maand 12.00 - 17.00 uur.

Achter de glazen pui van De Waag is een fraai middeleeuws gewelf te zien dat behoorde tot het voormalige Huis Scharlaken. Het zijn de restanten van de oude beerkelder (een middeleeuwWereldwaag

se septic tank), die bij het huis hoorde. In 1987 vond men resten van dit dertiende-eeuwse huis. Het huis vervulde aanvankelijk de functie van lakenhal, vandaar de naam Scharlaken naar de

22

WERELDWAAG

naam van de fijn geschoren stof (scheerlaken) die hier werd

Wijnstraat 237

verhandeld. Daarna deed het onder meer dienst deed als waag.


Uit de beerkelder diepte men veel gebruiksvoorwerpen op, die een goed beeld geven van het dagelijks leven van gegoede middeleeuwse burgers.

Het huis Bleijenburg, in de volksmond het ‘Reuzenhuys’ genoemd, werd in oktober 1744 afgebroken. Achter het huis bevonden zich prachtige tuinen met waterpartijen. Bezoekende

24

WOONHUIS ‘DE ONBESCHAAMDE’

hoogwaardigheidsbekleders waren hier te gast, o.a. keizer Karel

Wijnstraat 123 / 125

V in 1540 en kroonprins Philips II in 1549. Hun uitgebreide ge-


volg kon vrij gemakkelijk worden ondergebracht op het enorme

20

achterterrein van het huis zelf, dat doorliep tot aan de Nieuwe

Het woonhuis is tussen 1650 en 1665 in opdracht van Abraham

Haven. Vroeger stonden op de plek van de huidige Wereldwaag

van Beveren gebouwd met een pilastergevel van bouwmeester

twee huizen, namelijk het grote huis Groot-Bleijenburg, met de

Pieter Post (1608 - 1669). De gevel is versierd met guirlandes.

gotische vensteropeningen en de kantelen, en het kleine huis

Het naakte jongetje in het fronton gaf het huis zijn naam. Het

daarvan links, Cleijn-Bleijenburg. Daarnaast was een oude

pand is in 1997 zorgvuldig gerestaureerd door de Vereniging

gang, waarmee het achterterrein kon worden bereikt. De (latere)

Hendrick de Keyser. Bij deze restauratie zijn de oorspronkelijke

Stadswaag werd iets meer naar links gebouwd op de plek van

kleuren op de gevel en in het interieur zoveel mogelijk terug-

het huis Scharlaken 23 : het grote huis met de trapgevel en de

gebracht. In de loop der eeuwen is het interieur door de


wisselende bewoners vernieuwd en aangepast volgens de in hun tijd heersende trends. De verschillende interieurstijlen zijn bij de restauratie gehandhaafd.

25

HUIS CRONENBURGH Wijnstraat 134 Niet toegankelijk voor publiek. Het huis is in 1906 gebouwd en ontworpen door architect B. van Bilderbeek in opdracht van notaris W.H. van Bilderbeek. Hij gebruikte het huis om de moderne kunstcollectie van hemzelf en zijn vrouw te laten zien. De collectie is nu in beheer van het Dordrechts Museum 40 . Deze villa met een boven de Wijnhaven overhangende tuin is zeer prominent gesitueerd op de hoek van de Wijnstraat en de Nieuwbrug. Het exterieur is rijk geornamenteerd en heeft talloze prachtige details en bijzonder beeldhouwwerk. Op de zijgevel aan de Nieuwbrugzijde is een zandsteen zonnewijzer aangebracht met ijzeren wijzers. In het interieur zijn vooral de prachtige entree en hal van historische waarde. Het huis is in 2012 gerestaureerd en wordt particulier bewoond.

26

BONIFATIUSKERK Wijnstraat 117 De kerk is elke dag geopend voor belangstellenden. De Bonifatiuskerk is een Rooms-katholieke Kerk uit 1823 1826. De kerk kwam in 1974 leeg te staan en werd kort daarna

Bonifatiuskerk

(1979) het onderkomen van Poppodium Bibelot. Deze is begin 2013 verhuist naar het Energiehuis 55 aan de Noordendijk. Op dit moment is Stichting Bonfire hier gevestigd en wordt de

makers Willem Hendrik Kam (1806 - 1863) en Hendrik van der

voormalige kerk gebruikt als ontmoetingplek voor christelijke

Meulen (1810 - 1852). Kam en Van der Meulen werkten voor de

jongeren. De Bonifatiuskerk is een typische Waterstaatskerk.

orgelmakers Bätz te Utrecht en Van Dam te Leeuwarden. In

Het heeft drie beuken en houten tongewelven, op de voorgevel

1837 vestigden zij een zelfstandige orgelmakerij te Rotterdam.

staat een houten klokkentorentje. Het kerkinterieur is in 1979

De registers bevatten achttiende-eeuws pijpwerk, vermoedelijk

veranderd ten behoeve van huisvesting van Poppodium Bibelot.

van de bekende orgelmaker Hendrik Hermanus Hess (1735 -

Toch is de kerkruimte herkenbaar gebleven. In 1842 is voor de

1794). In 1974 na de sluiting van de Bonifatiuskerk werd het Kam

kerk het Kam en Van der Meulen-orgel gebouwd door de orgel-

en Van der Meulen-orgel in 1979 gedemonteerd.

21

fraaie plafondschilderingen van de ‘Val van Icarus’ (gedateerd tweede helft zeventiende eeuw). De oorspronkelijke spiltrap leidt naar een achthoekige traptoren en de twee fraaie oorspronkelijke zolders met eikenhouten kap. Het pand is sinds 1996 in bezit van de Vereniging Hendrick de Keyser en is in de periode 2001 - 2004 gerestaureerd. ‘t Zeepaert is nu in gebruik als vergaderlocatie. De bijbehorende tuin is naar een ontwerp van Bulk Design uit Rotterdam ingericht. Hierin zijn diverse stijlperiodes gecombineerd. Het strakke lijnenspel van de barok vermengt zich met de losse vormen van de (latere) landschapsstijl. De beplanting is gekozen vanuit historisch perspectief: zo ziet u hop en zeepkruid (verwijzing naar het zieden van zeep en het brouwen van bier) naast planten die modern waren in de tijd van de landschapsstijl. ’t Zeepaert

28

WEST-INDISCH HUIS / GALERIE DE COMPAGNIE Wijnstraat 87 / Kuipershaven 21

27

’T ZEEPAERT

OPENINGSTIJDEN:

Wijnstraat 113

dag en zondag van 13.00 - 17.00 uur. Tevens op afspraak.

OPENINGSTIJDEN:

donderdag en vrijdag 11.00 - 17.00 uur. Zater-

eerste zondag van de maand 12.00 - 17.00 uur. Het uit 1735 daterende huis aan de Wijnstraat is in de barokke

22

Dit rond 1495 gebouwde huis is één van de oudste woonhuizen

Louis XIV-stijl gebouwd in opdracht van suikerraffinadeur Frede-

van Nederland. De gevel is laatgotisch en bestaat uit Naamse

rik Wilkens, op de plek waar in de zeventiende eeuw drie huizen

steen; in de bouwperiode een kostbaar materiaal hetgeen erop

stonden, waaronder De Cull. De gemeente Dordrecht kocht

duidt dat degene die het huis liet bouwen bepaald niet armlastig

De Cull in 1623 voor het opslaan van koopwaar voor de in 1621

was. De gevel bevat nog de oorspronkelijke sierankers en ste-

opgerichte West-Indische Compagnie. Het kreeg en behield tot

nen kruiskozijnen ter hoogte van de tweede verdieping. Tot de

op heden de naam het West-Indisch Huis. In 1645 werd hier de

bewoners behoorden een zeepzieder, legerkapitein, bier-

schilder Aert de Gelder geboren. In 1686 vestigde er zich een

brouwer, geneesheer en verschillende kooplieden. In 1738 werd

suikerraffinaderij, die in 1698 verplaatst werd naar de achterlig-

aan de achterzijde een zaal aangebouwd met geschilderde be-

gende panden aan de Kuipershaven. In 1951 vestigde zich, na

hangsels van de bekende Dordtse schilder Aert Schouman.

een grondige verbouwing, een drukkerij in het pand. De tuin

Deze behangsels zijn in 1903 verwijderd en bevinden zich nu

werd verbouwd met een hal, waarin de drukpersen stonden

in de villa Duin en Kruidberg bij Santpoort. In het interieur zijn

totdat de drukkerij eind jaren negentig verhuisde. Het West-

verschillende oorspronkelijke elementen bewaard zoals rijk

Indisch huis en het suikerpakhuis De Compagnie (Kuipershaven

geornamenteerde Lodewijk XV-stucplafonds, lambriseringen

21) vormen nu één geheel. Sinds 1992 is er een galerie met he-

en achttiende-eeuwse schouwen en stucornamenten. In de

dendaagse kunst gevestigd. De ingang is aan de Kuipershaven.

gang bevinden zich elementen in Lodewijk XIV-stijl en twee

Het pand heeft een kroonlijst met voluutvormige consoles, een


29

PANDORA / VOORMALIGE DORDTSE SCHOUWBURG Wijnstraat 82 - 86 OPENINGSTIJDEN:

maandag t/m zaterdag 11.00 - 17.00 uur.

Eerste zondag van de maand 12.00 - 17.00 uur. Het pand is in 1735 gebouwd als herenhuis op de plaats van drie tot vier oudere huizen. Het huis was zowel van binnen als van buiten rijkelijk versierd, wat nog te zien is in de stijlkamer in Lodewijk XV-stijl. De stijlkamer is onderdeel van de huidige winkelruimte en wordt voor een deel aan het oog onttrokken door boekenstellingen. Ga gerust binnen kijken, want Pandora is een bijzondere winkel vol curiosa, antiquiteiten en tweedehands boeken. Bovendien stapt u dan een gebouw binnen dat eens fungeerde als schouwburg! Van 1823 tot 1867 gaven theatergezelschappen hier voorstellingen voor een select publiek. Ook werden er concerten en voordrachten gehouden. Deze ‘Dordtse Schouwburg’ was de voorloper van onder andere de nu nog bestaande Schouwburg Kunstmin. De stijlkamer fungeerde als koffiekamer en had een verbinding naar de achter gelegen keu-

Pandora / voormalige Dordtse Schouwburg

West-Indisch Huis / Galerie De Compagnie

Mercuriuskop en hoornen van overvloed in het bovenlicht van de deuren en in het fries een suikerbrood (in blauwe papierwikkel). Bij de restauratie zijn diverse interieurdelen en bouwfragmenten hersteld: de zes dubbele buitendeuren aan de achterzijde, de schouw in de grootste woonkamer, het interieur van de eetkamer en beschilderde plafonds en betimmering in diverse kamers. Geheel intact zijn nog de zolderverdieping, de port-brisé deuren van de ‘kamer en suite’, schouw en proviandkasten in de keuken, de vestibule en het trappenhuis. Er zijn veel ornamenten en gestucte afbeeldingen te zien die passen in de barokke Lodewijk XIV-stijl (1735 - 1740).

23


31

MUZIEKWINKEL GET BACK Voorstraat 18 OPENINGSTIJDEN:

woensdag t/m zaterdag 12.00 - 17.30 uur en

elke eerste zondag van de maand 12.00 - 17.00 uur. Het pand, met een lijstgevel uit 1790, is van oudheidkundige waarde. Op de begane grond is het originele winkelinterieur uit 1919 te zien van de vroegere sigarenwinkel Van Beemd, die ook een Sigarenfabriek had. Ruim veertig jaar werden er rookwaren verkocht, later vestigde zich er een ijzerwarenhandel. De Voorstraat Noord en de in het verlengde liggende Riedijk waren in de negentiende en begin twintigste eeuw drukbezochte winkelstraten. Op dit deel van de Voorstraat zijn scènes gedraaid voor de Nederlandse film ‘Het Wassende Water’. Het winkelinventaris van Voorstraat 18 was te zien als snoepwinkeltje in de film

Muziekwinkel Get Back

‘Kruimeltje’. Nu worden er muziekinstrumenten, oude radio’s, maar vooral muziek verkocht. ken voor het serveren van drankjes. Deze doorgangsdeur is nog aanwezig. De gevel van het pand is gerestaureerd en geschil-

32

IN DE DOLFIJN

derd in de ‘Dordtse kleuren’. Dit zijn historische kleuren die te-

Voorstraat 8

genwoordig opnieuw worden toegepast (zie ook de gevels van


de panden ‘De Onbeschaamde’ 24 en ’t Zeepaert 27 aan de Het pand is in 1595 gebouwd en heeft een hoge historische

Wijnstraat).

waarde. Bijzonder zijn de originele winkelluiken in de voorgevel

30

GALERIE ZIJDERZIN Voorstraat 25 en 28 OPENINGSTIJDEN:

dinsdag t/m zaterdag van 12.00 - 17.00 uur en

elke eerste zondag van de maand. Dit pand op de hoek van de Boomstraat dateert deels uit de zeventiende en deels uit de achttiende eeuw (gevel Voorstraatzijde). Veel oorspronkelijke woonhuizen aan de Voorstraat kregen in de negentiende en twintigste eeuw een winkelbestemming. De pui en entree van de winkel vertonen de kenmerken van de bouwstijl aan het eind van de negentiende en begin twintigste eeuw. Vooral de buitengevel is interessant. Alleen de benedenverdieping (winkel) is toegankelijk. Op de bovenverdieping zijn moderne appartementen gerealiseerd.

