05 | 06 madame de sade van yukio mishima regie krzysztof warlikowski
rolverdeling op de achterzijde tekst
assistentie regie jorinde keesmaat,
yukio mishima
thibaud delpeut (stage) assistentie scenografie ascon de nijs
regie
casting adviezen hans kemna
krzysztof warlikowski
hoofd techniek & productie götz schwörer productieleiding annetje van dijk
op basis van de vertaling van peter verstegen scenografie & kostuumontwerp malgorzata szczesniak lichtontwerp felice ross componist pawel mykietyn
kleedster inge van den ende kap & grime david verswijveren techniek sander van elteren (1e inspiciënt), arist richartz (1e inspiciënt), niko bovenberg, mart hielema (stage), david logger, dennis van scheppingen decor uitgevoerd door atelier amsterdam kostuums uitgevoerd door atelier toneelgroep amsterdam: farida bouhbouh, wojciech dziedzic (stage), tineke tillema, ans wesseling (hoeden) o.l.v. wim van vliet kap & grime uitgevoerd door atelier toneelgroep amsterdam: trea van drunen,
video-ontwerp
roswitha evenwel, david verswijveren
denis guéguin
met dank aan marlies dekkers (lingerie)
fotografie jan versweyveld, jasper zwartjes grafisch ontwerp jan versweyveld en studio jona druk ssp amsterdam
de opstand van een vrouw
Mevrouw de Montreuil zoekt het geluk voor
gevangenisstraf uitzit wegens seksuele
twee dochters en twee vriendinnen voelen
onderlinge rivaliteit slaat toe en wreedheid
haar dochter Renée. Ze wil dat Renée zich
uitspattingen. Renée lijdt onder de sado-
zich elk op hun eigen manier verbonden met
nestelt zich in de relaties tussen moeder en
laat scheiden van haar echtgenoot, Markies
masochistische praktijken van haar man,
de Markies. In heftige confrontaties worden
dochters. Binnen voltrekt zich de afbraak van
Alphonse de Sade, die de goede naam van
maar blijft hem trouw. De Sade, berucht
hoop, frustratie en perversiteit blootgelegd.
een bourgeoisfamilie, buiten trekt de massa
de familie door het slijk haalt en een
als grondlegger van het moderne sadisme,
Madame de Sade is een familiedrama dat
door de straten en ontketent een revolutie.
is zelf niet aanwezig maar bepaalt wel het
zich voltrekt in een periode van zeventien
leven van de vijf vrouwen. Montreuil, haar
jaar. Schandalen komen aan het licht,
geest zocht hij in de natuurlijke instincten
zich ongehinderd kunnen overgeven aan
de schande voor de familie te beperken en
van de mens die leeft voor het genot. Als
misdadige en sadistische praktijken. In zijn
zorgt ervoor dat hij uiteindelijk in de gevan-
bestrijder van kerk en staat leverde de wer-
werk onderzoekt hij de diepere drijfveren van
genis belandt. Daar schrijft hij Justine en het
Markies de Sade (1740-1814) is uitvinder van
kelijkheid hem genoeg materiaal voor zijn
de mens. Beschrijvingen van seksuele uit-
vervolg Juliette, een roman in tien delen. In
het sadisme en schrijver van pornografische
tomeloze fantasie, die een wereld van slacht
spattingen combineert hij met moralistische
1790 tijdens de Franse Revolutie wordt hij
boeken. Zijn leven lang wordt hij vervolgd en
ers en slachtoffers laat zien. Zijn personages
en filosofische beschouwingen. Alphonse de
bevrijd. Maar in 1801 laat Napoleon hem
zijn boeken zijn tot ver na zijn dood verbo-
leven in fantastische omstandigheden. Zo
Sade leidt een losbandig leven, dat hij ook
opnieuw arresteren en wordt hij veroordeeld
den. De Sade was een libertijn die moraal,
speelt De 120 dagen van Sodom in een
voortzet na zijn huwelijk met Renée-Pelagie
tot opsluiting in het krankzinnigengesticht te
religie en geweten verwierp. De vrijheid van
afgelegen kasteel waar de ‘machthebbers’
de Montreuil. Zijn schoonmoeder probeert
Charenton waar hij tot zijn dood verblijft.
