LOKALE DUURZAME ENERGIE: VOORWAARTS!

LOKALE DUURZAME ENERGIE: VOORWAARTS!

Een bijeenkomst voor, met en over lokale initiatieven voor duurzame energieopwekking Maandag 17 september 2012 van 19.00 tot 22.30 uur

Voor wie zich verbonden voelt met lokale duurzame energie

CONFERENTIEDOCUMENT

1

Lokale duurzame energie: Voorwaarts! Maandagavond 17 september 2012 Provinciehuis Zuid-Holland, Den Haag

Programma 19.00

Inloop met koffie, thee, fris

19.30

Welkom! Begeleider van de avond is Jan Schouw, initiatiefnemer van Relocal, een netwerk van adviseurs in lokale duurzame energie Alex Ouwehand, directeur Natuur- en Milieufederatie Zuid-Holland leidt kort in

19.45

Thema Ardo de Graaf van bewonersvereniging Biesland over “Lokale netwerken en communicatie: dilemma’s en weerstanden”

20.15

Thema Willem Minderhout van bewoners-coöperatie Vogelwijk Energie(k) over “Opschalen of verbreden van lokale duur-zame energie, dilemma’s en oplossingen”

20.45

Pauze gelegenheid voor uitwisseling en dat ene gesprek dat u al die tijd al wilde voeren

21.15

Thema Jan Schouw van Relocal over: “Onrendabele toppen en andere finan-cieringsconstructies voor lokale duurzame energie”

21.45

Afronden De oogst van vanavond, door Jan Schouw Hoe gaan we verder door Alex Ouwehand

22.00

Napraten en afspraken maken met een hapje en een drankje

22.30

Naar huis

2

Lokale duurzame energie: Voorwaarts! Waarom, hoe en betrokkenheid in Zuid-Holland Deze notitie is opgesteld voor een bijeenkomst over en voor lokale duurzame energie initiatieven door Natuur en Milieufederatie Zuid-Holland op 17 september in Den Haag. Deze notitie gaat ook in op nut en noodzaak van duurzame energie(opwekking) en geeft een beeld van actualiteit en beleid in Zuid-Holland. Alsmede over lokale initiatieven en over activiteiten van Natuur en Milieufederatie Zuid-Holland rond duurzame energie. De bijeenkomst op 17 september met dezelfde titel ‘Lokale duurzame energie: Voorwaarts!’ is de ZuidHollandse aftrap van activiteiten in een landelijk samenwerkingsprogramma van Natuur en Milieufederaties. Onder de noemer ‘Hier opgewekt’ wordt samen met Stichting Doen en Energiebedrijf Qurrent gewerkt aan het tot rendabele energie projecten laten uitgroeien van lokale duurzame energie initiatieven. De landelijke afstemming vindt eveneens plaats met Klimaatbureau ‘Hier’ en e-Decentraal. In het programma ‘Hier opgewekt’ wordt onder andere professionele ondersteuning en diensten aangeboden via eerstelijns ondersteuning (servicepunt). Iedere Natuur en Milieufederatie doet dit binnen haar regionale gebied, veelal met samenwerkingspartner RElocal, een netwerk van deskundige professionals die op verschillende aspecten expertise levert. De Natuur en Milieufederatie Zuid-Holland (NMZH) ontwikkelt voor Zuid-Holland een “Servicepunt Hieropgewekt Zuid-Holland”. In deze notitie wordt daarom na paragrafen over energie, (in) Zuid-Holland en lokale initiatieven die zich daarmee bezighouden, ook aangegeven wat NMZH gaat doen en te bieden heeft.

I. Lokale duurzame energie: waarom en potentie Er is sinds eind jaren 80 van de vorige eeuw aandacht voor klimaatverandering als probleem. Dat is de opwarming van de aarde, de gevolgen daarvan voor zeespiegelrijzing, veranderingen in natuur en (lokaal) klimaat door de uitstoot van met name CO2 en methaan. Sinds 1997 is het Kyoto-verdrag van kracht waarin overheden internationaal maatregelen zeggen te nemen om klimaatverandering tegen te gaan. De laatste jaren zijn meer geo-politieke redenen zoals minder afhankelijk willen zijn van olie uit niet stabiele landen en ‘ foute’ politieke regimes belangrijk in de argumentatie achter klimaatmaatregelen. Doel wordt dan om op andere manieren in de eigen energie voor huishoudens en economie te voorzien die tegelijk tot minder CO 2-uitstoot leidt. Onder energie verstaan we zowel electriciteit, gas en warmte als dragers van energie. De Europese Duurzame Energie Richtlijn ter bevordering van het gebruik van energie uit hernieuwbare bronnen is vastgesteld door de Europese Commissie en het Europese parlement in december 2008 en geldt voor alle lidstaten. Twintig procent van alle energie die in de Europese Unie wordt verbruikt dient in 2020 afkomstig te zijn van duurzame energiebronnen zoals zon, wind of water, hierdoor is er minder energie nodig uit fossiele brandstoffen die slecht zijn voor het milieu en op termijn uitgeput zullen raken. Nederland heeft binnen Europees verband op het gebied van energie en klimaat de doelstelling om 14% van de totale energie duurzaam op te wekken in 2020. In 2011 was dit ruim 4 %.

