Levende Waterbouw De natuur als ingenieur
Bouwen met en voor de natuur Moderne techniek en natuur gaan heel goed samen. Dat toont winn met de proefprojecten van ‘Biobouwers’ en ‘Rijke Dijk’. Onder de noemer Levende Waterbouw werken we gezamenlijk aan projecten waarbij de natuur is aangewezen als ingenieur.
Het doel is nieuwe methoden te testen en tot innovatieve ontwerpen te komen die leiden tot een duurzamer, natuurvriendelijker en onderhoudsvriendelijker alternatief voor de traditionele waterbouw. Met (kust)verdedigingswerken in het bijzonder. Een golf aan pilots laat zien dat bouwen met en voor de natuur werkt. Levende Waterbouw heeft de toekomst.
Potentieel leefgebied We geven kunstwerken als dijken, havendammen en pieren een natuur lijke functie. Blokken met geprofileerde, aanhechtingsvriendelijke oppervlakken op de pier beschermen tegen het geweld van de zee én vormen een habitat voor allerlei planten en dieren. De honderden kilometers aan harde kustverdediging en havenwerken in Nederland, zoals dijken, dammen, pieren, kades en steigers, werden in het verleden uitsluitend ontworpen met het oog op veiligheid en praktische bruikbaar heid. Deze verdedigingswerken vormen echter een potentieel leefgebied voor mariene flora en fauna.
2 | Rijkswaterstaat
De dijkbekleding zorgt voor een maximaal aanhechtingsoppervlak en gaat uitdroging van de dijk tegen.
Bestaande betonblokken zijn voorzien van tegels met verschillende structuren zoals kuilen, gaten en richels.
Ecologische waarde verhogen Binnen het project Rijke Dijk experimen teren we met de bekleding en het ontwerp van waterkeringen om de ecologische waarde hiervan te verhogen. Door gebruik te maken van natuurlijke materialen ontwerpen we aanhechtingsvriendelijke zeeweringen met een natuurlijke functie.
Afhankelijk van de ruwheid, hardheid, chemische samenstelling, plaatsing en het watervasthoudend vermogen van de structuur, kunnen planten en dieren zich hechten aan de waterkering. Zo vormen de keringen goede schuilplaatsen voor vissen en voedzame plekken voor vogels. Naast dit ecologische belang staan ook de water veiligheid en de recreatiewaarde centraal.
‘Kunstwerken die vanuit het oogpunt van natuur, veiligheid en recreatie aantrekkelijk zijn’ Mindert de Vries, projectleider Levende Waterbouw, Deltares winn – Innovatieprogramma voor Wateruitdagingen | 3
De dijkbekleding zorgt voor een maximaal aanhechtingsoppervlak en gaat uitdroging van de dijk tegen.
Natuur als ingenieur Biobouwers werkt precies andersom. Daarbij bouwen we letterlijk met de natuur en zetten levende organismen in om waterkeringen te versterken. Van rietstengels tot schelpdieren, biobouwers zijn niets anders dan natuur lijke bouwmaterialen. We gebruiken ze om een zachte en duurzame vorm van verdediging te creëren. Zo vormen riet-
en wilgenvelden natuurlijke buffers die de golfaanslag op achtergelegen dijken dempen en sediment vasthouden. En kunnen schelpdieren een rif vormen en de kustlijn beschermen. Zandplaten worden gefixeerd door oesterriffen aan te leggen in de onderwaterzone voor de waterkeringen. Deze eco-engineers bieden veelbelovende mogelijkheden: ze houden zichzelf in stand en hebben weinig onderhoud nodig.
‘Praktische toepasbaarheid is een vereiste van ecologisch dijkontwerp’ Yvo Provoost, Rijkswaterstaat Zeeland
4 | Rijkswaterstaat
Plaatsing van Eco-Xblocs
De praktijk Drijvende rietmoerassen Samen met het programma Natuurlijk (er) Markermeer IJmeer (nmij) ontwerpen we in 2009 een drijvend rietmoeras. We zoeken uit wat de toepassingmogelijk heden zijn van dit eiland, dat een afmeting van 50 bij 50 meter heeft. We kijken of het de habitatdiversiteit vergroot en het slipgehalte verlaagt. Doel is het bereiken van een toekomstbestendig ecosysteem in het Markermeer-IJmeer.
