KADERPLAN EDUCATIE EN VOORLICHTING NATIONAAL PARK

Het nationaal park De Groote Peel is één van de 20 Nederlandse nationale parken

KADERPLAN EDUCATIE EN VOORLICHTING NATIONAAL PARK

2005 – 2010 Tekst: M. Straver Met medewerking van de werkgroep educatie en voorlichting van het nationaal park De Groote Peel. Vastgesteld door het Overlegorgaan van het nationaal park De Groote Peel tijdens de vergadering van …………………………. Inlichtingen: IVN Consulentschap Limburg Godsweerderstraat 2 6040 AL Roermond Tel.: 0475 – 38 64 60 Fax: 0475 – 38 64 69 E-mail: [email protected] Internet: www.nationaal-parkdegrootepeel.nl www.nme-limburg.nl

INHOUDSOPGAVE 1.

Inleiding 1.1. Van turfwinning naar nationaal park 1.2. Doelstelling van nationale parken 1.3. Het kaderplan educatie en voorlichting nationaal park De Groote Peel 2005-2010

2.

Educatie en voorlichting in nationale parken in Nederland 2.1. Kerntaak educatie en voorlichting 2.2. Boodschapgerichte aanpak 2.3. Doelgroepgerichte aanpak 2.4. Ervaringsgerichte aanpak 2.5. Meerjarenplannen educatie en voorlichting nationaal park De Groote Peel

3.

De doelen van de educatie en voorlichting vanuit het nationaal park De Groote Peel 3.1. Doelen, essenties en boodschappen 3.2. De 100% boodschappen 3.3. De 80% boodschappen 3.4. De 50% boodschappen 3.5. Prioriteiten voor 2005 - 2010

4.

De inhoud van de educatie en voorlichting vanuit het nationaal park De Groote Peel 4.1. De basisprincipes achter de inhoud van educatie en voorlichting 4.2. Van boodschappen naar “ervaringen in het nationaal park De Groote Peel”

5.

De instrumenten voor de educatie en voorlichting 5.1. De fysieke vormen van de educatie en voorlichting 5.2. Fysieke vormen voor de 100% boodschappen 5.3. Fysieke vormen voor de 80% boodschappen 5.4. Fysieke vormen voor de 50% boodschappen

6.

Nationaal park De Groote Peel: de doelgroepen voor educatie en voorlichting

7.

Aansluiting bij bestaand beleid en bestaande instrumenten 7.1. Het landelijk natuurbeleid 7.2. Het ministerie van Landbouw, Natuurbeheer en Voedselkwaliteit 7.3. Het Limburgs natuurbeleid 7.4. Het Brabants natuurbeleid 7.5. Het Beheers- en Inrichtingsplan nationaal park De Groote Peel 7.6. De instrumenten

8.

Regionale en grensoverschrijdende samenwerking

9.

De organisatiestructuur, taken en bevoegdheden

10.

Kwaliteitszorg

11.

Financiën

-----------------------------------------------------------Kaderplan educatie en voorlichting 2005 - 2010 Nationaal Park De Groote Peel: een gebied waar turfstekers plaats hebben gemaakt voor vogels en wandelaars

1

1.