3

Afgezien van Europese, nationale en provinciale ambities is er ook een bittere noodzaak om over te schakelen van een fossiele energievoorziening naar een duurzame. De afhankelijkheid van Europa van de import van fossiele brandstoffen is groot. Ongeveer de helft van de energiebehoefte wordt ingevuld door de import van kolen, aardolie en aardgas. Voor een groot deel komen deze brandstoffen uit politiek instabiele landen. Deze ontwikkeling leidt onder andere tot politieke afhankelijkheid, uitputting van fossiele brandstoffen en de aarde. De schaarste, uitputting van grondstoffen en daarmee gepaard gaande prijsstijgingen zullen de behoefte en noodzaak van duurzame energie alleen maar versnellen. Bovendien zal de komende decennia de vraag naar energie nog verdubbelen. Duurzame technieken voor zowel energiebesparing als duurzame energieopwekking dienen gelet op deze context snel verder ontwikkeld en toegepast te worden. De provincie Zuid-Holland geeft daarover in de beleidsagenda economie en energie aan dat “(ZuidHolland) door haar lage ‘ligging’, grote bevolkingsdichtheid en energie-intensieve industrie (…) extra kwetsbaar is voor (…), de stijgende energieprijzen en de klimaatverandering.” Rond 1900 werd in Nederland energie decentraal georganiseerd en opgewekt. Gemeenten richtten destijds lokale energiebedrijven op (GEB’s), met als doel leveringszekerheid voor de burgers. In de loop van de 20e eeuw werd de elektriciteits- en gasproduktie steeds meer een gecentraliseerd systeem van energieproductie. De GEB’s zijn nu gefuseerd in een aantal grote energiebedrijven. Het energieverbruik is in de 2e helft 20e eeuw verdrievoudigd:

Sinds enkele jaren is er echter een belangrijke verschuiving gaande richting, opnieuw, een decentrale nutsvoorziening. En dan vooral door toedoen van burgerinitiatieven. De voordelen van duurzame decentrale energieopwekking zijn legio. De energie is schoon, bijvoorbeeld via warmte(terug)winning, zonnepanelen, windmolens of biogas. De betrouwbaarheid neemt door decentrale duurzame opwekking toe, de afhankelijkheid daalt en de kosten zijn inzichtelijk. Daarnaast is er minder sprake van transportverliezen. Bij opwekking en transport van elektriciteit vanuit de huidige grote centrales gaat een groot deel (ongeveer de helft!) van de energie verloren. Hier kan enorm op bespaard worden. Een bijkomend voordeel van lokale opwekking is dat mensen direct betrokken worden: het is hun ‘eigen energie’. Op deze wijze zal er ook bewuster mee worden omgegaan. Een forse vermindering van het energieverbruik in alle sectoren van onze samenleving is een belangrijke basis voor een duurzame energievoorziening. Gedragsverandering is nog steeds een van de belangrijkste pijlers waarmee flink bespaard kan worden. De ontwikkeling naar een decentrale energievoorziening zal een belangrijke rol spelen bij het realiseren van de landelijke en provinciale en gemeentelijke klimaatambities en doelstellingen.

4

II. Lokale duurzame energie: knelpunten en oplossingsrichtingen Ruim 90% van de Nederlanders wil dat Nederland verduurzaamt. Er is een veranderende, energieke samenleving. Veel burgers weten steeds beter wat ze willen en gaan zelf aan de slag. Er is een echte beweging op gang gekomen de afgelopen jaren, waarin burgers en ondernemers initiatieven nemen tot het verduurzamen van hun woning,bedrijf,wijk, stad en regio. Gericht op onder andere energiebesparingprojecten en op het opwekken van duurzame energie. De directe leefomgeving creëert betrokkenheid van mensen. We zien dan ook tegelijkertijd een bredere ontwikkeling. Er worden op diverse terreinen (o.a. afval, water, voedsel, natuur) initiatieven genomen. Kijk maar naar de voedselvoorziening, stadslandbouw initiatieven schieten wortel in veel steden. Maar ook andere sociale structuren binnen een buurt, zoals de zorg, worden opgepakt. Er is een enorme explosie van initiatieven op het gebied van lokale duurzame energie en energiebesparing op lokaal niveau. De energievoorziening weer in eigen hand nemen en wel op lokaal niveau dat is wat de “beweging” van lokale energie-initiatieven drijft. Een beweging die inmiddels bestaat uit honderden lokale duurzame energie initiatieven. Geïnitieerd door particulieren, bedrijven, corporaties, gemeenten en waterschappen, of een combinatie daarvan. De lokale initiatieven zijn een mooie mogelijkheid om een versnelling in de energietransitie te realiseren. Maar de daadwerkelijke realisatie van al die initiatieven blijkt in de praktijk nog een lastige opgave.