24

In De Dolfijn

Woonhuis Voorstraat 125 en SBK

die uniek zijn in Dordrecht. Overdag konden de luiken opengeklapt worden voor de verkoop, ’s nachts werden ze neergeklapt. Onder het huis bevindt zich een geheel gemetseld gewelf. Het pand In de Dolfijn staat bekend als spookhuis. Verschillende naoorlogse bewoners hebben een schim van een oude vrouw waargenomen. Dit zou Schoontje Braadbaart moeten zijn, een joodse vrouw die begin jaren veertig gedeporteerd is naar Duitsland. De oude vrouw leefde teruggetrokken in het donkere huis op Voorstraat 8, waarin haar vader jarenlang een winkel had. Na de oorlog stond het pand lange tijd leeg. Het was dichtgespijkerd, maar toch meenden buren er soms een schaduw te zien. In de jaren zeventig werd het spook door de toenmalige bewoner meerdere keren waargenomen. Er verschenen verhalen in de plaatselijke krant en tal van nieuwsgierigen kwamen

‘kamer en suite’. In de hal en vestibule is nog fraai stucwerk met

kijken naar het spookhuis. Volgens de verhalen is Schoontje

ornamenten uit de Louis XIV-periode te zien.

’s nachts nog op zoek naar de schat die zij ooit in haar huis verborg. De verhalen over Schoontje zijn uitgebreid beschreven in ‘Bèèh…! Groot Dordts Verhalenboek’ van Ruben A. Koman.

34

OUD KATHOLIEKE KERK H. MARIA MAIOR Voorstraat 120 OPENINGSTIJDEN:

33

WOONHUIS VOORSTRAAT 125

april t/m november de eerste zondag van de

maand 13.00 - 16.00 uur.

Niet toegankelijk voor publiek. Dit kerkgebouw staat enigszins verscholen tussen en achter de Dit woonhuis vertoont qua opbouw en stijl veel overeenkomsten

huizen aan de Voorstraat, een herinnering aan de schuilkerk die

met het West-Indisch huis 28 , Wijnstraat 87. Het is in circa

hier ooit stond. Met de Reformatie in Dordrecht, in 1572, kwam

1730 gebouwd in de barokke Louis XIV-stijl. Rond 1800 is het

het katholicisme buiten de wet te staan, maar kwamen katholie-

pand verbouwd. In dat jaar is ook de schouw in de achterkamer

ken in het geheim bijeen in huiskamers, pakhuizen en op zol-

(begane grond) geplaatst en de versieringen in de deuromlijsting

ders. Later voerde de overheid een soort gedoogbeleid: er

aangebracht. In deze kamer werden in 1740 in opdracht van

mochten wel kerken gebouwd worden, maar dan wel onzicht-

toenmalig eigenaar Hoogeveen behangselschilderingen van

baar achter de huizen. De schuilkerk Maria Maior stond geheel

Aert Schouman aangebracht. Deze behangselschilderingen

ingebouwd, en was alleen te bereiken via poortjes aan de Wijn-

met het thema ‘Il pastor fido’ zijn niet meer aanwezig, wel zijn er

gaardstraat en de Mariënbornstraat. Wegens bouwvalligheid

nog restanten van een plafondschildering van Aert Schouman.

werd de schuilkerk in 1842 afgebroken en werd op ongeveer

De oorspronkelijke ‘kamer en suite’ (voor- en achterkamer met

dezelfde plek de huidige kerk gebouwd. Waar nu het toegangs-

dubbele deuren als scheiding) zijn in het begin van de twintigste

hek staat, bevond zich vóór 1842 een woonhuis (de pastorie).

eeuw ten behoeve van een meubelzaak veranderd in één groot

Met het vrijkomen van de toegang tot de kerk is het huidige pad

vertrek. De huidige eigenaar heeft bij restauratie van het pand

ontstaan: de enige voortuin in de Voorstraat. De kerk is ontwor-

(jaren negentig van de twintigste eeuw) de oude situatie op

pen door stadsarchitect G.N. Itz. Het is een kleine, eenvoudige

eigentijdse wijze hersteld; er is dus weer sprake van een

zaalkerk met absis, opgetrokken in classicistische stijl. In het

25


timpaan van de voorgevel bevindt zich een houtgesneden

Adriaan Geuze. Het voormalige Centrum Beeldende Kunst is

afbeelding van het Lam Gods, met op de achtergrond een stra-

vanaf 1 september 2011 geopend onder de naam SBK Dord-

lenkrans. In het interieur bevinden zich een rijk gesneden sacra-

recht, onder de verantwoordelijkheid van de SBK Amsterdam.

mentshuis, een uit eikenhout gesneden preekstoel en

Door deze overname is de continuïteit van de kunstuitleen in

communiebank, allen achttiende-eeuws. Uit de zeventiende

Dordrecht gewaarborgd en wordt de uitleen voortgezet.

eeuw dateren de 16-lichts koperen kaarsenkroon en aan weerszijden van het altaar twee houten beelden van Maria met Christuskind en Jozef, vervaardigd in het atelier van de Antwerpse beeldhouwer Artus Quellijn. Uit 1843 dateren de gebronsd koperen doopvont, de Godslamp en het orgel, gebouwd door de Rotterdamse orgelbouwers Kam en Van der Meulen. In het gewelf en langs het doopvont is fraai beschilderd stucwerk te zien, daterend uit de tijd van de bouw van de kerk. Bij restauratie in de jaren tachtig zijn enkele verdwenen objecten weer in de kerk teruggeplaatst. In de kerk zijn uitgebreide beschrijvingen beschikbaar. In 2011 is de voorgevel na intensief onderzoek geschilderd in de oorspronkelijke kleuren in het kader van het Dordtse kleurenproject. In de Dordtse kleurenwaaier is de ivoorwitte tint van de voorgevel opgenomen als kleurnummer 56 onder de naam ‘Maria Maior’.

35

STICHTING BEELDENDE KUNST Voorstraat 180 OPENINGSTIJDEN:

Vrijmetselaarsloge La Flamboyante

woensdag, vrijdag en zaterdag van 12.00 –

18.00 uur. Donderdag van 12.00 - 21.00 uur. Eerste zondag van de maand van 12.00 - 17.00 uur.

36

VRIJMETSELAARSLOGE LA FLAMBOYANTE

Het grote Jugendstilpand op de Voorstraat 180 werd in 1902

Munt 9

geopend als meubelwinkel. De architect was Dordtenaar


Carel Tenenti, tevens vakbekwaam timmerman, die twee

26

bestaande panden aan de Voorstraat ombouwde tot meubel-

De Loge is gevestigd in het Muntgebouw en te bereiken via het

magazijn. In opdracht van de gemeente Dordrecht verbouwde

Muntpoortje of vanaf de Doelstraat. Boven de ingang aan de

architectenbureau Lugten Malschaert het pand ten behoeve

Doelstraat ziet u een gevelsteen met de symbolen van de Vrij-

van het Centrum Beeldende Kunst dat hier in 1993 zijn intrek

metselaars. Zij beschouwen de mensheid als een tempel, waar-

nam. Een aangrenzend pand werd bij de verbouwing betrok-

van alle mensen bouwers zijn. De bouwwerktuigen zijn op de

ken. De buitenzijde is gerenoveerd en ook binnen zijn diverse in-

gevelsteen afgebeeld. De Dordtse Loge is opgericht in 1812 en

grepen gedaan. Het centrum bevat een kunstuitleenzaal en aan

betrekt een deel van het leegstaande Muntgebouw uit 1837. Het

de achterzijde van het pand is een beeldentuin, ontworpen door

interieur van de toen ingewijde tempel is vrijwel ongewijzigd ge-


bleven. De Vrijmetselaars realiseren hun idealen en gedachten door het verrichten van ceremoniële handelingen in de Open Loge.

37

TEEKENGENOOTSCHAP PICTURA Voorstraat 190 OPENINGSTIJDEN:

woensdag t/m zondag van 13.00 - 17.00 uur en

op afspraak. Het in 1774 opgerichte Teekengenootschap Pictura heeft door de eeuwen diverse panden als onderdak gekend. Zo verhuisde men van de Blauwpoort naar het logement Het Rode Hert, van de Berckepoort 78 naar de Groenmarkt en Het Wapen van Engeland. Het pand aan de Nieuwstraat heeft nog een gevelsteen ‘PICTURA’ in de voorgevel. Uiteindelijk betrok het teekengenootschap rond de eeuwwisseling het huidige pand aan de Voorstraat. De gevel bezit enkele rococo-ornamenten, de

Augustijnenkerk

achtergevel heeft een trapgevel uit 1561. Ook de gang en achterzaal hebben rococostucwerk. Verschillende kunstenaars, leden van Pictura, hebben hier hun atelier. Verder zijn er ten-

en Abraham van Strij. Bijzondere onderdelen zijn: de preekstoel

toonstellingszalen en een grafische werkplaats.

met oudchristelijk symbool van de pelikaan die eigen borst stuk pikt om de jongen te voeden (zeventiende eeuw, bevond zich

38

AUGUSTIJNENKERK

oorspronkelijk in de Grote Kerk 12 ), het negentiende-eeuwse

Voorstraat 216

Van Maarschalkerweerdorgel en het Oud Romaanse doopvont

OPENINGSTIJDEN:

(twaalfde / dertiende eeuw) uit de omgeving van Dordrecht, dat in

april t/m oktober elke zaterdag van 11.00 -

langdurig bruikleen is geweest van het Dordrechts Museum 40 .

16.00 uur. De oorspronkelijke kloosterkerk van het Augustijnenklooster is

39

HET HOF

nu Het Hof 39 . Na de brand van 1512 is de kerk opnieuw op-

Hof 5 - 12

gebouwd. De voorgevel in vroege Waterstaatsstijl (Voorstraat)

Gesloten vanwege verbouwing. Eind 2014 wordt het monument

is van 1776 en is aangebracht na de brand van 1773. Een gron-

weer heropend.

dige restauratie is in 1997 voltooid. Bijzonder is de grafstenenvloer, de oudste in zijn soort in Nederland. Ruim 200 grafstenen

Het Hof van Dordrecht was in de Middeleeuwen het belang-

bedekken de nieuw gestorte betonnen vloer volgens de oor-

rijkste Augustijnenklooster van de Noordelijke Nederlanden.

spronkelijke indeling. Vooraanstaande Dordtenaren vonden

Bovendien is het het enige Augustijnenklooster in Nederland

hier hun laatste rustplaats, onder andere de beroemde schilder

en België waarvan tot op de dag van vandaag grote delen be-

Aelbert Cuyp en zijn vader Jacob Cuyp, de familie Berck,

waard zijn gebleven. Het eerste klooster werd in 1295 gebouwd,

burgemeester Cornelis van Beveren en de schilders Jacob

maar daarvan is niets bewaard gebleven. In 1512 woedde er een

27

1 2

73

61 28

31 29

3

32

30

27

4 26 33 6 7 62

5

24

25

72

63 64

14 35

8 10

9

23

65 66

36

37 75

38 78

22 71

20

67

34

76

39

40

19 11

77

‘t Hof Hof

12

Grote Kerk

18

15 16 70

13

21

17

41 74 52 79 42

43

51 44

45 46

68

47 69

48


49

Gratis Parkeerterrein Parkeergarage Intree Dordrecht | VVV

50

Plattegrond Monumenten

80

80

1

Groothoofdspoort / Bellevue

p. 9

41 Regentenkamer Arend Maartenszhof

p. 31

2

Kelder Dordts Patriciërshuis

p. 10

42 Meeting House / Voormalige Spaarbank

p. 32

3

Pand Kuipershaven 40 / Bouman GGZ

p. 10

43 Regenten- of Lenghenhof

p. 33

4

Pakhuis Het Meevat

p. 10

44 Remonstrantsekerk

p. 33

5

Schroevendok Machinefabriek L. Straatman

p. 11

45 Wilhelminakerk

p. 34

6

De Suikerfabriek van 1733

p. 12

46 Galerie Blom

p. 34

7

Sociëteit Amicitia

p. 12

47 Chr. Gereformeerde Kerk

p. 34

8

Onderwijsmuseum

p. 13

48 Sint Antoniuskerk

p. 35

9

Museum 1940 - 1945

p. 13

49 Het Koetshuis / Weizigt NMC

p. 35

10 Huis van Gijn

p. 14

50 Julianakerk

p. 36

11 Toren Grote Kerk

p. 14

51 Kruiskerk Baptistengemeente

p. 36

12 Grote Kerk / Onze Lieve Vrouwekerk

p. 14

52 Wilhelminastichting

p. 37

13 Tuin van de Korenbeurs

p. 15

53 Park Merwestein

p. 37

14 De Groene Weyde / Intermezzo

p. 16

54 Korenmolen Kyck over den Dyck

p. 38

15 Pelgrimshuys

p. 16

55 Energiehuis

p. 39

16 Kunst- en Antiekgalerij Europ’art

p. 17

56 Villa Augustus

p. 39

17 Stadhuis

p. 17

57 Ruïne Huis te Merwede

p. 40

18 Schaeffer Galerie

p. 18

58 Emmanuelkerk

p. 40

19 De Gulden Os / Centrale Bibliotheek

p. 19

59 Nationaal Landschapskundig Museum

p. 40

20 Stadsbrouwerij

p. 19

60 Kasteel Crabbehoff

p. 41

21 Trinitatiskapel

p. 19

61 Damiatebrug

p. 41

22 Wereldwaag

p. 20

62 Huis met de Hoofden / Café ‘t Vlak

p. 42

23 Kelder Huis Scharlaken

p. 20

63 Geboortehuis Albert Cuyp

p. 42

24 Woonhuis ‘De Onbeschaamde’

p. 20

64 Pontonnierskazerne

p. 42

25 Huis Cronenburgh

p. 21

65 Catharijnepoort

p. 43

54 56

55

57

53

58

59 60

26 Bonifatiuskerk

p. 21

66 Huis Bever-Schaep

p. 43

27 ‘t Zeepaert

p. 22

67 Rondeel Engelenborch

p. 43

28 West-Indisch Huis / Galerie De Compagnie

p. 22

68 Villa Rozenhof

p. 44

29 Pandora / vm. Dordtse Schouwburg

p. 23

69 De Holland van 1859

p. 44

30 Galerie Zijderzin

p. 24

70 Nationaal Medisch Museum

p. 44

31 Muziekwinkel Get Back

p. 24

71 De Twentsche Bank

p. 45

32 In de Dolfijn

p. 24

72 Huis Rodenburch

p. 45

33 Woonhuis Voorstraat 125

p. 25

73 Groot Schippershuis

p. 45

34 Oud Katholieke Kerk H. Maria Maior

p. 25

74 Dolhuis

p. 45 p. 46

35 Stichting Beeldende Kunst

p. 26

75 Huis de Pauw

36 Vrijmetselaarsloge La Flamboyante

p. 26

76 Gerechtsgebouw

p. 46

37 Teekengenootschap Pictura

p. 27

77 Doelesteyn

p. 46

38 Augustijnenkerk

p. 27

78 Berckepoort

p. 47

39 Het Hof

p. 27

79 Leprooshuis

p. 47

40 Dordrechts Museum

p. 31

80 Biesboschhal / DordtYart

p. 47

ONS MONUMENT! Al meer dan 50 jaar werkt DuPont in Dordrecht aan oplossingen die het leven van mensen waar ook ter wereld beter, veiliger en gezonder maken. Onze producten vind je in je mobieltje, auto, thuis, je kleding of sportuitrusting. Enkele namen? Denk aan Delrin®, Surlyn®, Teflon® en Viton®. DuPont heeft zijn eigen monument. Geen wonder dat we de Open Monumentendagen van harte ondersteunen. Du Pont de Nemours (Nederland) B.V. Baanhoekweg 22 / 3313 LA Dordrecht / T +31 (0)78 630 10 11

