MEZŐGAZDASÁGI ÁRAK ÉS PIACOK Készült a TÁMOP-4.1.2-08/2/A/KMR-2009-0041pályázati projekt keretében Tartalomfejlesztés az ELTE TáTK Közgazdaságtudományi Tanszékén az ELTE Közgazdaságtudományi Tanszék az MTA Közgazdaságtudományi Intézet és a Balassi Kiadó közreműködésével
Készítette: Fertő Imre Szakmai felelős: Fertő Imre 2011. június
3. hét A mezőgazdasági kínálat Fertő Imre
Irodalom •
Tomek, W. G.–Robinson, K. (2003): Agricultural Product Prices. Cornell University Press, 4. fejezet
•
Hudson (2007): Agricultural Markets and Prices. Blacwell, 2. fejezet
•
Ferris. J. N. (1997): Agricultural Prices and Commodity Market Analysis. McGraw–Hill, 6. fejezet
•
Alkalmazás: – Chavas, J. P.–Johnson, S. (1982): Supply dynamics: the case of U.S. broilers and turkeys. American Journal of Agricultural Economics. 64, 558– 564. – Bakucs, L. Z., Fertő, I., Fogarasi, J., Latruffe, L. (2010) The impact of EU accession on farms’ technical efficiency in Hungary. Post-Communist Economies Vol. 22. (2). 165–175.
A mezőgazdasági kínálat elmélete •
A mezőgazdasági kínálat elmélete
•
A kínálatot meghatározó tényezők
•
A kínálati rugalmasságok 2
•
A kínálat sajátosságai
•
A kínálat elemzés módszerei –
Késleltetett eloszlású modellek
A kínálat elmélete •
A kereslet elmélete feltételezi, hogy a fogyasztók –
•
A hasznosságukat maximalizálják a költségvetési (jövedelem) korlát figyelembe vételével
A kínálat elmélete feltételezi, hogy a termelők –
A jövedelmüket, profitjukat maximalizálják a költségkorlátok figyelembe vételével
–
Gyakori feltevés, •
az inputkombinációk problémáját
•
a vállalat/farm elemzését a bevételekben és költségekben kifejezve a kibocsátás függvényében írják le
–
A vállalkozó problémája, hogy kiválassza azt az outputot, amely maximalizálja a profitját
–
A költség függvényekről az információt kaphatunk a •
termelési függvényből
•
költségegyenletekből
3
•
•
Rövid távon feltesszük, hogy a legtöbb tényező fix, és csak néhány változik
•
Négy költségreláció – ATC=TC/q=g(q)+b/q – AVC=TVC/q=g(q)/q
TFH
– AFC=FC/q=b/q
– q=f(X1, X2) és
MC=dC/dQ=g’(q)
– C=(r1*X1+r2*X2+b (fix költség) – C=g(q)+b •
Teljes költség=az output függvénye+ fix költség
•
Az MC mindig a minimumában metszi az ATC és AVC görbéket
•
Bizonyítás: –
Ha VC=g(q), akkor
–
MC=g’(q) és AVC=TC/q=g(q)/q
–
dAVC/dq=(q*g’(q)-g(q))/q2=0
–
dAVC/dq=0, ha a számláló=0
–
q*g’(q)-g(q)=0
–
g’(q)=g(q)/q
•
Hasonló módon lehet bizonyítani ATC-re
•
Π=TR-TC=p*q-g(q)-b –
Π parciális deriváltjai q-ra és egyenlővé tenni 0-val 4
–
dΠ/dq=p-g’(q)=0
–
p=g’(q)
–
Ár=Határköltség
–
dΠ/dq néha határbevételnek is hívják, mert a TC parciálisa
–
Profitmaximumban •
•
MC=MR=p
Mi történik ha változik az ár? –
Ha az ár nő vagy csökken az optimális output, amelyben a profit maximális nő vagy csökken, ezért MC rövid távon a vállalat kínálati görbéje az AVC görbe fölött (AVC alatt nem érdemes termelni, mert nem fedezi a VC-t)
–
Ha TR=p*q, akkor •
AR=TR/q=p*q/q=p
•
MR=dTR/dq=p
•
AR=MR=p
•
Ezért a D görbe, amellyel a vállalat szembe néz az érvényes piaci ár
A kínálatot meghatározó tényezők •
Kínálati függvény
•
Qs=f(Pi, Ps, Pc, In, N, T, R, O), ahol – Qs: a kínálat mennyisége – Pi: a temék ára – Ps: a helyettesítő temék ára – Pc: a kiegészítő termék ára – In: az inputok ára – N: a termelők száma 5
– T: technológia – R: a termelők eloszlása – O: a termelők célja
Hogyan befolyásolják az egyes változók a kínálat mennyiségét –
Pi: nő vagy csökken
–
Ps: nő vagy csökken
–
Pc: nő vagy csökken
–
In: nő
–
N: nő, csökken
–
T: javul
–
R: változik
–
O: változik
A kínálat árrugalmassága •
Saját árrugalmasság
E p = (dQ / dP) /( P / Q)
E p = (Q 0 − Q1) /(Q 0 + Q1) × ( P 0 + P1) /( P 0 − P1) –
Ha Ep<1 rugalmas
–
Ha Ep=1 egységnyi rugalmas 6
–
Ha Ep>1 rugalmatlan
–
Ha Ep=0 teljesen rugalmatlan
–
Ha Ep=∞ teljesen rugalmas
Kínálati árrugalmasságok •