Lokale duurzame energie initiatieven - wat zijn dat? Het geven van een eenduidige definitie van een lokaal duurzaam energie initiatief is niet makkelijk. De lokale situatie verschilt vaak sterk. Toch is er wel een ‘groene’ draad en zijn er belangrijke kenmerken te noemen die de lokale initiatieven karakteriseren. •

•

•

•

•

Lokale samenwerkingsverbanden Het betreft samenwerkingsverbanden tussen verschillende lokale partijen, denk aan inwoners, bedrijven, woningcorporaties, gemeente en waterschap, soms ondersteund door regionale dan wel landelijke partijen. Lokale duurzame energieproductie Vaak wordt er met de levering van groene energie gestart, maar het uiteindelijke doel is vrijwel altijd om duurzame energie lokaal op te wekken. Dit gaat vaak samen met acties om energie te besparen. De gekozen en toegepaste technieken verschillen van windmolens, zonnepanelen, warmtepompen, tot biovergisting en aardwarmtewinning en worden sterk bepaald door de lokale omstandigheden. Energiebedrijf Uiteindelijk leiden veel initiatieven tot de oprichting van een lokaal duurzaam energie bedrijf (LDEB), waarbij de coöperatie of coöperatieve vereniging de meest gekozen juridische vorm is. Met de overgang naar een bedrijf worden de organisatorische, juridische en financiële kaders gecreëerd van het initiatief. Lokale levering Het lokale duurzame energiebedrijf, dat lokaal duurzame energie produceert, levert zijn opgewekte energie zoveel mogelijke lokaal aan huishoudens, bedrijven en instellingen. Inzet van vrijwilligers Grote betrokkenheid en enthousiasme onder de initiatiefnemers, vrijwel altijd vrijwilligers. Dit betekent tegelijkertijd een wisselend niveau van deskundigheid en mogelijkheid van tijdsbesteding.

5

In het land zien we vele lokale duurzame energie initiatieven ontstaan. De ‘opportunities’ van lokale duurzame energie-initiatieven nog eens op een rij: • Sluit goed aan op de transitie van een industriële samenleving naar een maatschappelijke en duurzame samenleving. Van massaproductie en procedures ‘terug’ naar meer eigen verantwoordelijkheid en betrokkenheid van burgers en bedrijven. • Kan een belangrijke bijdrage leveren aan het behalen van gemeentelijke, provinciale, landelijke en Europese klimaatdoelstellingen. • Creëert werkgelegenheid op lokaal niveau en geeft een impuls aan de lokale economie. • Investeert in blijvende woonlastenverlichting. De prijs van duurzame energie wordt bepaald door de onderhoudskosten van installaties, en niet meer door de prijs van de (fossiele) brandstoffen die naar verwachting steeds duurder zullen worden. De energiekosten zijn inzichtelijk en stabiel. • Creëert leveringszekerheid omdat gebruik maken van lokale duurzame bronnen de afhankelijkheid vermindert van de buitenlandse, fossiele energievoorziening. • Versnelt de omschakeling naar een duurzame energieopwekking. Dit is niet zozeer een technisch probleem, maar meer een kwestie van anders organiseren, financieren en verbinden en juist daarvoor is op het lokale niveau alle ruimte. • Kan een belangrijke verbinding zijn tussen al bestaande duurzame energie projecten en de betrokkenheid van burgers, lokale partijen, vorm te geven. Bijvoorbeeld in het geval van windprojecten. De initiatieven lopen tegen verschillende knelpunten aan bij het ontwikkelen van een lokaal energiebedrijf: Kennis Er is grote behoefte aan ‘kennis en deskundigheid’ op diverse terreinen, zoals techniek, inkoopervaring, ledenwerving, juridische organisatie, e.d.. Het is de kunst om dit op lokaal niveau te ontsluiten, met de informatie die op landelijk niveau en bij andere initiatieven in het land aanwezig is.. Schaalgrootte Een aantal activiteiten vraagt om een zekere schaalgrootte die op lokaal niveau gewoonweg niet te bereiken is. Wet en regelgeving Wet- en regelgeving blijkt in de praktijk vaak complex en specifieke deskundigheid te vereisen. Denk aan het verkrijgen van vergunningen. Ook zijn er nog diverse wettelijke belemmeringen. Financiering Het kost veel tijd en geld om een initiatief te realiseren en vaak duurt het daarnaast lang voordat investeringen te gelde gemaakt kunnen worden. Verder gaat het vaak om investeringen die de draagkracht van het lokale initiatief te boven gaan maar aan de andere kant te gering zijn om voor financiering door grote financiële instellingen in aanmerking te komen. Hierbij speelt ook het knelpunt dat bij investeringen buiten de eigen woning (windturbines, zonne-panelen op daken van boerderijen, openbare gebouwen, etc.) er geen mogelijkheid bestaat om te salderen via de eigen elektriciteitsrekening (energiebelasting + btw). Het verbreden van mogelijkheden staat hiervoor sterk in de politieke aandacht. Daarnaast zijn er diverse financiële constructies om aandeelhouders van coöperaties te belonen.