www.nl.dupont.com

Met een goede woning als basis werkt Trivire met bewoners en professionals aan mooie, dynamische wijken en buurten waar allerlei verschillende mensen naast en met elkaar wonen en actief een bijdrage leveren aan onze kleurrijke samenleving.

Bezoekadres: Callistolaan 2 - Dordrecht T 078 633 16 00 E [email protected] www.trivire.nl


brand en vond herbouw plaats. Daarbij werd het gebied tussen

de Nederlanden. Dit alles vond plaats in de huidige Statenzaal

het hoofdgebouw en de Augustijnenkerk ingericht met een

van Het Hof. Op deze plek werd dus besloten dat Holland op

klein Hof en een groot vierkant kloosterhof met kruisgang en

eigen gezag verder ging. Momenteel wordt Het Hof grondig

kloostergangen. Dit is in de huidige pleinbestrating zichtbaar

verbouwd. In de nabije toekomst zal door een vernieuwende

gemaakt met in het midden de waterput en aan de oostzijde

combinatie van archiefstukken, objecten en virtuele toepas-

de contouren van de oostelijke kloostergang en de voormalige

singen de nationale en stedelijke geschiedenis van Dordrecht

wasplaats. Van het klooster zijn de kloosterhof, het hoofdge-

worden getoond. De bezoeker ondergaat een totaalervaring en

bouw met refter, dormitorium en kelders (Hof 12), alsmede de

maakt kennis met grote gebeurtenissen uit de geschiedenis,

bijbehorende Augustijnenkerk 38 en de kloostertuin bewaard

zoals de Eerste Vrije Statenvergadering en de Synode van Dord-

gebleven. De tuin heeft een moderne inrichting gekregen. In

recht. Om zoveel mogelijk van het klooster intact te laten wor-

1572 vond in het klooster een gebeurtenis van nationaal belang

den zo min mogelijk aanpassingen aan het gebouw gedaan.

plaats, de Eerste Vrije Statenvergadering. Een Vrije Statenvergadering was ongehoord: vertegenwoordigers van de burgerij,

40

DORDRECHTS MUSEUM

adel en geestelijkheid kwamen op eigen initiatief bijeen, iets dat

Museumstraat 40

alleen geoorloofd was als de landsvorst hen opriep. Dordrecht

OPENINGSTIJDEN:

durfde het aan en benoemde op eigen gezag Willem van Oranje

Restaurant, dinsdag t/m zondag 11.00 - 20.00 uur.

museum, dinsdag t/m zondag 11.00 - 17.00 uur.

tot stadhouder en ging de strijd aan tegen de Spaanse overheerser. Met deze revolutionaire daad werd in Dordrecht de

Het Dordrechts Museum, opgericht in 1842, is één van de

grondslag gelegd voor de onafhankelijke Republiek der Verenig-

oudste musea van ons land. Het heeft een indrukwekkende verzameling schilderijen van de zestiende tot en met de negentiende eeuw, met topstukken van meesters als Aelbert Cuyp, Ary Scheffer, Nicolaes Maes, Ferdinand Bol, de gebroeders Maris, J.H. Weissenbruch en George Breitner. Daarnaast bezit het een fraaie verzameling moderne en hedendaagse kunst. In 2010 is het museum heropend na een ingrijpende verbouwing. Het kreeg een nieuwe tentoonstellingsvleugel, die samen met het oorspronkelijke gebouw, een voormalig krankzinnigengesticht, een charmant contrast vormt. Vanuit de serre of op het terras van museumrestaurant Art & Dining kunt u genieten van de tuin met mooie oude platanen.

41

AREND MAARTENSZHOF Museumstraat 52 Het hofje is overdag toegankelijk voor publiek. Het armevrouwenhof uit 1625 is gesticht door Arend Maartens-

Het Hof

zoon. De ingang is via het stenen poortje. Meteen rechts ziet u de Regentenkamer. De inrichting dateert uit 1700, met portret-

31


tengalerij (stichter en regenten, die het hofje in de zeventiende eeuw beheerden), schildering boven schoorsteenmantel en plafondschildering van Arnold Houbraken (1660 - 1719). De schilderingen verwijzen naar de goede daad die Arend Maartenszoon verrichtte met de bouw van dit hof, bestaande uit 38 huisjes rond een binnenplaats met oude bomen en een waterput. Let ook op de verschillende Bijbelspreuken in het hof.

Meeting House / Voormalige Spaarbank

42

MEETING HOUSE / VOORMALIGE SPAARBANK Johan de Wittstraat 2 Niet toegankelijk voor publiek. Omstreeks 1870 werd de Johan de Wittstraat aangelegd. Deze straat was de nieuwe weg van het centrum richting het station en daarom een uitgelezen plaats voor het vestigen van een nieuwe spaarbank. De Spaarbank was een idee van een predikant die voor de ‘vorming, verbetering en beschaving van het volk’ stond en met name voor de arbeidende klasse. Het pand aan de Johan de Wittstraat is gebouwd met het idee de status van de spaarbank zichtbaar te maken. De bank, ontworpen door architect H.W. Veth, werd op 1 mei 1876 in gebruik genomen. In de jaren daarna was er door de groei van de bank een groter gebouw nodig. Verbouwingen stuitten op veel bezwaren waardoor er in 1912 een totaal nieuwe spaarbank in gebruik is genomen op dezelfde plaats. Het pand is gebouwd in de stijl van het eclecticisme en is van grote monumentale waarde. Het rijksmonument is gedurende 2012 volledig gerenoveerd. Oude details en elementen zijn bewaard gebleven of in ere hersteld. Op veel plaatsen is de oorspronkelijke houten detaillering te zien en is het glas in lood behouden gebleven in de diverse vergaderruimtes.

Arend Maartenszhof

32


43

REGENTEN- OF LENGHENHOF

De combinatie van marmeren lambrisering en goudleerbehang

Ingang (Korte) Bagijnhof 76

is uniek in Nederland. Er is onder andere een schoorsteen van

Het hofje is overdag toegankelijk voor publiek.

Belgisch marmer, goudleerbehang en een stucplafond met sierlijke rococoversieringen te zien. Vanaf de ingang gezien naar

Dit door regenten bestuurde vrouwenhof uit 1755 heeft veertig

rechts ligt de ‘Klophof’, een uitbreiding van de vroeg twintigste-

bewoners. Overdag kunnen bezoekers door de uit vier hofjes

eeuw. Via de doorgang links komt u in de negentiende-eeuwse

bestaande Regentenhof wandelen, na 18.00 uur sluit de poort

‘Langehof’ en vandaar weer in de ‘Achterhof’ of ‘Vriesestraathof’.

aan het Bagijnhof en het hek aan de Vriesestraat. De Dordtse

De oorspronkelijke acht woningen uit 1755 van de Achterhof zijn

reder en koopman Gijsbert de Lengh stelde in 1755 zijn intenties

in de negentiende eeuw vervangen door en aangevuld met

op schrift tot het stichten van een armevrouwenhof waar vrou-

nieuwe woningen. Inmiddels zijn veel woningen aangepast aan

wen van vijftig jaar en ouder gratis konden wonen. Hij overleed

de moderne tijd, sommige huisjes hebben een andere functie

echter in hetzelfde jaar. De door hem benoemde regenten lieten

gekregen. Hoewel de bewoonsters tegenwoordig een kleine

zijn plannen uitvoeren en in 1756 konden de eerste bewoners

bijdrage voor het gebruik van de huisjes betalen, zijn veel van de

hun huisjes betrekken. Het hofje draagt daarom zowel de naam

door Gijsbert de Lengh opgestelde regels nog van toepassing.

van de stichter, de Lengh, als van de regenten die na zijn vroegtijdig overlijden het werk uitvoerden. De hoofdingang is aan het

44

REMONSTRANTSE KERK

Bagijnhof: een met natuursteen beklede poort met rococoversie-

Cornelis de Wittstraat 28

ringen (typisch hiervoor zijn de schelpvormen). Hier bevindt zich

OPENINGSTIJDEN:

iedere zondag viering om 10.30 uur.

de ‘Voorhof’ met zestien oorspronkelijke huisjes rond een vierkante binnentuin. Op een sokkel uit 1730 staat een uit 1880

De Remonstrantse kerk is in 1900 - 1901 door architect H.A.

daterende zonnewijzer. Tegenover de hoofdingang is de

de Reus gebouwd. De bakstenen kerk heeft invloeden van de

Regentenkamer (met luiken) met een bezienswaardig interieur.

rationalistische bouwstijl van H.P. Berlage. Zowel ex- als interieur

Regenten- of Lenghenhof

33


zijn nauwelijks gewijzigd. De kerkzaal heeft een ellipsvormig

Wim Korteweg. Hij ontwierp ook ‘de Zaaier’ in het roosvenster

houten tongewelf. Originele kerkbanken, Jugendstil wand-

boven de ingang (1953). Het orgelfront dateert uit het begin van

lampen en kroonluchters zijn aanwezig, net als mooie glas-in-

de achttiende eeuw en is afkomstig uit de voormalige oud-

loodramen.

katholieke schuilkerk in de Mariënbornstraat 34 . Het werd in 1842 in de kerk geplaatst van de afgescheidenen in het

45

WILHELMINAKERK

Kromhout en verhuisde in 1900 mee naar de Wilhelminakerk.

Blekersdijk 39 - 41

Het orgel werd in 1920 vervangen door een pneumatisch in-

OPENINGSTIJDEN:

strument. In 2005 werd achter het historische front opnieuw

iedere zondag viering om 10.00 uur.

een ander orgel geplaatst: het Bakker & Timmenga-orgel (1906) uit de voormalige Duyststraatkerk in Rotterdam-Delfshaven.

De Wilhelminakerk is een bakstenen koepelkerk die ontworpen is in eclectische stijl (1898 - 1899) door architect Tjeerd Kuipers. De eerste paal werd geslagen op de dag van de inhuldiging van

46

GALERIE BLOM

Koningin Wilhelmina. Het ontwerp, met name de ronde platte-

Johan de Wittstraat 43

grond, is geïnspireerd op de ideeën over liturgie en kerkbouw

OPENINGSTIJDEN:

van dr. Abraham Kuyper. De kerk werd in gebruik genomen in

dag van de maand van 12.00 - 18.00 uur. Tevens op afspraak.

donderdag, vrijdag, zaterdag en de eerste zon-

1899. Het aantal zitplaatsen werd in 1922 aanzienlijk uitgebreid met de bouw van een galerij. Een ingrijpende modernisering van

Galerie Blom is een laat negentiende-eeuws woonhuis (bouw-

het interieur vond plaats in 1967 - 1968. In 2001 werd de kerk

jaar 1880) met zorgvuldig gerestaureerd interieur, gelegen in de

van buiten gerestaureerd en van binnen gerenoveerd. De ge-

negentiende-eeuwse schil van de Dordtse binnenstad. Het is

brandschilderde ramen met de thema’s schepping en her-

het geboortehuis van schrijver/dichter K.L. Poll (1927 - 1990). Te

schepping zijn in 1949 vervaardigd door de Dordtse glazenier

bezichtigen ruimtes op de benedenverdieping zijn de hal, gang, oude keuken, voor- en achtergalerie en de serre. Galerie Blom is gespecialiseerd in hedendaagse kunst. Op het pleintje voor de galerie staat een beeldengroep van de Belgische kunstenaar Pascal Radar.

47

CHR. GEREFORMEERDE KERK Dubbeldamseweg Noord 1 / Singel 192 OPENINGSTIJDEN:

vieringen op zondag 10.00 en 17.00 uur.

