Maakt het uurtarief plaats voor een alternatief verdienmodel?

UNIVERSITEIT VAN AMSTERDAM

Maakt het uurtarief plaats voor een alternatief verdienmodel? Een onderzoek naar het ideale verdienmodel voor de hedendaagse cliënt in de Nederlandse algemene commerciële praktijk

Judith Louise Lucia Wiarda onder begeleiding van Prof. Dr. B. Böhler juni 2015

Master: Privaatrechtelijke Rechtspraktijk Studentnummer: 6150896

1

Inleiding en probleemstelling

“We can’t solve problems by using the same kind of thinking we used when we created them.” Albert Einstein.

2


Inhoudsopgave 1

Inleiding en probleemstelling ......................................................................................................................... 4 1.1 Inleiding ........................................................................................................................................................ 4 1.2 Probleemstelling ........................................................................................................................................... 6 1.3 Opzet van het onderzoek .............................................................................................................................. 6

2

Beknopte geschiedenis van het verdienmodel van de advocaat ................................................................... 7 2.1 Op welke wijzen werd de advocaat in de afgelopen decennia beloond voor zijn diensten? ....................... 7 2.2 Hoe werd dit verankerd in de ethiek? .......................................................................................................... 9 2.3 Slotsom ....................................................................................................................................................... 10

3

Het uurtarief model ...................................................................................................................................... 11 3.1 De werkwijze van het uurtarief model ....................................................................................................... 11 3.2 Declaratiegeschillen .................................................................................................................................... 13 3.3 Slotsom ....................................................................................................................................................... 14

4

Wat is de aanleiding dat men afziet van het uurtarief model? .................................................................... 15 4.1 Maatschappelijke trends van de 21

ste

eeuw ............................................................................................... 15

4.2 Verandering positie cliënt ........................................................................................................................... 18 4.3 Verandering positie advocaat ..................................................................................................................... 19 4.4 Slotsom ....................................................................................................................................................... 21 5

Verdienmodellen .......................................................................................................................................... 22 5.1 Intro ............................................................................................................................................................ 22 5.2 Varianten uurtarief model .......................................................................................................................... 24 5.2.1 Volumekorting ..................................................................................................................................... 24 5.2.2 Urenplafond ......................................................................................................................................... 24 5.2.3 Gemengd tarief .................................................................................................................................... 25 5.2.4 Opsplitsing kostenposten .................................................................................................................... 25 5.3 Alternatieve verdienmodellen .................................................................................................................... 26 5.3.1 Vaste prijs ............................................................................................................................................ 26 5.3.2 Abonnement ........................................................................................................................................ 26 5.3.3 Aanpassing naar gelang waarde .......................................................................................................... 27 5.3.4 Inhouding & bonus .............................................................................................................................. 28 5.3.5 Succesafhankelijke vergoeding ............................................................................................................ 29 5.3.6 No cure no pay & quota pars litis ........................................................................................................ 30 5.3.7 Hybride verdienmodel ......................................................................................................................... 31 5.4 Tussenconclusie I ........................................................................................................................................ 32

3

6


Verdienmodellen en het (ethisch) normenkader ......................................................................................... 33 6.1 Welke normen stellen grenzen aan de wijze van declaren? ...................................................................... 33 6.1.1

Intro ................................................................................................................................................ 33

6.1.2

Wet positie en toezicht advocatuur................................................................................................ 34

6.1.3

Verordening op de advocatuur ....................................................................................................... 36

6.1.4

Samengevat .................................................................................................................................... 36

6.2 Vallen de verdienmodellen binnen deze grenzen? .................................................................................... 37 6.2.1 Intro ..................................................................................................................................................... 37 6.2.2 Toetsing varianten uurtarief model ..................................................................................................... 38 6.2.3 Toetsing alternatieve verdienmodellen ............................................................................................... 39 6.3 Tussenconclusie II ....................................................................................................................................... 40 7

Conclusie....................................................................................................................................................... 41 7.1 Beschrijving problematiek .......................................................................................................................... 41 7.2 Alternatief beter dan uurtarief? ................................................................................................................. 42 7.3 Welk verdienmodel is ideaal? ..................................................................................................................... 44 7.4 Laat de (ethische) weten regelgeving alternatieven toe? ........................................................................ 46 7.5 De relatie van de advocaat met zijn cliënt in de 21

ste

eeuw ....................................................................... 47

7.6 Resumé ....................................................................................................................................................... 48 8

Slotwoord ..................................................................................................................................................... 49

9

Bijlagen ......................................................................................................................................................... 50 Bijlage A: Illustratie vanuit de praktijk .............................................................................................................. 50 Bijlage B: Tijdlijn ................................................................................................................................................ 59 Bijlage C: Bedrijfsmodel .................................................................................................................................... 60 Bijlage D: De werkelijke impact van alternatieve verdienmodellen ................................................................. 61 Bijlage E: Gedragsregels 1992 ........................................................................................................................... 62 Bijlage F: Essentialia overeenkomst alternatief verdienmodel ........................................................................ 64 Bijlage G: Het recht: vroeger, nu en de toekomst. ........................................................................................... 65

10 Literatuurlijst ................................................................................................................................................ 66 10.1 Literatuur .................................................................................................................................................. 66 10.2 Wet- en regelgeving.................................................................................................................................. 69 10.3 Jurisprudentie ........................................................................................................................................... 69 10.4 Kamerstukken ........................................................................................................................................... 69 10.5 Rapporten ................................................................................................................................................. 70 10.6 Overige elektronische bronnen ................................................................................................................ 71 11 Lijst van gebruikte afkortingen ..................................................................................................................... 72

4


1


1.1 Inleiding Advocaat en salaris. Er is haast niets zo actueel binnen de advocatuur als de 1 problematiek omtrent haar bezoldiging. Niet zonder reden – de advocaat staat 2 bloot aan een groot aantal gevaren bij de vaststelling hiervan. De beroepsgroep zelf is van mening dat slechts een ereloon voor dit edele ambacht wordt gevraagd. Dit rijmt allerminst met de zienswijze van de buitenwereld, die de advocaat als duur en 3 op geld belust portretteert. Dat een nobel honorarium verdiend mag worden - daar is niets mis mee - maar de reputatie van geldwolven die excessief en frauduleus 4 declareren, dat kan toch zeker niet de bedoeling zijn geweest? Waar de advocaat uit de vorige eeuw de cliënten voor het uitkiezen had en de prijs kon vragen die hij wilde, geeft de cliënt nu tegengas. Hij klaagt over de hoge tarieven en gaat niet met de advocaat in zee voordat hij weet wat zijn dienstverlening hem zal gaan kosten. Hij heeft immers minder te spenderen gezien de gevolgen van de financiële crisis en ook zijn eigen speurwerk op internet heeft al het nodige opgeleverd. Om aan de vraag van deze hedendaagse cliënt te voldoen en het kantoor draaiende te houden wordt het factureren op basis van een uurtarief steeds vaker ingeruild voor een alternatief verdienmodel. Een dergelijke omschakeling gaat niet over één nacht ijs, gezien de bijbehorende omvangrijke financiële en bedrijfsmatige reorganisatie. Het moet namelijk zowel de kosten voor 5 de cliënt verlagen als de kwaliteit van het werk verbeteren. Zie hier de grootste uitdaging voor de hedendaagse Nederlandse civielrechtelijke advocaat. U begrijpt - het onderwerp van alternatief declareren leeft! Als bijdrage aan dit actuele debat zal in deze scriptie onderzocht worden welk verdienmodel het beste ste in de Nederlandse algemene commerciële advocatuur van de 21 eeuw past. Onderzocht wordt of de standaard van het uurtarief inderdaad vervangen moet worden door een alternatief en of de toepasselijke weten regelgeving dit toelaat. Daarbij wordt ook aandacht besteed aan de toepasselijke deontologische normen. Wanneer de advocaat deze ethische beginselen namelijk aan zijn laars lapt, riskeert 6 hij een tuchtrechtelijke sanctie. In Nederland is hier tot nu toe weinig onderzoek naar is gedaan. Het beperkte aantal studies dat er is, toetst de verdienmodellen voornamelijk aan de winstmarge voor kantoren en de impact op de kantoororganisatie. Deze criteria spelen in dit onderzoek slechts zijdelings een rol. In deze scriptie zal daarentegen het belang van 7 de cliënt centraal staan. Reden hiervoor is dat de cliënt een steeds prominentere positie in de maatschappij inneemt. Het zal dus steeds belangrijker worden dat de 1

Hermesdorf 1951, p. 142. Idem. 3 In de afgelopen eeuw is aan deze problematiek een grote hoeveelheid aan spotprenten, karikaturen en grappen gepubliceerd waarvoor ik verwijs naar Veth 1925. 4 Bannier 2010, p. 105; Banner 2011, p. 233; Slagter 2003, p. 6. 5 Lamb 2014, p. xii, 105. 6 Zie ook de Wijkerslooth 1989, p. 6. 7 Deze cliënt is iemand die over het budget beschikt om iemand in te schakelen voor het geven van juridisch inhoudelijk advies. Het gaat hier dus uitdrukkelijk niet om een letsel- of overlijdenszaak waar het actuele no cure no pay-experiment betrekking op heeft. 2

5


advocaat aan diens wens en voorkeur voldoet. Het variëren met alternatieve verdienmodellen staat in ons land nog in de kinderschoenen. In de Verenigde Staten daarentegen zijn de advocaten al lang en breed bekend met diverse declareervormen, vandaar dat uit deze praktijk veel inspiratie wordt gehaald. Gezien de verschillen in rechtssysteem en cultuur zijn deze Amerikaanse initiatieven niet één op één over te nemen in de Nederlandse praktijk. Zodoende zal bij de behandeling van de verschillende modellen gekeken worden welke modellen de vertaalslag daadwerkelijk zullen doorstaan. Ter inleiding zal een beknopte beschrijving volgen van de geschiedenis van het verdienmodel en van de actuele maatschappelijke trends. Hierna volgt een uiteenzetting van de alternatieve mogelijkheden van declareren. Deze verschillende modellen zullen op twee wijzen getoetst worden. Allereerst zal onderzocht worden in hoeverre zij aan de wens van de cliënt zullen voldoen. Daarna zal in de tweede toetsing gekeken worden of deze wenselijke verdienmodellen überhaupt wel binnen de geldende weten regelgeving zouden passen. Ter illustratie zijn in bijlage A tevens ervaringen uit de praktijk opgenomen. Voor de hoofdvraag en de 8 onderzoeksvragen verwijs ik naar de hierop volgende paragrafen 1.2 en 1.3.

8

Vanuit praktisch oogpunt van leesbaarheid is de keuze gemaakt de tekst in de mannelijke vorm te schijven. Echter, daar waar ‘hij’ staat, kan ook ‘zij’ gelezen worden.

6

Beknopte geschiedenis van het verdienmodel van de advocaat

1.2 Probleemstelling De hoofdvraag die dit onderzoek beoogt te beantwoorden is: Past vanuit het oogpunt van de cliënt een alternatief verdienmodel beter bij de hedendaagse Nederlandse algemene commerciële praktijk dan het uurtarief model?

De bijbehorende deelvragen luiden als volgt: 

Welk (alternatief) verdienmodel is ideaal voor de hedendaagse cliënt?



Laat de weten regelgeving en de deontologie het gebruik van alternatieve verdienmodellen toe?



Welk effect heeft het gebruik van alternatieve verdienmodellen op de relatie tussen partijen?

1.3 Opzet van het onderzoek Om een antwoord te geven op de hoofdvraag, komen de volgende vraagstukken aan bod: 1.

Op welke wijzen werd de advocaat in de afgelopen decennia beloond voor zijn diensten en hoe werd dit verankerd in de ethiek? (hoofdstuk 2)

2.

Hoe werkt het uurtarief model en welke stappen kan de cliënt nemen indien hij het niet eens is met de hoogte van de declaratie? (hoofdstuk 3)

3.

Waarom wordt er steeds vaker afgeweken van het gangbare uurtarief model? ste Wat zijn de maatschappelijke trends van de 21 eeuw en hoe is de positie van de cliënt en de advocaat daarin? (hoofdstuk 4)

4.

Welke alternatieve verdienmodellen bestaan er en wat zijn de bijbehorende voor- en nadelen? Welke daarvan zijn ideaal voor de cliënt? (hoofdstuk 5)

5.

Laat de weten regelgeving en de deontologie het gebruik van de alternatieve verdienmodellen toe? (hoofdstuk 6)

Hoofdstuk 7 sluit het onderzoek af met de conclusie en een resumé.

7


2 Beknopte geschiedenis van het verdienmodel van de advocaat 2.1 Op welke wijzen werd de advocaat i n de afg elopen decenni a beloond voor zijn diensten? Ongeacht de eeuw of het tijdperk, iedere jurist of geschrift legt de nadruk op het nobele karakter van de advocatuur. Het beroep van de advocaat ademt een 9 bepaalde edel- en verhevenheid uit. De Romeinen kwalificeerden de advocatuur daarom als een nobile officium. Deze verhevenheid reikte toentertijd zo ver dat de 10 advocaat werd afgebeeld als een heldhaftige strijder. De advocaat streed dan wel niet met een zwaard en schild, hij werd als ongewapende verdediger van hoop en 11 leven gelijk gesteld aan de ridder. De allereerste vorm van advocatie, het zogenaamde ‘patronus/cliënssysteem’, 12 stamt uit de vroegste decennia van het Romeinse tijdperk (509-27 v.C.). In ruil voor de diensten die de cliënt aan zijn patronus bewees, werd hem juridische bescherming geboden. Een geldelijke vergoeding mocht daar niet voor gevraagd worden maar het stond de cliënt wel vrij om op eigen initiatief zijn advocaat van een 13 beloning te voorzien, het zogenaamde honorarium. Het principe dat dit nobele ambt uitgevoerd zou worden zonder dat daar een geldelijke vergoeding tegenover stond, heeft niet lang stand gehouden. Zowel de Romeinen (vanaf 27 v.C.) als de daarop volgende Middeleeuwers waren van mening 14 dat de advocaat recht had op een vergoeding voor zijn verdiensten. Dit werd ook met zoveel woorden vastgelegd in de Romeinsrechtelijke Codex Justinianus (hierna: 15 ‘de Codex’). Bij het vaststellen van de grenzen van de omvang van deze vergoeding speelde de edelheid van de advocatie een zekere rol; enerzijds verzette zij zich tegen een te hoog salaris, anderzijds paste een te lage som niet bij haar hoffelijke 16 karakter. Het overschrijden van beide grenzen had heuse consequenties. Indien de advocaat zijn ambt uitoefende voor een te laag bedrag, riskeerde hij uitsluiting van beroepsuitoefening. Bij handelen omwille van het geld werd hij eveneens als 17 onedele bestraft.

9

Hermesdorf 1951, p. 19, 37-41. Idem. 11 De rechtsgeleerde J. Boutillier (1340-1396) vertaalde het begrip ‘advocaten’ in zijn moedertaal als chevaliers de loix, oftewel ‘ridders van de wetten’, aldus Hermesdorf 1951, p. 20. 12 De patronus was iemand uit de hogere klasse van de samenleving aan wie de cliens, afkomstig uit de lagere klasse, diensten bewees. In ruil daarvoor werd de cliens bescherming geboden, waaronder ook bijstand in juridische aangelegenheden, aldus Bannier 2011, p. 4. 13 Dit werd vastgelegd in de Lex Cincia de donis et muneribus (204 v.C.), aldus Bannier 2011, p. 4, 234. 14 Hermesdorf 1951, p. 142. 15 De Codex Justinianus is de bron van het Romeinse geldende recht in de late oudheid (529 n.C.). De taak van de advocaat werd beschreven in Codex 2.7.14 en de voorrechten die de advocaat genoot zijn terug te vinden in Codex 2.7.23, aldus Hermesdorf 1951, p. 19. 16 Hermesdorf 1951, p. 27. 17 Op grond van Codex 2.6.6.5, aldus Hermesdorf 1951, p. 28. 10

8


In de Middeleeuwen werden de criteria voor het bepalen van het salaris nader gespecificeerd, te weten de aard van de zaak, de arbeid, de studie en de gebruiken 18 van het betreffende land. Op grond van het Middeleeuwse recht, vastgelegd in de zogenaamde Speculum Iuris, was het onder twee voorwaarden toegestaan met de cliënt afspraken te maken over het salaris; de bedragen mochten niet hoger dan gebruikelijk zijn en de omvang van het salaris allerminst afhankelijk van de uitkomst 19 van het geding. Wanneer de advocaat wel zijn eigen belang een rol zou laten 20 spelen in de zaak, zou hij geneigd zijn te liegen. Dit laatgenoemde verbod – ook 21 wel het quota pars litis- verbod genoemd – zou nog vele eeuwen stand houden. In e de 13 eeuw werd voorts bepaald dat wanneer partijen er niet in slaagden een juiste prijs te koppelen aan de juridische dienstverlening, de rechter bevoegd was de vergoeding vast te stellen. Het quota pars litis-verbod bleef in de twee eeuwen die hierop volgden de e belangrijkste regel. In de 16 eeuw voerden een groot deel van de gewesten instructies in betreffende vastgestelde tarieven, waardoor de advocaat bij het 22 bepalen van de hoogte van het salaris enige sturing kreeg. Los van deze e gewestelijke tarievenregeling heeft de advocatuur tot het begin van de 19 eeuw 23 geen algemene regeling betreffende salariëring gekend. Met de komst van het eerste vastgestelde Wetboek in 1809 veranderde er een 24 hoop. De advocatuur werd gekwalificeerd als een vrij beroep waarbij de advocaat 25 zich diende te houden aan zijn eigen tuchtrechtelijke regels. Dit bracht met zich mee dat de advocaat werd vrijgelaten de hoogte van het honorarium vast te stellen. Slechts indien dit tot een conflict met de cliënt zou leiden, werd door de rechter een 26 tarief voorgeschreven. Deze autonomie was van korte duur want de ‘Wet tarieven in burgerlijke zaken’ (hierna: ‘Wtbz’) van 1843 zorgde voor vastgestelde tarieven waarvan de naleving onder streng toezicht van de Raad van Toezicht (hierna: ‘RvT’) 27 stond. Ondanks vele pogingen deze voorgeschreven tarieven te vervangen of af te schaffen, heeft deze wet zijn bestaansrecht tot begin 2015 weten te behouden. Door de invoering van de Advocatenwet in 1952 werd de Nederlandse Orde van Advocaten (hierna: ‘NOvA’) verordende bevoegdheid toegekend wat resulteerde in de invoering van diverse financiële regelingen ten aanzien van onder andere de

18

Hermesdorf 1951, p. 143. Hermesdorf 1951, p. 143-144. 20 Aldus de rechtsgeleerde Joost de Damhouder (1504-1581), aldus Bannier 2010, p. 15-16. 21 Quota pars litis of pactum quota litis is de beloningsafspraak tussen advocaat en cliënt waarbij de beloning van de advocaat geheel wordt berekend als een percentage van de opbrengst van de zaak. 22 Zo bevatte de Instructie voor het Hof van Holland (1531) een aantal financiële bepalingen en werden er thans een aantal decennia later (1582) door de Hoogen Raad van Holland en Zeeland in hun instructies tarieven voor advocaten vastgelegd. Tevens bevatte het Drentse Landrecht (1712) de bepaling dat het partijen vrijstond om bij een positief eindresultaat van de zaak een hogere vergoeding te vragen. In zekere zin voorzagen deze instructies aldus in een vorm van minimumvergoeding, aldus Bannier 2011, p. 234; Hermesdorf 1951, p. 148-149; Martyn e.a. 2009, p. 67, 73. 23 Martyn e.a. 2009, p. 73. 24 ‘Wetboek op de regterlijke instellingen en regtspleging in het Koningrijk Holland’, aldus Martyn e.a. 2009, p. 76. 25 De wettelijke basis van deze nieuwe positie van de advocaat werd vastgelegd in het in 1838 ingevoerde ‘Reglement III van Orde en Discipline voor de Advocaten en Procureurs’, aldus Martyn e.a. 2009, p. 76. 26 Henssen 1998, p. 33. 27 Bannier 2011, p. 235; Henssen 1998, p. 35. 19

9

Beknopte geschiedenis van het verdienmodel van de advocaat 28

29

financiële administratie binnen kantoor, de boekhouding, de jaarlijkse bijdrage 30 31 aan de NOvA en het verbod op een resultaatgerelateerde beloning. Daarnaast stelde de Orde in 1979 voor het eerst een calculatieschema met een bijbehorend 32 referentietarief voor zodat op uniforme wijze gedeclareerd werd. Met het oog op de contractsvrijheid en de marktwerking werd dit schema met ingang van 1 januari 1997 afgeschaft waarna iedere advocaat vrij was in het bepalen van zijn eigen 33 individuele basisuurtarief. Wel werd nadrukkelijk aanbevolen om bij aanvang van 34 een zaak met de cliënt de declaratieafspraken duidelijk vast te leggen. Alle verordeningen, reglementen en regelingen van de NOvA waren – indien niet eerder vervallen – tot 1 januari 2015 van kracht. Met ingang van de zojuist genoemde datum zijn deze vervangen door de 'Wet positie en toezicht advocatuur’ 35 en de ‘Verordening op de advocatuur’(afgekort: ‘Voda’). Op deze nieuwe wetgeving zal in hoofdstuk 6 worden teruggekomen. Een overzicht van dit historische verloop is tevens in de vorm van een tijdlijn opgenomen in bijlage B.

2.2 Hoe werd dit ver anker d in de ethi ek? Al in het Romeinse tijdperk was men ervan overtuigd dat de nobiliteit van de advocatuur in het ambt zelf gelegen was. Het ontvangen van een vergoeding 36 hiervoor zou deze status niet aantasten. Regels betreffende de hoogte hiervan waren tot dusver alleen nog in formele bronnen met bindende kracht 37 gecodificeerd. Een moreel en ethisch vastgelegd kader bestond nog niet. De overtuiging heerste echter wel dat bij de bijzondere maatschappelijke positie van de advocaat gedragseisen hoorden. Van de advocaat werd verwacht dat hij zich fatsoenlijk gedroeg – en gevolglijk fatsoenlijk verdiende en declareerde. De belofte van de advocaat zich hieraan te houden en geen belang in de zaak te zullen krijgen werd sinds de vijftiende eeuw afgedwongen door middel van het afleggen van de eed. De eerste vorm van de eed is terug te vinden in het ‘Rechtsboek van den Briel’(±1400), waarna de gewesten volgden door in hun instructies dezelfde verplichting op te nemen.38 De traditie om middels het afleggen van de eed te beloven je te gedragen conform de hoge morele standaarden van de advocaat leeft tot en met de dag van vandaag. Bij inschrijving op het tableau zegt iedere advocaat 39 toe onpartijdige (verdien)afspraken te zullen maken.