Inleiding

1.1. Van turfwinning naar nationaal park Na de laatste ijstijd (rond 10.000 v.chr.) ontstond tussen Weert en Grave door de eeuwen heen een meters hoog veengebied. Al heel vroeg werd door de bewoners ontdekt dat gedroogd veen (turf) een uitstekende brandstof was. De afgraving begon, in eerste instantie kleinschalig voor eigen gebruik. Halverwege de negentiende eeuw werd het afgraven grootschalig aangepakt. Grote delen werden afgegraven tot op de onderliggende zandlaag. Toen de turfwinning uiteindelijk niet meer rendabel was begon men met het ontginnen van de afgegraven gronden. Met kunstmest werden de zandgronden geschikt gemaakt voor weilanden en akkers. Ook De Groote Peel, een groot restant van het hoogveengebied, dreigde omgevormd te worden tot landbouwgebied. Er kwamen echter initiatieven om van het gebied een reservaat te maken. In 1951 heeft Staatsbosbeheer hiermee een begin gemaakt. De laatste grote ontginningen in de Peel werden in 1960 beëindigd. In 1985 werd het gebied aangewezen als nationaal park De Groote Peel in oprichting. De definitieve instelling tot nationaal park vond plaats in 1993. 1.2. Doelstelling van nationale parken. De Nederlandse nationale parken zijn ingesteld in het algemeen belang. Zij vertegenwoordigen alle landschappen en natuur die in Nederland voorkomen. Zij worden niet voor niets kroonjuwelen van de Nederlandse samenleving genoemd. Nationale Parken worden door het Rijk ingesteld en dienen aan vier hoofddoelstellingen te voldoen, te weten: • natuurbehoud en natuurontwikkeling • natuurgerichte recreatie • educatie en voorlichting • wetenschappelijk onderzoek Natuurbehoud en natuurontwikkeling richt zich in het nationaal park De Groote Peel in grote lijnen op: • hoogveenregeneratie • het maken van (kleinschalige) ecologische verbindingen naar andere natuurgebieden • het herstel van de regionale grondwaterstand • het behoud van de grootschalige openheid van het landschap Natuurgerichte recreatie houdt in dat vanuit het nationaal park het grote publiek mogelijkheden worden aangeboden om kennis te maken met de natuur, het landschap en de cultuurhistorie. Natuurbeleving en natuurervaring staan hierbij centraal. (B&I plan, 2002). Educatie en voorlichting vanuit het nationaal park ondersteunen niet alleen de overige drie hoofddoelstelling maar zij zijn ook hoofddoelstelling op zich. Door planmatig in te zetten op innovatie, verankering en versteviging hebben de educatie en voorlichting een voorbeeld- en impulsfunctie in de regio van het nationaal park. Wetenschappelijk onderzoek heeft een directe relatie met bijvoorbeeld hoogveenregeneratie en dient de wetenschap over herstelprocessen. Voorwaarde voor wetenschappelijk onderzoek is dat zij geen (blijvende) schade voor het nationaal park oplevert. 1.3. Het kaderplan educatie en voorlichting nationaal park De Groote Peel 2005 - 2010 Dit kaderplan levert een structurele bijdrage aan het versterken van het draagvlak voor natuurbehoud en natuurontwikkeling in het algemeen en aan het nationaal park De Groote Peel in het bijzonder door het scheppen van voorwaarden voor én het aanbieden en ontwikkelen van bijzondere ontmoetingen in en met de natuur. Daarbij wordt uitgegaan van het overbrengen van de eigen waarde van het nationaal park.


2

2.