Deze in baksteen opgetrokken kruiskerk met kosterswoning is in 1919 ontworpen door de architecten B. van Bilderbeek en H.A. Reus, in opdracht van de Christelijk-Gereformeerde Gemeente. Deze in 1835 opgerichte gemeente kwam eerst bijeen in verschillende gebouwen in de binnenstad en nam in 1885 een nieuw kerkgebouw aan de Museumstraat in gebruik. In Wilhelminakerk

1918 werd besloten tot het bouwen van een nieuwe en ruimere kerk om het toenemend aantal gemeenteleden plaats te bieden.

34


Het gebouw is gesitueerd op een opvallende plaats, het kruis-

plaats waar voorheen het gebouw Musis Sacrum stond. De

punt van de Nicolaes Maessingel en de Dubbeldamseweg, dat

door de Eerste Wereldoorlog enorm gestegen prijzen voor

extra benadrukt wordt door de hoge hoektoren. Het gebouw

grondstoffen leidden ertoe dat de toren een stuk lager en de

heeft weinig wijzigingen ondergaan en bevindt zich nog vrijwel

kerk flink korter werd dan oorspronkelijk gepland. Naast de Sint

geheel in oorspronkelijke staat. De vrijstaande hoge toren is met

Bonifatiuskerk 26 was het de tweede Rooms-Katholieke paro-

één zijde verbonden aan de kerk. Op de viering, de vierkante

chie in de stad, noodzakelijk om het toegenomen aantal gelovi-

ruimte waar het koor en het langschip elkaar kruisen, staat als

gen de zondagsmis te laten bijwonen. Het grondplan van de

bekroning een achthoekig torentje. De hoofdingang bevindt zich

kerk is sinds de bouw ongewijzigd. Midden op de viering staat

in een rondboogportaal. In het driezijdig ingangsportiek zijn

de Angelustoren. Aan beide zijden van het priesterkoor (achterin

fraaie metselwerkdetails te zien. Let ook op de decoraties op de

de kerk) bevinden zich twee straalkapellen. Het interieur bestaat

gevels. Het interieur bestaat uit een open kapconstructie, kerk-

uit gele baksteen uitgevoerde randen in de muren en decoraties

ruimte met galerijen en orgelgalerij, twee gebrandschilderde

met rode, gele en crèmekleurige bakstenen op de pilaren. Links

ramen van glazenier Wim Korteweg en originele kerkbanken.

tegen de muur, achter de doopvont, zijn in brons uitgevoerde symbolische voorstellingen die de oorspronkelijke preekstoel

48

SINT ANTONIUSKERK

sierden. Het altaar in art nouveau-stijl (ontwerp: August van Os)

Burg. De Raadtsingel 45

is een van de weinige originele interieuronderdelen die de kaal-

OPENINGSTIJDEN:

slag van de jaren zestig van de vorige eeuw overleefd hebben.

maandag t/m zaterdag van 10.30 - 12.30 uur.

De geheel nieuwe inrichting kwam tot stand als gevolg van een De neogotische kerk, vernoemd naar de heilige Antonius van

grote vernieuwing in de liturgie, vastgelegd op het tweede Vati-

Padua, is in de jaren 1920 - 1921 gebouwd naar een ontwerp

caanse Concilie (1962 - 1965). Belangrijke onderdelen zijn ook

uit 1916 van de Haagse architect Nicolaas Molenaar, op de

de gebrandschilderde glas-in-loodramen vol symboliek van de hand van glazenier Fritz Geuer. Deze zijn in 1922 geplaatst. Een uitgebreide beschrijving van het interieur is verkrijgbaar.

Sint Antoniuskerk

49

HET KOETSHUIS / WEIZIGT NMC Van Baerleplantsoen 30 OPENINGSTIJDEN:

Weizigt NMC is dagelijks van 09.00 - 17.00 uur

te bezoeken. Koetshuis Weizigt is gebouwd in 1886 in opdracht van landgoedeigenaar De Roo sr. en was onderdeel van landgoed Weizigt. Aan de achterkant heeft het pand twee dubbele poortdeuren met paardenhoofden erboven. Als groot paardenliefhebber stak De Roo veel geld in de aankleding van de koetshuisvertrekken. De paardenboxen zijn afgewerkt met geel koper. De drinkbakken zijn gemaakt van Belgisch hardsteen. Kopergravures met klinkende namen als Zephyr, Selena, Sultan en Cesar doen vermoeden dat de paarden er elk moment kun-

35


50

JULIANAKERK Mauritsweg 286 OPENINGSTIJDEN:

vieringen op zondag 10.00 en 17.00 uur.

Deze kerk is in 1928 gebouwd als Gereformeerde Kerk. De kerk is ontworpen door architectenbureau Bakker & Van Herwijnen. Sinds 1977 is de kerk in gebruik bij de Gereformeerde Gemeente. In dat jaar is de kerk gerenoveerd. In 2005 heeft er een tweede renovatie plaatsgevonden. In de kerk kunt u allerlei gebrandschilderde ramen zien en daarnaast zijn er diverse stijlkenmerken van de Amsterdamse school zichtbaar. In de kerk is tevens het recent gerenoveerde Edskes-orgel te zien.

51

KRUISKERK BAPTISTENGEMEENTE Vrieseweg 64 OPENINGSTIJDEN:

Het Koetshuis / Weizigt NMC

viering op zondag 10.00 uur.

De kerk is gebouwd in 1886 door architect A. Schmidt op de plek van een negentiende eeuws theehuis genaamd ‘Pas Buiten’. In 1935 is de kerk grondig verbouwd en vergroot naar

36

nen terugkeren. Rond 1995 werd het vervallen koetshuis

het plan van architect G. Gerritse. De bouwstijl van de kerk is

duurzaam gerestaureerd. Alle negentiende-eeuwse elementen

beïnvloed door het rationalisme. De kerk is sober opgetrokken

werden hergebruikt. Daardoor zijn de prachtig betegelde

in baksteen, met enkele natuursteenelementen, vanuit een

vloeren en wanden en de rijk versierde plafonds bewaard

rechthoekige plattegrond. De voorgevel van de kerk bestaat

gebleven. Achter het Koetshuis ligt de tuin van Weizigt. Meteen

uit vier traveeën en geeft in één vlak vorm aan de ingangen van

valt de hoge en dikke Vijvercipres op die dateert uit eind negen-

de kerk, de uitdrukking van de kerkzaal en de kosterswoning.

tiende eeuw. Een recht pad leidt naar de nieuwe duurzame

Binnen ondersteunen zes opvallende gelamineerde houten

Stadsboerderij, gebouwd in 2010. Rechts van het pad ligt sinds

spanten het dak van de kerkzaal. In een spitsvormige uitspan-

1977 de heemtuin. Deze wordt zo natuurlijk mogelijk beheerd.

ning in de achterwand zijn het orgel en de kansel opgenomen.

Er zijn verschillende biotopen te zien, zoals een natuurlijk gras-

Verder zijn er in de kerkzaal twee zijbalkons en een achterbalkon

land, een dijk, een moerasje en een stukje loofbos. Langs het

te vinden. Voor de kansel is in 1977 een doopbassin aange-

spoor ligt nog een overblijfsel van het voormalige landgoedbos.

bracht om de doop door onderdompeling te kunnen bedienen.

Links van het brede pad met de hoefafdrukken ligt, voor de kas,

Boven het brede rondboogportiek is een rond venster aange-

de cultuurtuin. Die heeft een cirkelvormige opbouw met een

bracht met een door de architect ontworpen glas-in-loodraam

verhoogde kruidentuin en een moestuin. De muurtjes naast de

met een afbeelding van Christus. Dit raam is in 1948 gemaakt

kruidentuin zijn opgemetseld met stenen die afkomstig zijn van

als vervanging van het door oorlogsgeweld beschadigde oor-

de voormalige smederij van het landgoed.

spronkelijke raam met de titel ‘De Noodigende Heiland’. De


overige glas-in-loodramen van de kerk stammen nog uit 1936 en zijn vervaardigd door de Rotterdamse glazenier H. Lamoen en stellen Bijbelse voorstellingen voor. In 1886 plaatste de firma van Gelder uit Leiden het orgel. Dit orgel werd in 1905 vervangen door een orgel van de firma Verschueren uit Heythuizen. Het huidige orgel van de kerk stamt uit 1931 en is op unit-basis gemaakt door de firma Standaart uit Schiedam. In 1981 is het orgel uitgebreid naar 18 registers door A.W. Behr uit Rotterdam.

52

WILHELMINASTICHTING Kasperspad 63 OPENINGSTIJDEN:

het hofje is overdag toegankelijk voor publiek.

Op initiatief van het Dordtse echtpaar L.C. van Oldenborgh-

Wilhelminastichting

Vriesendorp is tussen 1927 en 1930 de Wilhelminastichting tot stand gekomen. Een hof met 33 woningen op de hoek van het Kasperspad en Warmoezierspad. In de akte van oprichting

van stedenschoon, voor kunstenaars en kunsthistorici zijn de in

werd het doel als volgt omschreven: ‘het verschaffen van vrije

onze steden in stand gebleven oude, pittoreske hofjes met hun

woning aan ouden van dagen, behorende tot een protestants

stille binnentuinen, omsloten door een ombouwing van simpele

kerkgenootschap, van den vrouwelijke kunne, uit den arbeiders-

woningen en hun dikwijls monumentale poortgebouwen en in-

stand of kleine middenstand’. In de loop van de tijd zijn de statu-

gangen, klassieke voorbeelden van goede, gave architectuur.

ten gewijzigd: ook mannen en echtparen kunnen tegenwoordig

(….) Hoogstens vragen de woningen inwendig enige verbetering

een woning huren. Dit is niet meer gratis sinds de renovatie in

omdat ze niet geheel beantwoorden aan de tegenwoordige

de jaren tachtig van de twintigste eeuw. Architect B. van Bilder-

bewoningseisen en voorschriften’.

beek heeft de woningen dusdanig gegroepeerd dat de bewoners het grootste deel van de dag van zonlicht kunnen genieten.

53

PARK MERWESTEIN

Het ontwerp is beïnvloed door de Delftse en Amsterdamse

Groene enclave tussen Singel, Hallincqlaan, Groenedijk en

School. De vrouwenfiguur aan de buitenzijde van de poort,

Vrieseweg

gemaakt door de Haarlemse beeldhouwer Van den Eijnde,

OPENINGSTIJDEN:

van zonsop- tot zonsondergang.

draagt op haar handen de symbolen van huis en haard. Aan de hofzijde is het wapen van de stichting te zien, evenals

Het oudst bekende eigendomsbewijs van Park Merwestein is

vrouwenfiguren die de ochtend en de avond voorstellen. Al het

gedateerd op 27 november 1610. Het betreft een gedeelte van

meubilair in de Regentenkamer is speciaal ontworpen voor het

het huidige park. Vroegere eigenaren hebben dit gebied aan-

vertrek. Dit is te zien aan de eikenhouten lambriseringen en

zienlijk uitgebreid door aankoop van aangrenzende percelen.

deels gebrandschilderde ramen. De huisjes van de Wilhelmina-

Begin negentiende eeuw heette dit particuliere landgoed ‘Dijk-

stichting zijn allemaal even groot. Ze zijn met elkaar verbonden

en Veldzigt‘. In 1829 is de naam veranderd in ‘Wei- en Veldzigt’

door de trap naar de zolder. Van Bilderbeek schreef in 1934 in

en in 1851 staat het bekend als ‘Veld- en Dijkzigt’, wanneer Otto

het blad Architectura over het wonen in een hof: ‘Voor minnaars

Boudewijn ‘t Hooft van Benthuizen, reeds eigenaar van een ge-

37


deelte ervan, de overige gronden van zijn zuster koopt. ‘t Hooft

die in 1999 begon en begin 2001 afgerond werd, is deze functie

laat op zijn terrein een chaletachtige villa bouwen, een koets-

hersteld. De molen is een opvallende verschijning in het Dordtse

huis, een tuinmanswoning en nog enkele opstallen. Hij geeft zijn

stadsbeeld en is als enige overgebleven van de vele molens die

landgoed een nieuwe naam: de buitenplaats ‘Merwestein’. De

Dordrecht ooit kende. Tijdens de restauratie is de windkoren-

villa is tijdens het bombardement van 24 oktober 1944 verloren

molen weer rechtop gezet na het aanbrengen van een nieuwe

gegaan. Het Koetshuis, later Melkhuis geheten, is in 1948 door

fundering. Hoognodig, want hij was meer dan 1,5 meter achter-

de gemeente om economische redenen gesloopt. Alleen de

over (de dijk af) gezakt. De molen heeft een nieuwe bestemming

tuinmanswoning (nu parkwachterwoning), gelegen bij de

gekregen en wordt beheerd door de Stichting Molen Kyck over

Groenedijkingang, bestaat nog. Eind negentiende eeuw (1883)

den Dyck. Er zijn diverse representatieve ruimtes die verhuurd

verenigt zich een aantal Dordtse burgers in het ‘Comité tot

worden voor bijeenkomsten en vergaderingen. In het winkeltje

Stichting van een Park in Dordrecht’. Aanvankelijk poogt men

op de begane grond zijn ‘molenproducten’ te koop zoals

de Karremansweide, het huidige Oranjepark, tot wandelpark te

volkorenmeel en koek. Vanaf de stelling is er een mooi uitzicht

bestemmen, maar het Dordtse gemeentebestuur weigert mee

over de omgeving. Bijzondere vermelding: in 2013 bestaat

te werken aan de uitvoering van dit plan. Al snel daarna (1884)

deze korenmolen 300 jaar.

doet zich een unieke gelegenheid voor. De eigenaresse van het landgoed ‘Merwestein’ is bereid tot verkoop voor een bedrag van f 86.000,-. Dat bedrag wordt in korte tijd door Dordtse burgers bijeengebracht. Het comité, dat niet van plan was zelf een park te exploiteren, onderhandelde vervolgens met de gemeente. Voorgesteld werd dat de gemeente het landgoed zou onderhouden en openstellen voor het publiek als wandelpark. Hiervoor waren wel enkele aanpassingen nodig en werd aan de gemeente een aantal voorwaarden gesteld. De gemeente aanvaardde de voorwaarden waardoor sedert 1885 het landgoed Merwestein is veranderd in een openbaar wandelpark, genaamd Park Merwestein, en dit alles dankzij de goedgeefsheid van de Dordtse burgerij. Tot de dag van vandaag is het een openbaar wandelpark, met als treurig intermezzo de sluiting tijdens de Tweede Wereldoorlog door oorlogsgeweld en plunderingen. In 1947 gingen de hekken weer open voor het publiek.