28

Verordening op de administratie en de financiële integriteit. Verordening op de boekhoudverordening. 30 Verordening op de financiële bijdrage. 31 Verordening op de praktijkuitoefening (onderdeel Resultaatgerelateerde Beloning). 32 Böcker & de Groot-van Leeuwen 2002, p. 5; Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum 2008, p. 29. 33 Rapport Commissie ‘Wat is een advocaat’ 2013, p. 37. 34 Böcker & de Groot-van Leeuwen 2002, p. 5; HvD 10 november 1997, nr. 2589, Advocatenblad 1999, p. 514, r.o. 1. 35 Kamerstukken I, 2013/14, 32 382, A. 36 Hermesdorf 1951, p. 40. 37 Bannier 2010, p. 16. 38 Zo luidde de betreffende zinsnede van de eed in de Instructie van het Hof van Holland (1531); ‘dat hij geen overkomste macken sal om deel ofte part inden saeck te hebben’, aldus Bannier 2011, p. 150. 39 Bannier 2011, p. 259. 29

10


De primeur voor de verankering van het gedragsrecht van de advocaat, zonder 40 bindend van aard te zijn, waren de Ereregels van 1921. De Ereregels waren verdeeld in vier categorieën waarbij de tweede categorie – de verhouding van de advocaat en de cliënt – declaratieregels bevatte. De belangrijksten waren het quota pars litis-verbod, het verbod om onnodige procedurele kosten te maken en het gebod om met de cliënt regelmatig te communiceren over het verloop van de 41 zaak. De Ereregels waren de voorloper van de gedragsregels die in 1980 42 verschenen. Twaalf jaar later werd deze tekst aangepast en ontstonden de Gedragsregels 1992 (hierna: ‘gedragsregels’) die tot de dag van vandaag geldig zijn. Ten aanzien van de salariëring van de advocaat bevat gedragsregel 25 twee verboden; het overeenkomen van een no cure pay- en een quota pars litis43 44 afspraak. Het laatstgenoemde verbod is tot op heden absoluut, in tegenstelling tot de no cure no pay-afspraak die sinds 1 januari 2014 in een specifiek type 45 rechtszaken ingezet kan worden. Verdere bespreking van dit artikel zal in paragraaf 6.1.2 plaatsvinden.

2.3 Slotsom Al sinds het Romeinse tijdperk heerst de overtuiging dat de advocatuur een nobel beroep is waar een redelijk loon voor betaald dient te worden. De normen voor het bepalen van de omvang hiervan zijn sindsdien weinig veranderd; het bedrag mag noch te laag, noch te hoog en noch afhankelijk van de uitkomst van het geding zijn. e Al vanaf de 16 eeuw was de advocaat onderworpen aan vastgestelde tarieven bij het bepalen van de hoogte van het uurtarief. Vanaf 1997 is de advocaat geheel vrij in het bepalen van zijn eigen uurtarief, mits er wel duidelijke declaratieafspraken met de cliënt worden gemaakt. Tussenkomst van de rechter is alleen noodzakelijk indien de declaratie tot een geschil tussen partijen zou leiden. Naast het feit dat deze regels werden vastgelegd in formele rechtsbronnen, werd hier ook binnen de e beroepsethiek aandacht aan besteed. Sedert de 16 eeuw belooft de advocaat bij het afleggen van de eed geen belang bij de uitkomst van de zaak te hebben. Dit eeuwenoude quota pars litis-verbod zien we ook terug in de huidige gedragsregel 25. Deze regel omvat de belangrijkste normen waar de advocaat zich bij het declareren aan dient te houden.

40

Van de net opgerichte Nederlandse Advocatenvereniging, aldus Martyn e.a. 2009, p. 178. In 1924, 1939 en 1968 werden deze regels vernieuwd, aldus Beelaerts van Blokland 1999, p. 57. 42 Martyn e.a. 2009, p. 259. 43 Bannier 2010, p. 110. 44 Behalve bij een incassotarief zoals vermeld in gedragsregel 25 (3). 45 Henssen 1998, p. 273; Nederlandse Orde van Advocaten 2014, p. 3. 41

11

Het uurtarief model

3

Het uurtarief model

3.1 De werkwijze van het uurtarief model “Betaling op basis van uurtarief is niet slechts een manier van afrekenen, het is een bepaalde mentaliteit en levenswijze” – aldus de auteur en juridisch adviseur 46 Susskind. Tot op de dag van vandaag is deze betalingsmodaliteit de meest gebruikte wijze waarop advocaten hun arbeid verrekenen. De tijd die de advocaat aan de zaak besteedt is het criterium om de prestatie te kwalificeren. Nu de hoogte van het bedrag van de declaratie voor het grootste gedeelte bepaald wordt door het aantal uren, wordt in de volksmond vaak gesproken over ‘uurtje-factuurtje’. e De meest gebruikte norm bij het tijdschrijfsysteem van advocatenkantoren is 1/10 uur waarbij aldus met elke 6 minuten het bedrag verhoogd wordt. De hoogte van het vastgestelde uurtarief hangt van een aantal factoren af waaronder de functie en de ervaring van de advocaat, de branche, de marktwerking en de grootte en 47 bekendheid van het advocatenkantoor. Advocaten worden op deze wijze beloond 48 voor hun input, ongeacht het resultaat hiervan. De declaratie geeft de cliënt inzicht in zowel het salaris van de advocaat, als de gemaakte onkosten zoals de griffierechten en reiskosten. De onkosten die niet apart in rekening worden gebracht, waaronder de print- en telefoonkosten, worden 49 meestal als een vast percentage van het salaris berekend. De totstandkoming van de bedragen moet te allen tijde toegelicht kunnen worden met behulp van een specificatie. Het Hof van Discipline (hierna: ‘HvD’) oordeelde dat de cliënt hier 50 immer recht op heeft. Het verstrekken van een dergelijke specificatie mag het 51 bedrag van de declaratie niet verhogen. Uitzondering op deze toetsingsbevoegdheid van de cliënt is wanneer tussen partijen een declaratieafspraak wordt gemaakt. Een dergelijke overeenkomst heft de verplichting tot het verstrekken van een declaratiespecificatie op. Om deze reden is 52 het maken van een soortgelijke afspraak niet toegestaan. De hoogte van de uurtarieven varieert tegenwoordig van € 125,- tot € 650,- per uur. Van dit bedrag gaat ongeveer 60% op aan kosten en de resterende 40% wordt gebruikt voor het salaris, de pensioenopbouw, de verzekering en de 53 organisatie van het kantoor. Daarnaast is de advocaat veel tijd kwijt aan het behalen van opleidingspunten, het bijhouden van jurisprudentie en de acquisitie van cliënten. Al deze kostenposten zijn niet declarabel. Van de grote som die aan de cliënt gevraagd wordt, blijft zodoende maar een beperkt deel over voor het eigen honorarium.

46

Susskind 2013, p. 16. Bannier 2010, p. 108; Bannier 2011, p. 237-238. 48 Idem. 49 Bannier 2011, p. 239. 50 Bannier 2011, p. 240; Boekman 2007, p. 87; Knapen 2013, p. 39. 51 Aldus gedragsregel 27 (5). 52 HvD 12 mei 2000, nr. 2903, Advocatenblad 2001, p. 163. 53 Bannier 2010, p. 109. 47

12

Het uurtarief model

Een manier om de totaalsom van de declaratie minder hoog uit te laten vallen is door ófwel het uurtarief te verlagen, ófwel door minder 54 uren aan de zaak te besteden. Lukt dit niet, dan worden de (stijgende) kosten doorberekend aan de cliënt, zie afbeelding 3.1. Dit zal de advocaat niet aansporen tot het reduceren van de prijs. De voornaamste reden die gegeven wordt voor het veelvuldige gebruik van dit verdienmodel is dat de duur en de intensiviteit van de werkzaamheden van de advocaat onvoorspelbaar zijn. Elk dossier is Afbeelding 3.1: Verhouding kosten bij gebruik uurtarief model uniek en diens kostenposten aldus niet Bron: Lamb 2014, p. 53. 55 vergelijkbaar. Door de relatie tussen de gespendeerde uren en het resultaat duidelijk in kaart te brengen kan een winstgevend tarief berekend worden. Omdat de advocaat precies het bedrag dat gelijk staat aan het aantal uren uitbetaald krijgt (als niet te hoog gefactureerd 56 wordt), zou dit het meest controleerbare en eerlijke model zijn. Zeker bij zaken waarbij een groot belang gemoeid gaat willen beide partijen doorgaans afrekenen op basis van een uurtarief. Advocaten zullen bereid zijn alle (extra) moeite erin te stoppen die nodig is – wetende dat zij hiervoor vergoed worden. De cliënt zal 57 daarnaast niet bang hoeven zijn dat de advocaat de zaak afraffelt. Tegenover deze voordelen staan echter een hoop minpunten. De grootste klacht over dit systeem is het gemis aan transparantie. Er wordt een groot beroep gedaan op het vertrouwen van de cliënt dat de gedeclareerde uren daadwerkelijk geheel 58 efficiënt aan zijn zaak besteed zijn. Ten tweede bevordert het de communicatie tussen de advocaat en zijn cliënt niet. Ten derde kan het ook binnen kantoren voor een onaangename sfeer zorgen; bij vrees dat het gestelde quotum niet gehaald wordt, kunnen taken verzonnen worden omwille van het ‘opvullen’ van de declaratie. Ten vierde levert het geen voorspelbaarheid op rondom de kosten voor de cliënt. Als vijfde aandachtspunt noem ik de klacht dat de advocaat niet wordt aangespoord zijn werk efficiënter, productiever en met gebruik van de technologie uit te voeren. Tot slot de klacht van de belangenverstrengeling, nu het hanteren van het uurtarief als gevolg kan hebben dat de belangen van de cliënt verstrikt kunnen 59 raken met de belangen van de advocaat.

54

Idem. Knapen 2013, p. 17. 56 Knapen 2013, p. 39. 57 Knapen 2013, p. 36-37. 58 Knapen 2013, p. 3-5. 59 Ellingburg, Fox & Levinson 2010, p. 15; Lamb 2014, p. 7. 55

13

Het uurtarief model

3.2 Declaratiegesc hillen Wat te doen indien de cliënt het niet eens is met het (te) hoge gedeclareerde bedrag? Kort bespreek ik hieronder wat hij kan doen en bij welke instantie hij zijn standpunt kan aanvechten. Ik maak daarbij onderscheid tussen enerzijds de ontevredenheid van de cliënt omtrent de hoogte van het in rekening gebrachte, anderzijds het zogenaamde ‘wanprestatie’ verweer – waarbij de cliënt zich beroept 60 op het niet nakomen van de overeenkomst door de advocaat. Allereerst de eerstgenoemde situatie. Wanneer de cliënt het oneens is met de hoogte van de rekening kan hij daarvoor niet bij de tuchtrechter terecht aangezien 61 deze niet bevoegd is declaratiegeschillen te beslechten. De tuchtrechter heeft alleen als taak te waken over excessieve declaraties en te controleren of op grond 62 van de juiste grondslag gedeclareerd wordt. Tot 1 januari 2015 kon op grond van de Wtbz voor een declaratiegeschil in een civiele zaak een begrotingsprocedure 63 gestart worden bij de RvT. Deze verouderde procedure was zeer bewerkelijk nu de RvT van iedere kostenpost verantwoording verlangde en op basis daarvan zijn 64 oordeel velde. Met de komst van de nieuwe Wet positie en toezicht advocatuur is 65 de Wtbz komen te vervallen en daarmee ook de begrotingsprocedure. In plaats daarvan zijn op grond van het nieuwe artikel 28 van de Advocatenwet advocaten 66 verplicht zich aan te sluiten bij een klachten- of geschillenregeling. De NOvA heeft 67 nadere regelgeving opgesteld ter invulling van deze norm. Tevens kan het geschil beslecht worden door de Geschillencommissie, die ingesteld is door de NOvA. Dit is een vorm van arbitrage en is alleen mogelijk indien partijen de bevoegdheid van de 68 bovengenoemde commissie overeen zijn gekomen. De Raad van Discipline is ook 69 bevoegd een zaak naar de commissie door te sturen. Voor het starten van een incassoprocedure staat vanaf begin 2015 de weg naar de civiele rechter open. Onveranderd blijft tot slot de bevoegdheid van de tuchtrechter zich te buigen over excessieve declaraties. In het tweede geval vordert de cliënt dat de advocaat de overeenkomst niet nagekomen is, doordat bijvoorbeeld een ander tarief afgesproken zou zijn. Bij een dergelijke kwestie dient het geschil direct aan de gewone rechter te worden voorgelegd die zal toetsen hoe de overeenkomst uitgelegd moet worden en of de 70 advocaat toerekenbaar tekort is geschoten bij de uitvoering hiervan.

60

Bannier 2011, p. 244. Bannier 2010, p. 111-112; HvD 20 januari 1992, nr. 1584, Boekman 2007, p. 88. 62 Voorbeelden van zaken waar excessief gedeclareerd werd zijn: HvD 8 oktober 1990, nr. 1429, Advocatenblad 1991, p. 340; HvD 18 november 1991, nr. 1488, Advocatenblad 1992, p. 465; HvD 7 september 1998, nr. 2509, Advocatenblad 1999, p. 458. 63 Bannier 2010, p. 112; Van der Bent & Slob 2015, p. 51. 64 Bannier 2010, p. 114. 65 Op grond van artikel IV van de Wet positie en toezicht advocatuur is de Wtbz nog wel van toepassing op procedures inzake declaratiegeschillen waarbij de rekening van de advocaat is begroot vóór 1 januari 2015. Om die reden wordt in deze paragraaf deze procedure alsnog genoemd. 66 Artikel 28 van de Advocatenwet. 67 Artikel 6.28 e.v. van de Verordening op de advocatuur. 68 Bannier 2010, p. 114. 69 Artikel 46i van de Advocatenwet. 70 Bannier 2011, p. 244. 61

14

Het uurtarief model

3.3 Slotsom Het uurtariefmodel is de meest gebruikte declaratievorm binnen de Nederlandse commerciële advocatuur. Omdat elk dossier uniek is en het procesverloop doorgaans onvoorspelbaar, zou dit de beste declaratiewijze zijn om de relatie tussen de in- en output van de advocaat weer te geven. De cliënt ervaart hierbij echter een groot gemis aan transparantie en communicatie. Onduidelijk is hoe hoog het bedrag op de eindfactuur zal zijn en de advocaat wordt niet aangespoord efficiënter en productiever te werk te gaan. Bij verzet tegen een te hoge facturatie, is het uitgangspunt dat dit intern wordt opgelost met behulp van de klachten- of geschillenregeling van het advocatenkantoor. De cliënt kan zich ook sinds 1 januari 2015 tot de Geschillencommissie wenden of naar de civiele rechter stappen. Is hij echter van mening dat de advocaat de overeenkomst niet nakomt, dan is alleen de laatstgenoemde gerechtigd hierover te oordelen. Ingeval sprake is van een excessieve declaratie, is de tuchtrechter bevoegd zich hierover te buigen.

15

Wat is de aanleiding dat men afziet van het uurtarief model?

4 Wat is de aanleiding dat men afziet van het uurtarief model? 4.1 Maatschappelijke trends van de 21 s t e eeuw “Panta rhei”, de wijze uitspraak van de oude Grieken om uit te drukken dat alles 71 verandert, lijkt volkomen van toepassing op onze huidige maatschappij. We ste bevinden ons pas in het tweede decennium van de 21 eeuw maar nu al wordt uitgebreid geschreven over een aantal maatschappelijke trends die van grote importantie zijn. Voorspeld wordt dat deze zich door de recessie versneld zullen 72 realiseren en uitbreiden. Zij zijn van grote invloed op de advocatuur en alleen de advocaat die bereid is met de actuele stroom mee te gaan zal zich staande weten te 73 houden. Hij dient zijn werkmethode aan te passen en de dienstverlening uit te 74 breiden om daarmee aan de wens van de hedendaagse cliënt te voldoen. Allereerst worden hieronder de drie belangrijke trends van de samenleving van de ste 21 eeuw aangekaart. In de hierop volgende paragrafen zal meer specifiek ingegaan worden op de (veranderende) positie hierin van de cliënt en de advocaat. De eerste trend is de 21-eeuwse kredietcrisis. De omvangrijke reorganisatie van de financiële wereld die hierdoor werd veroorzaakt, zorgde voor meer 75 werk in de advocatuur. Daarmee is ook het aantal werkzame advocaten in Nederland de afgelopen jaren gestegen, zie 76 afbeelding 4.1. In toenemende Afbeelding 4.1: Ontwikkeling aantal advocaten en mate specialiseert de advocaat zich advocatenkantoren in Nederland 1996-2013 Bron: ING Economisch Bureau 2014, p. 10. op vaktechnisch vlak om de cliënt 77 van zo goed mogelijk specialistisch advies te kunnen voorzien. Hoewel de advocaat niet te klagen heeft over de hoeveelheid werk die hem aangereikt wordt, zijn de 78 budgetten gezien de economisch moeilijke tijden minder toereikend. Het is zodoende een uitdaging om ongeacht de geringe economische middelen, de cliënt van gedegen juridisch advies te voorzien. Susskind noemt dit ook wel de more-for79 less challenge, Lamb een more-with-less reality.

71

De letterlijke vertaling van deze uitspraak van Heraclitus (535 –475 v.C.) is ‘alles verandert, alles stroomt’, aldus Dullaert 2010, p. 1. 72 Dullaert 2010, p. 24. 73 Susskind 2010, p. 269; Susskind 2013, p. 3. 74 Idem. 75 Dullaert 2010, p. 25; Kamerstukken II 2009/10, 32 382, nr. 3, p. 6. 76 Verkijk 2010, p. 80. 77 Uit onderzoek is gebleken dat het goedkoper is om een per uur duurdere ervaren advocaat in te zetten dan een goedkopere die zich niet gespecialiseerd heeft, aldus Schuurman 2015, p. 48. 78 Lamb 2014, p. xii; Susskind 2013, p. 4. 79 Idem.

16


Beide auteurs zijn van mening dat de juiste strategie voor deze uitdaging het gebruik van alternatieve verdienmodellen kán zijn, mits er twee essentiële 80 aanpassingen in de organisatie en denkwijze van de advocaat plaatvinden: Ten eerste dient bij het gebruik van een alternatief verdienmodel, het denken vanuit een uurtarief geheel losgelaten te worden. Wanneer bij het opstellen van de declaratie teruggerekend wordt wat zou zijn verdiend op basis van het uurtarief, zal de alternatieve verdienmodule nauwelijks haar kostenbesparende effect hebben; Ten tweede onderschatten advocatenkantoren de omschakeling naar een alternatieve declaratiewijze. Om daadwerkelijk een stuk lucratiever te zijn, is niet alleen aanpassing van het verdienmodel maar van de gehele werkwijze vereist. Gebruik van alternatieve verdienmodellen werpt alleen zijn vruchten af indien het zowel de prijs voor de cliënt, als de (loon)kosten van de advocaat verlaagt. Om deze wijziging in werkwijze mogelijk te maken is verbetering van het bedrijfsmodel vereist. Vaak wordt de term bedrijfsmodel verward met die van het verdienmodel. Een bedrijfsmodel beschrijft alle facetten die de meerwaarde van een organisatie creëren, 81 waarvan het verdienmodel onderdeel is. Een bedrijfsmodel is aldus een veel ruimer begrip. Het belang van het hebben van een gedegen 82 bedrijfsmodel voor een succesvol verdienmodel wordt steeds groter. Advocaten dienen dan ook hieraan een onderscheidende rol binnen het 83 kantoor te geven. Voor een voorbeeld van een bedrijfsmodel verwijs ik naar bijlage C. Als tweede trend noem ik de informatietechnologie die een ongekende invloed op de hedendaagse maatschappij en economie heeft. Uit onderzoek blijkt dat de groei van de technologie niet geleidelijk loopt maar dat haar tempo verdrievoudigd is. Deze exponentiele groei is met zoveel woorden vastgelegd in ‘de wet van Moore’, waaruit blijkt dat de capaciteit van computers iedere achttien maanden verdubbeld 84 ste wordt. Susskind voegt hieraan toe dat de eerste twee decennia van de 21 eeuw slechts een warming up waren – de omvangrijke veranderingen die de technologie 85 teweeg zal brengen zullen nog komen. In dit digitale tijdperk van de zogenaamde ‘Y-generatie’ is haast iedereen, niet alleen de digibeet, in staat met het internet om 86 te gaan. We zijn zowel gebruikers als auteurs van dit medium nu veelvoudig mee wordt gewerkt aan sociale netwerken en databronnen zoals Wikipedia en 80

Lamb 2014, p. xii-xiii; Susskind 2013, p. 15, 19; A. Osterwalder, ‘Wat is een business model?’, Marketingfacts 12 mei 2009, te vinden op: www.marketingfacts.nl/berichten/20090512_Alex_Osterwalder_Wat_is_een_business_model (laatst geraadpleegd op 29 juni 2015). 82 Strikwerda 2014, p. 61-64. 83 Maathuis 2012. 84 Genoemd naar G. Moore, medeoprichter van het Amerikaanse bedrijf ‘Intel’, aldus Dullaert 2010, p 10; Susskind 2013, p. 10-11. 85 Susskind 2010, p. 22. 86 Generatie Y bestaat uit de bevolkingsgroep die geboren is in de periode ± 1980-1995 en die opgegroeid is in een tijd van economische voorspoed en technologische vooruitgang. Deze generatie wordt ook wel de ‘Googlegeneratie’ genoemd, aldus H. de Zeeuw, ‘De slag om generatie Y’, Managementscope 29 januari 2008, te vinden op: www.managementscope.nl/magazine/artikel/291-slag-generatie-y (laatst geraadpleegd op 29 juni 2015). 81

17

Wat is de aanleiding dat men afziet van het uurtarief model? 87

Youtube. Alvorens een advocaat in te schakelen, zal de cliënt sneller geneigd zijn eerst zelf deze databases of een zogenaamde online community raad te plegen voor 88 (gratis) juridisch advies. Susskind maakt een onderscheid tussen drie vormen van online juridische bronnen: ten eerste de gratis diensten die aangeboden worden door commerciële of non-profit organisaties, ten tweede informatie die traditionele kantoren aanbieden op basis van inschrijving en tot slot documenten die per stuk 89 online verkocht worden door juridische uitgevers. Het digitale aanbod zal blijven stijgen en de cliënt zal steeds meer zelfstandig in staat zijn binnen deze online 90 bronnen de juiste informatie te vinden. Pas wanneer de digitale zoektocht niet alle 91 antwoorden oplevert, zal de cliënt zich wenden tot een advocaat. Tot slot heeft de derde trend van de internationalisering van de maatschappij onze samenleving een stuk complexer gemaakt. Haar burger is mondig, actief en 92 veeleisend van aard. In de relatie tussen de cliënt en de advocaat vervult de laatstgenoemde de rol van de dienstverlener en ligt de nadruk nóg meer op het 93 voorop stellen van de belangen van de cliënt. De advocaat moet hard zijn best doen om in zijn wensen te voorzien. Hierover in de volgende paragraaf meer.