6

III. Lokale duurzame energie in Zuid-Holland De aandacht voor duurzame energie in Zuid-Holland ging in de afgelopen decennia vooral naar windenergie, biomassa (afval) en bodem (warmte-koude opslag, aardwarmte).

(figuren 7 en 8, bron: EnergiemonitorZuid-Holland 2009, maart 2011)

De provincie Zuid-Holland ambieert in de beleidsvisie regionale economie en energie een economische ontwikkeling gebaseerd op een duurzame energiehuishouding en biobased grondstoffen. Aansluitend bij de nationale doelstelling moet in 2020 in Zuid-Holland 14% van de energie duurzaam zijn opgewekt. In de begroting 2012 onder doel 3.5, duurzame energievoorziening in Zuid-Holland, gaat de provincie daar nader op in. De bijdrage van de provincie bestaat eruit ruimtelijke voorwaarden te scheppen voor duurzame energieproductie en de economische bedrijvigheid op duurzame energieproductie te versterken. In paragraaf 3.5.1 van de begroting geeft de provincie aan dat zij bij een beperkt aantal geselecteerde projecten zal helpen om generieke, procedurele en wettelijke knelpunten te helpen oplossen via de stroomversnelleraanpak1. De gehanteerde begrotingsindicator geeft aan dat de groei van de duurzame energieproductie zodanig moet zijn dat het aandeel duurzame energie met 1% per jaar oploopt naar 9% in 2015. In 2009 was het aandeel duurzame energie in Zuid-Holland 4,1 %. 1 Bij innovatieve projecten voor duurzame energie brengt de Stroomversneller knelpunten in kaart, zoals gebrek aan leiderschap, belangenconflicten en een onrealistische schaalgrootte. De Stroomversneller neemt in projecten een regisseursrol in.

7

Het verkrijgen van draagvlak voor duurzame energieopwekking, met name bij windenergielocaties, is een belangrijke voorwaarde voor het verder brengen van lokale duurzame energieopwekking. Een directe betrokkenheid van burgers (o.a. locatie, financieel) is zeer belangrijk. Directe participatie wordt nog beperkt toegepast in Zuid-Holland. Vooral op Goeree-Overflakkee is dit het geval via de coöperatie Deltawind. Deltawind is al sinds 1989 actief en inmiddels een professionele organisatie met zo’n 1400 burgers als aandeelhouders . Inmiddels worden door Deltawind grotere plannen voor windenergie ontwikkeld op de Krammersluizen, samen met de coöperatie Zeeuwind. Deltawind maakt ook een nieuw windplan o.a. samen met Eneco, wat moet voorzien in dekking van de totale elektriciteitsvraag van Goeree-Overflakkee. Verder investeert de landelijke coöperatie De Windvogel in windmolens bij onder andere Gouda en Bodegraven, waarin haar leden aandelen kunnen nemen. In Vogelwijk in Den Haag hebben bewoners, via de coöperatieve vereniging Vogelwijk Energie(k) geïnvestereerd in de (gerenoveerde) windturbine van Eneco, als onderdeel van een verduurzaming van de wijk (o.a. energiebesparing, experiment smart grids). Het belang van duurzame energie wordt in Zuid-Holland door inwoners belangrijk, hoewel in de praktijk lastig gevonden. Dat blijkt uit de Groene Peiler, een enquêtepanel van de Natuur- en Milieufederaties van juli 2012. In de ogen van een kleine 90 procent van de respondenten gaat de groei van duurzame energie te langzaam. De overheid moet meer doen om de beschikbaarheid van duurzame energie te vergroten. Energie afnemen van lokale energiebedrijven moet makkelijker worden. Maar burgers moeten, volgens de respondenten, ook zelf actie ondernemen om duurzame energie op te wekken. Zij zien echter op tegen te hoge investeringen, hebben een ongeschikte woning of vinden het teveel geregel. Zo’n 70 procent van de respondenten zou klant en/of aandeelhouder willen zijn van een lokaal duurzaam energiebedrijf. Wilt u zelf duurzame energie opwekken? Groene Peiler, Duurzame energie uit eigen streek juli 2012