markies de sade
regisseur krzysztof warlikowksi
deerde bij Krystian Lupa. Warlikowski is
tragedies, maar regisseert ook modern reper-
van Paradise Regained (een serie eigentijdse
huisregisseur van Theatr Rozmaitosci in
toire zoals Cleansed (2001) van Sarah Kane.
theaterproducties uit een nieuw Europa), een
Warschau, dat onder leiding van intendant/
Zijn voorstellingen weten een suggestie-
tournee door Nederland maakte. Bij Toneel-
Krzysztof Warlikowski (1962, Szczecin,
regisseur Grzegorg Jarzyna uitgroeit tot het
ve wereld op te roepen, die de toeschou-
groep Amsterdam is Madame de Sade, na
Polen) studeerde filosofie, Frans en (theater)-
interessantste theatergezelschap van Polen.
wer naar binnen zuigt: theater als collectie-
Droomsporen in seizoen 03/04, zijn tweede
geschiedenis aan de universiteit van Krakow
In een voormalige bioscoop ontwikkelen bei-
ve ervaring van makers en publiek. Een aan-
regie. Daarmee wordt een unieke samenwer-
en aan de Sorbonne in Parijs. Toen hij 29
de regisseurs een eigen stijl waar vooral een
tal van zijn voorstellingen was in Nederland
king voortgezet tussen Toneelgroep Amster-
was, volgde hij de regieopleiding aan de
jong publiek op afkomt. Warlikowski heeft
te zien: Hamlet tijdens het Holland Festival
dam en één van de belangwekkendste Euro-
theateracademie van Krakow waar hij stu-
een voorkeur voor Shakespeare en Griekse
in 2001 en Dybuk die in 2004, als onderdeel
pese regisseurs van dit moment.
scenograaf malgorzata szczesniak
dan veertig producties. Minimaal, puur,
verbeelding van de toeschouwer prikkelt.
publiek waardoor ze deel uitmaken van
schoon: zo definieert ze haar ontwerpen
Alleen een enkel meubelstuk of detail in
elkaars wereld. Je ziet hoe ze zich verkle-
die door de vaak felgekleurde belichting een
een kostuum geven iets prijs over de situ-
den en opmaken voordat ze het toneel op
eigen wereld oproepen. Voor Madame de
atie en de karakters. Zoals in de meeste
gaan. Opvallend is het gebruik van spiegels
Malgorzata Szczesniak werkt ruim vijftien
Sade maakte ze een installatie die uit drie
van haar ontwerpen wil ze de kunstmatige
die acteur en toeschouwer op een andere
jaar als vormgever met Krzysztof Warlikow-
niveaus bestaat en waar haar voorkeur voor
scheiding tussen spelers en publiek ophef-
manier verenigen, maar ook verwijzen naar
ski. Ze volgde de kunstacademie in Krakow,
materialen zoals metaal en glas zichtbaar
fen. In Madame de Sade zitten de acteurs,
het narcisme van Yukio Mishima. Tegelijker-
waar ze Warlikowski ontmoette. Sinds hun
wordt. Het is een open dynamische ruimte
voordat hun scène begint, voor het podi-
tijd creëren ze een open situatie die telkens
samenwerking maakte ze met hem meer
die de acteurs alle vrijheid laat en de
um in de zaal, op hetzelfde niveau als het
nieuwe vragen en werelden kan oproepen.
yukio mishima Yukio Mishima (1925-1970) is één van de grootste en meest controversiële schrijvers van Japan. Zijn werk omvat o.a. veertig
ivo van hove regisseur en directeur bij toneelgroep amsterdam over krzysztof warlikowksi
romans, gedichten, essays en moderne
Charmant, gevaarlijk, poëtisch, empatisch,
Kabuki- en No-spelen. Hij werd drie keer
maar ook onverschillig, ambitieus, een jon-
voorgedragen voor de Nobelprijs. Zijn bio-
gen van veertien, rebels, verdediger van het
grafische roman Bekentenissen van een
oude midden-Europa als baken van de Euro-
gemaskerde maakt hem in 1949 op slag
pese cultuur, kosmopoliet, benepen, visio-
beroemd. Daarin schrijft hij over zijn homo-
nair, ontevreden, gevoelig, duivels, rellerig,
seksualiteit, maar ook over fantasieën
intuïtief, geëngageerd, provocatief, een
waarin schoonheid, pijn, dood en erotiek
onderzoeker; een echte regisseur.