87

Susskind 2013, p. 12. Een online community is een virtuele plek waar mensen met gemeenschappelijke kenmerken op vaste basis bij elkaar komen, om elkaar direct of indirect te helpen in het verwezenlijken van doelen door middel van het delen van informatie en ideeën, te vinden op: www.frankwatching.com/archive/2008/03/03/hoe-start-ik-een-online-community/ (laatst geraadpleegd op 9 mei 2015). 89 Susskind 2013, p. 88. 90 Susskind 2010, p. 69. 91 Dullaert 2010, p. 34-35, 37. 92 Dullaert & van de Griendt 2006, p. 164. 93 Bauw, Böhler & Westerveld 2013, p. 24-25. 88

18


4.2 Verandering positie cliënt Zoals hierboven aangekaart, ondergaat de huidige maatschappij een proces van internationalisering en globalisering. Haar burger komt meer in aanraking met diverse culturen en religies en zij toont in toenemende mate belangstelling voor de spiritualiteit. Deze groeiende interesse brengt met zich mee dat de cliënt meer waarde hecht aan het ethisch en verantwoord zakendoen. Wanneer de advocaat alleen maar winst voor ogen heeft en deze boodschap ook uitstraalt naar zijn cliënt, 94 zal deze relatie niet lang stand houden. In dit kader is de cliënt meer geïnteresseerd in advocaten(kantoren) die maatschappelijk verantwoord 95 ondernemen (afgekort: ‘mvo’). Dit zijn kantoren die bijvoorbeeld milieubewust 96 met kantoormateriaal omgaan, politiek betrokken zijn of goede doelen sponsoren. Maatschappelijk actief betrokken advocaten zullen een pre hebben bij de cliënt. De moderne cliënt is kritisch, zeker ten aanzien van de declaraties die bij hem op de deurmat vallen. Waar voorheen nauwelijks navraag werd gedaan over de totstandkoming van het declaratiebedrag, rekent de cliënt nu de uren nauwkeurig 97 na en controleert hij wie er bij de zaak betrokken wordt. Er is grote vraag naar transparantie en duidelijkheid, zeker bij relaties die nog niet gebaseerd zijn op 98 jarenlang vertrouwen. Cliënten blijven bereid om voor juridisch ingewikkelde zaken hoge tarieven te betalen maar voor standaardwerk hebben ze de hoofdprijs 99 niet meer over. Daarnaast benadert de cliënt zijn advocaat niet meer enkel en alleen voor het oplossen van juridische problemen. Hij wil graag iemand die meedenkt en hem helpt bij het ontwikkelen van innovatieve ideeën en strategieën, 100 een zogenaamde ‘sparringpartner’. Deze kritische houding heeft een disciplinerende werking op de markt waarbij de advocatenkantoren genoodzaakt zijn hun werkwijze aan te passen om hun relaties 101 te behouden. Nu de cliënt zich kan veroorloven te zoeken naar de beste en goedkope(re) advocaat, is de loyaliteit om bij één en dezelfde advocaat te blijven 102 afgenomen. De advocaat verliest zijn grip op de cliënten, de cliënten krijgen grip 103 op de advocaat, aldus de parafrasering van deze hedendaagse verhouding.

94

Dullaert 2010, p. 26. Een maatschappelijk ondernemend bedrijf neemt een zichtbare rol in de maatschappij op zich die verder gaat dan de kernactiviteit waartoe de wet hem verplicht, aldus Dullaert & van de Griendt 2006, p. 131. 96 Dullaert & van de Griendt 2006, p. 131-145. 97 Ter controle vraagt de cliënt regelmatig om de zogenaamde ‘schaduwrekening’ die voorziet in een overzicht van de inzet van de betrokken advocaten met het bijbehorende tarief, aldus Lamb 2014, p. 44. 98 Knapen 2013, p. 4. 99 Dullaert & van de Griendt 2006, p. 164; Dullaert 2010, p. 45; Knapen 2013, p. 7. 100 Dullaert 2010, p. 62; Knapen 2013, p. 48. 101 Knapen 2013, p. 21. 102 Dullaert & van de Griendt 2006, p. 164. 103 Dullaert 2010, p. 42. 95

19


4.3 Verandering positie advocaat De luxe positie van de advocaat – waarbij hij zelf zijn tarief vaststelde en zijn 104 cliënten uitkoos – is verleden tijd. Zijn ambt staat gezien de financiële crisis, de kritische houding van de cliënt en de digitalisering behoorlijk onder druk. Deze drie impulsen dwingen de advocaat tot ontwikkeling maar dit wordt door enkele barricades binnen de advocatuur tegengehouden. Ik noem de vier belangrijkste. Allereerst de bedrijfscultuur van deze sector. Tradities staan hoog in het vaandel en de advocaat geeft doorgaans laat aan nieuwe ontwikkelingen en technologieën 105 toe. Deze behoudendheid belemmert de introductie van nieuwe maatregelen en 106 gevolglijk ook van nieuwe verdienmodellen. Deze traditionele opstelling is ook terug te vinden in de managementstructuur van het merendeel van de kantoren, wat ik als tweede obstakel kwalificeer. Alvorens een nieuw bedrijfs- en verdienmodel kan worden ingevoerd, is instemming van alle partners nodig. Gezien vaak de grote diversiteit aan expertise, karakter en leeftijd is dit niet altijd 107 gemakkelijk. Ten derde is er een gebrek aan kennis van de technologie en de 108 voordelen van de inzet hiervan binnen de kantoren. Tot slot gaat verandering gepaard met een grote financiële investering, waar de balans doorgaans geen 109 ruimte voor laat. Deze vier barricades dienen door het advocatenkantoor doorbroken te worden wil het kunnen anticiperen op de drie maatschappelijke trends. Per trend zal hieronder een beschrijving volgen van diens effect op het beroep van de advocaat. Tot slot zal ik verder uitwijden over de persoonlijke ontwikkeling die de advocaat dient te ondergaan om hierop aan te kunnen sluiten. Allereerst de eerstgenoemde stimulans. De recessie heeft als gevolg dat uit kostenbesparend oogpunt steeds meer juridische werkzaamheden binnen het bedrijf worden gehouden, zogenoemd in house. Dit betekent dat het takenpakket van de bedrijfsjuristen uitgebreid wordt en dat er daarmee een concurrerende 110 positie ten opzichte van de advocaat verworven wordt. Daarnaast wordt het zogenaamde outsourcen als oplossing geopperd voor een goedkopere uitvoering van de advocatuur. Dit houdt in dat de werkzaamheden van een dossier worden opgesplitst en een deel in- of extern wordt uitgevoerd door goedkopere krachten 111 zoals paralegals of HBO-juristen. Deze werkwijze zal verandering brengen in de 112 inhoud en omvang van het (resterende) werk van de advocaat. Ten tweede de invloed van de kritische cliënt op de positie van de advocaat. Nu de cliënt in veel gevallen niet meer bereid is om voor standaardwerk de hoofdprijs te betalen, wordt de advocaat dienvolgens door hem aangemoedigd zijn werk te 104

Dullaert 2010, p. 44; Knapen 2014, p. 22. Susskind 2010, p. 22. 106 ING Economisch Bureau 2013, p. 4. 107 Idem. 108 ING Economisch Bureau 2014, p. 5. 109 ING Economisch Bureau 2013, p. 4. 110 Dullaert 2010, p. 43; Susskind 2013, p. 62-75. 111 Voorspeld wordt dat de HBO-juristen voornamelijk concurrentie zullen opleveren in de MKB-praktijk omdat zij over het algemeen goed zijn opgeleid en in staat zijn naar behoren standaard juridisch werk te verrichten, aldus Dullaert & van de Griendt 2006, p. 166; Dullaert 2010, p. 45. 112 Tijdens het American Bar Association Congres van 2010 was outsourcing onderwerp van gesprek. Toentertijd werd gesteld dat door outsourcing slechts 1 à 1,5 % van de werkzaamheden uitbesteed wordt en daarmee nog niet de grootste bedreiging voor de advocatuur, aldus Dullaert 2010, p. 45. 105

20


standaardiseren en te systematiseren. Deze vorm van normalisatie wordt ook wel 113 commoditization genoemd. Commoditization beperkt zich tot juridisch werk dat zo alledaags is dat het beschikbaar kan worden gesteld op het internet 114 (commodities). Mede gezien het feit dat hier geen financieel voordeel (meer) uit te halen is, staat het merendeel van de advocaten hier sceptisch tegenover. Tot slot de stimulans van de digitalisering. Waar in het verleden het gereedschap van de advocaat nog uit pen en papier bestond, zijn deze vandaag de dag vervangen 115 door email en digitale stukken. Om kosten te besparen is de advocaat gedwongen 116 systemen en processen verder te automatiseren. De nadruk ligt met name niet op de investering in software die gericht is op de commerciële ontwikkeling of een efficiënte administratievoering. De technologie is namelijk ten aanzien van deze organisatieonderdelen vaak al bij kantoren ingevoerd. Kansen liggen daarentegen in de inzet van de technologie bij het procesmatiger werken en het 117 relatiemanagement met cliënten. Het advocatenambt krijgt daardoor een andere invulling en de vraag naar traditionele advocaten neemt af. Susskind voorspelt als gevolg hiervan de komst van innovatieve functieomschrijvingen, waarvan ik de drie meest relevante onder de aandacht breng. Allereerst zal voor het werk dat niet door computers vervangen kan worden, hulp van juridische experts nodig zijn. Cliënten verwachten werk van hoogstaande kwaliteit maar hechten daarnaast ook veel waarde aan een sterke persoonlijke band waar gebouwd en vertrouwd op kan worden. Deze twee kernelementen van expertise (expert) en vertrouwen (trust) komen terug in de naam die Susskind voor deze betrouwbare juridische 118 expert geeft, de expert trusted adviser. De tweede categorie banen die Susskind voorstelt voorziet in de combinatie van juridische met technologische kennis. De advocaat die weet heeft van digitale technieken kan meewerken aan de digitalisering van juridische kennis. Om kosten te drukken zou hij een aantal werkzaamheden – waarbij casuïstisch maatwerk niet nodig is – kunnen laten uitvoeren door digitale processen. Enkele titels van banen in dit genre zijn the legal 119 knowledge engineer en the legal technologist. Tot slot is Susskind van mening dat het ambt een multidisciplinair karakter dient te krijgen doordat advocaten hun capaciteiten uitbreiden. Kennis van meerdere disciplines maakt het mogelijk de cliënten van een compleet advies te voorzien. The legal hybrid – aldus deze laatste groep – kan bijvoorbeeld het recht combineren met kennis van 120 (organisatie)psychologie, bedrijfskunde en (management)consultancy.

113

Dullaert 2010, p. 43; ING Economisch Bureau 2014, p. 5; Susskind 2013, p. 25-28. Voor een uitgebreide beschrijving van het proces van commoditization verwijs ik naar Susskind 2013, p. 23-28. 115 Voor een vergelijking van het recht in het heden en verleden verwijs ik naar bijlage G. 116 Dullaert 2010, p. 62; Susskind 2013, p. 109. 117 ING Economisch Bureau 2012, p. 5; ING Economisch Bureau 2014, p. 5, 24. 118 Susskind 2013, p. 109-110. 119 Susskind 2013, p. 110-113. 120 Susskind 2013, p. 113. 114

21


Wil de advocaat niet het risico lopen zijn baan te verliezen, zal hij dus meer moeten excelleren in de vaardigheden die noch door de bedrijfsjurist, noch door de digitalisering vervangen kunnen worden. Nu meer als ooit tevoren zal hij zich op 121 moeten stellen als een persoonlijke adviseur en gesprekspartner. Het hebben van 122 sociale vaardigheden, geduld en een luisterend oor zijn hierbij onmisbaar. Heden ten dage wordt er steeds meer waarde gehecht aan de sociale, organisatorische en 123 communicatieve vaardigheden – ook wel de soft skills genoemd. Met een goede dosis aan soft skills is een advocaat veel beter in staat zichzelf te presenteren, het kantoor te vertegenwoordigen en zich in te leven in de situatie van de cliënt. 124 Hierdoor kan hij klanten aan zich blijven binden. Om zich in de situatie van de cliënt te kunnen verplaatsen is geen ontkomen meer aan kennis van het ondernemerschap. Ondernemerschap lijkt wel dé activiteit van ste de 21 eeuw te zijn en verdedigd wordt dan ook dat dit de belangrijkste 125 competentie is om welvaart te realiseren. Bij implementatie hiervan in de advocatuur snijdt het mes aan twee kanten; het verhoogt enerzijds de kwaliteit van het advies aan de cliënt, anderzijds bevordert het de organisatie binnen het advocatenkantoor. De advocaat met zogenaamde business sense weet beter structuur in zijn kantoor aan te brengen en de acquisitie van nieuwe cliënten te 126 beheren. Uit onderzoek is reeds gebleken dat de combinatie van de advocatuur 127 met het ondernemerschap in groei resulteerde. De advocaat Alberdink Thijm verdedigt dat het ondernemerschap voor advocaten van zulke essentiële waarde is, dat dit als moeder van alle kernwaarden of als zevende kernwaarde beschouwd 128 moet worden. Deze stelling is bevestigd in de rapportage van onderzoek in de 129 advocatuur vanuit de financiële sector.

4.4 Slotsom De kredietcrisis, de groei van de informatietechnologie en de internationalisering hebben de positie van zowel de cliënt als de advocaat in vergaande mate beïnvloed. Zij hebben de cliënt kritischer gemaakt ten aanzien van de declaratiebedragen en hij is eveneens minder loyaal om bij één advocaat te blijven indien deze niet de beste prijs aanbiedt. Daarnaast zoekt hij in een advocaat niet alleen iemand die een expert is op juridisch gebied, maar ook een bedrijfspartner om mee te sparren. Om aan deze vraag te kunnen voldoen krijgt het ambt van de advocaat een andere invulling waarbij kennis van de technologie, het ondernemerschap en communicatieve vaardigheden een must is.

121

Dullaert 2010, p. 41. Bannier 2011, p. 111. 123 Fenstra 2012, p. 46. 124 Knapen 2014, p. 23. 125 Voorspeld wordt dat in 2025 ondernemerschap naast innovatie en klantgerichtheid, een hard vereiste is voor advocatenkantoren, aldus ING Economisch Bureau 2013, p. 7; Strikwerda 2014, p. 10. 126 Dullaert & van de Griendt 2006, p. 13. 127 Idem. 128 Alberdingk Thijm 2007, p. 140. 129 ING Economisch bureau 2013, p. 7. 122

22

Verdienmodellen

5

Verdienmodellen

5.1 Intro Het ideale verdienmodel is financieel haalbaar voor de cliënt, laat de kwaliteit van het werk intact en gaat niet ten koste van de winst van het kantoor. Daarnaast is van belang dat de declaratie transparant kan worden opgesteld. Regelmatig komt het voor dat cliënten vragen om één dienst maar dat de rekening wordt aangedikt met andere kosten. Zonder direct te moeten veranderen van verdienmodel, kan dit eenvoudig opgelost worden door het zogenaamde ‘loskoppelen’ van de persoon met het werk. Dit wil zeggen dat wanneer bijvoorbeeld een partner gevraagd wordt een hoogwaardig advies te schrijven en een advocaat-stagiaire hieraan meewerkt, slechts het uurtarief van de partner in rekening wordt gebracht. De cliënt heeft 130 immers niet gevraagd om de inzet van de stagiaire. Innovatiever is echter de ontwikkeling en inzet van alternatieve verdienmodellen. De advocaat is daarbij niet gebonden aan een specifiek format en voorspeld wordt 131 dan ook dat het aantal varianten zal toenemen. Voor dit onderzoek worden de modellen behandeld die vandaag de dag bekend zijn en gebruikt worden, waarbij 132 het uurtarief model als standaard fungeert. Om deze reden gaat het bij de bespreking van alternatieve verdienmodellen om vormen die niet gebaseerd zijn op 133 de betaling op uurbasis. Er zijn echter kantoren die varianten op het uurtarief model gebruiken en ook aan deze vormen het bijvoeglijk naamwoord ‘alternatief’ geven. Nu de basis hiervan alsnog de rekeningsom per uur is, kan niet van een 134 volwaardig alternatief gesproken worden. Zodoende zullen twee categorieën besproken worden; de varianten op het uurtarief model en de ‘echte’ alternatieven. Deze groepen verschillen niet alleen qua structuur, ook is gebleken dat het resultaat van het gebruik hiervan ongelijk is. Het uurtarief model en de varianten daarop sporen de kantoren namelijk niet aan hun efficiëntie te verhogen en hun uitgaven te verlagen. De zogenaamde ‘efficiëntie- en innovatieprikkel’ ontbreekt, zie ter illustratie bijlage D. In de paragrafen 5.2 en 5.3 zal per verdienmodel uitgelegd worden wat deze precies inhoudt en wat de voor- en nadelen zijn. Vervolgens zullen zij aan een aantal criteria getoetst worden, waarbij de wens van de cliënt de maatstaf is. Het eindresultaat van deze toets geeft dan ook weer in hoeverre het (alternatieve) verdienmodel gunstig is voor de cliënt. De uitkomsten hiervan worden in paragraaf 5.4 met elkaar vergeleken. In afbeelding 5.1 volgt allereerst een toelichting op het toetsingskader.

130

Knapen 2013, p. 24. Ellingburg, Fox & Levinson 2010, p. 16. 132 De mogelijkheid van gratis dienstverlening wordt in deze bespreking buiten beschouwing gelaten nu in de jurisprudentie is bepaald dat de vergoeding kostendekkend dient te zijn en moet voorzien in een bescheiden salaris, zie ook HvD 10 november 1997, nr. 2589, Advocatenblad 1999, p. 514; HvD 9 februari 1998, nr. 2474, Advocatenblad 1999, p. 346. 133 Lamb 2014, p. 17. 134 Lamb 2014, p. 18-19. 131

23

Verdienmodellen

Toetsingskader

Toelichting

Bevordering relatiemanagement

Dit criterium ziet op twee componenten van de relatie tussen de advocaat en de cliënt. Ten eerste wordt in dit kader getoetst of het verdienmodel het behoud van een langlopende relatie ten goede komt. Ook kan het zijn dat een cliënt specifiek één bepaalde advocaat inschakelt omdat hij aan hem de zaak toevertrouwt en derhalve de wens heeft dat het door hem wordt opgelost, zonder inschakeling van andere (hulp)bronnen en/of medewerkers. In dat geval gaat het om het behoud van de hechte relatie tussen partijen en de loyaliteit vice versa.

Inzicht tariefopbouw

Bij deze toetssteen wordt gekeken of het verdienmodel het voor de cliënt voorspelbaar maakt hoe hoog de eindfactuur zal zijn en of inzicht wordt verkregen in de opbouw van de declaratie. Van belang is of voor de cliënt bekend is waarvoor, voor wie en hoeveel hij betaalt.

Kwaliteit werk

Bij deze norm wordt gekeken of met de inzet van het verdienmodel de kwaliteit van het werk wordt aangetast, bijvoorbeeld doordat het werk door een ander wordt uitgevoerd.

Kostenbesparend voor cliënt

Deze maatstaf controleert of het verdienmodel een verlaging van het factuurbedrag als gevolg heeft.

LPM vereist

Legal Project Management (aldus: ‘LPM’), houdt in dat een kantoor bij aanvang van een zaak overzichtelijk in kaart brengt welke werkzaamheden uitgevoerd moeten worden en welke kosten daarmee gepaard gaan.135 Tevens wordt ook de haalbaarheid en de werkdruk in deze weergave opgenomen. LPM zorgt voor transparantie voor beide partijen. LPM is voor een kantoor een grote investering qua werk, tijd en geld.

Resultaat

Samenvattend wordt een beoordeling gegeven in hoeverre dit verdienmodel gunstig voor de cliënt is. Hij zal immers de spil van de 21-eeuwse relatie zijn.

Normering

+ = het verdienmodel doorstaat de toetsing positief

+/- = het verdienmodel doorstaat de toetsing met een gemiddelde uitkomst

-

Afbeelding 5.1: Toelichting toetsingskader

135

Knapen 2013, p. 22, 29.

= het verdienmodel doorstaat de toetsing negatief

24

Verdienmodellen

5.2 Varianten uurtari ef model 5.2.1 Volumekorting Volumekorting betekent dat er een bepaalde korting berekend wordt – hetzij over de gehele declaratie, hetzij over de uren die gespendeerd worden na een bepaalde 136 grensomzet. Dit model wordt vaak toegepast bij declaraties aan grote cliënten. Een voordeel is dat met behulp van deze korting kantoren het aantrekkelijker maken om zaken te doen die supplementair zijn op de initiële zaak. Daarnaast kan 137 het ook als een vorm van beloning gezien worden voor een langlopende relatie.



Kwaliteit werk


LPM vereist

Resultaat

+

+/-

+

+/-

-

+

Afbeelding 5.2

5.2.2 Urenplafond Deze declaratieafspraak houdt in dat de advocaat met zijn cliënt een maximum aantal uren overeenkomt waarvoor de cliënt betaalt. Elk uur meer dat aan de zaak gewijd is, zal niet in de declaratie meegenomen worden. Een urenplafond kan voordelig zijn voor kantoren die in staat zijn hun expertise goed in kaart te brengen en exact weten hoe deze zo effectief mogelijk wordt ingezet. Om deze reden kan het ook het beste toegepast worden bij routine-werkzaamheden waarvan de 138 benodigde arbeid goed in te schatten is. Ook vanuit het gezichtspunt van de cliënt kan deze betalingswijze goed uitpakken. Zeker wanneer hij krap bij kas zit, maakt de voorspelbaarheid van de hoogte van de eindfactuur de afweging om met de 139 advocaat in zee te gaan een stuk makkelijker. In de Nederlandse praktijk wordt voor dit verdienmodel ook vaak de Engelse term cap of capped hourly rate gebruikt.



Kwaliteit werk


LPM vereist

Resultaat

+

+

+/-

+/-

+

+

Afbeelding 5.3

136

Lamb 2014, p. 18. Ellingburg, Fox & Levinson 2010, p. 17. 138 S. van Dyke, ‘A marketer’s guide to alternative billing methods’, Law Firm Marketing News 8 december 2009, te vinden op: lawmarketing.com/a-marketers-guide-to-alternative-billing-methods/ (laatst geraadpleegd op 29 juni 2015). 139 Idem. 137

25

Verdienmodellen

5.2.3 Gemengd tarief Bij het betalen op basis van een gemengd tarief hanteert het advocatenkantoor voor de declaratie één uurtarief, ongeacht de positie of ervaring van de betrokken advocaat(-stagiaire). Nadeel van deze structuur is dat kantoren hun duurdere advocaten zo min mogelijk inzetten en het gros van het werk laten doen door de goedkopere junioren. Dit heeft als gevolg dat het grootste deel van het dossier behandeld wordt door advocaten met minder ervaring, hetgeen ten koste van de 140 kwaliteit gaat.