Veel inwoners mogen het in de praktijk nog lastig vinden, toch zien we de laatste paar jaar een sterke ontwikkeling van lokale (duurzame) energie initiatieven in Zuid-Holland. Net als in heel Nederland overigens. Via de website van Hier Opgewekt vindt u een overzichtkaart van deze initiatieven (www.hieropgewekt.nl). Daarbij kunnen initiatieven zich richten op een gehele regio of op een stad, wijk of buurt. De ontwikkeling op de markt van zonne-panelen zorgt er voor de focus op zonne-energie bij veel lokale duurzame energie initiatieven sterk is toegenomen, alsook op de individuele markt met diverse inkoopacties op zowel landelijke (Natuur en Milieu, Urgenda, Eigen Huis), regionale en lokale schaal. Ook op de huurdersmarkt zijn ontwikkelingen gaande bij de toepassing van zonnepanelen door woningcorporaties, zoals in Hoek van Holland. In de bijlage bij deze publicatie vindt u een overzicht van initiatieven in Zuid-Holland.

8

IV. Lokale duurzame energie: wie welke rol bij verder brengen ervan De realisatie van initiatieven voor lokale duurzame energie, zo blijkt uit de paragrafen II. en III., is nog een lastige opgave in de praktijk. De provincie Zuid-Holland, de Natuur en Milieufederatie ZuidHolland (NMZH), gemeenten en marktpartijen kunnen hier gezamenlijk een belangrijke rol vervullen om de lokale initiatieven binnen de provincie Zuid-Holland te faciliteren in hun route naar realisatie. De opgave is dus om te zoeken naar mogelijke rollen en constructies waarmee de snelheid van realisatie vergroot kan worden, binnen de kaders van b.v. het provinciaal beleid. Provincie Zuid-Holland De provincie kan een belangrijke rol gaan vervullen in dit energievraagstuk door op te treden als verbinder. Het faciliteren van samenwerkingsverbanden op regionale schaal tussen marktpartijen, financiers, gemeenten en hun samenwerkingsverbanden en de lokale initiatieven. Een andere rol ligt in het vormgeven van een organisatie om de ondersteuning van kansrijke initiatieven actiever te ondersteunen. Enkele voorbeelden op provinciale schaal zijn ondertussen bekend. Lopend van subsidie-voorzieningen tot ontwikkel- en participatiemaatschappij. Het is de moeite waard om deze wegen te verkennen voor Zuid-Holland. De provincie Zuid-Holland is een provincie met een groot aantal gemeenten. Met ook een enorme hoeveelheid en diversiteit aan lokale duurzame energie initiatieven. Deze zijn momenteel voornamelijk stand-alone georganiseerd. Zoals hierboven ook aangegeven is dat één van de problemen, die vervolgens leidt tot knelpunten op het terrein van kennis, schaalgrootte en financiering. Waardoor daadwerkelijke realisatie van de lokale initiatieven niet van de grond komt. Gemeenten / Regionale samenwerkingsverbanden Gemeenten in Zuid-Holland hebben in veel gevallen een energie- en klimaatbeleid vastgesteld, met diverse ambities van forse CO2-reducties en klimaatneutraal worden in de komende decennia. Daarbinnen is het bevorderen van energiebesparing en van de toepassing van duurzame energie bij particulieren en bedrijven onderdeel van het beleid, naast de inzet op de eigen organisatie en gebouwen. In bijna alle regio’s zijn hierover in de diverse samenwerkingsverbanden (o.a. GoereeOverflakkee; Hoeksche Waard; Drechtsteden; Stadsregio Rotterdam; RCI; Stadsgewest Haaglanden; West-Holland) ook afspraken gemaakt. Om ambities van een gemeente waar te kunnen maken is een meer regisserende rol nodig. Daarvoor moet de gemeente goed op de hoogte zijn van wat er in de gemeente speelt met betrekking tot (duurzame) energie initiatieven van particulieren en bedrijven om een goede afstemming en samenwerking te krijgen. Hiervoor kan een energiecoördinator of – regisseur worden aangesteld voor betere coördinatie binnen de gemeente met externe partijen en een betere sturing op energieprestaties. Gemeenten kunnen een bemiddelende rol spelen en mogelijk in samenwerking met andere onafhankelijke partijen, ontzorgen (makkelijker maken energiebesparing en duurzame energieopwekking) of koplopers te ondersteunen en adviseren over valide installatiebedrijven. Gemeenten kunnen ook bekijken hoe duurzame energieopwekking op openbare gebouwen (bijv. zonnepanelen) en in de nabije omgeving (bijv. windpark) kan worden gecombineerd met burgerparticipatie via bijvoorbeeld een coöperatieve vereniging. Gemeenten kunnen energiebesparing en duurzame energie aantrekkelijk maken door speciale financieringsconstructies. Gemeentelijke subsidies zijn hiervoor een mogelijkheid. Steeds meer staan revolving funds hiervoor in de aandacht. Gemeenten kunnen hierbij samenwerking in de regio zoeken, met banken en ook met de provincie. Een (inter)gemeentelijk energieloket instellen zou ook helpen, waardoor één transparant aanspreekpunt ontstaat die kan helpen bij procedures en (door) voorwaarden (loodsen).