onlosmakelijk met elkaar zijn verbonden. ‘Hij droomde van het vermoorden van jongens op grote marmeren tafels om daarna delen van hen op te eten. Dergelijke obsessies heeft hij zijn hele leven gehad’, aldus zijn biograaf Henry Scott Stokes. Mishima heeft een ambivalente verhouding met het westen. Hij laat zich inspireren door Europese schrijvers zoals Rilke, Racine, Mann en Nietzsche, maar bekritiseert het westerse materialisme dat hij als een bedreiging ziet voor de Japanse identiteit. Vanuit een gero mantiseerd beeld van de oude samoerai bepleit hij de terugkeer van de keizer die hij als bron van de Japanse cultuur beschouwt. Zijn rechts-politieke denkbeelden worden steeds radicaler. Na een mislukte coup met zijn privé-leger pleegt hij, als een ware samoerairidder, seppuku / harakiri (rituele zelfmoord), nadat hij zijn standpunten publiekelijk uiteen heeft gezet.
werkelijkheid op straat. Theater is bij ons
afwezige, op wie ze allemaal verliefd zijn.
enige actrice in de voorstelling, speelt een
altijd voorpaginanieuws.’
Hun verhalen zijn doorspekt met een poëzie
zwarte vrouw, de dienstbode van Montreuil.
die zijn sadomasochistische praktijken op-
‘Ook een cliché waar we dol op zijn’, aldus
taboes
roept. De taal lijkt een façade, die tevens
Warlikowski. ‘We accepteren zwarte spor-
Als Krzysztof Warlikowski in Amsterdam
Warlikowski is altijd op zoek naar de vijand.
de wereld achter die façade tastbaar maakt.
ters, zwarte schoonmakers, maar er bestaan
arriveert voor de eerste repetitie van Madame
In Polen dient die zich vanzelf aan, zegt hij.
Tederheid en wreedheid, vuiligheid en
nog steeds geen zwarte filmsterren zoals
de Sade heeft hij in Warschau net de premiè-
Zoals de katholieke kerk, het antisemitisme,
schoonheid gaan hand in hand. Soms zelfs
Brigitte Bardot of Marilyn Monroe. Waarom?
re van de opera Wozzeck achter de rug. De
maar ook de hardnekkige negentiende-
zo suggestief dat het lijkt alsof je de zweep-
Kennelijk is er iets in ons onderbewuste dat
voorstelling veroorzaakt een rel. De actrice
eeuwse theaterconventie in zijn land. Alles
slagen op de blote lijven hoort neerknallen
die clichés in stand wil houden.’
die een hoer speelt, staat naakt op het toneel
wat hij maakt, doet er toe. Hij wil zijn publiek
of getuige bent van een zwarte mis, waar-
naast twee kinderen. In het katholieke Polen
direct raken. In Cleansed van Sarah Kane
over de hoer Saint Fond alleen maar vertelt.
grenzen
ligt dit gevoelig. De kranten staan er vol van.
ging het over zijn eigen seksualiteit, in Dybuk
De verbeelding aan de macht. Het is de
Warlikowski laat zich sterk inspireren door
Een journalist schrijft zelfs dat Warlikowski
over antisemitisme en de laatste scène van
zwarte wereld van het sadomasochisme
films, vaak in de manier waarop hij scènes
een pedofiel is en de gevangenis in zou moe-
Shakespeares De Storm ging over ‘verge-
waar de bourgeoisie niets mee te maken
monteert maar ook inhoudelijk om zijn be-
ten. De bank die zijn gezelschap sponsort,
ving’, wat verwijst naar de poging van de
wil hebben. Vraag is opnieuw: hoe gaan wij
doelingen duidelijk te maken. Hij verwijst naar
draait de geldkraan dicht. Het is een schan-
regering om joden en Polen met elkaar te
daarmee om in deze tijd? Waar zit onze
Belle de Jour met Catherine Deneuve, de
daal dat we hier niet meer kennen en dat
verzoenen. Nu hij hier in Amsterdam een
donkere kant en hoe verhullen wij die?