Educatie en voorlichting in 20 nationale parken in Nederland

2.1. Kerntaak educatie en voorlichting Nationale parken zijn de pareltjes van Nederland. Het zijn gebieden die op nationaal niveau extra aandacht krijgen. Het zijn tevens gebieden waar we vandaag van willen genieten en die we morgen willen delen met anderen. Om deze gebieden duurzaam te behouden is het van belang dat het nationaal parkenbeleid brede ondersteuning krijgt vanuit de samenleving. Nationale parken zijn publieke én missiegedreven plaatsen: één van de taken van de educatie en voorlichting is er zorg voor te dragen dat er steun en rechtvaardiging voor het nationale parkenbeleid is door de maatschappij. Educatie, voorlichting én recreatie in en vanuit nationale parken zijn er op gericht de bezoeker te laten voelen en te laten begrijpen wat de eigen waarde is van het nationaal park. Op deze wijze leveren zowel de educatie en voorlichting als de natuurgerichte recreatie een essentiële bijdrage aan de rechtvaardiging van het behoud en de ontwikkeling van het nationaal park. De planmatige aanpak van de educatie en voorlichting is gestart vanaf het moment dat er in Nederland nationale parken (in oprichting) zijn ingesteld. Inmiddels zijn we bijna 20 jaar verder en is er een duidelijke ontwikkeling waar te nemen in deze planmatige aanpak, namelijk van een boodschap gerichte via een doelgroep gerichte naar een ervaringsgerichte aanpak. 2.2. Boodschapgerichte aanpak In eerste instantie (begin jaren ’90) vormden de bijzonderheden van het gebied het uitgangspunt voor de voorlichting en educatie. Deze bijzonderheden werden vertaald naar boodschappen die via verschillende media werden overgebracht naar het publiek. 2.3. Doelgroepgerichte aanpak In 1994 verscheen het ‘Programmeringsmodel Voorlichting en Educatie Nationale Parken” (Bureau SME, milieuadvisering in opdracht van het ministerie LNV). Dit model had een sterk doelgroep gerichte aanpak. Ook de vraaggerichte en klantvriendelijke aanpak zoals genoemd in het 3e meerjarenplan nationale parken zuidoost Nederland, gaat uit van een doelgroep gerichte benadering. 2.4. Ervaringsgerichte aanpak Een ervaringsgerichte aanpak wil de bezoeker belevenissen aanbieden waarbij de belevenis gezien wordt als “een gebeurtenis die de bezoeker op een persoonlijke manier aanspreekt”. Het gaat er om mensen persoonlijk bij het nationaal park te betrekken. Uitgangspunt voor het natuureducatief en natuurrecreatief aanbod is het streven naar het aanbieden van een totaal ervaring waarbij zowel de plaats (boodschap van het nationaal park) als de bezoeker centraal staat. Daarnaast wordt datgene wat reeds ontwikkeld is onderhouden, ingezet, bijgesteld. Kortom zorg voor datgene dat al staat, staat hoog in het vaandel (bijvoorbeeld het vrijwilligersbeleid, het bezoekerscentrum als een uitnodigende en gastvrije ontmoetingsplaats en het aanbod basisonderwijs) 2.5. Meerjarenplannen educatie en voorlichting nationaal park De Groote Peel Het eerste meerjarenplan liep van 1990 tot 1995, het tweede van 1995 tot 2000 en het derde meerjarenplan van 2000 tot 2005. In het eerste meerjarenplan zijn de doelen gebiedsgericht geformuleerd, daarna werd gekeken aan welke doelgroep welke activiteiten kon worden aangeboden. Bij het tweede meerjarenplan werd uitgegaan van een doelgroep-thema-combinatie, in het derde meerjarenplan stonden een vraaggerichte aanpak en natuurbeleving centraal. Dit vierde plan 2005 – 2010 moet gezien worden als een richtlijn voor de manier waarop volgens de huidige inzichten de missie van een nationaal park zodanig kan worden verpakt, dat bij omwonenden, bezoekers en andere belangstellenden een duurzame betrokkenheid ontstaat ten behoeve van natuurbehoud en natuurontwikkeling in het algemeen en van die van het nationaal park De Groote Peel in het bijzonder. -----------------------------------------------------------Kaderplan educatie en voorlichting 2005 - 2010 Nationaal Park De Groote Peel: een gebied waar turfstekers plaats hebben gemaakt voor vogels en wandelaars

3

3.

De doelen van de educatie en voorlichting vanuit het nationaal park De Groote Peel