Keresztárrugalmasság
Eij = (dQi / dPj ) /( Pj / Qi )
•
–
Ha Eij>0, akkor i és j helyettesítők
–
Ha Eij<0, akkor i és j kiegészítők
–
Ha Eij=0, akkor i és j függetlenek
Input árrugalmasság
EI = (dQ / dI ) /( I / Q)
A kínálat sajátossága •
A természettől való függőség
•
Az időjárástól függő termelési ingadozás
•
A termékek gyors romlandósága
•
A hosszú termelési ciklus
•
Az immobil termelési tényezők magas aránya
•
A tömegtermelés előnyeinek korlátozott alkalmazhatósága
•
Következmények: – Árrugalmatlan kínálat – Kockázatkerülés – Inverz kínálati magatartás – „túltermelési csapda” 7
A kínálatelemzés módszerei •
Adatok: –
Idősor elemzés
Aggregált makro adatok –
Keresztmetszeti adatok •
–
termelői szintű adatok
Panel adatok
A kettő kombinációja •
Módszerek –
Egy egyenletes modellek
Egy egyenletes modellek Modell
Függvény
Rugalmasság
Lineáris
Y=α+βX
β(X/Y)
Log-log
logY=α+βlogX
β
Log-lin
logY=α+βX
βX
Lin-log
Y=α+βlogX
β(1/Y)
Reciprok
Y=α+β(1/X)
-β(1/XY)
8
A késleltetett eloszlású modell •
•
Dinamikus hatások –
A (szak)politikai intézkedések hatásának idő kell
–
A hatás nagysága és természete változhat időben
–
Állandó versus átmeneti hatás
Késleltetett eloszlású modell (Distributed lag)
A hatás eloszlása időben
9
Két kérdés •
Milyen messze mehetünk vissza? – Mekkora legyen a késleltetés hossza – Véges vagy végtelen
•
Kell-e az együtthatókat korlátozni? – Pl. sima alkalmazkodás – Hadd döntsék el az adatok
Korlátlanul véges késleltetett eloszlás •
Véges: a változások a változóban csak egy másik vagy csak egy fix periódusra van hatása – Pl. monetáris politika a GDP-re 18 hónapon át hat – Az intervallumot bizonyossággal ismerjük
•
Korlátlan (strukturálatlan) – A t+1 periódus hatása nem kapcsolódik a t periódus hatásához
n strukturálatlan késleltetés nincs szisztematikus szerkezet, amely a β -ra hat A β -k korlátlanok OLS működik, azaz konzisztens és torzítatlan becslést ad
10
Számtani késleltetésű szerkezet (impulzus válasz függvény)
11
Számtani késleltetés
Csak egy koefficienst kell becsülni, g , n+1 koefficiens helyett, b0 , ... , bn .
12
Polinomiális késleltetés
ahol i = 1, . . . , n
Például, a négyzetes polinóm:
ahol i = 1, . . . , n p = 2 és n = 4
13
Mértani késleltetés (impulzus válasz függvény)
14
Alternatív késleltetés modellek •
Adaptív várakozás, –
A mértani késleltetés modell egy változata
Adaptív várakozás plusz mértani késleltetés modell –
Feltevések a várakozásokra
Múltbéli tapasztalat A várakozások felfrissülnek a hibák fényében •
Parciális alkalmazkodás –
A mértani késleltetés modell másik változata
–
Az alkalmazkodás költségbe kerül, nem történik meg olyan gyorsan
A mezőgazdasági termelés •
A termelési függvény: –
Fizikai össztermék, TPP= Y=f(X)
–
Fizikai átlagtermék: APP=Y/X=f(X)/X
–
Fizikai határtermék: •
–
MPP=dTPP/dX=dY/dX=df(X)/dX=f’(X)
Tényezőrugalmasság •
E=(dY/Y)/(dX/X)=(dY/dX)/(X/Y)=MPP/APP
15
Termelési- és költség függvények •
Termelési függvények becslése – Cobb–Douglas – CES – Translog etc.
•
Költségfüggvények becslése
•
Technikai változás becslése
A skálahozadék típusai
16
A skálahozadék forrásai •
A növekvő skálahozadék forrásai – Fix költségek – Munkamegosztás – Árelőny az inputok beszerzésében
•
A csökkenő skálahozadék forrásai – A hatékony menedzsment korlátai – Az agroklimatikus tényezők fölötti kontrol korlátai – A kockázat jellegének megváltozása
Összefoglalás •
A mezőgazdasági kínálat jól leírható a standard közgazdasági elmélettel, de figyelembe kell venni a mezőgazdasági kínálat sajátosságait –
A természettől való függőség
–
Az időjárástól függő termelési ingadozás
–
A termékek gyors romlandósága
–
A hosszú termelési ciklus
–
Az immobil termelési tényezők magas aránya
–
A tömegtermelés előnyeinek korlátozott alkalmazhatósága
–
Következmények: •
Árrugalmatlan kínálat
•
Kockázatkerülés
17