doktersvrouw die haar seksuele honger uit-
alles te maken heeft met het belang dat thea-
voorstelling maakt, verdiept hij zich in onze
ter in Polen heeft. Theater is direct verbonden
culturele en maatschappelijke achtergron
slachtoffer
reren door La pianiste van Michael Haneke
met het dagelijks leven en heeft een sociale
den. Hij bestookt zijn acteurs met vragen:
Warlikowski bewerkt het stuk grondig in
waarin een moeder haar muzikaal begaafde
functie. Dat was al ten tijde van het commu-
Wat is jullie verleden, jullie identiteit? Wat
nauw overleg met de acteurs. Hij fileert de
dochter beschadigt in een wrede symbioti-
nisme, toen het een vrijplaats was voor sub-
betekent Anne Frank werkelijk voor jullie
tekst om hem naar het hier en nu te halen
sche relatie. In de boezem van dit Weense
versieve ideeën. Maar ook in de chaotische
of is zij gezien de Hollandse handelsgeest
en focus te geven. Er wordt toegewerkt naar
bourgeoismilieu verwondt de dochter zichzelf
tijd na het communisme, waarin iedereen zich
louter nog een selling point? Wat zijn de
een confronterend familiedrama waar de
dwangmatig, fysiek en mentaal. Vanaf de
moet verhouden tot een andere, nieuwe
taboes in een stad waar je in elke coffee-
relatie tussen de moeder en haar twee
buitenkant lijkt alles correct, maar dring je
maatschappelijke werkelijkheid, speelt thea-
shop drugs kunt kopen en niemand opkijkt
dochters wrede trekjes krijgt en ook de on-
dieper door in die levens dan stuit je op aller-
ter een essentiële rol. ‘We zijn al jaren stuur-
van sadomasochisme? Wie zijn jullie vijanden?
derlinge rivaliteit tussen de zussen in hun
lei verborgen zaken. ‘Wij denken allemaal dat
wie zijn jullie vijanden… door Dirkje Houtman, dramaturg TA
loos’, zegt Warlikowski, ‘In Polen ga je naar
leeft als hoer in een bordeel. Laat zich inspi-
particuliere ervaringen met De Sade op-
sadomasochisme niets met ons leven heeft
het theater om antwoorden te krijgen op
zwarte mis
doemt. Terugkerend motief tijdens de repeti-
te maken,’ aldus Warlikowski, ‘Omdat het
vragen die je bezighouden. Je moet bepaalde
Yukio Mishima plaatst Madame de Sade
ties is de vrouw die tot slachtoffer wordt
hier geen taboe is. Maar waar mag in ons
voorstellingen zien om dingen over jezelf en
in een achttiende-eeuws Frans bourgeois
gemaakt. Warlikowski worstelt met clichés
persoonlijk leven niet over gesproken wor-
de wereld waarin je leeft te kunnen begrijpen.
milieu. Markies de Sade zit in de gevangenis
en beelden die door de cultuur in stand
den? Ik wil mensen confronteren met hun
In Nederland is dat anders. Als mensen een
en de schade die hij heeft aangericht met
worden gehouden. Hij laat vrouwen door
donkere kant. In hoeverre staan we onszelf
probleem hebben, gaan zij naar een thera-
zijn seksuele uitspattingen moet zo veel
mannen spelen om ons te confronteren met
toe grenzen over te gaan? Zit er niet in ons
peut. Theater moet hier concurreren met een
mogelijk beperkt blijven. Madame de Mont
een andere kant in onszelf. De acteurs gaan
allemaal een sadomasochist? Hoe gaan we
attractieve buitenwereld en maakt deel uit
reuil doet er alles aan haar dochter, echtge-
op zoek naar hun feminiene kant en putten
daarmee om? Wij denken dat we geen bees-
van een uitdijende vrijetijdscultuur. In Polen
noot van De Sade, en de goede naam van
uit eigen ervaringen met vrouwen om hun rol
ten zijn, maar dat zijn we wel. Niet dat ik dat
willen wij ons theater ontdoen van die negen
de familie te redden. De gesprekken die de
vorm te geven. In de manier waarop zij dat
veroordeel, maar we moeten het ons wel
tiende-eeuwse opvatting waarin de wereld op
vijf vrouwen voeren gaan over de Markies.
doen zou je kunnen aflezen hoe ze tegen
realiseren. Het zijn mijn dromen. En waar
het toneel niets te maken heeft met de
Ze projecteren hun verlangens op deze
vrouwen aankijken. Marieke Heebink, de
het allemaal op uitdraait weet ik niet.’