3.1. Doelen, essenties en boodschappen De doelen van de educatie en voorlichting worden in dit meerjarenplan vertaald naar hoofd- en subboodschappen. Om deze vertaalslag te kunnen maken is het noodzakelijk de essentie van nationale parken in het algemeen en van het nationaal park De Groote Peel in het bijzonder zo duidelijk mogelijk te weer te geven. De essentie van een nationaal park in het algemeen is dat dit natuurgebieden zijn waar: • ruimte en rust overheerst • genoten kan worden van een diversiteit aan landschappen en biotopen • bijzondere flora en fauna kan worden waargenomen • gewerkt wordt aan natuurbehoud en natuurontwikkeling • natuurgerichte recreatie wordt aangeboden • bijzondere natuurbeleving mogelijk is De essentie van het nationaal park De Groote Peel is dat het een uitgestrekt hoogveengebied is waar turfstekers plaats hebben gemaakt voor vogels en wandelaars. Vanuit deze essenties worden de hoofd- en subboodschappen afgeleid. Hoofdboodschappen zijn boodschappen die bij iedere bezoeker zouden moeten ‘blijven hangen’, de zogenaamde 100% boodschappen. Bij de subboodschappen wordt in dit meerjarenplan onderscheid gemaakt tussen 80% boodschappen en 50% boodschappen. Het zijn boodschappen waarvan het niet noodzakelijk geacht wordt dat iedere bezoeker deze boodschap meeneemt. Deze 80% en 50% boodschappen zijn geschikt voor meer specifiek geïnteresseerden en nauwer betrokkenen. Aan de educatie en voorlichting de uitdaging om de bezoeker, de geïnteresseerde of de betrokkene een dusdanige ervaring aan te bieden dat ‘de boodschap’ ofwel ‘de taal van het nationaal park’ wordt begrepen, gerespecteerd en ondersteund. In paragraaf vier wordt hier verder op ingegaan. 3.2. De 100% boodschappen Ten behoeve van de ondersteuning van het natuurbeleid van het nationaal park De Groote Peel wordt er naar gestreefd dat alle bezoekers van het nationaal park over vijf jaar weten dat: • het om een uitgestrekt, weids hoogveenrestant gaat • het hoogveen afgegraven is ten behoeve van brandstof • het gebied bij uitstek geschikt is als wandelgebied • het een bijzonder vogelrijk gebied is 3.3. De 80% boodschappen De boodschappen die niet bij alle bezoekers hoeven te blijven hangen, maar die toch zo belangrijk geacht worden dat minstens 80% van de bezoekers er weet van heeft, zijn: • De Groote Peel is een nationaal park • het nationaal park is een internationaal beschermd gebied • hoogveenherstel is voornamelijk mogelijk door waterbeheer 3.4. De 50% boodschappen Dit zijn belangrijke boodschappen, echter niet alle bezoekers hoeven dit mee te nemen. Het voornemen is dat ongeveer de helft van het aantal bezoekers weet dat: • er in Nederland meerdere nationale parken zijn • De Groote Peel wordt goed beheerd • De Groote Peel is belangrijk voor de biodiversiteit & de EHS • de cultuur historische waarden -----------------------------------------------------------Kaderplan educatie en voorlichting 2005 - 2010 Nationaal Park De Groote Peel: een gebied waar turfstekers plaats hebben gemaakt voor vogels en wandelaars

4

3.5. Prioriteiten voor de beleidsperiode 2005 – 2010 Bij het opstellen van dit kaderplan educatie en voorlichting 2005 – 2010 is niet gekeken naar haalbaarheid. Het plan geeft richting aan de wijze waarop er een vervolg wordt gegeven aan de planmatige aanpak van de educatie en voorlichting. Het kaderplan moet gezien worden als een werkdocument. Het plan is tevens richtinggevend voor de jaarprogramma’s van 2005 t/m 2010. Wel worden prioriteiten voorgesteld. Deze prioriteiten bestaan uit: • realiseren facetten bij aankomst (par. 4.1a) • onderzoek naar hoe mensen wat meenemen van hun ervaring / belevenis (par. 4.1c) • De Groote Peel is een uitgestrekt hoogveenrestant, vogelrijk en bij uitstek geschikt voor wandelaars (100% boodschappen) • De Groote Peel is een nationaal park waar middels waterbeheer gewerkt wordt aan hoogveenherstel (80% boodschappen) • in Nederland zijn meerdere nationale parken (50% boodschap) • De Groote Peel heeft een rijke cultuurhistorie (50% boodschap) Beschikbare tijd en middelen zullen bepalend zijn voor het aan de orde komen van de overige doelen en boodschappen. Ook zal de actualiteit een rol spelen. In 2010 wordt de stand van zaken geëvalueerd en wordt nader bekeken in hoeverre het een goede zaak is om de ingeslagen weg na 2010 te vervolgen of te herzien.


5

4.

De inhoud van de educatie en voorlichting vanuit het nationaal park De Groote Peel

4.1.

De basisprincipes achter de inhoud van de educatie en voorlichting.

