© M.B. Katan
Type 2 diabetes en voeding
Belangen en nevenfuncties
Wat te doen?
• 2008-2010: Adviezen en materialen van Unilever voor mijn onderzoek naar frisdrank en overgewicht • Ik spreek zo nu en dan met bedrijven en geef ze soms onbetaalde adviezen • Geen geld van bedrijven voor onderzoek of privé • Geen aandelen in food of pharma; geen patenten • Royalties van boek en column NRC
Martijn Katan Vrije Universiteit Afdeling Gezondheidswetenschappen
www.mkatan.nl
@martijnkatan
Langerhans symposia, Utrecht/Zwolle 16/18 juni 2015 2
1
Stijging diabetes, per opleidingsniveau Gestandaardiseerde prevalentie
Diabetes en voeding: agenda 1. De oorzaak van de diabetes-epidemie 2. Begrijpen van obesitas vereist een paradigma-verschuiving 3. Wat kunnen we doen tegen de obesitas-epidemie?
15%
5%
HBO & universiteit 0% 1990
2000
2005
2010
Diabetes naar BMI
Waarom deze diabetes-epidemie? 15%
Genetische aanleg? Te weinig superfoods? Te weinig koffie? Te weinig olijfolie? Te weinig alcohol? Teveel koolhydraten?
1995
RIVM 2015, www.volksgezondheidenzorg.info 4
3
• • • • • •
Lagere school
10%
Mannen
Vrouwen
10%
5% Superfood smoothie 0% <25
25-30 BMI
>30 RIVM 2012, NL_de_Maat
5 6
1
© M.B. Katan
Preventie van type 2 door afvallen en bewegen: de Finse trial
Preventie van type 2 diabetes door afvallen en bewegen: conclusie
Populatie - 522 middelbare mannen en vrouwen, BMI 31 - Verhoogde glucose Behandeling - Minder vet en calorieën, meer vezel, meer bewegen Resultaten - Gewichtsverlies versus controlegroep: 3 kg - Incidentie diabetes in 4 jaar: 11% versus 23%
Afvallen en bewegen verlagen incidentie diabetes met 58%
Tuomilehto J et al. Prevention of type 2 diabetes mellitus by changes in lifestyle among subjects with impaired glucose tolerance. N Engl J Med. 2001. Knowler WC et al. Reduction in the incidence of type 2 diabetes with lifestyle intervention or metformin. N Engl J Med. 2002. 7
8
Obesitas is de sleutel. Waarom staan we er zo machteloos tegenover?
Diabetes en voeding: agenda
• Begrippen uit de klassieke fysiologie en voedingsleer helpen ons niet om de vetzuchtepidemie te begrijpen • Er is een paradigmaverschuiving nodig
1. De oorzaak van de diabetes-epidemie 2. Begrijpen van obesitas vereist een paradigma-verschuiving 3. Wat kunnen we doen tegen de obesitas-epidemie?
‘Onmetelijk verleidelijk’, mkatan.nl 9
De paradigmaverschuiving: voedingsresearch vetzuchtresearch
10
Vetzuchtwetenschap lijkt simpel maar is heel moeilijk, net als Mozarts sonates ‘De sonates van Mozart zijn te simpel voor kinderen en te moeilijk voor kunstenaars.’
Preventie en behandeling van voedingsziektes berust op solide kennis, net als de stoommachine
Toegeschreven aan Artur Schnabel
Preventie en behandeling van obesitas is als preventie van opwarming van de aarde: we krijgen er geen vat op 11
12
2
© M.B. Katan
Dr Katan’s Sweet & Easy dieet in two easy steps
Een ‘simpele’ vraag: maakt suiker dik? • Suiker maakt niet dik Suiker = glucose + fructose = brood+ fruit • Suiker maakt dik In klinische trials maken suikerhoudende dranken dik • Van suiker val je af Dankzij Dr Katan’s Sweet & Easy dieet!