Renée, Markiezin de Sade (Barry Atsma),
kring speelde ze mee in zijn toneelstukken.
Barones de Simiane (Leon Voorberg) leeft
Charlotte (Marieke Heebink) werkte voordat
echtgenote van Markies Alphonse de Sade.
Ze is opportunistisch, nodigt een hoer en
vanuit een sterk religieus besef. Montreuil
ze bij Madame De Montreuil in dienst kwam
Hij bedriegt haar en zij lijdt hieronder, maar
een religieuze uit om de problemen met haar
roept haar hulp in om bij hoge kerkelijke
voor Gravin de Saint-Fond. Ze is zwart en
blijft hem trouw. Als aristocrate voelt ze zich
schoonzoon op te lossen. Ze is jaloers op
instanties voor haar schoonzoon te pleiten.
neemt een aparte positie in. Ze is vergroeid
aanvankelijk niet goed genoeg om mee te
de toewijding van Renée, die ondanks alles
Simiane herinnert zich Markies de Sade nog
met deze familie, maar hoort er niet echt bij.
doen aan de sm-spelletjes van haar man;
achter haar man blijft staan.
van vroeger en was als kind verliefd op die
Vanuit dit perspectief ziet ze wat er zich
mooie blonde jongen. Ze is aan hem ontsnapt.
tussen de vrouwen afspeelt. Ze kent de
ze legt het in dit opzicht af tegen elke hoer. Maar haar toewijding kent geen grenzen.
Anne (Alwin Pulinckx), schoonzuster van
Ze raakt betrokken in zijn wereld en ontwik-
Markies Alphonse de Sade, de jongste
Gravin de Saint-fond (Eelco Smits),
kelt een filosofie die haar toewijding recht-
dochter van Montreuil. Ze heeft een
hoer die zich in hogere kringen beweegt.
vaardigt.
competitieve relatie met haar zuster.
Ze is compromisloos, provoceert, weet
Haar moeder houdt meer van Renée dan
wat er speelt en voelt zich verbonden met
Madame de Montreuil (Hugo Koolschijn),
van haar. Dat is de ziekte van haar leven.
Markies de Sade. Montreuil roept haar
moeder van Renée en Anne, schoonmoeder
Zij heeft een verhouding gehad met haar
hulp in om haar schoonzoon vrij te krijgen.
van Markies Alphonse de Sade. Was ooit
zwager, reisde met hem naar Venetië waar
Ze gebruikt haar lichaam om herziening
gecharmeerd van haar schoonzoon, mis-
ze een onvergetelijke tijd had. Ze heeft
van het vonnis bij de hoogste instanties
Biografieën van de acteurs staan op:
schien zelfs wel verliefd op hem. In huiselijke
een onafhankelijke geest en is realistisch.
af te dwingen.
www.toneelgroepamsterdam.nl
geheimen, vertelt wat er gebeurt, haalt de buitenwereld binnen en levert commentaar.
ensemble toneelgroep amsterdam joop admiraal, barry atsma, kitty courbois, jacob
(gast)acteurs o.a. de theatercompagnie en ntgent johan van assche, marnie blok, elsie
derwig, roeland fernhout, renée fokker, fred goessens, janni goslinga, marieke heebink,
de brauw, thomas cammaert, jappe claes, hans croiset, lien de graeve, sanne den hartogh,
fedja van huêt, hans kesting, hugo koolschijn, chris nietvelt, hadewych minis, frieda
katja herbers, myranda jongeling, han kerckhoffs, marijn klaver, marjolein ley, joris maussen,
pittoors, alwin pulinckx, halina reijn, eelco smits, karina smulders, gunilla verbeke,
hilde van mieghem, matthias mooij, celia nufaar, lotte proot, mike reus, harry van rijthoven,
leon voorberg, benjamin de wit
oscar van rompay, thomas ryckewaert, sabri saad el-hamus, frank sheppard, e.a.