Van boodschappen naar ervaringen De boodschappen van het nationaal park zullen in de komende beleidsperiode daar waar mogelijk is vertaald worden naar ervaringen die de boodschap(pen) beleefbaar maken. De aangeboden ervaringen zijn niet alleen gericht op het overbrengen van de essenties van het nationaal park en de daaruit afgeleide boodschappen, maar dienen tevens recht te doen aan de motieven van de bezoeker die naar het nationaal park toekomt. De interpretatieve aanpak De aanpak van het plannen van de educatie en voorlichting vanuit de invalshoek ‘ervaringen’ kan uitstekend gebaseerd worden op wat in de Angelsaksische wereld wordt omschreven als “Interpretation” . In het Nederlands wordt deze theorie “Interpretatie” genoemd. In de interpretatieve aanpak staat de vraag centraal hoe de ervaringen van bezoekers in een gebied kunnen worden verrijkt. Belangrijke principes van de interpretatieve aanpak zijn: • houdt rekening met de ervaring van de bezoeker van aankomst tot en met vertrek • gaat ervan uit dat de bezoekers informeel en in een vrije tijdssfeer komen • heeft oog voor de behoeften van de bezoekers (informatie, persoonlijk contact, wil gestimuleerd / geprikkeld worden en wil iets beleven / meemaken) • besteedt aandacht aan essenties van het gebied vertaald in boodschappen • kiest de meest geschikte middelen om de boodschap over te brengen • zorgt er voor dat bezoekers iets kunnen doen met datgene wat ze ervaren De ervaringen die de bezoekers worden aangeboden dienen uiteindelijk te leiden tot ondersteuning van én een maatschappelijk breed gedragen nationale parken beleid. Om dit te bereiken is het van wezenlijk belang dat er een aantal momenten tijdens het bezoek aan het nationaal park goed onder de loep worden genomen; met name de momenten die uitstekend geschikt zijn om op een ‘etsende’ manier bij de bezoeker ‘binnen’ te komen. Het gaat hier om de momenten: a. van aankomst b. van er (bezig) zijn en c. van vertrek. ad a. • • • •

Bij aankomst is het van belang dat de bezoeker zich welkom voelt zich kan oriënteren weet wat er te doen is weet hoe hij / zij dat kan gaan doen wat hij wil gaan doen

Het is de taak van de educatie en voorlichting om hier in de komende beleidsperiode handen en voeten aan te geven. Daarnaast wordt aanbevolen om na te denken over de motieven van mensen om naar nationale parken te komen. De educatie en voorlichting kan hierin een ondersteunende en sturende functie vervullen.


6

ad b. Tijdens het bezoek worden gedenkwaardige belevenissen of rijke ervaringen aangeboden. Door belevenissen en rijke ervaringen snappen mensen waarom er nationale parken zijn en waarom het de moeite waard is om nationale parken te behouden. Om gedenkwaardige belevenissen of rijke ervaringen te creëren is het nodig om aan één of meerdere aspecten van een totaal-ervaring aandacht te besteden. Dit zijn:

De domeinen van een belevenis. Bewerking van Pine & Gilmore, 2000 Een rijke ervaring of gedenkwaardige belevenis creëer je alleen door mensen in alle vier de domeinen te betrekken: . • begrijpen (leren): een leermoment (helpen dingen te begrijpen) • zijn (esthetisch moment): opgaan in je omgeving, verstilling en reflectie • doen (een actief component): actief deelnemen aan iets • voelen (een stukje amusement): plezier, spanning, lekker en gezellig bezig zijn Nationale parken zijn uitstekende gebieden om mensen op weg te helpen naar rijke belevenissen. Hiervoor is het nodig dat eerst de essenties en boodschappen zijn verwoord (zie paragraaf 3). De interpretatie methode gaat vervolgens onderzoek doen naar: • wat moet er van de boodschap begrepen worden (weten / hoofd) • wat moet er gevoeld worden om de boodschap binnen te laten komen (voelen / hart) • wat moet je kunnen (of meekrijgen) om de boodschap vast te houden (kunnen / handen) In paragraaf 4.2. wordt hiertoe een eerste aanzet gegeven. In de komende jaren is nader onderzoek nodig om te achterhalen wat de juiste vormen zijn waarin de boodschappen kunnen worden aangeboden om ook die ervaringen aan te bieden die leiden tot begrip en steun voor het benoud en beheer van nationale parken. Door deze weg in te slaan vervult het nationaal park De Groote Peel een pioniersfunctie in het land van een ‘ervaringsgedreven aanpak”. ad c. • • • •