Kwaliteit werk


LPM vereist

Resultaat

+/-

-

-

+/-

-

-

Afbeelding 5.4

5.2.4 Opsplitsing kostenposten Het opsplitsen van kostenposten is eigenlijk één van de eerste stappen van het 141 proces van commoditization. Een zaak wordt opgesplitst in verschillende werkzaamheden, waarna vervolgens aan ieder onderdeel een passend tarief 142 gekoppeld wordt. Door deze verschillende bedragen op te tellen ontstaat 143 uiteindelijk de eindfactuur. De trend heerst om na opsplitsing vervolgens een deel van de werkzaamheden uit 144 te besteden (outsourcen). Dit is geen direct alternatief voor het factureren maar 145 heeft wel degelijk een kostenbesparend effect. De behoudende advocaat en cliënt omarmen deze vorm van doorgeven van werk niet nu de zaak vaak aan de 146 advocaat persoonlijk is toevertrouwd.



Kwaliteit werk


LPM vereist

Resultaat

-

+

+/-

+

+

+/-

Afbeelding 5.5

140

Ellingburg, Fox & Levinson 2010, p. 18; Lamb 2014, p. 19. Zie tevens paragraaf 4.3. In de Verenigde Staten wordt dit ‘opknippen’ van werkzaamheden ookwel unbundling genoemd, aldus Dullaert 2010, p. 78; Susskind spreekt van decomposing, aldus Susskind 2013, p. 29-31. 143 Het tarief voor een commodity zal daarbij beduidend lager zijn dan voor specifiek maatwerk, aldus Dullaert & van de Griendt 2006, p. 90; Susskind 2013, p. 20. 144 Een voorbeeld van een instantie waaraan werk kan worden uitbesteed is SupportlawyerOnLine. Naast het verrichten van online juridisch-redactionele werkzaamheden, zoekt dit bedrijf een bepaald juridisch vraagstuk uit. De advocaat kan het product eenvoudig gebruiken in zijn eigen stukken, te vinden op: www.supportlawyeronline.nl (laatst geraadpleegd op 29 juni 2015). 145 Knapen 2013, p. 51. 146 Knapen 2013, p. 52. 141 142

26

Verdienmodellen

5.3 Alternatieve verdi enmodellen 5.3.1 Vaste prijs Fixed fee of flat rate – de veelgebruikte Engelstalige synoniemen voor dit verdienmodel – omvatten het model waarbij voor de behandeling van de zaak een vaste prijs wordt afgesproken. Dit kan in verschillende vormen zoals een vast bedrag voor het gehele portfolio van lopende zaken, per fase in de procedure of per type 147 zaak. Van belang is dat de advocaat in staat is inzicht te verschaffen in de benodigde tijd per onderdeel van de zaak. Dit overzicht kan verkregen worden door 148 gebruik van LPM. Een vaste prijs is toepasbaar bij diverse soorten zaken maar wordt als te risicovol ervaren 149 wanneer het gaat om procederen. De voordelen van dit model zijn de voorspelbaarheid van de hoogte van de einddeclaratie, verlaging van de administratieve taken van het kantoor en de prikkel voor de advocaat om de zaak zo efficiënt mogelijk af te 150 handelen. De enige manier om winst te behalen bij een vaste prijs is immers om de kantoorkosten te verlagen, zie afbeelding 5.6. Als nadelig wordt ervaren dat advocaten hierbij Afbeelding 5.6 Bron: Lamb 2014, p. 54. geneigd zijn een te hoge prijs te vragen. Zodoende kan de eindprijs zelfs duurder uitvallen dan wanneer verrekend zou zijn 151 op basis van een uurtarief. Als ‘voorloper’ op dit model wordt aanbevolen de cliënt beter op de einddeclaratie voor te bereiden door bij de start van een zaak een 152 ‘ongeveer-prijs’ met bijbehorende marges voor te leggen.



Kwaliteit werk


LPM vereist

Resultaat

+

+

+/-

+/-

+

+/-

Afbeelding 5.7

5.3.2 Abonnement Betalen op abonnementsbasis houdt in dat de cliënt in eerste instantie een vast bedrag betaalt per maand, waarvoor hij in ruil een x aantal uur juridische dienstverlening krijgt. Indien het gestelde maximum overschreden wordt, zullen deze extra uren de declaratie verhogen. Een abonnement is een bekend 147

Bolsius 2015, p. 15; Lamb 2014, p. 28-29. Zie tevens de toelichting in afbeelding 5.2. 149 Knapen 2013, p. 14; Lamb 2014, p. 50. 150 Lamb 2014, p. 28, 132. 151 Knapen 2013, p. 27-28. 152 Knapen 2013, p. 11, 28. 148

27

Verdienmodellen

declaratiemodel bij andere vormen van dienstverlening, zoals bij een 153 telefoonabonnement. Deze declaratievorm is geschikt voor cliënten die een langlopende relatie met hun advocaat hebben of willen aangaan en op regelmatige 154 basis juridisch advies verlangen. Een variant van het abonnement is de strippenkaart. De strippenkaart staat net als het abonnement voor een x aantal uur juridische dienstverlening, zij het dat bij een strippenkaart een bepaalde korting 155 berekend wordt. De voordelen van een abonnement zijn synoniem aan de voordelen van het vaste prijs model. Daarnaast zorgt een abonnement voor inkomensgarantie voor de 156 advocaat, waarvoor in ruil de cliënt van zijn beschikbaarheid is verzekerd. Risico is echter wel dat de advocaat niet geprikkeld wordt de zaak binnen de reikwijdte van het abonnement af te handelen, aangezien bij overschrijding van de limiet ook deze extra arbeid uitbetaald wordt.



Kwaliteit werk


LPM vereist

Resultaat

+

+

+

-

+/-

+/-

Afbeelding 5.8

5.3.3 Aanpassing naar gelang waarde Uitgangspunt bij betaling naar gelang waarde is dat het tarief afgestemd is op de 157 toegevoegde waarde van het advies voor de cliënt. De eindfactuur is vanuit het 158 gezichtspunt van de cliënt in lijn met de waarde van de verrichte arbeid. Het belang van de cliënt wordt daarmee voorop gesteld en de advocaat neemt een deel van het risico over. Essentieel is dat er volledige overeenstemming wordt bereikt tussen partijen. Indien hier namelijk geen sprake van is zal de cliënt niet tevreden zijn en dienvolgens een (te) lage vergoeding betalen. In dit soort situaties, waarbij de advocaat juridisch gezien goed werk levert maar uiteindelijk toch de zaak 159 verliest, riskeert de advocaat een groot financieel verlies.

153

Knapen 2013, p. 9. Bolsius 2015, p. 15. 155 Ter illustratie: het advocatenkantoor DOEN Legal biedt een juridische strippenkaart aan voor € 1.000,die gelijk staat aan vijf uren juridische dienstverlening, die normaliter tezamen € 1.250,- zouden kosten, te vinden op: www.doenlegal.nl/kosten/strippenkaart/ (laatst geraadpleegd op 29 juni 2015). Ook de instantie SupportLawyerOnline hanteert een vergelijkbaar systeem waarbij de mogelijkheid geboden wordt om een 5- of 10-rittenkaart te kopen. Hoe hoger het aantal ritten, hoe lager de prijs per uur, te vinden op: www.supportlawyeronline.nl/wat-wij-voor-u-doen/ (laatst geraadpleegd op 29 juni 2015). Vergelijkbaar zijn tot slot de ‘frequent-flyer credits’ van advocatenkantoor De Brauw Blackstone Westbroek, aldus De Brauw Blackstone Westbroek 2014, p. 15. 156 Ellingburg, Fox & Levinson 2010, p. 19; Lamb 2014, p. 123. 157 Knapen 2013, p. 31; Susskind 2013, p. 18. 158 Lamb 2014, p. 121. 159 Lamb 2014, p. 30. 154

28

Verdienmodellen

Om de cliënt wel een rol te laten spelen in de waardering van het werk, zonder dat de advocaat dit risico loopt, kan de zogenaamde value adjustment line (vrij vertaald als herwaarderingsmogelijkheid of aanpassing naar gelang waarde) ingezet worden. Dit houdt in dat de Afbeelding 5.9: Value adjustment line factuur uit gaat van een initiële financiële Bron: www.valoremlaw.com/valuebijdrage maar dat onder het eindbedrag adjustment-line. 160 ruimte wordt gelaten voor een eenmalige verhoging of verlaging. Dit is een extra prikkel voor de advocaat om goed te presteren nu de mogelijkheid wordt geboden hem hiervoor te belonen. Een verlaging van het bedrag spoort de advocaat aan zijn praktijk en werkwijze te veranderen ten behoeve van het behoud van de relatie. Zie als voorbeeld afbeelding 5.9. Bevordering relatiemanagement


Kwaliteit werk


LPM vereist

Resultaat

+

+/-

+

+/-

-

+

Afbeelding 5.10

5.3.4 Inhouding & bonus Inhouding Net als de value adjustment line, bieden ook deze betalingsvormen de cliënt de mogelijkheid zeggenschap te hebben over de eindprijs. Bij ‘inhouding’ wordt tussen partijen een percentage van de initiële prijs afgesproken dat op een later moment 161 betaald zal worden. De hoogte van het percentage evenals het moment van 162 betaling kan afhangen van de mate van tevredenheid van de cliënt. Bonus Het concept van de ‘bonus’ is grotendeels vergelijkbaar met inhouding, zij het dat er geen bedrag is afgesproken en het aan de cliënt wordt overgelaten de hoogte 163 hiervan te bepalen. Bij een bonus wordt de advocaat niet gestraft voor het 164 verliezen van de zaak, hij loopt slechts de kans op ontvangst van een toeslag mis. Deze categorie van factureren zorgt voor kwalitatief goed werk en een effectieve en 165 accurate communicatie. De advocaat wordt namelijk meer bewogen de rol aan te nemen van vertrouwenspersoon door wie de belangen van cliënt voorop worden gesteld, in plaats van een juridische dienstverlener waar maandelijks een bedrag aan wordt overgemaakt. Daarnaast is een bijkomend effect dat de cliënt betrokken blijft bij de zaak, nu hij een doorlopende controletaak heeft om de dienstverlening 160

Een afwijkende vorm van dit verdienmodel is de vorm van factureren ‘waardebepaling achteraf (WBA)’ die het advocatenkantoor DOEN Legal hanteert. Bij kleine, bijzondere zaken vragen zij vooraf geen vergoeding maar achteraf wordt aan de cliënt de mogelijkheid geboden om op vrijwillige basis de waarde van het werk te bepalen en dit over te maken, te vinden op: www.doenlegal.nl/kosten/waardebepaling-achteraf/ (laatst geraadpleegd op 29 juni 2015). 161 Bolsius 2015, p. 15. 162 Lamb 2014, p. 25. 163 Idem. 164 Ellingburg, Fox & Levinson 2010, p. 19. 165 Lamb 2014, p. 30.

29

Verdienmodellen 166

uiteindelijk te kunnen waarderen. Tot slot heeft gebruik van inhouding of bonus als minder positief gevolg dat kantoren geneigd zijn aanvullende (senior) expertise 167 in te zetten om de kans op een goed resultaat te verhogen. Zo wordt er relatief veel extra tijd en geld aan de zaak gespendeerd. Bevordering relatiemanagement


Kwaliteit werk


LPM vereist

Resultaat

+

+

+

+/-

-

+

Afbeelding 5.11

5.3.5 Succesafhankelijke vergoeding Deze categorie wordt vaak verward met de zojuist besproken bonus of met de bekende no cure no pay-afspraak. Onderstaande uitleg helpt dit misverstand uit de weg. Bij een succesafhankelijke vergoeding maken partijen de afspraak dat bij het 168 behalen van een bepaald resultaat een extra bedrag betaald wordt. Van dezelfde strekking is de afspraak dat bij verlies van de zaak een lager uurtarief wordt 169 gedeclareerd dan bij winst. In tegenstelling tot de bonus wordt de advocaat bij deze vorm wel beboet voor het niet bereiken van het afgesproken resultaat. Het bedrag moet in ieder geval kostendekkend zijn en in een summier salaris 170 voorzien. Een succesafhankelijke vergoeding is niet gelijk aan de no cure no payafspraak nu de advocaat bij deze laatstgenoemde overeenkomst geen enkele vergoeding zou ontvangen bij verlies van de zaak. Een succesafhankelijke beloning is niet gepast bij zaken waarvan de uitkomst betrekkelijk zeker is. In dat geval zou de advocaat weinig risico dragen en er haast 171 zeker van zijn het hoge bedrag te ontvangen. Risico bij dit model is dat de advocaat eerder geneigd is een schikking te accepteren om tijd en kosten te 172 besparen. Daarmee zou zijn eigen belang prevaleren boven dat van de cliënt. Voordelig aan een succesafhankelijke prijsafspraak is dat het de kwaliteit van het werk bevordert en dat een deel van het risico van de cliënt om de zaak te verliezen 173 verschoven wordt naar de advocaat.



Kwaliteit werk


LPM vereist

Resultaat

+/-

+

+

+/-

-

+

Afbeelding 5.12 166

Ellingburg, Fox & Levinson 2010, p. 19. Lamb 2014, p. 26. 168 Zo kan bijvoorbeeld afgesproken worden dat bij winst van de zaak 130% van het afgesproken honorarium wordt betaald en bij verlies slechts 70%. 169 HvD 9 februari 1998, nr. 2474, Advocatenblad 1999, p. 346. 170 HvD 10 november 1997, nr. 2589, Advocatenblad 1999, p. 514; HvD 9 februari 1998, nr. 2474, Advocatenblad 1999, p. 346. 171 Lamb 2014, p. 137. 172 Faure, Fernhout & Philipsen 2009, p. 30. 173 Faure, Fernhout & Philipsen 2009, p. 34, 98. 167

30

Verdienmodellen

5.3.6 No cure no pay & quota pars litis No cure no pay No cure no pay is de afspraak waarbij aan de cliënt niets in rekening wordt gebracht 174 wanneer er geen gunstig resultaat behaald wordt. Dit is aldus geen inspanningsmaar een resultaatsverplichting in de meest enge vorm. Heeft de advocaat de dienst tot een goed einde gebracht, dan heeft hij recht op een beloning gelijk aan 20% van 175 het toegewezen bedrag. Een voordeel van deze regeling is dat het de drempel om een advocaat in te schakelen verlaagt. Daarnaast wordt de onzekerheid over het 176 inkomen van de advocaat deels weggenomen door de beloofde premie bij winst. 177 Bovendien zorgen no cure no pay-afspraken voor marktwerking. Tot 1 januari 2014 was no cure no pay in Nederland verboden, nu een dergelijke 178 afspraak in strijd is met het onafhankelijkheids- en partijdigheidsbeginsel. Op grond van deze beginselen mag een advocaat namelijk geen eigen financieel belang hebben in een procedure. Het zou zelfs tot een proactieve houding van de advocaat 179 naar zijn cliënt kunnen leiden. Met ingang van de bovengenoemde datum is een testperiode van vijf jaar aangebroken om no cure no pay toe te staan bij letsel- en 180 overlijdensschadezaken. Dit experiment beoogt het inschakelen van rechtsbijstand te vergemakkelijken voor hen die niet in aanmerking komen voor gefinancierde rechtshulp. 181

Als variant op no cure no pay is in 2006 de no win no fee-afspraak voorgesteld. Een dergelijke overeenkomst gaat in eerste instantie uit van een uurtarief, waarbij de declaratie bij verlies achterwege wordt gelaten en bij winst wordt verhoogd met een succesbeloning. Het verschil met de no cure no pay-afspraak is niet groot, zij het dat de beloning beperkter is en het gefactureerde bedrag in ieder geval kostendekkend. Voorstanders meenden dat deze vorm geen inbreuk maakte op de kernwaarden nu de advocaat geen partij zou zijn bij de zaak. De advocaten waren echter geen voorstander nu zij bij deze variant het volledige risico voor het verlies van de procedure zouden dragen, zonder dat hier een beloning tegenover stond. 182 Uiteindelijk heeft ook de NOvA niet met dit voorstel ingestemd.

174

Nederlandse Orde van Advocaten 2014, p. 3. Bannier 2010, p. 110-111. 176 Kimman 2007, p. 53. 177 Faure, Fernhout & Philipsen 2009, p. 105. 178 Raad van Discipline 17 april 2012, nr. 11-242A, ECLI:NL:TADRAMS:2012:YA2601, r.o. 4.7; Raad van Discipline 10 juni 2013, nr. ZWB 66-2013, ECLI:NL:TADRSHE:2013:YA4418, r.o. 5.1. 179 Rapport Commissie Advocatuur 2006, p. 46. 180 Zie paragraaf 7.4.3 van de Verordening op de Advocatuur. 181 Bannier 2010, p. 111; Rapport Commissie Advocatuur 2006, p. 44-48. 182 Rapport Commissie Advocatuur 2006, p. 47-48. 175

31

Verdienmodellen

Quota pars litis Tot slot quota pars litis. Deze overeenkomst houdt in dat de advocaat een percentage van het behaalde eindresultaat ontvangt. Een dergelijke afspraak wordt door gedragsregel 25 (3) verboden en hier maakt het no cure no pay-experiment 183 geen uitzondering op. Wel toegelaten is de afspraak om bij eenvoudige geldvorderingen het incassotarief of een percentage daarvan als beloning te doen 184 gelden.



Kwaliteit werk


LPM vereist

Resultaat

-

-

+

+/-

-

-

Afbeelding 5.13

5.3.7 Hybride verdienmodel Het hybride verdienmodel staat voor de combinatie van verschillende 185 declareermethoden. Voor ieder onderdeel van de procedure wordt de meest passende verdienstructuur gezocht. Bij transacties komt regelmatig de combinatie van een vaste prijs met een uurtarief voor, bij proceszaken een vaste prijs met een 186 bonus. Deze samenstelling gebeurt in overleg wat voor transparantie in de communicatie, werkzaamheden en declaratie zorgt en een onverwacht hoge factuur voorkomt.



Kwaliteit werk


LPM vereist

Resultaat

+

+

+

+

+

+

Afbeelding 5.14

183

Er zal wel een percentage van het eindresultaat berekend worden maar dit is slechts om de maximale vergoeding van de advocaat te bepalen. Deze mag namelijk niet meer dan 25% van dit bedrag zijn, aldus Nederlandse Orde van Advocaten 2014, p. 4. 184 HvD 10 november 1997, nr. 2589, Advocatenblad 1999, p. 514. 185 De Brauw Blackstone Westbroek 2014, p. 15. 186 Ellingburg, Fox & Levinson 2010, p. 19-20.

32

Verdienmodellen

5.4 Tussenconclusi e I De bestaande verdienmodellen kunnen in tweeën gesplitst worden; enerzijds de groep waarbij de basis een uurtarief blijft en anderzijds de alternatieven waarbij dit geheel losgelaten wordt. Allen zijn in dit hoofdstuk getoetst aan de hand van vijf criteria waarbij voor de cliënt het belang van inzicht in de tariefopbouw, behoud kwaliteit van het werk en de kostenbesparing prevaleren. De overige twee graadmeters zijn meer van belang vanuit het oogpunt van het advocatenkantoor. Bij de analyse van de varianten op het uurtarief model lijken de declaratiemethodes van de volumekorting en het urenplafond de toets het beste te doorstaan. De keuze tussen deze twee hangt af van het soort zaak en de grootte van het kantoor. Bij een traditioneler en kleiner kantoor zal een volumekorting makkelijker implementeerbaar zijn dan een urenplafond, aangezien bij deze laatste vorm LPM vereist is en dit voor deze kantoren doorgaans niet direct haalbaar is. Van de alternatieve verdienmodellen zijn de inhouding, bonus of succesafhankelijke vergoeding voor de cliënt de meest wenselijke. Overeenkomstig bij deze drie is het kenmerk van risico overdracht. Het zal niet direct voor de grootste kostenvermindering zorgen maar de relatie tussen partijen zal aanzienlijk verbeterd worden. Opvallend is de laatste plaats van de no cure no pay-afspraak. Een dergelijke afspraak lijkt in eerste instantie zeer gunstig voor de cliënt, aangezien bij verlies betaling mag uitblijven. De onvoorspelbaarheid van de hoogte van de prijs bij winst van de zaak brengt echter een grote mate van onzekerheid met zich mee. Daarnaast komen de kernwaarden van de onafhankelijkheid en de partijdigheid in het 187 gedrang. Mijns inziens wegen deze nadelen zo zwaar dat – ondanks het lopende experiment voor letsel- en overlijdenszaken – dit verdienmodel niet geschikt is voor de algemene commerciële praktijk. Voor zich spreekt de winnende optie van het hybride verdienmodel, waarbij geplakt en geknipt wordt met de meest gunstige verdienmodellen. Dit is voor partijen de ideale wijze om elkaar nader te komen. De zojuist besproken rangschikking naar 188 voorkeur van de cliënt, is in afbeelding 5.15 weergegeven. Varianten uurtarief model

Alternatieve verdienmodellen

1.

Volumekorting

1.

Hybride verdienmodel

2.

Urenplafond

2.

Aanpassing naar gelang waarde

3.

Opsplitsing kostenposten

3.

Inhouding & bonus

4.

Gemengd tarief

4.

Succesafhankelijke vergoeding

5.

Abonnement

6.

Vaste prijs

7.

No cure no pay & quota pars litis

Afbeelding 5.15 187 188

Rapport Commissie Advocatuur 2006, p. 46. NB: Bij rangschikking naar gelang de voorkeur van de advocaat zou dit een haast omgekeerde volgorde opleveren. Daarbij zou gebruik van een vaste prijs of een abonnement bovenaan staan. Beide vormen zorgen voor inkomenszekerheid en de advocaat wordt hierbij gemotiveerd het werk zo efficiënt mogelijk uit te voeren.