54

KORENMOLEN KYCK OVER DEN DYCK Noordendijk 144 OPENINGSTIJDEN:

zaterdag 10.00 - 16.00 uur.

Deze hoge, ronde, stenen stellingmolen uit 1713 was oorspronkelijk een moutmolen voor de bierbrouwerijen en kreeg vervolgens de functie van het malen van granen. Na de restauratie,

38

Korenmolen Kyck over den Dyck


55

ENERGIEHUIS Noordendijk 148 OPENINGSTIJDEN:

Grand Café Khotinsky: zondag t/m woensdag

11.00 - 24.00 uur. Donderdag t/m zaterdag 11.00 - 02.00 uur. Kijk voor actuele tijden en het programma op www.energiehuis.nl. De voormalige elektriciteitscentrale op de hoek van de Noordendijk en de Biesboschstraat bestaat uit drie afzonderlijke, tegen elkaar gebouwde bouwwerken: het eerste uit 1910 in eclecticistische bouwstijl, het volgende uit 1915 in een traditionele stijl en het laatste uit 1928 in functionele bouwstijl. Het is een mooi voorbeeld van fabrieksarchitectuur, met als hoogtepunt het gebouw uit 1928. Het gebouw uit 1915 en de raampartijen hebben een ingrijpende modernisering ondergaan,

Villa Augustus

de gevels aan de Biesboschstraat en de Noordendijk bleven bij verbouwingen redelijk ongeschonden. Vijf culturele instellingen hebben zich sinds begin 2013 gevestigd in de oude elektrici-

bent u welkom in de markt, het restaurant en in de erachter

teitscentrale aan de Noordendijk. Het Energiehuis is dé culturele

liggende tuinen van Villa Augustus. In de Watertoren en het

hotspot van Dordrecht en de regio. Talloze inspirerende activi-

naastgelegen ketelhuis zijn hotelkamers en zalen gerealiseerd.

teiten brengen de oude elektriciteitscentrale weer tot leven.

Het complex is ook te bereiken via de loopbrug vanaf P-Ener-

De voormalige energiehallen zijn getransformeerd tot concert-,

giehuis. De 33-meter hoge Watertoren, een ontwerp van direc-

theater- en popzalen, leslokalen, studio’s, ateliers, vergader- en

teur gemeentewerken J.A. van der Kloes, is gebouwd in de eind

loungeruimten en een grand café. Het overweldigende, indus-

negentiende eeuw gebruikelijke eclectische stijl met invloeden

triële pand bruist weer van energie met muziek, theater, dans,

van de neorenaissance. Het vierkante gebouw kreeg vier acht-

kunst & design, eten en drinken, festivals, concerten, debatten,

hoekige torentjes waartussen zich het waterreservoir bevond.

cursussen en kinderactiviteiten.

Toen het reservoir in 1938 verhoogd werd om de capaciteit van de toren te vergroten, verdwenen de torentjes. Deze verhoging,

56

VILLA AUGUSTUS

een 16 meter hoge metalen pijp, is in 1982 verwijderd. In het te-

Oranjelaan 7

ruggeplaatste oorspronkelijke torentje bevindt zich nu een hotel-

OPENINGSTIJDEN:

het marktcafé, restaurant en de tuinen zijn elke

kamer. De geschiedenis van de Watertoren staat beschreven in

dag geopend tussen 08.00 - 24.00 uur. De Watertoren is niet

deel negen van de serie ‘Verhalen van Dordrecht’: ‘De waterto-

toegankelijk, deze is enkel toegankelijk voor hotelgasten.

rens van Dordrecht en Dubbeldam’ door André Oerlemans. Net als Watertoren Buitenlust in Dubbeldam heeft deze water-

Op de hoek van de Oranjelaan en de Noordendijk ligt langs het

toren een geheel nieuwe bestemming gekregen als onderdeel

Wantij het voormalig drinkwaterleidingterrein met daarop de

van Villa Augustus. Het Pompstation, gebouwd in een Nieuw

Watertoren uit 1881 - 1883 en het uit 1942 daterende pomp-

Zakelijke Stijl, diende voor het oppompen van grondwater, het

gebouw. De ingang van dit gebouw is aan de Oranjelaan, hier

regelen van druk in de waterleiding en de zuivering van grond-

39


water. De opdrachtgever, het Gemeentelijk Hoogdrukwaterleidingbedrijf ging in 1966 samen met het elektriciteits- en gasbedrijf op in het Gemeentelijk Energiebedrijf Dordrecht. Hier bevinden zich de markt en het restaurant (met terras aan de tuinzijde) van Villa Augustus. De tuinen omvatten onder andere moestuinen, een boomgaard, kassen en een Italiaanse tuin. Ze Emmanuelkerk

zijn geïnspireerd op tuinen uit de Renaissance en late Middeleeuwen.

57

RUÏNE HUIS TE MERWEDE

58

Kerkeplaat OPENINGSTIJDEN:

EMMANUELKERK Oudendijk 110 Kijk voor actuele openingstijden op www.katholiekdordrecht.nl.

doorlopend te bezichtigen.

Al bijna 600 jaar staat het ooit machtige Huis te Merwede, als

De Emmanuelkerk werd in 1913 door werkliedenvereniging

een verlaten ruïne aan de gelijknamige rivier. Dordtenaren van

‘Helpt Elkander’ gebouwd als verenigingsgebouw voor Dubbel-

nu kennen dit vooral als plek voor een familiewandeling, om te

dam. In 1949, na een grondige verbouwing tot kerk, nam de

picknicken en te zwemmen of om een geheime liefde te ont-

Gereformeerde Gemeente van Dubbeldam haar intrek in wat

moeten. Hoewel de omgeving inmiddels minder romantisch is,

toen de ‘Rehobothkerk’ heette. In 1966 nam de Rooms-

brengt dit oudste gebouw van Dordrecht de middeleeuwse ge-

Katholieke gemeenschap van Dubbeldam en Sterrenburg

schiedenis tot leven. Begin 2010 werd de ruïne grondig geres-

het gebouw over. Het kerkgebouw werd omgedoopt tot

taureerd en de omgeving opgeknapt. Huis te Merwede kende

‘Emmanuelkerk’ en is nog steeds als zodanig in gebruik.

twee bouwfasen. De ruïne hoort bij het tweede huis dat hier

In de Emmanuelkerk is de zolder met orgel te bezichtigen,

rond 1350 werd gebouwd en er ongeveer uitzag als Slot

de kerk met altaar, het Mariabeeld en de kerkbanken.

Loevestein. Er woonden edellieden, die een rol speelden in het gebied toegewezen met specifieke bestuurlijke rechten en een

NATIONAAL LANDSCHAPSKUNDIG MUSEUM EN DOCUMENTATIECENTRUM

verdedigbaar woonhuis. Bij machtsconflicten in de vijftiende

Reeweg Oost 145

eeuw liep het huis veel schade op. Door de St. Elisabethsvloed

OPENINGSTIJDEN:

politieke bestuur van het graafschap Holland. Ze kregen grond-

59

zaterdag 14.00 - 17.00 uur. Tevens op afspraak.

van 1421 kwam het huis rondom in het water te liggen en werd

40

het voorgoed onbewoonbaar. Alleen een restant van de woon-

Het museum en documentatiecentrum is gevestigd in een vroeg

toren, de donjon, bleef over. Pas begin twintigste eeuw werd

twintigste-eeuws pand en bezit een collectie van foto’s, antieke

dit land opnieuw ingepolderd en lag de ruïne weer aan de rivier.

en recente landkaarten, plattegronden en maquettes van

In de oorlogsjaren vonden uitvoerige opgravingen plaats. De

Nederlandse landschappen. Bovendien zijn in enkele geomor-

talrijke vondsten maken nu deel uit van de collectie van het

fologische tuinen diverse landschapsstructuren nagebootst.

Regionaal Archief Dordrecht. De ruïne is met de fiets of auto

Enkele vertrekken van het woonhuis (bouwjaar 1912) hebben in

bereikbaar. Op de kruising Merwedestraat en Baanhoekweg

de jaren twintig van de vorige eeuw een art decointerieur gekre-

slaat u de Kerkeplaat in. Waar de Kerkeplaat naar links gaat,

gen met glas-in-lood, eikenhouten lambriseringen, ingebouwde

is rechts de toegang naar het terrein van de ruïne.

banken, fauteuils en kasten. Te bezichtigen zijn de woonkamer

uit 1920 en alle overige expositieruimten (12 vertrekken). Het glas-in-lood van de deurpartij (ingang woonhuis) is gemaakt door glasschilder W. Bogtman uit Haarlem. Toon Berg is de maker van het glas-in-lood raam in de erker van de kamer op de verdieping, waarin hij symbolisch de vroege ochtend, middag en avond uitbeeldde. In de smalle ramen links en rechts ziet u respectievelijk een zangvogel (dag) en uil (nacht). Het opvallend

Kasteel Crabbehoff

paarse tapijt in art decostijl in deze kamer is origineel, het contrasteert prachtig met de houten kasten en ingebouwde

60

meubelen. Een deel van de museumcollectie bevindt zich in

is het kasteel Crabbehoff privébezit. Het koetshuisje van het

het pand Reeweg Oost 153, een woonhuis uit 1919 met nog

kasteel is gerestaureerd en is sinds maart 2012 voorzien van

origineel interieur.

een orangerie.

KASTEEL CRABBEHOFF Talmaweg 10 OPENINGSTIJDEN:

61

DAMIATEBRUG Brug over de Wolwevershaven

maandag t/m zaterdag vanaf 17.00 uur.

Doorlopend te bekijken vanaf de kade.

Lunch op afspraak. De Damiatebrug, over de monding van de Wolwevershaven, Het landgoed Crabbehoff is door Dirk IV in 1232 beschikbaar

werd in 1854 - 1855 gebouwd. Het ontwerp was van de

gesteld ten behoeve van een geloofsgemeenschap, afkomstig

Dordtse stadsarchitect G.N. Itz, die het merendeel van de

uit Duitsland. Deze broeders stichtten een simpele nederzetting

Dordtse binnenstadbruggen ontwierp. De Damiatebrug was

en bebouwden de gronden voor eigen gebruik. Dit is zo geble-

oorspronkelijk een combinatie van het makkelijk te vormen

ven tot de St. Elizabethsvloed er een einde aan maakte. Na de

gietijzer en van geslagen ijzer. Twee weken na de ingebruik-

St. Elizabethsvloed werd het eiland van Dordrecht ingepolderd.

name stortte de brug in. Daarna werd bijna al het gietijzer

Zo ook het landgoed Crabbehoff (ca. 65 hectare groot) en er

vervangen door smeedijzer.

werd een hoeve gebouwd genaamd ‘de Krabbenhoeve’. Naarmate de jaren verstreken werd het landgoed met de bebouwing

Damiatebrug

steeds rijker, waardoor in 1628 de ‘steengebouwde’ Crabbehoff ontstond. De Crabbehoff was een kasteelboerderij van aanzien en er werd in de wijde omgeving reclame gemaakt voor de producten, die van zeer hoge kwaliteit waren. In het jaar 1808 werd Crabbehoff getroffen door een hevige brand dat het pand grotendeels verwoestte. Na overerving werd Crabbehoff in 1913 herbouwd met antieke bouwmaterialen uit de oude binnenstad en diende als woonhuis voor de familie Staring. Nadat de familie het huis in 1934 verliet, werd het gekocht door de heer Redelée, directeur van de biscuitfabriek Victoria, die het huis aanpaste ‘aan de tijd’. De familie bewoonde het huis tot 1959. Momenteel

41


62

HUIS MET DE HOOFDEN / CAFÉ ’T VLAK Nieuwe Haven 1, hoek Vlak 17 OPENINGSTIJDEN:

dinsdag t/m zondag 16.00 - 24.00 uur.

Dit huis werd in 1616 gebouwd door beeldhouwer Gilles Huppe (1567 - 1650). Huppe werd in Luik geboren en overleed in Dordrecht. Hij was één van de vele Waalse vluchtelingen die zich begin zeventiende eeuw in Dordrecht vestigden. Hij werd bekend door zijn beeldhouwwerk aan de Groothoofdspoort en versierde ook andere poorten en huizen. Zijn huis werd een reclamezuil met koppen, kapittelen en cartouches. Veel is in de twintigste eeuw verdwenen. De resten geven een goede indruk van zijn vakmanschap.

Huis met de hoofden / Café ’t Vlak

Geboortehuis Albert Cuyp

Jacob Gerritssen, schilder, ‘aen de kaeije bij de Blaupoort den houck omme’ aangeslagen wordt voor 9 pond. Aelbert werd in oktober 1620 gedoopt in de Augustijnenkerk 38 . Voormalig archiefmedewerker C.J.P. Lips identificeerde de Cleyne Nagtegael als het westelijke deel van het tegenwoordige huis Nieuwe Haven 23 - 24.

64

PONTONNIERSKAZERNE Buitenwalevest 15 Niet toegankelijk voor publiek.