Meer suiker dan je op kunt en toch een kilo per week afvallen! 1. Zorg dat je altijd suiker bij je hebt 2. Strooi het op ALLES wat je eet en drinkt
13
14
Conclusie: suiker maakt niet dik en dik en je valt ervan af
Het nieuwe paradigma ‘Dikmakend’ zit niet in moleculen, stoffen of voedingsmiddelen Maakt patat dik? Niet als je het met mes en vork eet in een duur restaurant
Welk nieuwe paradigma gaat deze tegenstrijdigheid oplossen?
16
15
De echte oorzaken van dik worden: passen ze in één theorie? • • • • • • •
Diabetes en voeding: agenda 1. De oorzaak van de diabetes-epidemie 2. Begrijpen van obesitas vereist een paradigma-verschuiving 3. Wat kunnen we doen tegen de obesitas-epidemie?
Lekker Gemak Portiegrootte Prijs Sociale druk Bestemmingsplannen Etc. 17
18
3
© M.B. Katan De ‘oorzaken’ van de vetzuchtepidemie
Individuele aanpak van vetzucht
• Meer eten
• Effect vaak tijdelijk • Veel uitval • Alleen langdurige, intensieve begeleiding is soms effectief
– Goedkoop – Lekker – Overal verkrijgbaar – Gemakkelijk
• Minder bewegen – Auto’s – Minder lopen en fietsen – Arbeidsbesparende machines 19
Individuele en collectieve oplossingen door de eeuwen
Cholera Polio Vetzucht
Individuele oplossing Luchten IJzeren long Wilskracht
20
Diabetes is de cholera van de 21e eeuw
Collectieve oplossing Riolering Vaccinatie Gezonde stad
Katan MB. Rol voeding bij ontstaan diabetes type 2. NTVG 2008 22 21
Samuel Sarphati: pionier van de stadsreiniging
De omgeving was het probleem
23
24
4
© M.B. Katan
Preventie vetzucht op gemeenschapsniveau: EPODE
De omgeving is weer het probleem
25
Geboorteplaats van Epode: het dorp Laventie in Noord-Frankrijk
26
Ensemble, prevenons l'obesite des enfants Samen obesitas bij kinderen voorkómen Iedereen gevraagd om mee te doen: • B & W, ambtenaren • Ouders • Docenten, buitenschoolse opvang • Artsen, apothekers, paramedici • Winkels, cateraars, restaurants • Verenigingen, media, wetenschappers www.jogg.nl 27
Hoe Epode werkt: groenten als voorbeeld
28
Prevalentie overgewicht bij kinderen in Fleurbaix & Laventie na start Epode interventie
♀
♂ J.M. Borys, 2006
Romon, Public Health Nutrition 2008 29
30
5
© M.B. Katan
Overgewicht in Fleurbaix-Laventie en controlesteden naar sociale klasse
Conclusie gemeenschapsaanpak • De gemeenschapsaanpak is het enige wat werkt tegen obesitas • Veel mensen zijn er klaar voor
Epode|Controle
Epode|Controle
Superfood smoothie Romon, Public Health Nutrition 2008 31
32
Wie kunnen de cholera van de 21e eeuw overwinnen?
Wie gaat onze omgeving gezond maken?
• Cholera uitgeroeid dankzij activistische artsen (‘hygiënisten’) en verlichte stadsbestuurders • Strijd tegen dikmakende omgeving wordt minstens even lang en zwaar:
www.jogg.nl
– Grote belangen (> 50% van beursfondsen!) – Sterke drift om veel te eten en weinig te bewegen
• Net als in de 19e eeuw kan het alleen lukken dankzij activistische artsen 33
34
Conclusies • Een stad kan als stad overgewicht voorkómen • Weerstand van ouders, bedrijven en overheid is taai • Artsen en paramedici hebben het gezag en de kennis om die weerstand te overwinnen • In uw spreekkamer kunt u type 2 niet genezen • Via gemeente, scholen, bedrijven en media kunt u de cholera van de 21e eeuw verdrijven. De tijd is rijp! Superfood smoothie35
Dank voor uw aandacht!
36
6