Bij vertrek is het van belang dat de bezoeker het gevoel heeft dat hij: iets van betekenis heeft meegemaakt iets geleerd heeft zich later nog iets van het bezoek kan herinneren een geheugensteuntje meekrijgt waardoor de bezoeker het geleerde of de ervaring vast kan houden (dit kan een vaardigheid zijn of iets tastbaars)

Ook hier is voor de educatie en voorlichting in de komende jaren een rol weggelegd. Over vijf jaar dient duidelijk te zijn ‘hoe’ de bezoeker vertrekt. Onderzoek naar “hoe mensen wat meenemen van hun ervaring / belevenis in het nationaal park” wordt in deze aanbevolen. -----------------------------------------------------------Kaderplan educatie en voorlichting 2005 - 2010 Nationaal Park De Groote Peel: een gebied waar turfstekers plaats hebben gemaakt voor vogels en wandelaars

7

4.2. Van boodschappen naar “ervaringen in het nationaal park De Groote Peel” Onderstaand overzicht is een eerste aanzet. In de komende jaren dient dit verder uitgewerkt te worden en dient bekeken te worden welke vormen van natuureducatie en/of voorlichting en/of natuurrecreatie ingezet kunnen worden om de boodschappen via (sleutel)ervaringen over te brengen. Kan dit met excursies, met informatieborden, met natuurpaden, met communicatiemiddelen, met Open Dagen of moeten we geheel nieuwe vormen gaan zoeken? tabel 1: de 100% boodschappen 100% weten / hoofd boodschappen het nationaal park De Groote Peel is een hoogveenrestant

het is een open,uitgestrekt en natuurlijk gebied

het hoogveen is afgegraven door turfstekers

turf is gedroogd veen; hoe turf er uit ziet; turf is brandstof; turf is vastgelegde zonne-energie

het gebied is een wandelgebied

het nationaal park is bij uitstek een gebied dat geschikt is voor beleving te voet; andere vormen van recreatie worden uit het gebied geweerd tijdens broedseizoen en wintertrek zijn bepaalde delen van het nationaal park afgesloten

het is een bijzonder vogelrijk gebied

voelen / hart

kunnen/handen

mogelijke locatie in het gebied

ervaren rust van uitgestrektheid; nattigheid voel; het lopen over knuppelbruggen ervaren turfsteken is zeer zwaar werk; verende ondergrond voelen

berken trekken; veenmos uitknijpen; stil zijn

uitkijktoren; wandelpaden (rode route); bezoekerscentrum

peelneut; peelplak; eten uit het veen (boekweitkoek); verschil veen – veenmos voelen

knuppelbrug; bezoekerscentrum; ’t Elfde

lopen; jezelf tegenkomen

wandelpaden peellandpad (LAW)

horen en zien van vogels

vogelkijkhut


8

tabel 2: de 80% boodschappen 80% weten / hoofd boodschappen De Groote Peel er is een hoog is een nationaal voorzieningenniveau park

hoogveenherstel door waterbeheer

voelen / hart

kunnen/handen

welkom voelen; betrokkenheid beheerders, Peelgidsen, jeugdnatuurbegeleiders en schoolgidsen de ‘bultproblematiek’ (het hooggelegen gebied / berg is het probleem)

kunnen aangeven waar het nationaal park ligt; turfplak meegeven de waarde van het waterbeheer kunnen aangeven