9

Juist lokaal kan in samenwerking met woningcorporaties en verenigingen van eigenaren nog een wereld worden gewonnen. Een voorbeeld is ondermeer de net opgerichte Energie Coöperatie Dordrecht, een samenwerking van de gemeente en nutsbedrijf HVC, die o.a. bewoners wil helpen met (goedkope) energiescans, die samen met burgers wil investeren in duurzame energie als windenergie en zonnepanelen en die een warmtenetwerk ontwikkelt. Woningcorporaties Woningcorporaties hebben een groot belang hun woningbezit steeds minder afhankelijk te laten worden van fossiele energie (elektriciteit, gas, warmte), mede ook vanwege de stijgende energieprijzen en dus woonlasten. Het verbeteren van de energiekwaliteit van hun woningen, in samenspraak met hun huurders, zou een belangrijke doelstelling moeten zijn. Corporaties nemen deel in het convenant Energiebesparing (Aedes, Woonbond, Rijk), dat eind juni 2012 is vernieuwd. Via dit convenant willen de corporaties gemiddeld hun woningvoorraad in 2020 hebben opgetild naar energielabel B. Stimuleren van energieopwekking door huurders is onderdeel van het pakket. Woningcorporaties nemen deel in projecten van warmte bedrijven, zoals in Rotterdam, Delft, Dordrecht. Woningcorporaties kunnen actief deelnemen in onderzoek naar het op grote schaal toepassen van zonnepanelen in huurwoningen (Aedes/Atrivé) en vervolgens het uitrollen. Ze hebben imers ervaring in concrete renovatieprojecten. Woningcorporaties zouden meer samenwerking moeten zoeken met lokale duurzame energie initiatieven zoals in de Hoeksche Waard en in Leiden. Overig Brancheorganisaties / bedrijven

Er is een sterk toenemend aantal bedrijven dat inspeelt op de ontwikkeling en levering van duurzame energieprojecten (m.n. zon). Er is behoefte aan onafhankelijke keuzemogelijkheden, met voor lokale duurzame energie initiatieven ook de wens om met lokale of regionale bedrijven in zee te gaan. Van belang is dat bedrijven inspelen op de wensen van lokale initiatieven. Op energiegebied de combinatie van energiebesparing en duurzame energie. En mbt financiering het zoeken naar all-in oplossingen (o.a. “esco: energie service company). Energiebedrijven

Energiebedrijven als Eneco, HVC, Greenchoice, als mede-investeerders in lokale duurzame energie projecten. Nieuwe “energiebedrijven van de toekomst”, die lokale duurzame energie initiatieven (m.n. coöperaties) ‘full-service’ helpen bij de opzet en uitvoering van projecten en de levering van energiediensten aan leden van de coöperatie (‘back-office’). Netbeheerders

Regionale netbeheerders in Zuid-Holland : Stedin en Alliander. Opname van duurzame stroom in het net. Verder o.a. experimenten met slimme netwerken (smart grids). financiers/banken

Banken (op dit moment nog vooral Rabobank, ASN, Triodos) kunnen worden aangesproken op hun bereidheid om te investeren in duurzame projecten. Zij kunnen optreden als financier van de opzet en utvoering van projecten van lokale initiatieven. Ook kunnen particulieren worden aangesproken op investeren in duurzame maatregelen, waarbij banken samenwerken met maatschappelijke partijen : bijv. Zon-zoekt-dak (SNM+ASN), Urgenda, 1-2-3-Zon (Eigen Huis).