33

Verdienmodellen en het (ethisch) normenkader

6 Verdienmodellen en het (ethisch) normenkader 6.1 Welke normen stellen grenzen aan de w ijze van declar eren? 6.1.1

Intro

Al sinds het Romeinse tijdperk dient de advocaat zijn nobile officium waar te maken. De lat om aan de eisen van behoorlijk gedrag te voldoen ligt daarbij hoger dan bij de 189 gemiddelde burger. De vraag is waar de grenzen van behoorlijk gedrag liggen ten aanzien van het declareren en verdienen. De gedragsregels worden genormeerd door de Advocatenwet waarvan de drie normen van artikel 46 een duidelijk houvast bieden. Op grond van deze wettelijke bepaling dient de advocaat ten eerste zorgvuldig met de cliënt en diens belangen om te gaan, ten tweede geen inbreuk te maken op de verordeningen van de NOvA en tot slot te handelen zoals een behoorlijk advocaat betaamt. Deze laatste norm wordt gezien als de belangrijkste, nu men ervan overtuigd is dat een behoorlijk 190 advocaat zich tegelijkertijd aan de overige normen houdt. De Advocatenwet is onderworpen aan de tuchtrechtspraak en het is deswege de tuchtrechter die 191 toezicht houdt op de naleving hiervan. De norm ‘zoals een behoorlijk advocaat betaamt’ is open van karakter. Voor de inkleuring hiervan kan de tuchtrechter allereerst een beroep doen op de gedragsregels. Deze niet bindende regels geven de interne beroepsopvattingen van 192 de advocatuur weer. Daarnaast wordt aan de behoorlijkheid van de advocaat 193 vorm gegeven door de zogenaamde ‘kernwaarden’. Dit zijn zes essentialia voor behoorlijk gedrag en zijn van dermate groot belang dat ze zelfs als een conditio194 sine-qua-non worden gezien. Naast de gedragsregels en de kernwaarden zorgden de Verordening op de praktijkuitoefening (onderdeel resultaat gerelateerde Beloning) en de Wtbz voor richtlijnen in dezen maar zoals in paragraaf 2.1 genoemd, is diens geldigheid verleden tijd. Het zijn nu de Verordening op de advocatuur en de Wet positie en toezicht advocatuur die leidend zijn. Hieronder volgt een bespreking van de passages uit deze nieuwe wetgeving die betrekking hebben op het verdienmodel van de advocaat. De bijbehorende gedragsregels worden in ditzelfde kader genoemd en zijn tevens terug te vinden in bijlage E.

189

Bannier 2010, p. 21. Idem. 191 Bannier 2010, p. 26. 192 Bannier 2010, p. 27; Bannier 2011, p. 157. 193 Bannier 2010, p. 18; Rapport Commissie Advocatuur 2006, p. 3. 194 Bannier 2010, p. 18. 190

34


6.1.2

Wet positie en toezicht advocatuur

De wet positie en toezicht advocatuur wijzigt onder andere de Advocatenwet, waarbij de voornaamste verandering de wettelijke verankering van de kernwaarden 195 is. Zonder af te willen doen aan de waarde van alle zes de kernwaarden, hebben mijns inziens drie daarvan de meeste betrekking op de advocaat en zijn honorering; te weten de partijdigheid, de onafhankelijkheid en de integriteit. Om deze reden zullen zij hieronder toegelicht worden.

Partijdigheid Partijdigheid houdt in dit verband in dat de advocaat bij het maken van betalingsafspraken zich louter richt op de belangen van de cliënt, zonder daarbij 196 aandacht te schenken aan zijn eigen belang of die van de tegenpartij. Ook de tekst van gedragsregel 5 drukt deze kernwaarde uit. Door het factuurbedrag te koppelen aan het resultaat van de procedure kan het partijdig handelen van de 197 advocaat in het gedrang komen. Dergelijke afspraken zijn daarom op grond van 198 gedragsregel 25 (2) en (3) verboden. Met inachtneming van deze restricties wordt op grond van het eerste lid van diezelfde gedragsregel de hoogte van het salaris vastgesteld aan de hand van een ‘redelijkheidstoets’. Hierbij wordt onder andere naar de waarde van het belang, de draagkracht van de cliënt, de mate van 199 deskundigheid van de advocaat en de spoedeisendheid van de zaak gekeken.

Onafhankelijkheid In tegenstelling tot wat velen denken is deze kernwaarde niet tegenstrijdig met de 200 bovengenoemde partijdigheid. De onafhankelijkheid betreft drie verhoudingen, namelijk ten opzichte van de overheid, de rechter en tot slot de cliënt. Omwille van het onderwerp beperk ik mij in deze bespreking tot de laatste. Onafhankelijk jegens 201 de cliënt wil zeggen dat de advocaat zich niet met hem vereenzelvigt. Hij dient in staat te zijn een onafhankelijk en kritisch oordeel over de zaak te vormen zonder 202 eventuele instructies van cliënt te moeten volgen. Hij mag zich daarbij nimmer laten leiden door de grootte van de declaratie of in een belangenverstrengeling terecht komen door financiële of persoonlijke relaties. Bij deze kernwaarde sluiten de gedragsregels 2, 3 en 9 aan.

195

Artikel 10a van de Advocatenwet; Rapport Commissie Advocatuur 2006, p. 14. Bannier 2010, p. 46. 197 Zie tevens paragraaf 5.3.6. 198 Wellicht ten overvloede merk ik op dat no cure no pay en pars quota litis raakvlak hebben met zowel de kernwaarde van de partijdigheid als van de onafhankelijkheid. Om dubbele bespreking te voorkomen vindt slechts bespreking plaats in deze paragraaf. 199 Bannier 2010, p. 108-110; Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum 2008, p. 29. 200 Bannier 2011, p. 17. 201 Rapport Commissie Advocatuur 2006, p. 20. 202 Bannier 2010, p. 51; Bannier 2011, p. 18-19. 196

35


Integriteit Het naar behoren vervullen van de bijzondere maatschappelijke rol van de advocaat 203 is onlosmakelijk verbonden met de integriteit. Het vermogen om integer en betrouwbaar te zijn en zodanig te handelen wordt als de belangrijkste toegevoegde 204 waarde van zijn beroep gezien. Deze kernwaarde wordt ook wel als overkoepelende waarde bestempeld waarbij zij aldus in alle overige beginselen een rol speelt. Zodoende is hier ook geen specifieke gedragsregel aan gewijd, nu iedere 205 gedragsregel hiermee te maken heeft. Zo houdt de integere advocaat de onafhankelijkheid altijd in ogenschouw en weet hij een goede balans te vinden 206 tussen de partijdigheid voor cliënt en de belangen van derden. In aanvulling op wat bij de overige kernwaarden is beschreven, schaar ik onder de noemer van de integriteit het transparant handelen van de advocaat en gevolglijk het transparant omgaan met declaraties. De advocaat dient zijn declaraties inzichtelijk voor de cliënt op te stellen en hem tijdig te wijzen op de financiële gevolgen van het inroepen van zijn hulp. Zodoende luiden ook gedragsregel 25 (4) en 26.

203

Bannier 2011, p. 19. Schaberg 2003, p. 11. 205 Bannier 2010, p. 33. 206 Bannier 2011, p. 20. 204

36


6.1.3

Verordening op de advocatuur

Om structuur te brengen in het verordeningenapparaat van de NOvA zijn alle twaalf 207 verordeningen opgenomen in de enkele Verordening op de advocatuur. Het in afdeling 7.4 verankerde verbod op een resultaatgerelateerd honorarium, komt 208 overeen met de tekst van gedragsregel 25. 209

De Voda heeft tevens een afdeling gewijd aan de klachten- en geschilbeslechting. Ieder advocatenkantoor dient over een eigen kantoorklachtenregeling te 210 beschikken. Het uitgangspunt is dat wanneer een klacht over de hoogte van de declaratie wordt ingediend, dit voor zover mogelijk intern wordt opgelost. Een advocaat wordt daarbij als klachtenfunctionaris aangewezen. Indien dit niet tot het gewenste resultaat leidt, staat de weg naar de civiele rechter open. Naast deze klachtenregeling kunnen partijen overeenkomen dat geschillen worden beslecht 211 door een ander dan de bevoegde rechter, bijvoorbeeld een arbiter. Wanneer de cliënt zijn klacht indient, is de advocaat gehouden hem te informeren over de bestaande regelingen en mogelijkheden, zo luidt tevens de tekst van gedragsregel 27 (1).

6.1.4

Samengevat

Conform artikel 46 van de Advocatenwet dient een advocaat te declareren zoals een behoorlijk advocaat betaamt. Om deze open norm in te vullen gebruikt de tuchtrechter de normen van de gedragsregels en van de kernwaarden. In dit kader zijn de beginselen van de partijdigheid, onafhankelijkheid en de integriteit voornamelijk van belang. Wil de advocaat deze principes naleven, dan is hij genoodzaakt bij het declareren de belangen van de cliënt voorop te stellen. Hoewel de advocaat te allen tijde recht heeft op een redelijk salaris, dient hij voor de meest voordelige weg te kiezen en mag zijn eigen belang daarbij nimmer een rol spelen. Zowel de nieuwe Verordening op de advocatuur als de gedragsregels verbieden aldus no cure no pay- en quota pars litis-afspraken. De integere advocaat is tot slot gehouden zijn cliënt gedurende het gehele proces adequaat te informeren over de hoogte van de declaratie.

207

Droogleever Fortuyn 2014, p. 13. Bannier 2011, p. 146-147; Faure, Fernhout en Philipsen 2009, p. 11; Toelichting op de Verordening op de advocatuur, p. 91, te vinden op: www.advocatenorde.nl/11030/toelichting-voda (laatst geraadpleegd op 29 juni 2015). 209 Zoals reeds genoemd in paragraaf 3.2. 210 Artikel 6.28 van de Verordening op de advocatuur. 211 Artikel 6.29 van de Verordening op de advocatuur. 208

37


6.2 Vallen de v erdienmodellen binnen deze grenzen? 6.2.1 Intro In hoofdstuk 5 is een eerste rangschikking gemaakt van de verdienmodellen die het meest gunstig zijn voor de cliënt. In deze paragraaf zal getoetst worden of deze declaratiestructuren überhaupt aan de normen van de weten regelgeving en de deontologie voldoen. De bespreking van het normenkader in paragraaf 6.1 is samengevat in de toetsmatrijs hieronder in afbeelding 6.1. Aan de hand hiervan zal onderzocht worden in hoeverre de twee categorieën verdienmodellen binnen de grenzen van de tweede (I) en de derde norm (II) van artikel 46 van de Advocatenwet vallen. De uitkomst van de toets in hoofdstuk 5 zal hierbij als volgorde worden 212 aangehouden.

Norm

Verordening/Wet

Kernwaarde en/of gedragsregel

Artikel 46 Advocatenwet

Behartiging belangen cliënt

Verbod op schending verordening van de NOvA

Verordening op de Advocatuur

Afdeling 7.4 Resultaatgerelateerd honorarium gedragsregel(s): 25 (2) (3)

Partijdigheid gedragsregel(s): 3,5, 25 (2) (3)

Handelen zoals een behoorlijk advocaat betaamt

Wet Positie en Toezicht advocatuur

Onafhankelijkheid gedragsregel(s): 2,9

Integriteit gedragsregels 25 (4), 26

Afbeelding 6.1

212

Zie afbeelding 5.16.

38


6.2.2 Toetsing varianten uurtarief model Allereerst de varianten op het uurtarief model. Deze vormen worden niet gelimiteerd door het verbod op een resultaatgerelateerd honorarium van de Voda, noch door gedragsregel 25. Ze zien op een bepaalde korting op de einddeclaratie waarbij het resultaat irrelevant is. Aan de tweede norm van artikel 46 van de Advocatenwet is daarmee voldaan. De derde norm van artikel 46 van de Advocatenwet weegt echter zwaarder. De vormen volumekorting en urenplafond doorstaan ook deze toets. De kernwaarden komen niet in het geding wanneer er een bepaalde korting of urenplafond overeengekomen wordt. Het opsplitsen van de kostenposten lijkt minder in lijn met deze beginselen te zijn. Niet vergeten dient namelijk te worden dat in veel relaties sprake is van een vertrouwensband waarbij de cliënt uitbesteding van taken niet wenselijk acht. Indien dat wel gebeurt zonder voorafgaande afstemming met de cliënt, loopt de advocaat het risico in strijd met gedragsregel 9 te handelen. Bij inzet van deze declaratiemodule is daarom nauw overleg met de cliënt vereist. Tot slot de laatste variant – het gemengde tarief. Hoewel hiermee getracht wordt het uurtarief te verlagen, is de kans groot dat het ten koste gaat van de kwaliteit van het werk aangezien vaak goedkope krachten worden ingezet om verlies tegen te gaan. Dit is niet in het belang van de cliënt en daarmee in strijd met gedragsregel 5. Zodoende luidt de conclusie dat deze vorm van betalen het toetsingskader niet doorstaat. Bovenstaande bespreking is in afbeelding 6.2 samengevat. Varianten uurtarief model 1.

Volumekorting

2.

Urenplafond

3.


4.

Gemengd tarief

Afbeelding 6.2: Resultaat van de toetsing van de varianten op het uurtarief model

39


6.2.3 Toetsing alternatieve verdienmodellen Nummer één van de alternatieve verdienmodellen – te weten het hybride verdienmodel – is een combinatie van verschillende alternatieven. Indien deze de toets doorstaan, zal dit logischerwijs ook betrekking hebben op de toelaatbaarheid van het hybride model. Om deze reden bespreek ik deze niet onafhankelijk maar concludeer ik dat het hybride model de toetsing doorstaat indien het uit modellen bestaat die los van elkaar aan de eisen van deze toetsmatrijs voldoen. Zodoende ga ik hieronder in op de overige betalingsmogelijkheden. De mogelijkheid voor de cliënt om het totale factuurbedrag aan te passen naar gelang de tevredenheid over het werk doorstaat de toets van norm twee van artikel 46 van de Advocatenwet nu de (her)waardering niet in eerste instantie afhankelijk is van het resultaat. Ditzelfde geldt voor de inhouding en de bonus. Ook de derde norm van dit wetsartikel lijkt niet aan deze alternatieven in de weg te staan. Bij deze vormen houdt de cliënt de regie in handen nu hij mag beslissen over een wijziging van de prijs. Daarnaast wordt de advocaat extra gemotiveerd zijn werk naar behoren uit te voeren, wat een pre voor de cliënt is. Deze twee varianten vallen binnen de grenzen van de kernwaarden en de daarbij aansluitende gedragsregels. Een succesafhankelijke vergoeding lijkt in eerste instantie binnen de grenzen van de Voda te blijven nu het niet in strijd is met het verbod op een resultaatgerelateerd honorarium. Een succesafhankelijke vergoeding is in ieder geval kostendekkend en onafhankelijk van het resultaat nu de bedragen en de variabele percentages al vooraf bepaald zijn. Toch lijkt bij een dergelijke afspraak het beginsel van de onafhankelijkheid in gevaar te komen. Zoals reeds genoemd kan de advocaat eerder geneigd zijn een zaak te schikken omdat hij ook dan van inkomen voorzien is en het tijd en kosten bespaart. In dat geval prevaleert het eigen belang van de advocaat wel degelijk boven dat van de cliënt en is daarmee in strijd met gedragsregel 5. Deze betalingsvariant zal daarom de toetsing van de derde norm van artikel 46 van de Advocatenwet strikt genomen niet doorstaan. Voorts de betaling op abonnementsbasis. Nu ook hierbij betaling onafhankelijk is van het resultaat, is aan de tweede norm van artikel 46 van de Advocatenwet voldaan. Zeker indien gebruik wordt gemaakt van de variant van de strippenkaart, is deze vorm kostenbesparend waarmee tegemoet wordt gekomen aan de financiële situatie van de cliënt. Mijns inziens doorstaat deze verdienmethode de toetsing van het gegeven normenkader. Een vaste prijsafspraak is onafhankelijk van het resultaat en daarmee niet in strijd met de tweede norm van artikel 46 van de Advocatenwet. Daarbij zal een advocaat bij een vaste prijs niet snel partijdig handelen, noch komt zijn onafhankelijkheid in het geding. Zodoende kan met enige terughoudendheid geconcludeerd worden dat ook binnen de grenzen van de derde norm van dit artikel gebleven wordt. Gevaar bij deze vorm van betalen is echter wel dat de advocaat een te hoge vaste prijs vraagt. Ik merk op dat dit een vorm van excessief declareren kan zijn en om die reden in strijd met de integriteit. Aldus concludeer ik dat – op voorwaarde dat een redelijke prijs gevraagd wordt – ook deze vorm de toetsing zou doorstaan.

40


Tot slot no cure no pay en quota pars litis. Zoals besproken zijn deze afspraken in 213 strijd met de partijdigheid en de onafhankelijkheid. Ik sluit aldus af met het eindoordeel dat deze categorie niet binnen de grenzen van het gestelde normenkader valt. Een samenvatting van deze bespreking is in afbeelding 6.3 opgenomen. Alternatieve verdienmodellen 1.


2.


3.

Inhouding & bonus

4.


5.

Abonnement

6.

Vaste prijs

7.


Afbeelding 6.3: Resultaat van de toetsing van de alternatieve verdienmodellen

6.3 Tussenconclusi e II In dit hoofdstuk zijn zowel de varianten op het uurtarief als de alternatieve verdienmodellen getoetst aan het wettelijke en ethisch normenkader, zoals weergegeven in afbeelding 6.1. De rangorde die aan het slot van hoofdstuk 5 kon worden gemaakt op basis van de wenselijkheid van de cliënt lijkt grotendeels behouden te blijven na deze tweede toetsing. De drie meest gunstige modellen gezien vanuit het oogpunt van de cliënt vallen ook binnen de grenzen van het hier besproken normenkader. Zodoende kan geconcludeerd worden dat deze verdienmodellen beide toetsen doorstaan en zodoende het meest geschikt zijn. Dit is overzichtelijk weergegeven in afbeelding 6.4 hieronder.

Varianten uurtarief model

Alternatieve verdienmodellen

1.

Volumekorting

1.


2.

Urenplafond

2.


3.


3.

Inhouding & bonus

4.

Gemengd tarief

4.


5.

Abonnement

6.

Vaste prijs

7.


Afbeelding 6.4: Resultaat toetsing normenkader

213

Zie paragraaf 5.3.6 en 6.1.2.

41

Conclusie

7

Conclusie

7.1 Beschrijving probl ematiek ste

De trends van de 21 eeuw zorgen voor een ommezwaai in de praktijk van de Nederlandse commerciële advocaat. Zijn functie en takenpakket worden door deze ontwikkelingen beïnvloed en ook de wens en positie van de cliënt verandert. De al maar stijgende prijs van het uurtarief en de onzekerheid over de hoogte van de einddeclaratie geeft de cliënt reden tot klagen. Ook de vertrouwensband tussen de advocaat en de cliënt is niet meer zo vanzelfsprekend als voorheen en de cliënt voelt zich niet meer verplicht loyaal aan één advocaat te blijven. In plaats daarvan gaat hij op zoek naar de juiste persoon die zijn bedrijf goed begrijpt, zonder dat hij er een al te duur prijskaartje aan heeft hangen. De cliënt krijgt gevolglijk een steeds sterkere (onderhandelings)positie in deze relatie. Om niet zijn clientèle te verliezen dient de advocaat zich zo te ontwikkelen dat hij aan de wens van deze hedendaagse cliënt kan voldoen, wat betekent meer excelleren in zijn vak, meer verdieping en kennis van de branche van de cliënt en tot slot het belangrijkste: goedkoper. In plaats van het standaard uurtarief model wordt steeds vaker geëxperimenteerd met alternatieve declaratiewijzen. Gezocht wordt naar de beste methode die de toestroom van cliënten weer doet groeien en die door de deontologie en de huidige weten regelgeving is toegestaan. Doorgaans is bij deze selectie de winstgevendheid de doorslaggevende factor. Nu het tij keert en de cliënt een steeds prominentere positie krijgt, staat in deze scriptie zijn wens centraal. Is voor hem de inzet van een alternatief verdienmodel gunstiger dan het uurtarief model en is de advocaat klaar voor deze innovatieve uitdaging?

42

Conclusie

7.2 Alternatief beter dan uurtari ef? Past vanuit het oogpunt van de cliënt een alternatief verdienmodel beter bij de hedendaagse Nederlandse algemene commerciële praktijk dan het uurtarief model? De actuele maatschappelijke ontwikkelingen hebben een niet te onderschatten effect op de juridische markt. De advocaat is genoodzaakt zich hieraan te conformeren door transparant, efficiënt en kostenbesparend te werken. Daarmee is hij in staat zowel het kantoor draaiende te houden als aan de wens van de hedendaagse cliënt te voldoen. Nu bij het uurtarief model zowel een efficiëntie- en innovatieprikkel als een transparante communicatie ontbreekt, ligt vervanging door een alternatief voor de hand. Daarvoor moeten advocatenkantoren ten eerste wel bereid zijn de doorgaans traditionele organisatiestructuur en werkwijze te vervangen. Ten tweede is hieruit alleen voordeel te behalen als het denken en rekenen uitgaande van het uurtarief geheel losgelaten wordt. Zodoende beantwoord ik de hoofdvraag in eerste instantie bevestigend stellende dat een alternatief verdienmodel beter bij de Nederlandse algemene commerciële praktijk past. Hiermee sluit ik mij aan bij het gros van de besproken schrijvers – waaronder Bannier, Dullaert, Lamb en Susskind – die allen voorstander zijn van de 214 grootschalige invoering van alternatieve verdienmodellen. Daarmee is de kous nog niet af want om daadwerkelijk de beoogde baat te bewerkstelligen zijn twee aanpassingen in de organisatie en denkwijze van de advocaat essentieel. Allereerst is niet alleen aanpassing van het verdienmodel, maar tevens van de werkwijze vereist. Dit gebeurt door implementatie en verbetering van het bedrijfsmodel. Een solide bedrijfsmodel maakt het mogelijk alle facetten van een opdracht van de cliënt overzichtelijk in kaart te brengen, wat uiteindelijk resulteert in financieel voordeel voor beide partijen. Tweede focuspunt is het vergroten van de rol van de technologie binnen de praktijk. Aangezien de technologie doorgaans al wordt ingezet bij de administratie en investeringen in software, liggen de kansen voornamelijk bij het procesmatiger werken en het versterken van de relatie met 215 cliënten. Dit kan door middel van het proces van commoditization waarbij standaard werkzaamheden genormaliseerd worden en meer tijd over blijft voor het complexe werk. Het geeft partijen inzicht in de werkzaamheden en drukt voor eenieder de kosten. Of de invoering van een alternatief verdienmodel – en de daarbij behorende investering in het bedrijfsmodel en de technologie – daadwerkelijk haalbaar is op korte termijn, is afhankelijk van het type kantoor. Ik maak hieronder een driedeling: de kleine, de grote en de nog op te richten kantoren. Voor de kleine kantoren is een investering in het bedrijfsmodel vaak te omvangrijk. Er is doorgaans geen budget beschikbaar om begeleiding in te schakelen ter assistentie van deze reorganisatie. Verdienmodellen waarbij LPM noodzakelijk is zullen daarom voor deze kantoren toekomstmuziek zijn. De declareermethoden 214 215

Bannier 2010, Bannier 2011; Dullaert 2010, Lamb 2014; Susskind 2013. ING Economisch Bureau 2012, p. 5; ING Economisch Bureau 2014, p. 5.