63

GEBOORTEHUIS ALBERT CUYP Nieuwe Haven 23-24

Korps Pontonniers en Dordrecht zijn ca. 350 jaar met elkaar


verbonden. In 1602 liet prins Maurits door zijn veldtimmerman een vlotbrug maken in Dordrecht. In 1866 kreeg het korps be-

42

De wereldberoemde landschapsschilder A(e)lbert Jacobszoon

schikking over dit vroegere hospitaal van de vestingartillerie.

Cuyp (1620 - 1691), zoon van Jacob Gerritsz Cuyp en Aertken

Naast dit gebouw stond de Benthienkazerne, genoemd naar de

Cornelis van Cootendr, werd zeer waarschijnlijk geboren in het

commandant Benthien die in dienst van Napoleon met zijn

huis de Cleyne Nagtegael aan de Nieuwe Haven. De bron voor

korps tot in Rusland verzeild raakte. In 1952 verhuisde het korps

deze veronderstelling is een verpondinglijst uit 1620 waarin

naar Raamsdonksveer. De kazerne is nu een bedrijvencentrum.

65

CATHARIJNEPOORT Ter hoogte van Hooikade 1 Doorlopend te bekijken. De uit 1652 uit natuursteen opgetrokken Catharijne- of Katrijnenpoort moest na het graven van het Maartensgat toegang geven tot de Hooikade. Het gaat om een eenvoudige poortdoorgang tussen gebosseerde pilasters met sierlijk schilddak. De herkomst van de naam is onzeker. Mogelijk had de aannemer een vrouw of dochter die Katharina heette. Een andere optie is dat de poort vernoemd is naar de vrouw van de invloedrijke burgemeester Cornelis van Beveren. Van de vele stadspoorten die Dordrecht kende zijn alleen deze oude monumentale stadspoort en de Groothoofdspoort 1 overgebleven. Huis Bever-Schaap

66

HUIS BEVER-SCHAAP Korte Engelenburgerkade 18 Niet toegankelijk voor publiek. Het huis Bever-Schaep is in 1658 in opdracht van Willem van Beveren gebouwd. Waarschijnlijk werd het gebouwd door Martinus van der Pijpen naar wie de haven Maartensgat werd genoemd. De voorgevel komt overeen met die van het huis ‘De Onbeschaamde’ 24 in de Wijnstraat, waar Van der Pijpen uitvoerder was tijdens de bouw. Architect van de Onbeschaamde was Pieter Post. Van Beveren was getrouwd met Cornelia Schaap. De bever en het schaap fungeren daardoor als schildhouders van het familiewapen.

67

RONDEEL ENGELENBORCH Engelenburgerbrug Niet toegankelijk voor publiek. ‘Het Rondeel Engelenborch’, anno 1429, uit zware Naamse na-

Catharijnepoort

tuursteen opgetrokken, was oorspronkelijk een vestingstoren,

43


De Holland van 1859

gebouwd ter bescherming van de in 1408 aangelegde Nieuwe Haven. In de loop der eeuwen heeft het Rondeel ingrijpende verbouwingen ondergaan en vele doeleinden gediend. In 1983 is het Rondeel gerestaureerd, waarmee het zijn huidige uiterlijk verkreeg.

69

DE HOLLAND VAN 1859 Burg. de Raadtsingel 97 Niet toegankelijk voor publiek. Medio 2014 verhuist het Onderwijsmuseum naar gebouw de Holland. In 1937 gaf de N.V. Brandverzekering Maatschappij ‘Holland van 1859’ in Dordrecht opdracht aan de architect Sybold van Ravesteyn om een nieuw kantoor te bouwen aan de Burgemeester de Raadtsingel. De meningen lopen uiteen over de vraag tot welke bouwstijl ‘De Holland’ precies hoort. Termen als neoclassicisme, neobarok en Jugendstil worden allemaal gebruikt in verband met ‘De Holland’. Echt sluitende vergelijkingen zijn niet te maken, Van Ravesteyn was een stroming op zich, ‘Van Ravestil’ dus. Het gebouw De Holland is in 2004 door de gemeente Dordrecht aangekocht om het te behoeden voor sloop. In 2007 is het pand op de gemeentelijke monumentenlijst geplaatst. Na een grondige

Villa Rozenhof

renovatie vindt in 2014 een heropening plaats, als het Nationaal Onderwijsmuseum zich gaat vestigen in het pand. Hiermee is een mooie publieke invulling gevonden, zodat het gebouw toe-

68

VILLA ROZENHOF

gankelijk wordt voor velen. Een belangrijk monument wordt in

Rozenhof 33

ere hersteld.


70

NATIONAAL MEDISCH MUSEUM

De imposante villa werd in de periode 1891 - 1895 gebouwd op

Stadhuisplein 2-3

een vroegere buitenplaats met dezelfde naam, naar een ont-

OPENINGTIJDEN:

werp van de bekende Amsterdamse architect A.L. van Gendt.

10.00 - 17.00 uur (onder voorbehoud)

maandag 13.00 - 17.00 uur. Dinsdag t/m zaterdag

Opdrachtgever was de Graaf van Rechteren Limburg die het

44

huis met zijn familie betrok. Hij woonde er slechts een korte tijd;

Het pand op de hoek van de Voorstraathaven heeft een gepleis-

het huis werd in 1895 op een veiling gekocht door de Levens-

terde zeventiende-eeuwse lijstgevel met een zadeldak met dak-

verzekering Maatschappij Dordrecht, die het liet verbouwen tot

venster. Het is een fraai maar eenvoudig gebouw en is van

kantoorpand.

oudheidkundige waarde voor de stad. Sinds kort is het Nationaal


Medisch Museum hier in gevestigd. Het museum hanteert een

tigd. Het huis dateert in zijn huidige verschijningsvorm uit 1766.

uniek en nieuw concept voor Nederland. Het maakt op een lu-

Toen werd het oude casco verbouwd tot een voornaam patrici-

dieke wijze de medische wereld voor een breed publiek toegan-

ershuis in rococo (Lodewijk XV-stijl). In de negentiende eeuw

kelijk. Behalve een museum- en tentoonstellingsfunctie is het

volgden diverse interieurverbouwingen. Het zeer oude casco

pand ook het decor voor postacademische scholingen.

bleef echter achter betimmeringen en stucplafonds grotendeels bewaard. In 1920 kocht de Raad van Arbeid het pand. Het ach-

71

DE TWENTSCHE BANK

terhuis werd afgebroken en vervangen door een kantoorzaal in

Wijnstraat 239

eigentijdse vormgeving naar ontwerp van architect Carel Tenen-

OPENINGSTIJDEN:

ti. Na de Raad van Arbeid was het pand jarenlang in gebruik als

sushiresaturant Shabu Shabu is op maandag

t/m donderdag en zondag geopend van 12.00 - 22.00 uur.

drukkerij van de firma Holster. In 2007 werd het pand in sterk

Vrijdag en zaterdag van 12.00 - 22.30 uur.

verwaarloosde staat overgedragen aan Vereniging Hendrick de Keyser.

In opdracht van bankiersfirma Stoop & Zoon ontwierp de Dordtse architect H.A. Reus een kantoorgebouw, dat in 1904 in het

73

GROOT SCHIPPERSHUIS

hart van de stad verrees, in de nabijheid van meerdere kantoor-

Wijnstraat 17

en bankgebouwen. Het pand bestond aanvankelijk uit het rech-


terdeel (met puntdak). Bij de overname van de Stoopbank door de Twentsche Bank in 1916 werd aansluitend het linkerdeel met

Schippers verenigden zich vroeger net als handelaren en am-

lijstgevel aangebouwd (een ontwerp van Ed Cuypers). De entree

bachtslieden in gilden. Het Groot Schippersgilde, waartoe ook

verhuisde hierbij naar de aanbouw. De uit zandsteen opgetrok-

de opstandige kaaiwerkers hoorden, kreeg hier in 1363 een

ken voorgevel heeft bijzondere details in de hoeken: sculpturen

gasthuis met kapel naast het al bestaande gildehuis. In 1571

van in elkaar grijpende salamanders, ontworpen door beeld-

werd een nieuw gildehuis gebouwd. Het rijksmonument ‘van

houwer Lambertus van Zijl.

eenvoudige doch harmonische architectuur en van oudheidkundige waarde’ dat er staat dateert uit 1776. In dat jaar werd

72

HUIS RODENBURGH

ook de gevelsteen geplaatst. Het Klein Schippersgilde van de

Wijnstraat 153

binnenvaartschippers had een gildehuis met kapel en gasthuis


op de Riedijk. In 1795 maakten de Franse bezetters een einde aan het Middeleeuwse gildestelsel.

De geschiedenis van Huis Rodenburch gaat terug tot de Middeleeuwen. In dit deel van de Wijnstraat, nabij de Gravenstraat,

74

DOLHUIS

bevond zich de grafelijke herberg, waar de graven van Holland

Dolhuisstraat 55

hun intrek namen wanneer zij in Dordrecht verbleven. In de

Kijk voor de actuele openingstijden en programmering op

zestiende eeuw werd het pand samengevoegd met het rechter

www.dolhuis.com.

buurpand waardoor het huis zijn enorme afmetingen kreeg (12 meter breed en maar liefst 37 meter diep!). In 1594 kwam

Vanaf september 2009 heeft dit historische gebouw na een

Rodenburch in bezit van de wijnhandelaar Casper Beck. Deze

grondige restauratie op de benedenverdieping en eerste etage

gebruikte de enorme kelders voor wijnopslag en verhuurde de

weer een horecafunctie. Op de hoek met de Boogjes staat het

bovenverdiepingen. Tot 1757 was er de Bank van Lening geves-

oudste, niet toegankelijke deel van het Dolhuis: het uit 1463

45

75

HUIS DE PAUW Voorstraat 259 Niet toegankelijk voor publiek. Dit huis werd in 1618 voor zijdelakenkoper Jan de Louttre gebouwd als winkelpand. Het huis ‘De Pauw’ is een merkwaardig gebouw: het heeft namelijk een zogenaamde hangzolder / insteekvertrek, waar de koopman zijn lijnwaden moet hebben opgeborgen. Ook de mooi bewaarde gevel is een voorbeeld van een type dat weinig in Dordrecht voorkomt. Gilles Huppe (1567 - 1660), die het beeldhouwwerk aan de Groothoofdspoort 1 op zijn naam heeft staan, zou ook de koppen op dit huis gemaakt hebben.

76

GERECHTSGEBOUW Steegoversloot 36 Niet toegankelijk voor publiek. De oorsprong van dit gebouw gaat terug tot 1446 toen de

Dolhuis

schutterij van Sint Joris hier hun Doelen bouwde en aan de achterzijde, in het Stek, oefende. De schutterij bleef er tot aan daterende klooster. De hier wonende Cellebroeders verzorgden

de opheffing in 1800. In 1811 kreeg het gebouw een rechterlijke

pestlijders. Het deel van het gebouw waar de entree zich be-

bestemming en in 1826 werd het ingrijpend verbouwd en voor-

vindt (voormalige pakhuizen) is van latere datum, oorspronkelijk

zien van een neoclassicistische façade. In 1909 werd het pand

was hier de kloostertuin. Aan het einde van de zestiende eeuw

aangekocht door het Rijk. Vanaf 1980 vonden er meerdere

kwam het pand in handen van het stadsbestuur. Het kreeg de

uitbreidingen plaats die het charisma van het interieur van de

bestemming krankzinnigenhuis en werd al snel ‘Dolhuys’

Arrondissement- en Kantonrechtbank geen goed deden. Eind

genoemd. In het complex werden ook bedelaars en zwervers

2012 is de Rechtbank Dordrecht met de Rechtbank Rotterdam

ondergebracht. In de negentiende en twintigste eeuw was het

samengevoegd. De zittingsplaats Dordrecht van het kanton-

voormalige klooster met de aangrenzende pakhuizen in gebruik

gerecht bleef daarbij behouden.

als werken opslagplaats. Ook werkten er kunstenaars, waaronder de glas-in-loodkunstenaar Toon Berg (1877 - 1967). Hij

77

DOELESTEYN

vestigde zich in 1920 in het Dolhuis en kreeg grote bekendheid

Steegoversloot 38

met zijn werk. Veel Dordtenaren kennen het gebouwencomplex


als feestgelegenheid en discotheek, wat het in de tweede helft

46

van de twintigste eeuw was. Ondanks het diverse gebruik van

Dit huis werd in 1657 gebouwd in opdracht van Cornelis Vaens.

het pand en de verschillende verbouwingen zijn er nog veel

Door een fortuinlijk huwelijk zwom hij in het geld en kocht hij ver-

oorspronkelijke elementen aanwezig.

schillende panden in de Steegoversloot op. Toch moest hij


80 Berckepoort

BIESBOSCHHAL / DORDTYART Maasstraat 11 OPENINGSTIJDEN:

donderdag t/m zondag: 11.00 - 17.00. Entree:

€ 7,00 p.p., twee personen € 12,50. DordtYart 2013 is geopend soms als schatbewaarder een greep in de stadskas doen om

tot 6 oktober. Kijk op www.dordtyart.nl voor de openingstijden

zijn droomhuis met 36 kamers te kunnen bouwen. Van de stad

voor het voorjaar van 2014.

mocht hij echter het tekort zuiveren. Hij leende 22.000 gulden (nu vele miljoenen). Later bewoonde hij het huis gedeeltelijk. De

De Biesboschhal ligt op de Staart, een landtong in het noord-

rest moest hij verhuren. Tien jaar na de bouw van zijn reuzen-

oosten van Dordrecht. Deze landtong bestond tot aan het begin

huis stierf hij straatarm.

van de twintigste eeuw uit gorzen, de Veerplaat en de Kerkeplaat. De gorzen liepen bij hoogwater onder en werden daar-

78

BERCKEPOORT

door gebruikt voor houtkap en zalmvisserij. Aan het eind van de

Voorstraat 220

negentiende eeuw hoogde de gemeente de gorzen op en werd


de landtong beschikbaar gemaakt voor de bouw van schepen. In 1901 opende ir. J. Bijvoet er de NV Scheepswerf Dordrecht.