10

V. Wat doet de Natuur- en Milieufederatie Zuid-Holland De NMZH is begonnen met een inventarisatie van alle lokale duurzame energie initiatieven in de regio en de diagnose van hun ondersteuningsbehoefte. Mede op basis daarvan ziet de NMZH een belangrijke rol voor zichzelf in het verbinden van de initiatieven onderling en het bieden van een basis ondersteuningsbehoefte. Daarnaast wil de NMZH een rol spelen in het initiëren van samenwerkings-verbanden tussen overheden (provincies en gemeenten), marktpartijen (financiers) en de lokale initiatieven En onderzoeken welke zinvolle en haalbare uitwerkingen die samenwerkingsverbanden kunnen hebben. Concreet gaat de NMZH een “Servicepunt Hieropgewekt Zuid-Holland” ontwikkelen, onderdeel van NMZH en gericht op basisondersteuningsdiensten aan lokale duurzame energieinitiatieven. NMZH is op deze manier een ‘front-office’ voor lokale initiatieven in Zuid-Holland. Is er meer nodig dan we op dat moment in de ondersteuning kunnen leveren, dan heeft de NMZH de beschikking over een netwerk van deskundigen. Dit netwerk kan op maat ondersteuning leveren. Naast het basisaanbod onderzoekt de NMZH een ‘aanbod plus’. Basis-ondersteuning NMZH √ NMZH kent en onderhoudt contact met initiatieven, organiseert daardoor een levendig netwerk dat enthousiasmeert, onderling uitwisseling faciliteert, onder andere door het creeëren van een (web)platform √ NMZH is een vindbaar loket voor basisvragen, bijvoorbeeld via ‘veelgestelde vragen en antwoorden’ op de website www.hieropgewektzuidholland.nl. Het servicepunt is dé plek voor informatie en advies, kennisuitwisseling en het leggen van contacten op het terrein van lokale duurzame energie. √ NMZH helpt in meedenken en ondersteuning bij het opzetten, opschalen, etc. van lokale duurzame energieinitiatieven. Lopen initiatieven desondanks tegen belemmeringen of ‘grotere’ vragen aan die we samen niet weten op te lossen, dan legt NMZH contact met een betreffende expert in ons netwerk of met een ander initiatief dat door eigen ervaring een oplossing kan aanreiken. NZMH heeft daartoe een database met ervaren mensen. √ NMZH kan ook helpen door het aanleveren van standaarddocumenten zoals bijvoorbeeld een plan van aanpak voor het opstarten van het initiatief. Met daarin vragen waar aan te denken bij bijvoorbeeld ledenwerving. Of voor een format voor statuten of een basis energie-inkoopcontract. Aanbod-plus NMZH √ afhankelijk van de situatie kan NMZH maatwerk bieden om het lokale energie initiatief verder te helpen. bijvoorbeeld als het gaat om ruimtelijke ordeningaspecten of advies over het vinden van de weg bij de gemeente, inclusief lokaal politiek en bestuur of hulp bij het genereren van publiciteit. √ NMZH verkent nog de mogelijkheid van een jaarlijks structureel aanbod aan uitwisselings- en kennismomenten voor lokale duurzame energie initiatieven, zoals bijeenkomsten/workshops over thema’s die bij lokale duurzame energie initiatieven actueel zijn (ledenwerving, salderen, etc.) of het organiseren van excursies naar inspirerende voorbeelden waarvan valt te leren. Daarbij wordt in Hier Opgewekt samengewerkt met de andere Natuur en Milieufederaties, de Hier Klimaatcampagne en de vereniging e-Decentraal.

11

12

Bijlage Overzicht van initiatieven voor duurzame energieopwekking in Zuid-Holland, zie ook: www.hieropgewekt.nl). Weet u nog van initiatieven (zelf of in uw buurt) welke onderstaand niet zijn opgenomen? Wij horen dat graag, stuur een email naar [email protected].