43

Conclusie

waarbij deze bedrijfs(her)organisatie niet direct een vereiste is kunnen wel op korte termijn ingezet worden. Dit zijn voornamelijk de alternatieven waarbij de cliënt in de gelegenheid wordt gesteld de inzet van de advocaat te (her)waarderen. Daar waar ruimte op de balans is, wordt de advocaat aangeraden te investeren in bijscholing in de technologie. Aangezien op dit gebied nog weinig expertise is zal het allereerst gebruikt worden bij administratieve taken. Loopt dit voorspoedig, dan kan toegewerkt worden naar de inzet van de technologie bij het procesmatiger werken. Zo gaat het kantoor geleidelijk tot reorganisatie over. Voor de grote kantoren is dit een ander verhaal. Investering in een innoverend bedrijfsmodel zal financieel beter haalbaar zijn. Aanbevolen wordt aldus om – eventueel onder begeleiding van een ondersteunend team – het bedrijfsmodel aan te passen en LPM of een vergelijkbare procedure uit te voeren. Deze investering maakt het mogelijk om met de cliënt uit een grote collectie van verdienconstructies te kiezen. Daarbij is het raadzaam om de uitbreiding van de verdienmogelijkheden publiekelijk te presenteren. Zo is de kans enerzijds groter dat de bestaande relaties direct bekend zijn met de vernieuwing en anderzijds zal ook de aanloop van nieuwe 216 clientèle toenemen. Ten aanzien van de groeiende rol van de technologie wordt aangeraden om binnen kantoor technologie-seminars en cursussen voor de werknemers te organiseren of hen aan te sporen buiten de deur deze ervaring op te doen. Dit onderwijs ziet met name op het standaardiseren en systematiseren van de werkzaamheden. Dan tot slot de nieuwe kantoren die worden opgericht (of de zeer recent opgerichte kantoren). De opzet van een gedegen bedrijfsmodel en LPM zal aan het begin een investering zijn maar gunstig is dat er geen bestaand systeem vervangen hoeft te worden. Deze moderne kantoren dienen zich van meet af aan eigen te maken in de informatietechnologie door het toepassen van het proces van commoditization. Daarnaast zal bij het opstellen van het bedrijfsmodel hoofdzakelijk gekeken moeten worden op welke wijze een zo hoog mogelijke toegevoegde waarde voor de cliënt bereikt kan worden.

216

Aldus ook de ervaring van advocatenkantoor De Brauw Blackstone Westbroek, zie bijlage A.

44

Conclusie

7.3 Welk verdi enmodel is ideaal? Welk (alternatief) verdienmodel is ideaal voor de hedendaagse cliënt? “I think we are seeing in many ways that value-based billing alone is not going to carry the day. If the law firm provides services the exact same way it did under a billable hour arrangement, nothing has changed. There is no 217 risk sharing” - K. Grady, adviseur van het Amerikaanse bedrijf ‘Wolverine Inc.’ De bovengenoemde quote benadrukt het essentiële ingrediënt voor een succesvol verdienmodel: risico overdracht. Een deel van het risico op financieel verlies wordt overgenomen door de advocaat. Daarnaast is het voor de cliënt van belang dat een alternatief verdienmodel voor een lagere factuur dan op basis van uurtarief zorgt, het de kwaliteit van het werk bevordert, voor een transparante communicatie met de advocaat zorgt en tot slot bijdraagt aan de vertrouwensband tussen partijen. Welk verdienmodel het meest in deze behoeften voorziet is afhankelijk van het type cliënt. Grofweg zijn er twee soorten. Ten eerste de groep die tevreden is met het uurtarief model, ongeacht het aanbod van de advocaat om op alternatieve wijze te declareren. Gemakshalve noem ik deze categorie de ‘behoudende cliënt’. Gezien de voorspelling dat het uurtarief niet de toekomst heeft, zullen deze cliënten zich in bepaalde mate moeten conformeren aan de toekomstbestendige 218 declareermodules. Om niet in te grote mate af te wijken van de uurtariefdenkwijze, zullen de varianten op het uurtarief model de komende decennia voor hen het meest aantrekkelijk zijn. Op den duur zijn deze varianten niet meer interessant gezien het gemis aan de efficiëntie- en innovatieprikkel. De meest gunstige modellen van deze varianten zijn de ‘volumekorting’ en het ‘urenplafond’. Volumekorting is eenvoudig implementeerbaar voor ieder kantoor aangezien geen LPM vereist is. Het urenplafond kan goed gebruikt worden door de grotere en nieuwe innovatieve kantoren. De tweede groep cliënten bestaat uit creatieve en vooruitstrevende ondernemers die open staan voor innovatieve wijzigingen, aldus kortweg ‘de vooruitstrevende cliënt’. Zij zullen niet alleen eerder geneigd zijn in te stemmen met een alternatieve declaratiewijze, zij zullen dit bovendien zelf verzoeken. Voor hen is het ‘hybride verdienmodel’ het meest gunstig nu hierbij een combinatie van verdienmodellen samengesteld kan worden die naadloos aansluit op het soort zaak en de wens van de cliënt. Binnen dit model is een verdienafspraak waarbij de cliënt de mogelijkheid krijgt de waarde van het werk te (her)waarderen ideaal. De modellen ‘aanpassing naar gelang waarde’, ‘inhouding’ en ‘bonus’ bevorderen de betrokkenheid van de cliënt tot en met het einde van de zaak en voorkomen dat de cliënt te veel zal betalen, tenzij hij natuurlijk van mening is dat een forse bonus op zijn plaats is! Voor de cliënt die enigszins vermogend is en op regelmatige basis juridisch advies verlangt is een abonnement aantrekkelijk. Hij zal dan altijd verzekerd zijn van de beschikbaarheid van zijn advocaat.

217 218

Lamb 2014, p. xi. Lamb 2014, p. 37.

45

Conclusie

De uitkomst van de toetsing in deze scriptie komt overeen met het ideale verdienmodel van Lamb. Ook hij stelt dat het uurtarief niet vervangen zal worden door slechts één alternatief maar dat het ideale verdienmodel gevarieerd en complex zal zijn. Voor iedere zaak en cliënt wordt een passende afspraak gemaakt – aldus het hybride model. Anders dan in deze scriptie bekijkt Lamb dit mede vanuit het oogpunt van het advocatenkantoor met dien verstande dat tot nu toe de 219 combinatie van een vast bedrag met een inhouding of bonus de beste optie is. Een vast bedrag geeft immers voorspelbaarheid en zekerheid in de inkomsten/uitgaven. De bonus of inhouding zorgt daarnaast voor de stimulans een zo goed mogelijk resultaat te behalen. In de huidige Nederlandse praktijk wordt doorgaans voor een vaste prijs gekozen indien partijen zich in het eerste stadium van de relatie bevinden. Bij een langdurige 220 relatie wordt eerder gekozen of overgestapt naar een abonnement. Dit is doorgaans voordeliger voor de cliënt. Kortom, een succesvol verdienmodel voor de ste 21 eeuw is noch succes-, noch resultaat- maar serviceafhankelijk. Centraal staat de toegevoegde waarde van de dienstverlening voor de cliënt. Daarbij blijft de cliënt gedurende het hele proces betrokken, is er geen kans op een onwenselijke hoge rekening en zijn beide partijen risicodragend. Voor een overzicht van deze bespreking, zie afbeelding 7.1.

De Nederlandse commerciële praktijk

De Nederlandse cliënt

Type cliënt

De behoudende cliënt

Relatie met behoudend klein of groot kantoor

Type kantoor

Ideaal verdienmodel

Volumekorting

De vooruitstrevende cliënt

Relatie met vooruitstrevend nieuw kantoor of groot kantoor

Relatie met vooruitstrevend nieuw kantoor of groot kantoor

Urenplafond

Hybride verdienmodel; Abonnement met Aanpassing naar gelang waarde, Inhouding of Bonus

Afbeelding 7.1 219

220

Een vaste prijs in de vorm van een eenmalige vast bedrag of een periodieke betaling in de vorm van een abonnement. Hetgeen is bevestigd in de interviews met Nederlandse advocatenkantoren, zie bijlage A.

46

Conclusie

7.4 Staat de (ethische) wet - en regelg eving alternati even toe? Laat de weten regelgeving en de deontologie het gebruik van alternatieve verdienmodellen toe? De regelgeving ten aanzien van de salariëring van de advocaat is in de afgelopen eeuwen haast onveranderd gebleven. De twee grenzen die in het Romeinse en Middeleeuwse tijdperk formeel zijn vastgelegd om van een verantwoord salaris te spreken zijn nog steeds van kracht. Ook op grond van de huidige weten regelgeving dient de bezoldiging kostendekkend te zijn en mag de advocaat nimmer een eigen financieel belang hebben bij de uitkomst van de zaak. Aanvullend is in de 221 jurisprudentie bepaald dat het in een summier salaris dient te voorzien. De no cure no pay- en pars quota litis-verboden zijn aldus bijna 500 jaar oud! Het huidige no cure no pay-experiment zal daar mijns inziens niet snel een grote verandering in 222 brengen, zeker nu deze proef zich niet op de commerciële praktijk richt. Door de recente invoering van de Wet positie en toezicht op de advocatuur en de Verordening op de advocatuur zijn de bovengenoemde verboden evenals de kernwaarden van dit ambt wettelijk verankerd. Diens tekst komt overeen met de ethische gedragsregels van de advocaat. Geconcludeerd kan worden dat zowel de huidige weten regelgeving als de deontologie een alternatief verdienmodel toestaat mits het kostendekkend is, in een bescheiden salaris voorziet en geen no cure no pay- of pars quota litis-afspraak bevat. Resultaat- of succesafhankelijke verdienmodellen zullen zodoende niet toegelaten worden, gezien de doorkruising met het partijdigheids- en onafhankelijkheidsbeginsel. Wel toegestaan is een declaratie die afhankelijk is van de waardering van de dienstverlening of de waarde die het voor de cliënt heeft toegevoegd, ongeacht het uiteindelijke resultaat. Nu een groot deel van de alternatieven binnen de grenzen van het normenkader blijven, zou ik willen stellen dat het niet nodig is dit normenkader op te rekken. Versoepeling van de deontologische regels zou de strikte naleving daarvan in gevaar brengen. Daarentegen pleit ik voor een strenger toezicht op de naleving van gedragsregel 25 (4) en 26. Al bij de afschaffing van het calculatieschema voor advocatendeclaraties in 1997 werd de advocaat op het hart gedrukt heldere 223 tariefafspraken te maken met de cliënt. In de jurisprudentie werd deze noodzaak 224 van duidelijkheid in de financiële verhouding bevestigd. Toch is het gemis aan transparantie hierin de essentie van de klacht van de huidige cliënt. Wil de advocaat hem tevreden stellen en zich houden aan de kernwaarde van de integriteit, dan dient hier extra aandacht aan geschonken te worden. Hierin spelen kantoren een belangrijke rol nu het ontwikkelen van morele professionaliteit niet slechts een 225 individuele aangelegenheid is. Onderwijs in de deontologie zal ervoor zorgen dat diens grondbeginselen meer beleefd worden en meer praktische betekenis krijgen.

221

HvD 10 november 1997, nr. 2589, Advocatenblad 1999, p. 514; HvD 9 februari 1998, nr. 2474, Advocatenblad 1999, p. 346. 222 Hetgeen wordt bevestigd in de praktijk, zie bijlage A. 223 Böcker & de Groot-van Leeuwen 2002, p. 5; Rapport Commissie ‘Wat is een advocaat’ 2013, p. 37; Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum 2008, p. 29. 224 HvD 17 augustus 2001, nr. 3318, Boekman 2007, p. 87. 225 Verweij 2007, p. 40.

47

Conclusie

7.5 De relatie v an de advoc aat m et zijn cliënt in de 21 s t e eeuw Welk effect heeft het gebruik van alternatieve verdienmodellen op de relatie tussen partijen? Het tij is gekeerd. De cliënt neemt steeds meer het heft in handen en de advocaat doet er alles aan om zijn belangen te kunnen behartigen. De cliënt heeft echter minder te besteden, is geïnteresseerd in maatschappelijk verantwoord ondernemen en is bovenal zeer kritisch. De hedendaagse advocatuur voldoet niet meer aan deze wens, gezien de torenhoge declaraties en gemis aan inzicht in de bedrijfsvoering van de cliënt. Om de relatie tussen partijen te verbeteren zal de advocaat kennis van de bedrijfsvoering van zijn cliënt moeten vergaren. Hiervoor zijn er twee punten van verbetering. Ten eerste dient de advocaat zijn sociale vaardigheden – de zogenaamde soft skills – te versterken. Daarmee is hij beter in staat te luisteren en de juiste vragen te stellen. Daarnaast heeft de advocaat kennis van het ondernemerschap nodig. Deze competentie zorgt ervoor dat hij zich optimaal kan verplaatsen in de positie van de cliënt en daardoor van een nauwsluitend advies kan voorzien. Kennis van het ondernemerschap zou zelfs van zulk belang zijn dat het als moeder van alle kernwaarden of als zevende kernwaarde beschouwd moet 226 worden. Hierbij sluit ik mij aan. Kennis van het ondernemerschap is niet alleen voor het begrip van de bedrijfsvoering van de cliënt een vereiste, het is tevens de basis voor een goed bedrijfsmodel van het kantoor. Het mes snijdt in die zin aan twee kanten. De bestaande kernwaarde waar het ondernemerschap eventueel onder geschaard zou kunnen worden is de deskundigheid. Echter beperkt de reikwijdte hiervan zich tot deskundigheid en verstand van het recht en betreft dus nadrukkelijk alleen juridische kennis en kunde. Nu er geen logische aansluiting is bij een andere kernwaarde, zou idealiter het ondernemerschap als zevende kernwaarde verankerd moeten worden. Ik verwacht echter dat dit voor de nabije toekomst een stap te ver is. Een eerste stap in dit proces is meer aandacht voor het ondernemerschap zowel binnen kantoor als bij de opleiding, zodat de advocaat van meet af aan hierin geschoold wordt. Het ambt van de advocaat zal zo langzaamaan ontwikkelen tot een meer multidisciplinair beroep, een zogenaamde legal hybrid. De ideale relatie tussen de advocaat en zijn cliënt zal meer van gelijkwaardig niveau zijn. Partijen staan naast elkaar in plaats van boven c.q. onder elkaar. De advocaat is door zijn behendigheid in de soft skills een goede gesprekspartner. Hij wordt als een persoonlijke adviseur gezien waarbij de drempel een stuk lager ligt om contact mee op te nemen. De advocaat kruipt in de huid van de cliënt en geeft niet alleen juridisch maar tevens bedrijfsmatig advies. Bij aanvang van het proces zullen partijen om de tafel gaan zitten om alle facetten van de zaak te bespreken. In overleg wordt voor de beste declareerformule gekozen en de bijbehorende 227 overeenkomst opgesteld. De cliënt is op de hoogte van de ‘ongeveer- prijs’ en zal daardoor niet in een later stadium onaangenaam verrast worden. De band tussen partijen zal een stuk hechter worden, waarvoor de cliënt bereid is te betalen. Het uitgangspunt is in feite een bedienmodel in plaats van een verdienmodel. 226 227

Alberdingk Thijm 2007, p. 140. De essentialia voor een dergelijke overeenkomst zijn te vinden in bijlage F.

48

Conclusie

7.6 Resumé ste

In de 21 eeuw speelt de cliënt in de relatie tot zijn advocaat de hoofdrol. Uitganspunt is zodoende geen verdien- maar een bedienmodel. In de algemene commerciële praktijk is voor de cliënt een alternatief verdienmodel gunstiger dan het uurtarief. Het uurtarief zorgt immers niet voor een transparante, efficiënte en kostenbesparende werkwijze. De huidige weten regelgeving almede de deontologie staan alternatieven toe mits zij kostendekkend zijn, in een bescheiden salaris voorzien en de advocaat financieel onafhankelijk van de uitkomst van de zaak blijft. Voor een succesvolle overstap naar een alternatief model dient geheel afstand genomen te worden van de uurtarief-mentaliteit en denkwijze. Dit vraagt niet alleen om wijziging van het verdien- maar van het overkoepelende bedrijfsmodel van het kantoor. Vanuit cliëntperspectief bezien zijn de essentialia voor de meest geschikte declaratievorm risico overdracht, kostenbesparing en bevordering van de communicatie tussen partijen. Aan deze criteria voldoen de verdienmodellen waarbij de prijs afhankelijk is van de geleverde service en de toegevoegde waarde voor de cliënt, zoals de ‘bonus’, ‘inhouding’ en ‘aanpassing naar gelang waarde’. Inzet hiervan zorgt voor een transparante communicatie en gelijkwaardige relatie. De cliënt is gedurende het gehele proces betrokken, heeft weet van de werkzaamheden van de advocaat en zal niet verrast worden door de hoogte van de eindfactuur. De advocaat zal daarnaast meer inzicht hebben in de bedrijfsvoering van de cliënt en zal hem zodoende kunnen adviseren op meerdere vlakken dan alleen de juridische. Om deze rol in de relatie te kunnen verwezenlijken is het van belang dat de advocaat de gedragsregels strikt naleeft en zijn kennis van de technologie en het ondernemerschap vergroot.

49

Slotwoord

8

Slotwoord 228

“ Ethiek is de alfa en omega van recht”, aldus de hoogleraar Verweij. De grootte van de rol van de ethiek binnen het recht wordt vaak onderschat. Ik prijs me gelukkig dat ik in de laatste fase van mijn studie – na vele wetbundels te hebben verslonden – getriggerd werd om ook dit belangrijke aspect van het recht te ontdekken. Geboeid werd ik door de vraagstukken betreffende de positie en de rol van de advocaat, zowel binnen de samenleving als naar zijn directe cliënt. Wie de advocaat in onze maatschappij is of idealiter dient te zijn is onderwerp van gesprek. Naast het vraagstuk van zijn ideale opleiding, wordt ook zijn verdienmodel onder de loep genomen. Mijn interesse werd getrokken door het actuele en maatschappelijke karakter van dit onderwerp. Ook vanuit de praktijk kwamen er enthousiaste reacties en veel advocatenkantoren wilden hier maar wat graag over spreken. Het feit dat er nog weinig literatuur beschikbaar is en veel informatie van overzee gehaald moest worden, maakte de uitdaging alleen nog maar groter. De veranderingen die zullen plaatsvinden door de maatschappelijke trends zijn mijns inziens een goede zaak. Om van de stempel van ‘elite-beroep’ af te komen lijkt het mij gunstig als de advocaat in toenemende mate een bedrijfspartner van zijn cliënt wordt en kennis van andere vakgebieden dan alleen de juridische tot zich neemt. De toekomstige advocaat neigt in die zin meer naar een zogenaamde homo universalis. In dit plaatje hoort een innovatief verdienmodel. Een declaratiewijze die tot stand is gekomen door uitgebreide communicatie met de cliënt. De advocaat wordt ertoe gezet extra efficiënt te werk te gaan en de kwaliteit zo hoog mogelijk te houden. In ruil daarvoor zal er een vertrouwensband ontstaan die zal resulteren in een langdurige relatie. Het zal het ambt van de advocaat een stuk moderner en aantrekkelijker maken. De advocaat moet wel durven niet alleen zijn werk- maar ook zijn denkwijze aan te passen. Daarmee kom ik terug op de wijze spreuk van Einstein waar ik deze scriptie mee begon: “We can’t solve problems by using the same kind of thinking we used when we created them.” Deze scriptie zal hopelijk advocatenkantoren aansporen tot inzet van alternatieve verdienmodellen. Naast dat uit onderzoek blijkt dat dit noodzakelijk is om in het verdere verloop van de huidige eeuw als kantoor te overleven, biedt het ook de mogelijkheid het (verouderde) bedrijfsmodel van het kantoor te vernieuwen. Ik wil hen daarbij wel twee aandachtspunten op het hart drukken. Allereerst dient bij de keuze voor de juiste verdienafspraak de wens van de cliënt voorop te staan. Ten tweede dient nimmer de deontologie uit het oog verloren te raken, dit is immers het begin en einde van het recht.

***

228

Verweij 2007, p. 41.

50

Bijlagen

9

Bijlagen

Bijlage A: Ill ustrati e vanuit de pr aktijk

Intro Verscheidene civielrechtelijke advocatenkantoren zijn aan het experimenteren met alternatieve verdienmodellen en niet voor niets ontvangen deze kantoren de 229 Gouden Zandloperprijs. Interessant is hoe door hen en hun clientèle de omschakeling naar een ander verdienmodel ervaren wordt, hoe het contact met de cliënt hierover vergaat en in hoeverre rekening wordt gehouden met de ethiek bij deze transitie. Aan drie kantoren is gevraagd hun ervaringen te delen, zijnde achtereenvolgend het grote De Brauw Blackstone Westbroek en de twee kleine kantoren Endtz & Co Advocaten en Doen Legal. Volgend op deze visie vanuit de advocatuur, is tot slot ook de zienswijze van de NOvA gevraagd. De uitkomsten van deze interviews dienen ter illustratie van het onderzoek en ter ondersteuning van de conclusie.

229

De Gouden Zandloper is een prijs die jaarlijks wordt uitgereikt door Sdu Uitgevers tijdens de Stand van de Advocatuur. De winnaar van de Gouden Zandloper is het kantoor dat zich het betreffende jaar als voorloper op een bepaald terrein heeft bewezen, te vinden op: www.advocatie.nl/herhaalde-oproepnomineer-uw-kantoor-voor-de-gouden-zandloper-2014 (laatst geraadpleegd op 29 juni 2015).

51

Bijlagen

Het gebruik van alternatieve verdienmodellen bij advocatenkantoren De Brauw Blackstone Westbroek N.V.

230

De Brauw Blackstone Westbroek, kortweg ‘De Brauw’, is het eerste grote Nederlandse advocatenkantoor dat de diverse mogelijkheden voor prijsafspraken met behulp van een 231 digitale gids gepubliceerd heeft. Deze zogenaamde AFA Guide (voluit: Alternative Fee Arrangement Guide) beschrijft diverse verdienopties, zoals het hanteren van een vaste prijs, een gemengd tarief of een urenplafond. Gesproken is met mr. Martijn Snoep, managing partner van De Brauw.

1.

Wat is jullie motivatie voor de inzet van alternatieve verdienmodellen? ‘In het verleden zeiden wij vaak tegen cliënten dat er ook andere opties waren dan het uurtarief. Daar ontvingen we eigenlijk vrijwel nooit respons op. Toch kregen we klachten van cliënten die alternatieve prijsmodellen misten. Toen hebben we besloten om in één keer duidelijk naar buiten te treden met de alternatieve prijsmodellen die bij De Brauw mogelijk zijn. Dit heeft toen veel publiciteit opgeleverd. Sindsdien zien we een sterke toename van alternatieve prijsafspraken. ‘

2.

Hoe hebben jullie de prijzen voor de dienstverlening bepaald – aan de hand van voorafgaande Legal Project Management of andere vergelijkbare procedure? ‘We bepalen meestal per zaak de prijs. Een enkele keer per soort zaken. De hoogte van de bedragen is vastgesteld aan de hand van drie criteria. Ten eerste hebben we onze database geraadpleegd en gekeken hoeveel tijd bepaalde werkzaamheden in andere zaken hebben gekost en door wie die uren zijn gemaakt. Ten tweede hebben we inschattingen gemaakt van de duur van de diverse werkprocessen binnen het kantoor. Dit zou je soort van Legal Project Management kunnen noemen. Tot slot hebben we gekeken naar wat een redelijke marktprijs is en welk risico wij bereid zijn om te nemen.’