De Berckepoort is een van Nederlands oudste monumentale

Hiervoor liet hij de havenkom aan de Merwedezijde aanleggen.

woonhuizen. In het enorme gebouw zijn ook restanten van het

Meer naar het oosten vestigde zich in 1917 machinefabriek De

oudst bekende gestucte plafond in Nederland gevonden. De

Biesbosch. De bedrijven fuseerden in 1927. Pas in 1938 ge-

geschiedenis van het pand De Berckepoort gaat waarschijnlijk

bruikte men de naam Scheepswerf en Machinefabriek De

terug tot de veertiende eeuw. Het grote huis aan de Nieuwstraat

Biesbosch. Het bedrijf legde zich toe op de assemblage van

is vernoemd naar Matthijs Berck, een wijnkoper uit Emmerich,

schepen die in Amerika waren geprefabriceerd. Later produ-

die zich omstreeks 1570 in Dordrecht vestigde. Berck moet een

ceerde men ook duwbakken, binnenvaartschepen en coasters.

belangrijk man zijn geweest, want niet veel later ontving hij gas-

In de hoogtijdagen van de machinefabriek waren er meer dan

ten als Willem van Oranje en Robert Dudley, graaf van Leicester.

750 mensen in dienst. Door het gebrek aan opdrachten moest

Het pand staat nu leeg, na het vertrek van muziekschool ToBe.

de fabriek in 2000 haar deuren sluiten. Tot en met de eeuwwisseling liepen er ongeveer 900 schepen van stapel. Sinds de

79

LEPROOSHUIS

lente van 2011 is ‘DordtYart’ er gevestigd, dat ruimte biedt aan

Vriesestraat 117 – 119

moderne en hedendaagse kunstenaars.

Niet toegankelijk voor publiek. Dit vroegere tehuis uit 1725 is een voortzetting van het Heilig

Biesboschhal

Geest- en Pesthuis van de Grote Kerk. Het keek uit over de Vriesestraat waar misdadigers werden terechtgesteld. Het bood onderdak aan ‘onmaatschappelijken’: weeskinderen, oude lieden, geestesgestoorden, drankzuchtigen, pestlijders en leprozen. De Heilig Geest-meesters scheidden de lichamelijk zieken in 1574 van de overigen. Het gesticht werd in 1759 gesloten. Later werd het een kazerne, militair hospitaal en gemeentearchief.

47

Wandelroute ‘Macht & Pracht’ Dordrecht kent een roemrucht verleden. ‘Macht en Pracht’, tentoongespreid door kooplieden, koningen, patjepeeërs en piraten. Een stad van helden of van schurken? Deze wandeling, geschreven door Frits Baarda, voert langs plekken waar ze hun weelderige status lieten welgevallen.

48


WANDELING ‘MACHT EN PRACHT’ EEN WANDELING LANGS HELDEN EN SCHURKEN De route is ook te vinden op de plattegrond op pagina 28-29. t4UBSUPQ)FU)PG Het Hof 39 is de broedplaats van Dordtse, vaderlandse en religieuze geschiedenis. Soberheid en praal gingen er hand in hand. De gebouwen rond het plein waren vanaf 1275 onderdeel van een kloostercomplex. In die tijd vestigden zich in Dordrecht de eerste volgelingen van Sint Augustinus, de augustijner bedelmonniken. De zuinige leefstijl maakte in de zestiende eeuw plaats voor meer uitbundigheid, nadat de monniken het klooster hadden verlaten. Stadsbestuur, gilden en rechters voerden hier beraadslagingen. Politieke en staatkundige geschiedenis werd geschreven in 1572, toen op last van prins Willem van Oranje de Eerste Vrije Statenvergadering werd belegd. Alle twaalf steden van Holland, uitgezonderd Amsterdam, en vertegenwoordigers van het ridderschap en de prins kwamen samen. De geheime vergadering leidde tot een georganiseerde opstand tegen de

Muntpoortje

Spaanse bezetter en – onbedoeld – de prille vorming van de Nederlandse staat. De vergaderplaats groeide uit tot residentie voor vorsten, landvoogden en andere hoogwaardigheids-

de aanvoerder van de Geuzen. Er is zelfs een telg van Oranje

bekleders. Hoewel hij domicilie hield in Delft verbleef Willem van

geboren. Charlotte de Bourbon baarde hier op 31 maart 1577

Oranje er niet alleen vaak, hij trouwde er zelfs. Honderden gas-

Louise Juliana. Zij was de eerste dochter van prins Willem van

ten woonden in 1575 zijn huwelijk met Charlotte de Bourbon bij.

Oranje, die zelf ook graag naar Dordrecht kwam.

t-PPQSJDIUJOHIFU4UBUFOQMFJO EPPSEF)PGTUSBBU (B

t(BBBOIFUFJOEFWBOEF/JFVXTUSBBUSFDIUTBGEF7PPS-

vlak voor het terras rechtsaf de Nieuwstraat in. Aan uw

straat op. Na Voorstraat 190 ziet u het Muntpoortje.

rechterhand pronkt gebouwencomplex de Berckepoort. Geld, geld, geld! Achter deze Renaissance-poort, in 1555 in De Berckepoort 78 was een woonhuis waar geld en wijn rijke-

opdracht van keizer Karel V verbouwd, klonk lang het gerinkel

lijk vloeiden. Handelaren in rijnwijn lieten het bouwen. Onderin

van muntstukken. In de Munt sloeg Dordrecht bijna vier en

het pand sloegen ze de wijnvaten op. De voornaamste bewoner

een halve eeuw (1367 - 1806) lang volgens exclusief recht de

was wijnkoper Matthijs Berck. Deze handelaar mocht grote

munten van Holland. Honderdduizenden guldens zagen hier het

staatslieden tot zijn vriendenkring rekenen. Zijn woonhuis was

licht. In voorspoedige tijden vergaarden zestien munters hun

logement voor de hertog van Alva en diens grote vijand Lumey,

inkomen. Zelf werkten ze niet; dat lieten ze over aan knechten,

49


die de baten afdroegen aan hun bazen. In de Franse tijd (1795 -

die moesten zwoegen voor bitter weinig geld. In de Middel-

1813) werd de Munt naar Utrecht verplaatst. Boven de deur van

eeuwen diende dit straatje als verbinding tussen de havens en

het muntmeestershuis prijkt nog het wapen van Holland, in de

de opslagplaatsen. Zakkendragers gebruik ten de muren graag

vorm van een rode leeuw.

als steuntje om even uit te rusten. De sjouwers hadden er hun gildenhuis. Vooraan in het straatje, aan de linkerkant, zijn nog de

Langs het Muntgebouw loopt de Muntgang, in de volksmond

deuren en raamkozijnen te zien van het zakkendragershuis.

het Vondelingenstraatje genoemd. Wanhopige moeders hebben hier meer dan eens hun pas geboren baby’s achtergelaten,

t(BMJOLTBG EF/JFVXCSVHPWFS

in de hoop dat anderen de zorg op zich wilden nemen. Meestal dwong armoede hen ertoe. Met de vondelingen liep het door-

De Nieuwbrug uit 1851 is een gietijzeren pronkjuweel van stads-

gaans goed af. Aan het einde van de Muntgang is Vrijmetse-

architect G.N. Itz. Het water rechts, waar de Taankade loopt, is

laarsloge La Flamboyante 36 gehuisvest, die nu de helft van

de Wijnhaven, voorheen Oude Haven genoemd. Dit was ooit de

het vroegere Muntgebouw in beslag neemt.

monding van het riviertje de Thuredrith. Aan weerszijden van het water ontstond een nederzetting rond een verhoogde straat:

t-PPQWFSEFSPWFSEF7PPSTUSBBU5FHFOPWFSEF Nieuwbrug vindt u het Zakkendragersstraatje.

de Voorstraat en de Wijnstraat. Hier vindt de stad Dordrecht dus zijn oorsprong en groeide de stedelijke rijkdom, die zijn hoogtepunt vond in de veertiende eeuw. Handel en speciale belastin-

Krap en bedompt is de Zakkendragersstraat, een steegje dat

gen (stapelrecht) brachten een fortuin. De haven was een

uitkomt op de Voorstraat. Het was het werkterrein voor mannen

overslagplaats van goederen, aanvankelijk bestemd voor de Heren van Daniëlsambacht, een gehucht rond de Nieuwkerk. Kooplieden vervoerden later hun goederen via de steigers (steegjes) die vanuit de Wijnstraat en Voorstraat naar de haven lopen. Behalve schuitjes meerden er ook schepen aan die van de Rijn en Maas naar Vlaanderen en Engeland voeren. Schippers hadden het land aan Dordrecht, het liefst voeren ze de stad voorbij. Ze voelden zich uitgeknepen en vervloekten het stadsbestuur en eigenlijk alle Dordtenaren die profiteerden. De handel groeide spectaculair, doordat graaf Jan I in 1299 Dordrecht het stapelrecht verleende. Alle schippers werden verplicht in de Oude Haven hun goederen te lossen, verbomen, keuren, verkopen of te veilen. Er waren dan ook passanten die Dordrecht heimelijk voorbij wilden varen. Ze probeerden aan de tolheffing en stapelmarkten te ontkomen. Bewapende wachtschepen, zogeheten ‘uitleggers’, haalden de schippers terug en eisten hardhandig tolgeld op. Zo kwam Dordrecht aan zijn slechte naam.

Zakkendragersstraat

50

t(BOBEF/JFVXCSVHOBBSSFDIUT EF8JKOTUSBBUPQ


(WIC) bogen zich in dit huis over de boekhouding, terwijl in het Caribisch gebied Piet Heyn de Zilvervloot veroverde en voor florissante jaarcijfers zorgde. De WIC zetelde aanvankelijk in een kleiner pand. Een suikerhandelaar liet het in 1735 met twee Wijnstraat anno 1895

andere panden samenvoegen tot het huidige representatieve gebouw. Een in blauw papier gewikkeld suikerbrood is nog in de gevel te zien.

Het huis op nr. 123 - 125 heet ‘De Onbeschaamde’ 24 en is een ontwerp van de beroemde bouwmeester Pieter Post. Het

Gevelsteen Wijnstraat 17

monumentale pand uit 1650 is een uiting van pronkzucht, waaraan de regentenfamilie Van Beveren zich graag aan overgaf. Het huis is een voorbeeld van de Hollands-classicistische stijl. Het dankt zijn naam aan het naakte jongetje in het timpaan, ook wel de Manneke Pis van Dordt genoemd. De overlevering wil dat drie broers uit de regentenfamilie Van Beveren een weddenschap met elkaar aangingen: wie zou de burgerij het meest kunnen tarten met een uitdagende versiering aan zijn woonhuis? Willem van Beveren deed een gooi met dit mollige blote ventje. Diens geslachtsdeel werd overigens bij een bezoek van koningin Wilhelmina aan de stad, begin vorige eeuw, keurig met een oranje sjerp toegedekt. De gevelsteen op nr. 15 - 17 73 verwijst naar het vroegere Wijn was een belangrijk product dat in Dordrecht werd over-

hoofdkwartier van de grootschippers, dat wil zeggen van de

geslagen, maar ook verhandeld en gedronken. Handelaren

zeevarende schippers. Hun gilde wordt al in 1363 in docu-

lieten de vaten, die uit Frankrijk, Spanje en Duitsland kwamen,

menten genoemd. De varensgasten waren binnen de Dordtse

vanuit de havens naar de chique Wijnstraat aanvoeren. De wijn

gemeenschap een vrijgevochten groep waar het stadsbestuur

werd opgeslagen in kelders en kuiphuizen onder hun woningen.

maar moeilijk vat op kreeg. In het voorbijvaren groetten zij elkaar

Dordrecht was al vroeg befaamd om zijn koele, vochtige wijn-

met een ferm ‘Meente boven den heer!’ ofwel ‘het volk boven

kelders. Vrijwel elk huis in de Wijnstraat had een wijnkelder, van

de regering’. Bij de gildenfeestjes werd er niet op een vat bier

waaruit ook aan het publiek werd verkocht. Bepaald was dat er

meer of minder gekeken. Het eindigde er meestal mee dat de

per kelder slechts uit één vat verkocht mocht worden. Wie een

schout en zijn mannen nachtelijke overuren moesten maken.

tweede vat aansloeg of oude met nieuwe wijn vermengde werd

Het vaststellen van de identiteit van de beschonkenen was geen

zwaar beboet. De handelaar die een nieuw vat liet aanslaan,

probleem: heel de stad kende zeebonken als de Papslocker,

stuurde een omroeper de straat op om het nieuws bekend te

Grontsop, Jan-die-wel-wat-weet, Houtemont, Hutspot, Heijn

maken.

Wijzer-dan-zijn-Vader en Kwelvisch.

Op nr. 87 heerst het statige front van het West-Indisch Huis 28 .

t"BOIFUFJOEFWBOEF8JKOTUSBBUMJHHFOEF

De Dordtse bewindhebbers van de West-Indische Compagnie

Groothoofdspoort en Bellevue 1 .

51


Voorstraathaven

Vorsten, burgers en buitenlui moesten vroeger om de stad te

een logement in 1740. De plek trekt nu gasten uit heel de we-

bezoeken allemaal door de Groothoofdspoort. Het is één van

reld, die vanachter hun bordje de Hollandse weidsheid overzien.

de twee overgebleven poorten, waarvan Dordrecht er ooit

Leden van de Koninklijke familie plegen soms, incognito, te ver-

zeventien moet hebben gehad. Het gebouw is tussen 1440 en

schijnen.