mogelijke locatie in het gebied bezoekerscentrum

zonder schoon en rondom voedselarm bezoekerscentrum regenwater geen veenmos en zonder veenmos geen hoogveen; zien en horen van herkennen bezoekerscentrum, het is een het is een wetland; vogels vogels; vogelkijkhut internationaal er is internationale herkennen beschermd bescherming; vogelgeluiden gebied er zijn specifieke soorten (veenmos, zonnedauw, rietganzen, blauwborst); er zijn specifieke biotopen (bossen op veen) tabel 3: de 50% boodschappen: 50% weten / hoofd voelen / hart kunnen/handen mogelijke locatie boodschappen in het gebied er zijn in het nationaal trots op het het nationaal park bebording rond en Nederland park De Groote nationaal park De De Groote Peel in het meerdere Peel is één van Groote Peel; op kaart bezoekerscentrum nationale parken de 20 nationale nieuwsgierig naar lokaliseren parken in andere nationale Nederland; parken waarom er nationale parken zijn De Groote Peel zonder beheer uitgestrektheid herkennen bij roosters en wordt goed alleen maar zien, voelen en vraatsporen en afrasteringen beheerd (berken)bos; ervaren; uitwerpselen; (onderdelen: er zijn grazers beheersdier grazers, (runderen, tegenkomen op je openhouden paarden en pad gebied, schapen) ontbossen; afsluiten) De Groote Peel is wat is EHS; het wezenlijke belangrijk voor de wat is belang van biodiversiteit & de biodiversiteit; natuurbehoud en EHS waarom EHS & natuurbescherming biodiversiteit cultuurhistorische historie vroeger een groot, waarden turfwinning gevaarlijk moeras -----------------------------------------------------------9 Kaderplan educatie en voorlichting 2005 - 2010 Nationaal Park De Groote Peel: een gebied waar turfstekers plaats hebben gemaakt voor vogels en wandelaars

5.

De instrumenten voor de educatie en voorlichting

Onder instrumenten worden (hulp)middelen en randvoorwaarden verstaan die nodig zijn om dat te bereiken wat je wilt bereiken. Deze paragraaf behandelt de wijzen waarop de educatie en voorlichting fysiek vorm gegeven kan worden. Voor overige (hulp)middelen en randvoorwaarden zoals organisatie en financiën wordt verwezen naar respectievelijk paragraaf 9 en 10. 5.1. De fysieke vormen van de educatie en voorlichting Hier wordt een eerste aanzet gegeven tot wijzen waarop de educatie en voorlichting vorm gegeven kan worden waarbij de bezoeker een rijke ervaring op zou kunnen doen zodat de 100%, de 80% en de 50% boodschap blijft ‘hangen’. Nadere uitwerking op onderdelen volgt in de jaarprogramma’s enerzijds op basis van voortschrijdende kennis over deze materie en anderzijds op basis van opgedane ervaringen met deze manier van handelen. 5.2. Fysieke vormen voor de 100% boodschappen tabel 4 boodschap het nationaal park De Groote Peel is een uitgestrekt, weids hoogveenrestant

het hoogveen is afgegraven door turfstekers het gebied is bij uitstek geschikt als wandelgebied het is een bijzonder vogelrijk gebied

5.3. Fysieke vormen voor de 80% boodschappen tabel 5 boodschap De Groote Peel ís een nationaal park

hoogveenherstel door waterbeheer

het is een nationaal en internationaal beschermd gebied vanwege zijn vogelrijkdom

mogelijke fysieke vorm(en) • ontwikkelen blote voeten pad • aanwijzen veerplekken / natuurbeleefplekken • maken van een schatkaart / natuurbelevingskaart • turf verplaatsen met kruiwagen • verhalen uit het veen • maken “kleedkamer” bij bezoekerscentrum of “wandelafdakje” in het veld (meetingpoint) • website (vermelden bijzondere waarnemingen o.b.v. C. van Seggelen, B. van Noorden, OO, ICL) • waarnemingenbord (gerealiseerd)

mogelijke fysieke vorm(en) • bebording (zie voorbeeld Drents Friese Wold, taak beheerders / OO) • bewegwijzering vanaf autosnelweg / provinciale weg (taak OO) • banners, badge’s, vlaggen, website (gerealiseerd) • bultproblematiek visualiseren (maquette, visueel maken hoogteverschillen) • aandacht voor het belang van stuwen en hoogveenregeneratie • aandacht voor wateraanvoerplabn • populaire versie B&I plan • thema-excursies • 4 talen gebruiken • het jaar van “de blauwborst” (en andere thema-jaren)


10

5.4. Fysieke vormen voor de 50% boodschappen tabel 6 boodschap er zijn in Nederland meerdere nationale parken

cultuurhistorische waarden

De Groote Peel wordt goed beheerd

De Groote Peel is belangrijk voor de biodiversiteit en de EHS

mogelijke fysieke vorm(en) • ANWB boek (in ontwikkeling) • (stempel)kaart • website (gerealiseerd, beheer en onderhoud is doorlopende activiteit) • NP-logo (invoeringsfase in 2004 / 2005) • banners (geraliseerd) • tentoonstelling peelpuisten • fotoarchief / mediatheek • cultuurprogramma De Groote Peel (schilderen, muziek maken, verhalen) • boekje turf en termen (grauwveen) • boekje peel en planten (veenpluis) • boekje spreekwoorden en gezegden • adopteer een rund, schaap of paard • het jaar van …. • werkdagen • thema-excursies • ontwikkel kaart waarop de ecologische verbindingszones zijn ingetekend inclusief pijlen naar aanliggende natuurgebieden


11

6.