3.

Wat is de reactie van cliënten? ‘Een deel van onze cliënten hoeft helemaal niet af van het uurtarief model. Dit is doorgaans de cliënt die tevreden is met het huidige model en geen reden ziet om te veranderen. Daarnaast zijn sommige cliënten bang dat door gebruik van een alternatief prijsmodel de marge alleen maar verhoogd wordt. Ook zijn zij niet altijd voorstander van het delen van het risico. Dit is verder geen probleem want ook het declareren op basis van uurtarief blijft nog mogelijk.‘

230

Groot commercieel advocatenkantoor met vestigingen in Amsterdam, Brussel, Londen, New York, Shanghai en Singapore, te vinden op: www.debrauw.com/ (laatst geraadpleegd op 29 juni 2015). 231 J. Rietbroek, ‘De Brauw maakt Alternative Fee Arrangements wereldkundig’, Advocatie 10 september 2014, te vinden op: www.advocatie.nl/de-brauw-maakt-alternative-fee-arrangements-wereldkundig (laatst geraadpleegd op 29 juni 2015).

52

Bijlagen

4.

Hoe wordt de relatie met de cliënt door deze alternatieve verdienmodellen beïnvloed? ‘Het prijsmodel is nu veel meer onderwerp van discussie geworden en de communicatie is over het algemeen verbeterd.’

5.

Hebben jullie er ook aan gedacht andere alternatieve verdienmodellen in te zetten? Welk verdienmodel is tot nu toe de favoriet? ‘Ja, wij staan nog steeds open voor andere mogelijkheden. Op dit moment wordt het meest gekozen voor de variant van de vaste prijs.’

6.

Hoe staan jullie tegenover het no cure no pay-experiment? Zien jullie dit als begin van een algehele verandering in het verdienmodel van de Nederlandse advocaat? ‘Ja, ik heb me altijd verbaasd over de geldigheidsduur van het uurtarief model. Ik denk dus zeker dat dit de start is van een grotere verandering van het tot nu toe dominante prijsmodel in de advocatuur. Ik denk echter niet dat factureren op basis van een uurtarief geheel zal verdwijnen. Ten aanzien van een no cure no pay-afspraak snap ik de maatschappelijke aarzeling en zelf ben ik ook geen onverkort voorstander van dit model. Het hangt erg af van het type cliënt en zaak. Mijns inziens mag het gekozen tariefmodel nooit van invloed zijn op het handelen van de advocaat. De Brauw declareert niet op basis van no cure no pay omdat dit niet mag. Wel werken we met een bonus/malus arrangement bij winst/verlies.’

7.

Hoe zien jullie de rol van de ethiek in het gebruik van een (alternatief) verdienmodel? Zijn jullie daar bewust mee bezig en trainen jullie de advocaten in het bewust integer, partijdig en onafhankelijk handelen? ‘Ik denk dat de ethiek net zo belangrijk is bij het uurtarief model als bij alternatieve verdienmodellen. De prikkels bij het uurtarief model zouden zelfs meer pervers kunnen zijn nu advocaten bij dat model een grotere prikkel hebben om meer uren te werken om meer te kunnen declareren. Binnen onze opleiding wordt bewust aandacht aan de ethiek geschonken.’

8.

Heeft u nog aanvullende interessante opmerkingen? ‘Een van de grootste voordelen van de inzet van een alternatief verdienmodel is dat het voor de prikkel voor een zogenaamde ‘efficiency drive’ zorgt. Dit zie je voornamelijk bij het hanteren van een vaste prijs nu je daarbij als advocaat nog bewuster met je tijd dient om te gaan. Dit gaat hand in hand met Legal Project Management (LPM). Bij De Brauw hebben wij al langer een apart team voor LPM. Dit omvatte tevens de applicatie van diverse nieuwe software. Het was dus een behoorlijke investering. Om de inzet van alternatieve prijsmodellen te promoten geven wij tot slot workshops bij cliënten om bedrijfsjuristen te onderwijzen in het gebruik hiervan.’

53

Bijlagen

Endtz & Co Advocaten B.V. Amsterdam

232

Het Amsterdamse advocatenkantoor Endtz & Co werd in 2012 uitgeroepen als winnaar van 233 de Gouden Zandloper. Deze prijs had het kantoor te danken aan haar innovatieve prijsarrangement omdat zij als eerste Nederlandse advocatenkantoor werkt met vooraf overeengekomen vaste prijzen, zowel ten aanzien van het verlenen van juridisch advies als van juridisch management. Gesproken is met mr. Antoine Endtz, oprichter van Endtz & Co.

1.

Wat is jullie motivatie voor de inzet van alternatieve verdienmodellen? ‘In de jaren ’80 ontdekten advocaten dat zij, om winstmaximalisatie te bereiken, aan de ‘ knoppen’ moesten gaan draaien. Dit werd gedaan op drie wijzen. Allereerst werd de jaarlijkse urennorm opgeschroefd. Waar dertig jaar geleden de advocaat nog gemiddeld 1200 uren diende te declareren, is dat tegenwoordig 1800 à 1900 uren (sommige internationale kantoren zelfs 2300 uren(!)). De urennorm is dus in de loop der jaren grootschalig verhoogd. Ten tweede werd het uurtarief drastisch verhoogd. Tot slot is de zogenaamde ‘leverage’ (= het aantal advocaten per partner op een kantoor)stevig opgekrikt. Vroeger was de verhouding 2:1 (2 advocaten per partner), tegenwoordig is dit 6:1 of zelfs 9:1. Deze drie veranderingen hebben bij de meeste advocatenkantoren voor een ‘omzetboost’ gezorgd en tegelijkertijd ook voor een sterke stijging van de winsten. Aan de andere kant heeft dit ervoor gezorgd dat de advocatuur in de afgelopen tien jaar een hele negatieve positie ten opzichte van de cliënt heeft gekregen. De cliënt dreigt zijn vertrouwen in de advocaat te verliezen en kan noch wil langer voor de onnodig dure dienstverlening betalen. Dit vertrouwen moet de advocaat terugverdienen. Centraal daarbij staat de vraag: wat wil de cliënt? Met dit als uitgangspunt zijn wij gaan kijken welk verdienmodel daarbij het beste past.’

2.

Hoe hebben jullie de prijzen voor de dienstverlening bepaald – aan de hand van voorafgaande Legal Project Management of andere vergelijkbare procedure? ‘Wij hebben deze uitdaging aangegrepen door een structuur op te zetten met de ‘branche-benadering’ als uitgangspunt. Dit houdt in dat we alle juridische kennis in huis hebben die onze cliënten, die allen in de Retail of de ICT branche werkzaam zijn, nodig hebben. Wij zijn dus georganiseerd op basis van de behoeftes van de cliënt en niet andersom. Daarnaast is het excessieve urenmodel en het gebrek aan transparantie daarbij door ons vervangen door het gebruik van een vaste prijs. Voordat we van start gaan sturen we naar de cliënt een offerte en pas na zijn akkoord gaan we aan de slag. Het risico om voor deze prijs alle geoffreerde werkzaamheden te kunnen verrichten ligt geheel bij ons. Hoe we tot deze vaste prijs komen? Allereerst ervaring. Door ervaring weten we hoeveel tijd bepaalde werkzaamheden ongeveer in beslag nemen. Daarnaast knippen we procedures op tot verschillende procesverrichtingen en

232

Klein Amsterdams advocatenkantoor gespecialiseerd in Retail en ICT, te vinden op: www.endtzco.com/home (laatst geraadpleegd op 29 juni 2015). 233 Te vinden op: www.advocatie.nl/endtz-co-winnaar-juryprijs-gouden-zandloper-2012 (laatst geraadpleegd op 29 juni 2015).

54

Bijlagen

stellen we voor ieder onderdeel een aparte offerte op. Bij risicovolle scenario’s – zoals een overname – worden er aanvullende afspraken gemaakt om geen onredelijke situaties te krijgen.’ 3.

Wat is de reactie van cliënten? ‘Heel erg positief. Zeker omdat ze het verdienmodel herkennen van vele andere typen dienstverleners zoals accountants, loodgieters, aannemers etc. Het is eigenlijk helemaal geen innovatief verdienmodel, het is alleen innovatief voor de advocatuur!’

4.

Hoe wordt de relatie met de cliënt door dit verdienmodel beïnvloed? ‘De afstand tussen de cliënt en de advocaat wordt veel kleiner en de verhouding wordt in die zin verbeterd. De cliënt voelt zich vrij om zijn advocaat vaker te benaderen nu de urentikker niet meer loopt. Dit werkt drempelverlagend.’

5.

Hebben jullie er ook aan gedacht andere alternatieve verdienmodellen in te zetten? ‘Ja, ik ben geïnspireerd door het bevriende Amerikaanse advocatenkantoor Valorem dat de ‘value adjustment line’ (aanpassing naar gelang 234 gevoelswaarde) gebruikt. Cliënten kunnen hiermee eenzijdig achteraf een declaratie van hun advocaat verhogen of verlagen. Zij hebben sinds de invoering hiervan per saldo omzetstijging gerealiseerd. Op dit moment zijn we bezig met inventariseren hoe cliënten tegenover dit model staan.’

6.

Hoe staan jullie tegenover het no cure no pay-experiment? Zien jullie dit als begin van een algehele verandering in het verdienmodel van de Nederlandse advocaat? ‘Ik ben geen voorstander van no cure no pay-afspraken. Mijns inziens is het niet gezond dat een advocaat bij het maken van een keuze om een zaak aan te nemen deze keuze laat bepalen door de kans op succes. Ik zal daarom blij zijn als het bij dit experiment blijft. Ik sluit echter niet uit dat er in de toekomst meer alternatieve verdienmodellen komen en de norm hierin zal veranderen.’

7.

Hoe zien jullie de rol van de ethiek in het gebruik van een (alternatief) verdienmodel? Zijn jullie daar bewust mee bezig en trainen jullie de advocaten in het bewust integer, partijdig en onafhankelijk handelen? ‘Ons hele systeem is vanuit ethische overwegingen opgezet, aangezien het geheel beantwoord aan de wensen van onze cliënten. Daar komt bij dat wij aantoonbaar goedkoper zijn dan de meeste van onze collegae.’

8.

Heeft u nog aanvullende interessante opmerkingen? ‘Een mooi voorbeeld van innovatieve advocatuur is het Groningse kantoor 235 Alderse Baas Noordhof Advocaten. Zij bieden gespecialiseerde juridische dienstverlening aan voor consumenten tegen een zeer laag uurtarief en zijn tevens geopend op zaterdag – helemaal anno 2015.’

234 235

Te vinden op: www.valoremlaw.com/ (laatst geraadpleegd op 29 juni 2015). Te vinden op: www.aldersebaasnoordhof.nl/ (laatst geraadpleegd op 29 juni 2015).

55

Bijlagen

Doen Legal

236

Het advocatenkantoor Doen Legal is door hun open, duidelijke en flexibele wijze van juridische dienstverlening uitgeroepen tot winnaar van de Gouden Zandloper 2014. De verschillende verdienmodellen die zij aanbieden zijn zeer innovatief en sluiten aan bij ieder type zaak en cliënt. Het aanbod aan mogelijke verdienafspraken is groot; vaste prijs, abonnement, strippenkaart, uurtarief, waardebepaling achteraf of een zelf samen te stellen 237 combinatie. Gesproken is met mr. Bert-Jan van den Akker, oprichter van Doen Legal.

1.

Wat is jullie motivatie voor de inzet van alternatieve verdienmodellen? ‘Onze motivatie voor de inzet van alternatieve verdienmodellen is dat wij het uurtarief model als bron van het kwaad zien. Het is onzes inziens namelijk een systeem waarbij de advocaat belang heeft bij het schrijven van zo veel mogelijk uren.’

2.

Hoe hebben jullie de prijzen voor de dienstverlening bepaald – aan de hand van voorafgaande Legal Project Management of vergelijkbare procedure? ‘Onze aanpak met alternatieve verdienmodellen licht ik toe aan de hand van drie speerpunten. Allereerst heb ik als ondernemer zijnde vastgesteld wat mijn kostprijs is en wat ik derhalve minimaal dien te verdienen. Dit gebruik ik als uitgangspunt in het gesprek met de cliënt bij aanvang van de opdracht. Hierin vraag ik aan cliënt wat hij wil en wat voor type verdienmodel hij prettig vindt. De kostprijs is dus de basis en alles daarboven is vrij te bepalen. Ten tweede geloven wij in het uitgangspunt van de toegevoegde waarde. Het tarief dient af te hangen van de waarde dat het werk heeft. Soms kan een telefonisch gesprek van 10 minuten voor een cliënt veel meer waarde hebben dan het schrijven van een stuk voor de duur van 2 uur. Daar dient het tarief op te worden aangepast. Tot slot is een goede communicatie tussen de partijen het allerbelangrijst. De advocaat dient gedurende de gehele procedure met zijn cliënt te communiceren en van meet af aan voor een waarheidsgetrouw verwachtingsmanagement te zorgen. Een bijkomend positief effect is dat de advocaat minder snel problemen zal hebben met niet-betalende cliënten.’

3.

Wat is de reactie van cliënten? ‘De cliënt die creatief, ondernemend en vooruitstrevend is, is ontzettend enthousiast. Dit blijkt ook uit de enquêteformulieren die wij onze relaties doen toekomen en de hoeveelheid nieuwe cliënten die zich tot ons wendt naar aanleiding van de positieve ervaringen van overige cliënten. Nu wij het belang van de cliënt voorop stellen hebben wij echter ook afscheid moeten nemen van een aantal cliënten. Hier hadden wij geen klik (meer) mee en die hebben wij toen geadviseerd naar een ander kantoor over te stappen. Het hangt dus af in hoeverre de cliënt open staat voor deze innovatieve vorm van juridische dienstverlening.’

236

Klein advocatenkantoor gevestigd te Zeist dat zich richt op innovatieve ondernemers, te vinden op: www.doenlegal.nl/ (laatst geraadpleegd op 29 juni 2015). Te vinden op: www.doenlegal.nl/kosten/ (laatst geraadpleegd op 29 juni 2015).

237

56

Bijlagen

4.

Hoe wordt de relatie met de cliënt door deze alternatieve verdienmodellen beïnvloed? ‘De afstand wordt een stuk kleiner. De cliënt neemt makkelijker contact met ons op en wij als advocaat nemen meer de rol van vertrouwenspersoon in.’

5.

Hebben jullie er ook aan gedacht andere alternatieve verdienmodellen in te zetten? Welk verdienmodel is tot nu toe de favoriet? ‘Wij staan altijd open voor aanvullende mogelijkheden. Bij aanvang van iedere relatie gaan we rond de tafel zitten om individuele afspraken te maken. Dit is afhankelijk van de wens, het budget en de toegevoegde waarde voor de cliënt. Deze individuele afspraken scharen we onder de laatste declaratieoptie 238 ‘combinatie’. Voor ons is een abonnement het meest gunstig, gezien het vaste maandelijks inkomen. Ondanks dat we op deze wijze declareren, houden we wel voor onze eigen administratie de besteedde tijd en werkzaamheden bij. Na drie maanden laten we dit overzicht ook aan de cliënt zien en vergelijken we deze declaratie met hoe de prijs zou zijn geweest indien gedeclareerd zou worden aan de hand van het uurtarief model. De meest gekozen verdienmodule door de cliënt verschilt bij een nieuwe of een bestaande relatie. Een nieuwe cliënt kiest vaak uit zekerheidsoverwegingen voor een vaste prijs of uurtarief. Wanneer er echter al sprake is van een vertrouwensbasis bij een langlopende relatie, gaat sneller de voorkeur uit naar een abonnement.’

6.

Hoe staan jullie tegenover het no cure no pay-experiment? Zien jullie dit als begin van een algehele verandering in het verdienmodel van de Nederlandse advocaat? ‘Mijns inziens is dit experiment een prikkel voor de algehele discussie omtrent alternatieve verdienmodellen. Ik denk echter dat een no cure no pay-afspraak slechts in een bepaald type zaken interessant kan zijn voor de cliënt, met name bij strafrecht- en letselschadezaken. Voor ons eigen aandachtsgebied – IE, distributie- en ondernemingsrechtpraktijk – denk ik echter niet dat no cure no pay een geschikte afspraak is.’

7.

Hoe zien jullie de rol van de ethiek in het gebruik van een (alternatief) verdienmodel? Zijn jullie daar bewust mee bezig en trainen jullie de advocaten in het bewust integer, partijdig en onafhankelijk handelen? ‘Wij zijn ons zeker van de ethische regelgeving bewust en houden ons er mee bezig. Als uniek en vooruitstrevend kantoor is het van extra groot belang om binnen de regels te blijven. Onze prioriteit van het vooropstellen van de belangen van cliënt komt overeen met de gedragsregels. Zo lang we deze instelling volgen blijven we gelukkig al snel binnen de lijntjes. Helaas zijn de ethische regels soms wel heel ouderwets, hetgeen soms tot confrontatie leidt wanneer je innovatief tracht te werken.’

8.

Heeft u nog aanvullende interessante opmerkingen? ‘De cliënt is vergeleken met twintig jaar geleden een stuk mondiger. Dit maakt de relatie met de advocaat heel anders maar ook een stuk leuker! Door ‘jonge’ taal te gebruiken, begrijpen de cliënten je nog sneller en beter. Ik denk dat de toekomstige relatie tussen de advocaat en zijn cliënt zo moet zijn.’

238

Te vinden op: www.doenlegal.nl/kosten/combinatie/ (laatst geraadpleegd op 29 juni 2015).

57

Bijlagen

De Nederlandse Orde van Advocaten aan het woord De Nederlandse Orde van Advocaten

Gesproken is met mr. Robert Sanders, advocaat bij de NOvA.

1.

Hoe staat de Orde tegenover het gebruik van alternatieve verdienmodellen? ‘Zolang de verdienmodellen binnen de grenzen van de geldende deontologie vallen, is er niets op tegen om op alternatieve wijze dan op uurtarief te declareren. In principe hebben de advocaten hieromtrent contractsvrijheid en is de keuze voor een bepaald verdienmodel afhankelijk van de markt. Zie echter wel gedragsregel 25 en de andere financiële regels uit de Gedragsregels 1992. Die vormen het kader waarbinnen afspraken door een advocaat gemaakt mogen worden. Verder zijn er de kernwaarden, waaronder de onafhankelijkheid (een advocaat dient de financiële relatie tot zijn cliënt te vermijden als daardoor de onafhankelijkheid van de advocaat in gevaar komt. Denk bijvoorbeeld aan het lenen van een grote geldsom door de advocaat van zijn cliënt) en de integriteit. De tuchtrechter schaart daar ook uitdrukkelijk de financiële integriteit onder.’

2.

Bent u bekend met de alternatieve verdienmodellen? Zo ja, welke verdient uw voorkeur? ‘Voornamelijk denk ik dan als eerste aan de resultaatgerelateerde beloningsmodellen, zoals de no cure no pay-afspraak. Gezien de bovengenoemde contractsvrijheid weet ik dat er veel diverse mogelijkheden zijn, een specifieke voorkeur heb ik in dit kader niet.’

3.

Hoe is tot nu toe de ervaring met het no cure no pay-experiment? Verwacht u dat dit experiment over zal gaan tot een ‘vaste’ wettelijke verankering? ‘Daar kan ik op dit moment geen uitspraak over doen. Het experiment is ingezet voor de duur van vijf jaar en pas na afloop van deze termijn zal er een evaluatie plaatsvinden. Dit is tevens vastgelegd in de evaluatiebepaling van de Experimenteerverordening resultaatgerelaterede beloning.’

4.

Welk effect heeft de verankering van de kernwaarden in de Wet positie en toezicht advocatuur voor het tuchtrechtelijk optreden? Zal sanctionering nu makkelijker plaatsvinden of is het slechts een formaliteit en zal de tuchtrechter weinig verschil merken? ‘In principe is de deontologische hoofdregel dat bij het vaststellen van een declaratie de advocaat een, alle omstandigheden in aanmerking genomen, redelijk salaris in rekening brengt. Zo luidt tevens gedragsregel 25(1).’

58

Bijlagen

5.

Stel dat de norm inderdaad verschuift van het uurtarief model naar één/meerdere alternatieve verdienmodellen. Verwacht u dat ook ten aanzien van het normenkader hier meerdere regels over zullen komen? ‘De essentialia van de begrenzing van de advocatendeclaratie zijn al eeuwen oud en gaan terug tot de Middeleeuwen. In elk geval sinds de Grote Instructie voor het Hof van Holland van Karel V in 1531 geldt dat een beloning voor een advocaat geen quota pars litis-afspraak mag bevatten. Dat blijkt al uit de toenmalige advocateneed (art. LXXI): ‘dat hij geen overkomste macken sal om deel ofte part inden saeck te hebben.’

6.

Verwacht u veranderingen in het optreden van de tuchtrechter met de maatschappelijke trends? Zullen er meer/minder zaken bij de tuchtrechter komen? ‘De tuchtrechter is niet bevoegd om te oordelen over declaratiegeschillen, behalve indien een klacht luidt dat de declaratie excessief is. Met de wijziging van de Advocatenwet is de voorzitter van de Raad van Discipline daarnaast bevoegd om een zaak die zich daartoe leent door te verwijzen naar de bevoegde klachten- of geschilleninstantie (zie artikel 46i van de Advocatenwet).’

7.

Heeft u nog aanvullende interessante opmerkingen? ‘In dit kader is nog interessant te noemen dat de advocaat alleen bevoegd is 239 voor zijn verdiensten een geldelijke vergoeding te ontvangen. Laatst is er een zaak geweest bij het HvD waar een advocaat in ruil voor zijn verrichte arbeid twee auto’s ontving. Dit is natuurlijk niet de bedoeling!’

239

Aldus luidt artikel 6.27 van de Verordening op de advocatuur.

59

Bijlagen

Bijlage B : Tijdlijn

529 n.C. Codex Justinianus

±1270 Speculum Iuris

1531 Instructie voor het Hof van Holland 1582 Instructies Hoogen Raad van Holland en Zeeland

1809 Uitgave Wetboek op de regterlijke instellingen en regtspleging in het Konigrijk Holland 1838 Invoering van Reglement III van orde en Discipline voor de Advocaten en Procureurs 1843 Invoering Wet tarieven in burgerlijke zaken

1921 Invoering Ereregels 1952 Invoering Advocatenwet 1979 Invoering calculatieschema en referentietarief NOvA 1980 Invoering gedragsregels voor advocaten 1980 1992 Invoering gedragsregels voor advocaten 1992 1997 Afschaffing calculatieschema en referentietarief NOvA 2014 Experiment ‘No cure no pay’ 2015 Invoering Verordening op de Advocatuur en Wet Positie en Toezicht Advocatuur

60

Bijlagen

Bijlage C: Bedrijfsmodel

Afbeelding 9.1: Business Model Canvas Bron: www.zebramc.com/tag/business-model-canvas/.

