Monument: Hagestein, Stuw REGISTER Monumentnummer Identificatienummer Basisregistratie Provincie Gemeente Plaats Straat/huisnummer Postcode Kadastrale aanduiding Datum inschrijving in register beschermde monumenten Datum, deel en nummer van inschrijving in openbare registers Aanduiding of korte omschrijving Complexonderdeel van complex [naam of complexnummer]
Utrecht Vianen Hagestein Lekdijk Hagestein A 1683
Stuw met sluis en waterkrachtcentrale
KENNIS: WAARDERING I Cultuurhistorische waarde: belang van het object/complex 1. als bijzondere uitdrukking van (een) culturele, sociaaleconomische en/of bestuurlijke/beleidsma tige en/of geestelijke ontwikkeling(en); 2. als bijzondere uitdrukking van (een) geografische, landschappelijke en/of historisch-ruimtelijke ontwikkeling; 3. als bijzondere uitdrukking van (een) technische en/of typologische ontwikkeling(en); 4. wegens innovatieve waarde of pionierskarakter; 5. wegens bijzondere herinneringswaarde. II Architectuur- en kunsthistorische waarde: (bijzonder) belang van het object/complex 1. voor de geschiedenis van de architectuur en/of bouwtechniek; 2. voor het oeuvre van een bouwmeester, architect, ingenieur of kunstenaar; 3. wegens de hoogwaardige esthetische kwaliteiten van het ontwerp; 4. wegens het bijzondere materiaalgebruik, de ornamentiek en/of monumentale kunst; 5. wegens de bijzondere samenhang tussen exterieur en interieur(onderdelen). III Situationele en
De stuw met sluis en waterkrachtcentrale geeft op een bijzondere manier uitdrukking aan de Nederlandse verbondenheid met het water en de deskundigheid van de waterstaatkundige beheersing
Het complex is een icoon van de technische beheersing van het Nederlandse rivierensysteem
Het ontwerp van de stuw was destijds bijzonder vernieuwend. Dat gold ook voor de wijze van de betonconstructie. Het complex heeft innovatieve waarde vanwege het vernieuwende karakter van de vizierstuwen en de toepassing van een waterkrachtcentrale
De hoogwaardige esthetische kwaliteiten van het complex komen vooral voort uit de wijze waarop het civieltechnische ontwerp op expressionistische wijze is vormgegeven door de architect.
ensemblewaarde 1. betekenis van het object als essentieel (cultuurhistorisch, functioneel en/of architectuurhistorisch en visueel) onderdeel van een complex; 2. a. bijzondere, beeldbepalende betekenis van het object voor het aanzien van zijn omgeving; b. bijzondere betekenis van het complex voor het aanzien van zijn omgeving, wijk, stad of streek; 3. a. bijzondere betekenis van het complex wegens de hoogwaardige kwaliteit van de bebouwing in relatie tot de onderlinge historisch-ruimtelijke context en in relatie tot de daarbij behorende groenvoorzieningen, wegen, wateren, bodemgesteldheid en/of archeologie; b. bijzondere betekenis van het object wegens de wijze van verkaveling/ inrichting/ voorzieningen. IV Gaafheid en herkenbaarheid: belang van het object/complex 1. wegens de architectonische gaafheid en/of herkenbaarheid van ex- en/of interieur; 2. wegens de materiële, technische en/of constructieve gaafheid; 3. als nog goed herkenbare uitdrukking van de
De stuw is een markant element in het rivierlandschap
Het complex is nog altijd gaaf en herkenbaar, zowel architectonisch als technisch
Stuw, sluis en waterkrachtcentrale zijn nog altijd als zodanig in gebruik.
oorspronkelijke of een belangrijke historische functie; 4. wegens de waardevolle accumulatie van belangwekkende historische bouwen/of gebruiksfasen; 5. (van specifiek het complex) wegens de gaafheid en herkenbaarheid van het gehele ensemble van samenstellende onderdelen (hoofd- en bijgebouwen, hekwerken, tuinaanleg e.d.); 6. in relatie tot de structurele en/of visuele gaafheid van de stedelijke, dorpse of landschappelijke omgeving. V Zeldzaamheid 1. belang van het object/complex wegens absolute zeldzaamheid in architectuurhistorisch, bouwtechnisch, typologisch of functioneel opzicht; 2. uitzonderlijk belang van het object/complex wegens relatieve zeldzaamheid in relatie tot één of meer van de onder I t/m III genoemde kwaliteiten. Onderdelen zonder monumentale waarde: - Exterieur - Interieur Receptiegeschiedenis, prijzen e.d. Overige
KENNIS: FEITEN Oorspronkelijke functie Typologie Huidige functie (met jaartal) Naam object Stijl/stroming Bouwtijd (ook de planfase)
Architect(en)/ontwerper(s) Uitvoerder (aannemer e.d.) Opdrachtgever Exterieur Interieur (indeling) Interieur/afwerking Stedenbouwkundige ligging, situering
Weg- en waterbouwkundige werken Waterkering en -doorlaat stuw- en sluiscomplex stuw- en sluiscomplex Vizierstuw (naar aanleiding van de vormvergelijking van de stuw met het vizier van een ridderhelm) Functionalisme en expressionisme 1953 -1955 technisch ontwerp Rijkswaterstaat 1956 Architectonisch ontwerp Hamdorff 1956 – 1958 bouw NB jaartallen wisselen in de diverse publicaties Ir.Pieter C. Blokland als civiel ingenieur Wouter Christiaan Hamdorff als architect N.V. aannemingsmij v.h. Hillen en Roosen Amsterdam Rijkswaterstaat, directie Sluizen en stuwen Het inwendige van de objecten valt geheel samen met hun functionaliteit. Beton Het complex is gelegen in de rivier de Lek. De stuw ligt aan de zuidwest zijde, de schutsluis aan de noordoostzijde. De sluis heeft drie gecombineerde machine- bedieningsgebouwtjes twee aan twee gepositioneerd bij de deuren. De stuw heeft twee landhoofden en een middeneiland. Hierop bevindt zich de waterkrachtcentrale. Onder het stuwcomplex ligt een tunnel die door middel van een lift op beide landhoofden bereikbaar is. Dit complex vormt een waterbouwkundige eenheid met de nagenoeg identieke complexen bij Amerongen (voltooid 1966) en Driel (voltooid 1970)
Archeologische relevantie
Op de Indicatieve kaart archeologische waarden (ikaw) is het een gebied met een lage trefkans. Uit de directe omgeving zijn vondsten uit de Romeinse tijd en scheepswrakken en metaalvondsten uit de nieuwe tijd aangetroffen (Archis).