Regio’s: Goeree-Overflakkee (www.deltawind.nl) coöperatie Deltawind (1989), die naast wind ook investeert in zonnepanelen en warmtepompen. Hoeksche Waard (www.hoekschewaardduurzaam.nl) coöperatie HoekscheWaardDuurzaam (2011). Samenwerking van ondernemers, agrariërs, woningcorporaties, natuurorganisatie (HW Landschap) en burgers. Gezamenlijk regionaal congres over klimaat en energie in april 2012. Focus op verkoop van zonnepanelen en de inzet van ledverlichting in samenwerking met gemeenten. Naast energie bredere insteek op duurzaamheid. Alblasserwaard-Vijfheerenlanden (www.blauwzaam.nl) samenwerking van de agrarische natuurvereniging Den Haneker en stichting Blauwzaam (brede duurzaamheidsbeweging van lokale ondernemers; 2011) met ondermeer het project MijnDakJouwDak, waarbij burgers mee-investeren in zonnepanelen op boerendaken. Forse subsidie ontvangen, maar stelt veel eisen aan organisatorisch opzet. Nog in ontwikkeling. Groene Hart Energie Coöperatie in ontwikkeling, officiële oprichting in augustus 2012. Samenwerking van lokale ondernemers en maatschappelijke partijen. Willen zich richten op groene energielevering, goed lokaal aanbod duurzame energiesystemen, duurzame bouwketen en verduurzamen van maatschappelijk vastgoed. Aandacht eerst op Alphen aan den Rijn, o.a. bedrijventerrein Rijnhaven. Stad/wijk/buurt: Den Haag / algemeen gemeentelijk beleid duurzaam Den Haag (klimaatneutraal 2040) en lobby-organisatie “Den Haag krijgt nieuwe energie” van politieke partijen en burgers om meer druk te zetten op uitvoering. Den Haag / Biesland (2010) (www.bwvbiesland.nl) wijk Biesland (grens Den Haag-Pijnacker) wil zich naast energiebesparing in eigen woningen de wijk ook richten in investeringen in gezamenlijk zonnepanelen. Scholen niet gelukt. Combinatie wordt nu gelegd met investering in zonnepanelen op boerendak van Hoeve Biesland via de vereniging Vrienden van Biesland. Hiervoor zal een aparte coöperatie worden opgericht. Den Haag / Vogelwijk (2009) (www.vogelwijkenergiek.nl) coöperatieve vereniging Vogelwijk Energie(k), gestart 2009, velerlei initiatieven, zoals windmolen bij wijk ondergebracht in coöperatie, slimme meterpilot met Stedin. Den Haag / Duindorp http://www.vestia.nl/DenHaagScheveningen/Documents/FAQ%20Energievoorziening%20van%20D uindorp.pdf verwarmingssysteem op basis van warmte uit zeewater voor uiteindelijk 800 woningen. Geen apart burgerinitiatief en organisatie. Den Haag / Aardwarmtebedrijf (www.aardwarmtedenhaag.nl) verwarmingsysteem op basis van geothermie

13

Rotterdam / algemeen duurzame ontwikkeling via Rotterdam Climate Initiatve (RCI). O.a. afspraken mbt huurders (woningcorporaties) en woningeigenaren. Verder : warmtenetwerken (Zuid en Noord) met industriële restwarmte via warmtebedrijf Rotterdam (www.rotterdamclimateinitiative.nl ; www.warmtebedrijfrotterdam.nl ) Rotterdam / Noord samenwerking Rotterdams Milieucentrum, deelgemeente, woningcorporaties en huurders om energiebesparingsmaatregelen te stimuleren. (www.milieucentrum.rotterdam.nl ) Blijdorp010Empowered (2012): brede (basis)beweging van burgers met focus op woningeigenaren om de eigen wijk(en) in brede zin te verduurzamen. Bezig met opzet van een kernteam en actie om tot een coöperatie Blijstroom te komen. www.blijdorp010empowered.worldpress.com) Rotterdam / Heijplaat Duurzaam (www.heijplaat.com/duurzaam ) verduurzaming van de wijk, in samenwerking met bewoners. Initiatief van gemeente, Havenbedrijf Rotterdam, woningcorporatie Woonbron, Eneco en WNF. Rotterdam / Overschie (2011) (www.energieoverschie.nl ) Energiecoöperatie (burgers) met bescheiden focus op inkoop zonnepanelen en stimuleren energiebesparing (blok-voor-blok/Waifer). Delft + Midden-Delfland / Warmtebedrijf (www.warmteindelft.eneco.nl ) samenwerking (BV) van de twee gemeenten, drie woningcorporaties (Woonbron, DuWo, Vidomes) en Eneco voor aanleg van warmtenet en warmtelevering. Dordrecht (2012) (www.energiedordrecht.nl ) Energie Coöperatie Dordrecht, samenwerking van gemeente en nutsbedrijf HVC. Aandacht o.a. op energiebesparing bij burgers, ontwikkeling lokale duurzame energie voor burgers en warmtelevering via afvalverbranding. Leiden / Leiden Zonnestad (i. o. 2012) breed initiatief voor verduurzaming woningen en gebouwen, m.n. ook monumenten, in Leiden via uitgebreide toepassing van o.a. zonnepanelen, energiebesparing en mogelijk andere duurzame energiebronnen. Coöperatie in opbouw. Mogelijk ook inzet op omgeving van Leiden.

14