Toelichting Business Model Canvas Value Proposition

Wat is de dienstverlening van het kantoor? Welke waarde kan aan de cliënt toegevoegd worden?

Customers

Wat is de doelgroep van het kantoor?

Channels

Hoe wordt de cliënt het best bereikt?

Costs

De kostenstructuur. Op welke wijze wordt verdiend met het aanbod?

Customer Relationships

Hoe worden de relaties met de cliënt opgebouwd en behouden?

Key Resources

Welke middelen zijn essentieel om het aanbod te kunnen realiseren en om de relaties in stand te houden?

Revenue

Waarvoor zullen de cliënten betalen en hoeveel? Op welke wijze willen zij betalen?

Key Activities

Wat zijn de belangrijkste werkzaamheden om de bedrijfsvoering succesvol te maken?

Key Partners

Wie zijn de belangrijkste partners en waarom? Welke belangrijkste middelen leveren zij en tot welke voordelen leidt dit?

Afbeelding 9.2: Toelichting Business Model Canvas

61

Bijlagen

Bijlage D: De werkelij ke impact van alternatieve verdienmodellen

Afbeelding 9.3: De werkelijke impact van alternatieve verdienmodellen Bron: Lamb 2014, p. 5.

62

Bijlagen

Bijlage E: Gedragsreg els 1992

Gedragsregel 2 1. 2.

De advocaat dient te vermijden dat zijn vrijheid en onafhankelijkheid in de uitoefening van het beroep in gevaar zouden kunnen komen. Het is de advocaat niet geoorloofd een beloning of provisie toe te kennen of te ontvangen voor het aanbrengen van opdrachten.

Gedragsregel 3 De advocaat dient zich voor ogen te houden dat een regeling in der minne vaak de voorkeur verdient boven een proces.

Gedragsregel 5 Het belang van de cliënt, niet enig eigen belang van de advocaat, is bepalend voor de wijze waarop de advocaat zijn zaken dient te behandelen.

Gedragsregel 9 1.

2.

3.

De advocaat draagt volledige verantwoordelijkheid voor de behandeling van de zaak. De advocaat kan zich niet aan deze verantwoordelijkheid onttrekken met een beroep op de van zijn cliënt verkregen opdracht. Hij mag evenwel geen handelingen verrichten tegen de kennelijke wil van de cliënt. Indien tussen de advocaat en zijn cliënt verschil van mening bestaat over de wijze waarop de zaak moet worden behandeld en dit geschil niet in onderling overleg kan worden opgelost, dient de advocaat zich terug te trekken. Wanneer de advocaat besluit een hem verstrekte opdracht neer te leggen, dient hij dat op en dient hij ervoor zorg te dragen dat zijn cliënt daarvan zo min mogelijk nadeel ondervindt.

Gedragsregel 24 1.

2.

3.

Tenzij een advocaat goede gronden heeft om aan te nemen dat zijn cliënt niet in aanmerking kan komen voor door de overheid gefinancierde rechtshulp, is hij verplicht met zijn cliënt bij het begin van de zaak en verder telkens wanneer daartoe aanleiding bestaat, te overleggen of er termen zijn om te trachten door de overheid gefinancierde rechtshulp te verkrijgen. De advocaat zal voor de behandeling van een zaak waarin hij is toegevoegd voor zijn werkzaamheden geen vergoeding, in welke vorm dan ook, bedingen of in ontvangst nemen, afgezien van eigen bijdragen en verschotten volgens de daarvoor geldende regels. Wanneer de cliënt mogelijk in aanmerking komt voor door de overheid gefinancierde rechtshulp en niettemin verkiest daarvan geen gebruik te maken, dient de advocaat dat schriftelijk vast te leggen.

63

Bijlagen

Gedragsregel 25 1. 2. 3.

4.

Bij het vaststellen van zijn declaratie behoort de advocaat een, alle omstandigheden in aanmerking genomen, redelijk salaris in rekening te brengen. Het staat de advocaat niet vrij overeen te komen, dat slechts bij het behalen van een bepaald gevolg salaris in rekening wordt gebracht. De advocaat mag niet overeenkomen, dat het salaris een evenredig deel zal bedragen van de waarde van het door zijn bijstand te bereiken gevolg, behoudens wanneer dit geschiedt met inachtneming van een binnen de advocatuur gebruikelijk en aanvaard incassotarief. De advocaat richt zijn declaratie aldus in, dat de cliënt daaruit kan zien hoeveel wordt gerekend voor salaris, verschotten en omzetbelasting. Indien voorschot is ontvangen of betalingen, wegens geliquideerde kosten of uit anderen hoofde, voor de cliënt zijn ontvangen of gedaan, behoort de advocaat de bedragen daarvan in de declaratie of afzonderlijk te vermelden en waar nodig en mogelijk te verrekenen.

Gedragsregel 26 1.

2.

Wanneer een advocaat een opdracht aanvaardt, dient hij de financiële consequenties daarvan met de cliënt te bespreken en inzicht te geven in de wijze waarop en de frequentie waarmee hij zal declareren. De advocaat behoort zijn cliënt op de hoogte te stellen zodra hij voorziet dat de declaratie aanmerkelijk hoger zal worden dan hij aanvankelijk tegenover de cliënt had geschat.

Gedragsregel 27 1. 2.

3.

4.

5.

6.

7.

Maakt de cliënt tegen de ingediende declaratie bezwaar, dan is de advocaat verplicht de cliënt te wijzen op de terzake bestaande regelingen. Wanneer de cliënt op grond van gehele of gedeeltelijke betwisting der declaratie bezwaar maakt tegen de verrekening daarvan met hem toekomende gelden, worden die gelden tot het beloop van het betwiste bedrag bij de deken gedeponeerd. Wanneer de cliënt een declaratie, die is verrekend met de door hem betaalde voorschotten, betwist in zodanige omvang dat gehele of gedeeltelijke restitutie van betaalde voorschotten wordt verlangd, is de advocaat verplicht, op verlangen van cliënt de declaratie ter begroting in te dienen. Het tweede lid is van overeenkomstige toepassing. Van het terughouden van dossiers in afwachting van de betaling der declaratie maakt de advocaat slechts behoedzaam gebruik. Is de declaratie in geschil, dan wijst de advocaat zijn cliënt op de mogelijkheid het gedeclareerde bedrag bij de deken te deponeren totdat het geschil is beslecht. Indien een cliënt specificatie van de declaratie vraagt, dient de advocaat die te verstrekken. De declaratie mag daardoor niet op een hoger bedrag uitkomen dan de oorspronkelijke. Leidt zulks niet tot betaling en gaat de advocaat ertoe over zijn declaratie overeenkomstig de wettelijke regeling in te dienen ter begroting, dan dient hij de cliënt daarvan in kennis te stellen onder toezending van een kopie van de ter begroting ingediende declaratie. Ter zake van nog niet in rechte vastgestelde vorderingen van hem op zijn cliënt treft de advocaat geen conservatoire maatregelen en vraagt hij niet het faillissement aan, dan na overleg met de deken.

64

Bijlagen

Bijlage F: Ess enti alia overeenkomst alter natief verdi enmodel Het is van groot belang dat voor beide partijen de verdienafspraken transparant zijn opgesteld en dat bij ieder scenario duidelijk is welke gevolgen dit heeft op de declaratie. Lamb is voorstander van het tekenen van een overeenkomst nog voordat de werkzaamheden beginnen, waarin alle facetten van het gekozen verdienmodel behandeld worden. Zijn tips hebben ter inspiratie gediend voor onderstaande 240 lijst.

Essentialia overeenkomst alternatief verdienmodel

I

Kies een verdienmodel

Controleer of beide partijen de exacte betekenis van dit model begrijpen.

II

Kom overeen door wie de zaak (deels) wordt uitgevoerd.

Mogelijke inzet van paralegals/HBOjuristen. Mogelijkheid van outsourcen van een deel van de werkzaamheden.

III

Specificeer het kostenoverzicht en moment van betaling.

Maandelijkse betaling, (on)gelijk bedrag per overboeking.

IV

Kom overeen welke kosten hiermee gedekt zijn.

Inschakeling van experts, proceskosten etc.

V

Spreek voorspellingen uit.

Voorspellingen over de grootte van het dossier, de mogelijke argumenten van de tegenpartij, aantal getuigen etc.

VI

Specifieer al het werk dat wel/niet gedaan wordt.

Wat zijn de verwachtingen van partijen wat onder de diverse taken verstaan en verwacht wordt?

VII

Kom overeen wanneer een verandering eerst goedgekeurd dient te worden.

Waar ligt de grens dat overleg noodzakelijk is voor de voortgang van de werkzaamheden?

VII

Bedenk what-if scenario’s.

Wat zijn mogelijke gebeurtenissen waardoor de zaak een andere wending krijgt en hoe dient daar op geanticipeerd te worden?

Afbeelding 9.4: Essentialia overeenkomst alternatief verdienmodel

240

Lamb 2014, p. 47-51.

65

Bijlagen

Bijlage G: Het r echt: vroeger, nu en de toekomst .

Afbeelding 9.5: Kernwoorden van het recht in het verleden, heden en de toekomst Bron: Lamb 2014, p. 36.

66

Literatuurlijst

10

Literatuurlijst

10.1 Literatuur Alberdingk Thijm 2007 Chr. A. Alberdingk Thijm, ‘De zevende kernwaarde: ondernemerschap’, in: W.M.J. Bekkers e.a. (red.), De Advocatenstandaard, Den Haag: Sdu Uitgevers 2007, p. 133140. Bannier 2010 F.A.W. Bannier, Zoals een behoorlijk advocaat betaamt. Advocatengedragsrecht, Apeldoorn-Antwerpen: Maklu 2010. Bannier 2011 F.A.W. Bannier, In de ban van de balie, Deventer: Kluwer 2011. Bauw, Böhler & Westerveld 2013 E. Bauw, B. Böhler & M. Westerveld, Togadragers in de Rechtstaat, Den Haag: Boom Juridische Uitgevers 2013. Beelaerts van Blokland 1999 A.W. Beelaerts van Blokland, ‘Ethische grenzen aan het handelen van een advocaat’, Liberaal Reveil (40) 1999-2, p. 55-60. Van der Bent & Slob 2015 Van der Bent & P. Slob, ‘Beloningsafspraken. Wat is wel en niet toegestaan tussen advocaat en cliënt?’, Advocatenblad 2015-1, p. 51. Böcker & de Groot-van Leeuwen 2002 A.G.M. Böcker & L.E. de Groot-van Leeuwen, Klachten buiten de Orde. De behandeling van klachten over advocaten via de Klachten- en Geschillenregeling Advocatuur, Den Haag: Boom Juridische uitgevers 2002. Boekman 2007 S. Boekman, Advocatentuchtrecht, Deventer: Kluwer 2007. Bolsius 2015 E.J. Bolsius, ‘Dag uurtarief, hallo alternatief’, Advocatenblad 2015-2, p. 14-18. Droogleever Fortuyn 2014 S. Droogleever Fortuyn, ‘Nieuwe regels in een nieuw jasje’, Advocatenblad 2014-7, p. 13. Dullaert & van de Griendt 2006 C.W.M. Dullaert & H.F.M. van de Griendt, De ondernemende advocaat. Over ondernemerschap en trends in de advocatuur, ’s-Gravenhage: Reeds Business Information 2006. Dullaert 2010 C. Dullaert, Yoga in je toga. Over flexibilisering en andere trends in de advocatuur, Den Haag: Sdu uitgevers 2010.

67

Literatuurlijst

Ellingburg, Fox & Levinson 2010 C.M. Ellingburg, W.S. Fox & M.A. Levinson, ‘Alternative fee arrangements: an idea whose time has come?’ Business litigation update 2010-1, te vinden op: www.hptylaw.com/media-publications-116.html (laatst geraadpleegd op 29 juni 2015). Faure, Fernhout & Philipsen 2009 M.G. Faure, F.J. Fernhout & N.J. Philipsen, Resultaat-gerelateerde beloningssystemen voor advocaten, Den Haag: Boom juridische uitgevers 2009. Fenstra 2012 A. Fenstra, ‘Inhoud is niet meer genoeg’, Mr 2012-6/7, p. 465-47. Henssen 1998 E.W.A. Henssen, Twee eeuwen advocatuur in Nederland 1798-1998, Deventer: Kluwer 1998. Hermesdorf 1951 B.H.D. Hermesdorf, Licht en schaduw in de advocatuur der lage landen, Leiden: E.J. Bril 1951. Kimman 2007 E.J.J.M. Kimman, ‘No cure no pay’, in: W.M.J. Bekkers e.a. (red.), De Advocatenstandaard, Den Haag: Sdu Uitgevers 2007, p. 53-61. Knapen 2013 M. Knapen, Verdienen en declareren in de advocatuur. Van uurtje factuurtje naar innovatieve verdienmodellen, Tilburg: Celsus juridische uitgeverij 2013. Knapen 2014 M. Knapen, ‘De advocaat van de toekomst’, Advocatenblad 2014-2, p. 22-24. Lamb 2014 P. J. Lamb, Alternative fees for litigators and their clients, Chicago: American Bar Association 2014. Maathuis 2012 M. Maathuis, ‘Is uw businessmodel toekomstbestendig?’, Advocatenbladarchief 8 augustus 2012, te vinden op: www.advocatenblad.nl/site/magazine/archief/nieuws/detail/20090249.html (laatst geraadpleegd op 29 juni 2015). Maathuis 2014 M. Maathuis, ‘Lessen uit Amerika’, Advocatenblad 2014-3, p. 34-38. Martyn e.a. 2009 G. Martyn e.a. (red.), Geschiedenis van de advocatuur in de lage landen, Hilversum: Stichting OVR 2009. Schaberg 2003 A. Schaberg, ‘Eerlijk en integer’, Financieel Dagblad 15 mei 2003, p. 11. Schuurman 2015 H. Schuurman, ‘Veel cash toegewenst in 2015’, Advocatenblad 2015-1, p. 47-48. Slagter 2003 J.M. Slagter, ‘Ereloon of dubbel declareren’, Financieel Dagblad 2 mei 2003, p. 6.

68

Literatuurlijst

Strikwerda 2014 H. Strikwerda, De toekomst van het Nederlands verdienmodel, Den Haag: Stichting Maatschappij en Onderneming 2014. Susskind 2010 R. Susskind, The end of lawyers? Rethinking the Nature of Legal Services, Oxford: Oxford University Press 2010. Susskind 2013 R. Susskind, Tomorrow’s Lawyers. An introduction to your future, Oxford: Oxford University Press 2013. Verkijk 2010 R. Verkijk, De advocaat in het burgerlijk proces, Den Haag: Boom Juridische Uitgevers 2010. Verweij 2007 D.E.M. Verweij, ‘Ethiek als de alfa en omega van het recht. Het belang van ethiek en ethiekonderwijs’, in: W.M.J. Bekkers e.a. (red.), De Advocatenstandaard, Den Haag: Sdu Uitgevers 2007, p. 31-41. Veth 1925 C. Veth, De advocaat in de karikatuur, Amsterdam: Munster 1925. De Wijkerslooth 1989 J. L. de Wijkerslooth, Ethiek en advocatuur, Deventer: Kluwer 1989.

69

Literatuurlijst

10.2 Wet- en reg elgeving Advocatenwet van 1 oktober 1952, inwerkingtreding 23 juli 1952, Stb. 1952, 426. Vademecum Advocatuur, weten regelgeving. Den Haag: Sdu Uitgevers 2014. Verordening op de administratie en de financiële integriteit van 25 maart 2009, inwerkingtreding 1 juli 2009, Stcrt. 2009, 118. [Regeling vervallen per 01-01-2015] Verordening op de advocatuur van 4 december 2014, inwerkingtreding 1 januari 2015, Stcrt. 2014, 36091. Verordening op de boekhoudverordening 1998 van 22 september 1998, inwerkingtreding 1 juni 1999, Stcrt. 1998, 207. [Regeling vervallen per 1 juli 2009] Verordening op de financiële bijdrage van 21 november 1953, Stcrt. 1953, 241. [Regeling vervallen per 01-01-2015] Verordening op de praktijkuitoefening (onderdeel Resultaatgerelateerde Beloning) van 26 juni 2002, Stcrt. 2002, 125. [Regeling vervallen per 01-01-2015] Wet positie en toezicht advocatuur van 1 oktober 2014, inwerkingtreding 1 januari 2015, Stb. 2014, 354. Wet tarieven in burgerlijke zaken van 28 augustus 1843, inwerkingtreding 1 september 1843, Stb. 1843, 37. [Regeling vervallen per 01-01-2015]

10.3 Jurisprudentie HvD 8 oktober 1990, nr. 1429, Advocatenblad 1991, p. 340. HvD 18 november 1991, nr. 1488, Advocatenblad 1992, p. 465. HvD 20 januari 1992, nr. 1584, Boekman 2007, p. 88. HvD 10 november 1997, nr. 2589, Advocatenblad 1999, p. 517. HvD 9 februari 1998, nr. 2474, Advocatenblad 1999, p. 346. HvD 7 september 1998, nr. 2509, Advocatenblad 1999, p. 458. HvD 12 mei 2000, nr. 2903, Advocatenblad 2001, p. 163. HvD 17 augustus 2001, nr. 3318, Boekman 2007, p. 87. Raad van Discipline 17 april 2012, nr. 11-242-A, ECLI:NL:TADRAMS:2012:YA2601. Raad van Discipline 10 juni 2013, nr. ZWB 66-2013, ECLI:NL:TADRSHE:2013:YA4418.

10.4 Kamerstukken Kamerstukken II 2005/06, 30 300 VI, nr. 144. Kamerstukken I, 2013/14, 32 382, A.

70

Literatuurlijst

10.5 Rappor ten De Brauw Blackstone Westbroek 2014 Alternative Fee Arrangements. A guide to alternative fee arrangements, Amsterdam: De Brauw Blackstone Westbroek 2014, te vinden op: www.debrauw.com/wpcontent/uploads/2014/09/A-Guide-to-Alternative-Fee-Arrangements.pdf (laatst geraadpleegd op 29 juni 2015). ING Economisch Bureau 2012 Sectorvisie Advocatenkantoren. Bedrijfsmodel advocatuur langzaam aan vernieuwing toe, Amsterdam: ING Bank N.V. 2012, te vinden op: www.balieplus.nl/documenten/201204%20ING%20Bedrijfsmodel%20advocatuur%2 0langzaam%20aan%20vernieuwing%20toe.pdf (laatst geraadpleegd op 29 juni 2015). ING Economisch Bureau 2013 Sectorvisie Advocatenkantoren. Advocatuur in transitie, koerswijziging op weg naar 2025. Amsterdam: ING Bank N.V. 2013, te vinden op: www.ing.nl/media/ING_advocatuur-in-transitie-april-2013_tcm162-71602.pdf (laatst geraadpleegd op 29 juni 2015). ING Economisch Bureau 2014 Sectorvisie Advocatenkantoren. Tweedeling door technologie, Amsterdam: ING Bank N.V. 2014, te vinden op: www.ing.nl/media/ING_sectorvisie-advocatenkantorentweedeling-door-technologie_tcm162-70121.pdf (laatst geraadpleegd op 29 juni 2015). Nederlandse Orde van Advocaten 2014 Resultaat gerelateerde beloning. Over no cure no pay, Den Haag: Nederlandse Orde van Advocaten 2014, te vinden op: www.advocatenorde.nl/6339/bedrijven/brochures-rechtzoekende.html (laatst geraadpleegd op 29 juni 2015). Rapport Commissie Advocatuur 2006 Rapport van de Commissie Advocatuur (Commissie van Wijmen) over de positie van de advocatuur in het maatschappelijk bestel, bijlage bij Kamerstukken II 2005/06, 30 300 VI, nr. 144. Rapport Commissie ‘Wat is een advocaat’ 2013 Commissie ‘Wat is een advocaat’, Dit is een advocaat, Den Haag 2013, te vinden via: www.mr-online.nl/images/stories/files/Dit_is_een_advocaat.pdf (laatst geraadpleegd op 29 juni 2015). Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum 2008 Trendrapportage advocatuur 2006. Toegankelijkheid, continuïteit en kwaliteit van de dienstverlening, Den Haag: Boom Juridische uitgevers 2008, te vinden via: www.wodc.nl/onderzoeksdatabase/evaluatie-advocatenwet-bestuurs-enorganisatiestructuur.aspx (laatst geraadpleegd op 29 juni 2015).

71

Literatuurlijst

10.6 Overige elektr onische br onnen De hieronder weergegeven elektronische bronnen zijn allen voor het laatst geraadpleegd op 29 juni 2015.

www.advocatenorde.nl/ www.advocatenorde.nl/255/consumenten/feiten-over-de-advocatuur www.advocatenorde.nl/10928/nieuwe-regelgeving-per-1-1-2015 www.advocatenorde.nl/11030/toelichting-voda www.advocatie.nl/de-brauw-maakt-alternative-fee-arrangements-wereldkundig www.advocatie.nl/endtz-co-winnaar-juryprijs-gouden-zandloper-2012 www.advocatie.nl/herhaalde-oproep-nomineer-uw-kantoor-voor-de-goudenzandloper-2014 www.aldersebaasnoordhof.nl/ www.debrauw.com/ www.doenlegal.nl/ www.doenlegal.nl/kosten/ www.doenlegal.nl/kosten/combinatie/ www.doenlegal.nl/kosten/strippenkaart/ www.doenlegal.nl/kosten/waarde-bepaling-achteraf/ www.endtzco.com/home www.frankwatching.com/archive/2008/03/03/hoe-start-ik-een-online-community/ www.lawmarketing.com/a-marketers-guide-to-alternative-billing-methods/ www.managementscope.nl/magazine/artikel/291-slag-generatie-y www.marketingfacts.nl/berichten/20090512_Alex_Osterwalder_Wat_is_een_business_model www.supportlawyeronline.nl www.supportlawyeronline.nl/wat-wij-voor-u-doen/ www.valoremlaw.com/ www.valoremlaw.com/value-adjustment-line www.zebramc.com/tag/business-model-canvas/

72

Lijst van gebruikte afkortingen

11

Lijst van gebruikte afkortingen

HvD

Hof van Discipline

mvo

maatschappelijk verantwoord ondernemen

NOvA

Nederlandse Orde van Advocaten

RvT

Raad van Toezicht

Stb.

Staatsblad

Stcrt.

Staatscourant

Voda

Verordening op de advocatuur

Wtbz

Wet tarieven in burgerlijke zaken

Maakt het uurtarief plaats voor een alternatief verdienmodel?

Recommend Documents