Eco-Xblocs Op de Zuiderhavenpier van IJmuiden zijn in het voorjaar van 2008 een aantal Xblocs geplaatst. De grote, kubusvormige blokken, naar ontwerp van bam Infraconsult, zijn voorzien van de onregelmatige, ruwe oppervlakte structuur van rotsen. Deze structuur maakt het voor waterplanten en schelpdieren makkelijker om zich aan de oppervlakte te hechten. Hierdoor vindt een natuurlijke aangroei plaats. Ook de bouw van een zeewering is mogelijk met deze Xblocs. Door hun ruwe vorm haken de blokken in elkaar en blijven ze bij storm liggen. De ecologische winst zit in de snelle kolonisatie van de blokken, wat spoediger tot een gesloten ecosysteem leidt.
winn – Innovatieprogramma voor Wateruitdagingen | 5
Door Levende Waterbouw vormen verdedigingswerken een potentieel leefgebied voor flora en fauna.
Palenbos In de Nieuwe Waterweg bij de haven van Rotterdam staat sinds 2007 een klein palenbos. De houten en betonnen palen zijn omwikkeld met verschillende soorten touw, waaraan zich wieren, sponzen en mosselen hechten. Deze ecostructuren dragen vanwege hun filterende werking bij aan een betere waterkwaliteit. Het palenbos zorgt voor bezinking van sediment, breekt de golven en beschermt daarmee de dijk.
6 | Rijkswaterstaat
Oester- en mosselrifbank Ook werd het idee geboren voor een oesteren mosselrifbank in de Oosterschelde. Deze kunstmatige riffen, bevolkt door zeedieren en met een lengte van enkele honderden meters, liggen in laag water en houden zand vast door waterstroming af te zwakken. Door de natuur haar werk te laten doen, veranderen de losse structuren gaandeweg in een groter, harder en levend oesterrif, dat de erosie van schorren en kwelders tegengaat.
Ecobeton In samenwerking met Rijkswaterstaat Zuid-Holland, Microbeton, Shell, C-fix B.V., en bam Infraconsult startte in april 2008 een andere pilot op de havenpier van IJmuiden. Op de bestaande betonblokken zijn twintig tegels geplaatst van verschillende materialen en met verscheidene structuren, zoals kuilen, gaten en richels. Deze kunnen dienen als schuilplaatsen en kuilen waarin water blijft staan en moeten zorgen voor een natuurlijke aanwas van planten en dieren. De aangroei van wieren en schelpdieren trekt vissen en vogels aan.
Rijke berm Projectbureau Zeeweringen heeft een dijkvlak van anderhalve kilometer langs de Oosterschelde voorzien van een bermstorting met watervasthoudende structuren. Wat ontstaat is een nieuwe, voedselrijke poel die lang nat blijft. De basis voor een nieuwe, ecologische habitat. Op een dijkvlak langs de Westerschelde startte in samenwerking met Heijmans en C-fix B.V. ter hoogte van Ellewoutsdijk een proef met verrijkte dijkbekleding. De dijkbekleding zorgt voor een maximaal aanhechtingsoppervlak en gaat uitdroging van de dijk tegen.
‘Samenwerking tussen biologen en water bouwers moet telkens herontdekt worden’ Sietsche Eppinga, assistent projectleider bam Infra
Winst uit samenwerking
Geïnspireerd?
Nederland loopt voorop in eco-engineering. Op steeds meer plaatsen verkennen diverse partijen de mogelijkheden van natuurwinst in combinatie met een waterbouwkundige functie. Waar waterbouwers milieutechnische verbeteringen kunnen introduceren, bestaan er voor biologen perspectieven om mee te denken over ontwerpen voor infrastructuur.
Levende Waterbouw zorgt voor een aantrekkelijker en veiliger kustland schap met een beter ecosysteem. winn helpt initiatiefnemers in de levende waterbouw graag verder. Wilt u de beschreven technieken toepassen, meer weten of ideeën uitwisselen over een innovatieve techniek? Neem contact op via e-mail
[email protected]
winn – Innovatieprogramma voor Wateruitdagingen | 7
winn is het innovatieprogramma voor Wateruitdagingen van Rijkswaterstaat. Rijkswaterstaat gaat in winn, samen met kennisinstituut Deltares en het bedrijfsleven wateruitdagingen aan. winn inspireert, pakt kansen op en experimenteert. Zo werken we aan oplossingen voor de toekomstige wateropgave. Denkt u mee? www.rijkswaterstaat.nl/winn
Dit is een uitgave van
Rijkswaterstaat in samenwerking met
Dit project is uitgevoerd met
bam Infraconsult bv Shell Heijmans Port of Rotterdam C-fix B.V. Van der Meer Consulting B.V. Wageningen imares oktober 2009 | wd1009cp050/a