gebouw, constructietechniek
Beton en staal.
Kunstwerken/orgels/ gedenktekens/meubels die onderdeel zijn van het monument
Alle historische mechanieken die nodig zijn voor de werking van de stuw, waterkrachtcentrale, lift en sluizen
Groen erfgoed: aanleg/beplanting Geschiedenis
Het gehele waterbouwkundige complex, Hagestein, Amerongen, Driel is gebouwd met een drieledig doel: De regulering van de waterstand en de bevaarbaarheid van de rivieren de IJssel, Nederrijn en Lek Het op peil houden van de drinkwatervoorziening Het tegen gaan van verzilting Dit vergt een permanente samenwerking tussen de drie onderdelen. De schutsluizen zijn daarbij nodig voor het scheepverkeer op het moment dat de schutten gesloten zijn. Aanvankelijk is het ontwerp geheel door civieltechnisch ingenieursverzorgd., vermoedelijk in een team onder verantwoordelijkheid van P. Blokland. In 1956 is architect Hamdorff gevraagd de esthetische vormgeving van de stuw voor zijn rekening te nemen. Hamdorff is vooral bekend vanwege zijn villa’s in Amsterdamse schoolstijl. Toch bouwde hij al eerder utilitaire gebouwen zoals de watertoren van Laren. Betonbouw was echter iets nieuws voor hem. Vanwege de grote breedte van de rivier kon niet met conventionele stuwdeuren worden gewerkt. Daarom zijn de vizierstuwen ontworpen. Het complex Hagestein kwam als eerste gereed, daarna volgde Amerongen (1966) en als laatste Driel (1970) De driecomplexen zijn nagenoeg identiek. Hagestein heeft als enige van begin af aan een waterkrachtcentrale op het middeneiland gehad. Oorspronkelijk als proef gebouwd heeft deze tot 1974 electriciteit geleverd. Daarna is de centrale buitenwerking gesteld. In de afgelopen jaren 2010 e.v. zijn pogingen ondernomen om de centrale weer in gebruik te nemen. Tot nu toe zonder succes. Van meet af aan is rekening gehouden met de aanleg van een vispassage. De nieuwste inzichten op dit gebied hebben er toe geleid dat er in 2004 een geheel nieuwe vispassage aan de zuidzijde van de stuw is aangelegd.
Roerende objecten van belang voor het gebouw Relevante wijzigingen
In de loop van de tijd is het nodige technische herstel en onderhoud aan het complex uitgevoerd zonder dat dit geleid heeft tot fundamentele wijzigingen. Het matig functioneren van de waterkrachtcentrale heeft geleid tot het buiten gebruikstellen ervan. De bediening van de sluis is van de sluishuisjes verplaatst naar het centrale bedieningsgebouw.
Bezocht
Diverse malen najaar 2012 en begin 2013 M.Dolfin, G. Troost, C. Van Kooten.
Overige
Tijdens het bezoek bleek dat Rijkswaterstaat een grootscheepse renovatie in voorbereiding heeft. De toestand van het complex en de functionaliteit ervan verdragen geen vertraging van dit proces. Tevens is gebleken dat er voor het centrale bedieningsgebouw geen positief behoudsperspectief is. Om die reden wordt dit buiten de bescherming gelaten.
KENNIS: BRONNEN Primaire bronnen, kaarten, literatuur, documentatie, websites Nr. 1 Nr. 2 Interviews bewoners, gebruikers
Hof, J Het stuwcomplex te Hagestein in; Cement 10 (1958) nr. 10 (pag. 945-955) Hof, J Het stuwcomplex te Hagestein (II), in; Cement 11 (1959) nr. 4 (pag. 339-353)