05|06 het temmen van de feeks liefde tussen beul en slachtoffer
perfect wedding première feesten met het hele gezelschap
denne een andere kijk op de wereld
opening night première spelen om te leven
van william shakespeare regie ivo van hove
van charles mee regie ivo van hove
van barry atsma, esther gerritsen
van john cassavetes regie ivo van hove
16 aug t/m 15 dec 05
1 t/m 23 dec 05
regie leon voorberg
24 mrt (24, 25 mrt try-out),
reprise 06/07 29 aug t/m 2 sep 06
in stadsschouwburg amsterdam
16 dec 05 t/m 4 feb 06
(7 apr première NL) t/m 27 mei 06
tamtam toneelgroep amsterdam in stadsschouwburg amsterdam
madame de sade première de opstand van een vrouw van yukio mishima
hedda gabler première een teken des tijds
muziekgebouw aan ‘t ij, amsterdam
scènes uit een huwelijk de puinhopen van een bijna ideaal huwelijk
toneelgroep amsterdam / ntgent
drie weken lang theater, film,
regie krzysztof warlikowski
van hendrik ibsen regie ivo van hove
van ingmar bergman regie ivo van hove
lezingen, debatten, muziek…
20 feb (20 t/m 25 feb try-out),
jun t/m okt 06
23 t/m 26 aug 05
1 t/m 23 dec 05
(26 feb première) t/m 22 apr 06
toneelgroep amsterdam / holland festival
kruistochten theatermarathon over het burgerlijk leven
huis van de toekomst première spannende reality-show
De voorstellingen van Toneelgroep Amsterdam zijn tijdens de tournees door heel Nederland en België te zien.
van alan ayckbourn regie ivo van hove
regie carina molier
van friedrich schiller regie theu boermans
14 jan t/m 16 apr 06
9 mrt (9 t/m 11 mrt try-out),
18 sep t/m 18 dec 05
Kruistochten is geselecteerd voor Topstuk-
(12 mrt première) t/m 1 apr 06
toneelgroep amsterdam /
ken 05/06. Topstukken presenteert in een
in compagnietheater amsterdam
de theatercompagnie
serie van vier voorstellingen het beste dat
toneelgroep amsterdam / carina molier
reprise 06/07 13 t/m 22 sep 06
het Nederlands toneel heeft te bieden.
reprise 06/07 10 t/m 18 nov, 19 t/m 23 dec 06 stadsschouwburg amsterdam
don carlos première schreeuw om een betere wereld
stadsschouwburg amsterdam
tekst gerardjan rijnders e.a.
toneelgroep amsterdam, thuis in stadsschouwburg amsterdam Meer weten over Toneelgroep Amsterdam of de nieuwsbrief ontvangen? Een workshop of cursus volgen bij een voorstelling? www.toneelgroep amsterdam.nl of
[email protected], prinsengracht 437, 1016 hm amsterdam, t: (020) 531 84 84, f: (020) 531 84 85.
hoorn het park ma 20 feb (try-out) I amsterdam stadsschouwburg do 23 t/m za 25 feb
do 30 mrt t/m za 1 apr I den haag koninklijke schouwburg ma 3 apr I delft de veste di
(try-outs), zo 26 feb (première), di 28 feb t/m vr 3 * mrt, za 4 mrt I leeuwarden de harmo
* 4 apr I utrecht stadsschouwburg wo 5 * apr I nijmegen stadsschouwburg zo 9 * apr
niedi 7 mrt I groningen stadsschouwburg wo 8 * mrt I rotterdam schouwburg vr 10* mrt
eindhoven stadsschouwburg ma 10 apr I tilburg schouwburg di 11* apr I amsterdam
apeldoorn schouwburg orpheus za 11* mrt I alkmaar theater de vest di 14 mrt I brugge
stadsschouwburg di 18 t/m vr 21* apr, za 22 apr
stadsschouwburg vr 17 * mrt I leuven 30cc di 21 mrt I antwerpen desingel vr 24, za *
* inleiding voorafgaand aan de voorstelling. wijzigingen voorbehouden.
25 mrt I maastricht theater aan het vrijthof di 28 * mrt I amsterdam stadsschouwburg
voor aanvangstijden en telefoonnummers: www.toneelgroepamsterdam.nl
renée markiezin de sade barry atsma madame de montreuil moeder van renée hugo koolschijn anne jongere zuster van renée alwin pulinckx barones de simiane leon voorberg gravin de saint-fond eelco smits charlotte de bediende marieke heebink