1450 neergezet. Om de sobere laatgotische poort heen is later een nieuwe renaissance-poort gebouwd. Keizers, koningen en graven zetten op het Groothoofd voet aan wal. Onder erebogen

t-PPQWFSEFSPWFSEFCSVH)JFSIFFGUVFFONPPJ uitzicht over de Wijnhaven oftewel de Oude haven.

door paradeerden keizer Sigismund van Duitsland, Karel V,

52

Philips II, Maximiliaan van Oostenrijk, de hertog van Alva en

De gemoedelijke maritieme sfeer die in dit gedeelte van de

koning Willem II. En niet in de laatste plaats Napoleon, die de

Oude Haven heerst is maar schijn. De geschiedenis heeft hier

stad op 5 oktober 1811, wars van alle protocollen, bezocht.

zijn grimmige trekken laten zien. Dit was de thuishaven en

Terwijl het stadsbestuur zenuwachtig zijn komst voorbereidde,

uitvalsbasis van piraten. Volgens de een eerbare burgers die

kwam Napoleon met zijn jacht onverwacht in alle vroegte bij het

handelden in opdracht van ’s lands bestuurders, volgens ande-

Groothoofd aan. Hij hees zich in een open sloep, negeerde de

ren (allen die op zee werden overvallen, beroofd en soms het

erewachten en bekeek enkele havens. Pas na enige tijd herken-

leven ontnomen) waren het gewetenloze schurken. Eén van hen

den Dordtenaren in de kleine man een keizer. De Franse keizer

was Laurens Davidszn. Van Convent (1627 - 1672), die woonde

keerde weer doodgemoedereerd naar zijn jacht terug en vroeg

bij de Taankade, links. Al op jonge leeftijd werd hij commissie-

het stadsbestuur minzaam voor een gesprek naar zijn schip te

vaarder voor de Staten van Holland, feitelijk kaper op eigen kos-

komen. Het oudste hotel van Dordrecht, hotel Bellevue, was al

ten. Van Convent ontving van de autoriteiten een kaperbrief, een


soort vrijgeleide om elk schip van een niet-bevriende natie te

t-PPQUFSVHPWFSEF7PPSTUSBBU

overvallen. Nadat hij op zee had huisgehouden keerde hij met zijn buit naar de Taankade terug. Daar leidde hij een vreedzaam

Dit deel van de Voorstraat Noord, rond de Kerksteiger, was lang

leven met zijn vrouw, van wie hij vijftien kinderen zou krijgen. Een

berucht om zijn piraten. Sommigen handelden in opdracht van

paar jaar voor zijn dood werd hij door de staat geroepen om zijn

het bevoegde gezag, anderen op eigen houtje. Nadat ze sche-

ervaring en zeemanskunst in te zetten als commandant-kapitein

pen hadden geënterd en van kostbare goederen hadden ont-

onder het gezag van luitenant-admiraal Michiel de Ruyter.

daan, kwamen de rovers hier weer terug om van het goede

Tijdens de Tweede Engelse Oorlog kreeg hij het grootste schip

leven te genieten. In de zeventiende eeuw werd de Voorstraat

van de vloot, de Gelderland, toegewezen. Na zijn vroege dood

een residentie voor boekaniers in ruste. Een van hen was de ge-

op 45-jarige leeftijd liet Van Convent zijn vrouw een groot ver-

vreesde Simon de Danser. Collega’s spraken vol ontzag over de

mogen en het familiehuis aan de Voorstraat na. De kade waar-

Kapitein Duivel. Hij hield huis in het Middellandsezee-gebied en

vandaan hij zo vaak vertrok, kreeg in de volksmond de naam

liet in Algerije een reusachtig paleis bouwen, waar hij zich om-

‘Kade achter Convent’.

ringde met de mooiste spullen en kon dromen over zijn geboortestad Dordrecht. In Nederland onbekend maar internationaal

t-PPQWFSEFSPWFSEF#PPNTUSBBU(BCJKEFLSVJTJOH met de Voorstraat linksaf.

berucht was de Dordtenaar Laurens de Graaf (1653 - 1704). De meest gehate zeerover van de zeventiende eeuw kwam uit gegoede kringen en blonk uit in talen en literatuur. De lange,

De Riedijk is de oudst bekende straatnaam van Dordrecht. Al in

blonde man maakte indruk door uit het hoofd Shakespeare voor

1284 is hij in de annalen geboekstaafd. De paar oudere huizen

te dragen. Aan boord onderhield hij een orkest met violen en

na de knik met de Voorstraat roepen nog de sfeer op van rivier-

trompetten, om bij te komen na een inspannende exercitie.

water, teer en rommelige bedrijvigheid, die de buurt honderden

Zijn echte reputatie ontleende hij aan zijn gewelddadigheid en

jaren heeft gekend. Dordtenaren en varensgasten mengden

heerszucht. Van vijanden kreeg hij de dubieuze titel ‘Gesel van

zich in deze uitgaansbuurt graag in de vele kroegen, herbergen

de West’ toegedicht. Spanjaarden waren ervan overtuigd dat hij

en bordelen. Schippers vormden de harde kern van de horeca-

de duivel in persoon was. Voor het veroveren van zilverschatten

clientèle. Bij het oplopen van de gemoederen, wat regelmatig

en andere rijkdommen viel hij goed verdedigde steden aan, zo-

gebeurde, kwam de politie eraan te pas. Eerzame burgers ver-

als in 1683 Vera Cruz in Mexico, toentertijd in Spaanse handen.

toonden zich hier liever niet. Prins Hendrik, de echtgenoot van

Op zijn hoogtepunt was De Graaf vlootvoogd over enkele tien-

koningin Wilhelmina, voelde zich juist tot het schimmige buurtje

tallen piratenschepen tegelijk, wat hem wereldwijd aanzien gaf.

aangetrokken. Volgens de overlevering heeft hij menig genoeglijk avondje incognito op de Riedijk doorgebracht, meestal

t-PPQWFSEFSEF7PPSTUSBBUBG

vermomd in schilderskiel. Verscholen achter een hek en een voortuin met bomen staat ‘O Merwestad

een markant kerkje (nr. 120). De Oud Katholieke Kerk H. Maria

O Merwerstad

Maior 34 is een schitterend voorbeeld van neoclassicistische

Wat ben je diep gezonken

bouwkunst. Het ontwerp komt uit de pen van de Dordtse stads-

De Voorstraat is een modderpoel

bouwmeester G.N. Itz. Het kerkje staat op de plek van een

De Riedijk is een hoerenboel’

vroegere schuilkerk. Na de Reformatie kwamen parochianen

(liedje uit 1920)

hier ‘in het geheim’ bijeen. Het calvinistische stadsbestuur

53


Imposant is ook het pand met hoge bordes op nummer 190, het voormalige Huis Oostenrijck 37 . Ook dit is een vroegere residentie van een Dordtse burgemeester. Geruime tijd geleden namen kunstenaars er bezit van. Ze zijn allen lid van Teekengenootschap Pictura, de oudste kunstenaarssociëteit van Nederland. Schilder Abraham van Strij en zijn vrienden richtten het genootschap in 1774 op. Tekenen met levende modellen en pleisterbeelden stond voorop. Later wijdden de ‘werkende leden’ zich ook aan kunstbeschouwing. In de periode 1880 Oud Katholieke Kerk H. Maria Maior

1900 bloeide Pictura op, toen een aantal kunstenaars geïnspireerd raakte door het impressionisme. Het genootschap verhuisde in 1901 naar de Voorstraat. De kunstenaars beschik-

gedoogde de situatie en liet de tientallen katholieken samen-

ken er over ateliers en expositieruimten, wat uniek is in Neder-

komen. De kleine kerkgemeenschap zorgde in 1723 zelf voor

land. Bekende namen uit de eerste helft van de twintigste eeuw

versnippering als gevolg van een interne richtingenstrijd.

zijn Cor Noltee en Daan Muehlhaus. Ze zochten vooral het water rond Dordt op. Na de Tweede Wereldoorlog streek er een groep

t-PPQWFSEFSOBBS)VJT%F(SPFOF8FZEF 14 op nummer 178.

Rotterdamse kunstenaars neer. Zij maakten er, met Dordtenaar Otto Dicke, weer een echt tekengenootschap van. De leden van Pictura gunden een enkele keer atelierruimte aan schrijvers,

Tegenwoordig kiezen burgmeesters, deels uit oogpunt van ima-

onder wie Kees Buddingh’ en Jan Eijkelboom.

goschade, voor een bescheiden woning, maar jaren achtereen drukten eerste burgers hun aanzien en gezag uit in panden met de uitstraling van een vorst. Zo pronkt op Voorstraat nummer

t-PPQWFSEFSUFSVHSJDIUJOH)FU)PGPGWFSWPMHVXFH naar de binnenstad. Dit is het einde van de wandeling.

178 de patriciërswoning De Groene Weyde. Burgemeester Johan Hallinq liet zijn eigendom in 1742 verbouwen. De vliegende adelaars, vrouwenfiguren en bloemfestoenen zijn gaaf bewaard gebleven. Nonnetjes onderwezen er meisjes van huishoudschool Sint Anna, voordat nieuwe bewoners en galerie Intermezzo zich er vestigden. Op nummer 180 deed een verkoper van meubels, matrassen en tapijten een geslaagde poging om indruk te maken op potentiële klanten. De winkelier A.J. Zwijsen vroeg in 1902 de Dordtse architect Carel Tenenti een moderne showroom te ontwerpen. Het resultaat was dit opzienbarende Jugendstil-pand. De Dordrechtsche Courant noemde het warenhuis na de opening een ‘kolossale verfraaiing’. In het transparante gebouw zijn tegenwoordig de Kunstuitleen SBK en Galerie 180 35 gevestigd.

54

Voorstraat Noord

Bereikbaarheid

PARKEREN VAN AUTO EN FIETS

OPENBAAR VERVOER

Met de auto

Bus

In het centrum van Dordrecht zijn vijf parkeergarages die

Tussen het NS-station Dordrecht en de gratis Parking Energie-

aangegeven worden door het parkeerverwijzingssysteem.

huis rijdt buslijn 10 via een route door het centrum. Er is elke 250 meter een halte. De informatiekiosk van Arriva bevindt zich aan

t%F1BSLFFSHBSBHF4QVJIBWFO JOHBOH4QVJCPVMFWBSE BDIUFS het Stadskantoor) is 24 uur per dag open.

de rechterzijde van het NS station, bij het busstation. Informatie: www.arriva.nl.

t%F1BSLFFSHBSBHF7FFNBSLU JOHBOH7BO(PEFXJKDLTUSBBU achter Belastingkantoor) is 24 uur per dag open. t%F1BSLFFSHBSBHF"DIUFSPN JOHBOH"DIUFSPN JTVVS

Waterbus Dordrecht is vanaf Zwijndrecht, Papendrecht, Sliedrecht,

per dag open. Deze parkeergarage is nabij intree Dordrecht |

Hendrik-Ido Ambacht, Alblasserdam, Ridderkerk, Krimpen aan

VVV en het stadscentrum.

den IJssel en Rotterdam ook bereikbaar met de Waterbus.

t%F1BSLFFSHBSBHF7JTTUSBBU JOHBOH,PSUF#SFFTUSBBU JTPQ

Deze legt aan op de Merwekade (vanuit richting Papendrecht,

maandag t/m donderdag geopend van 07.45 - 22.00 uur, vrijdag

Sliedrecht en Rotterdam) en de Hooikade (vanuit Zwijndrecht).

en zaterdag 07.45 - 01.00 uur en zondag 11.00 - 18.00 uur.

Kaartjes zijn aan boord te koop of maak gebruik van uw

t%F1BSLFFSHBSBHF%SJFWSJFOEFOIPG JOHBOH,PSUF,PMGTUSBBU is op maandag t/m zaterdag geopend van 07.30 - 22.00 uur.

OV-chipkaart. Fietsen gaan gratis mee. Informatie: www.waterbus.nl.

Op koopzondag en grote evenementen 11.00 - 18.30 uur. Kijk op www.centrumdordrecht.nl voor de meest actuele informatie.

Gratis P-terreinen Gratis parkeren is mogelijk op het Parkeerterrein Weeskinderendijk aan de Dokweg, ingang Weeskinderendijk. Vanaf dit parkeerterrein is het ongeveer 10 minuten lopen naar de Grote Kerk en de historische binnenstad. Enkel op zaterdag rijdt er tussen 10.00 en 17.30 uur een pendelbus naar de binnenstad met haltes bij het Stadskantoor en het ANWB kantoor op de Spuiboulevard. Op zondag rijdt er geen bus. Dag en nacht gratis parkeren is mogelijk op Parking Energiehuis aan de Noordendijk. Ná 24 uur is er betaald parkeren. Hiervandaan vertrekt buslijn 10 om het kwartier naar het centrum (op zondag om het half uur).

Met de fiets In het centrum zijn twee gratis fietsenstallingen. De Fietsenstalling Statenplein (ingang Kolfstraat, bij V&D) en de Fietsenstalling Achterom (ingang om de hoek van intree Dordrecht). Deze zijn dagelijks geopend. Op maandag t/m donderdag 07.30 - 24.00 uur, vrijdag en zaterdag 06.30 - 24.00 uur en koopzondag 11.30 - 17.30 uur.

55

Ja, een stad is een boek, waarin men eindeloos bladeren kan, waaraan dagelijks nieuwe pagina's worden toegevoegd en elders inkt vergeelt, het papier verstuift op de zwarte wind van de tijd. C. Buddingh’

Monumentengids. Dordrecht

Recommend Documents