Nationaal park De Groote Peel: de doelgroepen voor educatie en voorlichting

Doelgroepen zijn op vele verschillende manieren in te delen. Helaas laten bezoekers zich niet in een hokje duwen en gedragen vele bezoekers zich als doelgroephoppers. Om toch enigszins gericht te kunnen werken wordt in de komende jaren de onderstaande doelgroepenindeling aangehouden. Deze indeling is geen keurslijf, mochten zich in de komende beleidsperiode ontwikkelingen voordoen die een andere indeling of een verdere uitsplitsing vereist dan behoort dit tot de mogelijkheden. De doelgroepen voor de beleidsperiode 2005 – 2010 zijn: • de basisschoolleerlingen en de buitenschoolse jeugd (regionaal) •

de intermediaren, deze bestaan uit: * peelgidsen (excursieleiders, schoolgidsen, jeugdnatuurbegeleiders, Intern Kwaliteitsteam) * leerkrachten van de basisscholen uit de regio * regionale recreatieondernemers * regionale VVV * pers

•

de specifieke doelgroepen, bestaande uit: * mensen met een beperking * bedrijfsleven * bestuurders

•

de bezoekers, bestaande uit: * omvangrijke grote groepen: actieve 55+ en gezinnen met kinderen jonger dan 10 jaar * individuele kleine groepjes en toekomstige gebruikers fietspad van zuidzijde nationaal park -> Nederweert - > Meijel

De combinatie doelgroep / boodschap / ervaring zal in de komende jaren door de werkgroep educatie en voorlichting nader worden aangegeven in de jaarprogramma’s. Verder wordt gestreefd naar spreiding in ontvangsten van bezoekers door de week.


12

7.

Aansluiting bij bestaand beleid en bij bestaande instrumenten

7.1. Het landelijk natuurbeleid In de Nota natuur, bos en landschap in de 21e eeuw “natuur voor mensen, mensen voor natuur” van het ministerie LNV, wordt gesteld dat investeren in natuur niet alleen belangrijk is voor de natuur zelf, maar ook voor het welzijn van de mens. Natuur voor mensen houdt in dat natuur moet aansluiten bij de wensen van mensen en goed bereikbaar, toegankelijk en bruikbaar moet zijn. Mensen voor natuur wil zeggen dat natuur door mensen beschermd, beheerd, bewerkt en ontwikkeld wordt. Deze nota biedt zeker aanknopingspunten voor de educatie en voorlichting in en vanuit de nationale parken. Te denken valt dan aan thema’s als robuuste verbindingen, ecologische hoofdstructuur en biodiversiteit.

7.2. Het ministerie van Landbouw, Natuurbeheer en Voedselkwaliteit (LNV) Het ministerie LNV is één van de initiatiefnemers van het instellen van nationale parken. Nationale parken zijn bijzonder waardevolle gebieden die behouden dienen te blijven voor toekomstige generaties. Kenmerkend voor nationale parken is de meervoudige doelstelling: een combinatie van natuurbehoud en natuurontwikkeling met mogelijkheden voor natuurgerichte recreatie, voorlichting, educatie en wetenschappelijk onderzoek. Op deze wijze worden grote, waardevolle gebieden niet alleen veilig gesteld. Tevens kunnen natuurwaarden verder ontwikkeld worden en is het voor één ieder mogelijk om een nationaal park te bezoeken. Voor de recreatie, educatie en voorlichting is de taak weggelegd om mensen te laten genieten en om bestaande en nieuwe kennis over te dragen. Dit biedt kansen om relaties tussen natuurbeheer, natuurontwikkeling, educatie en voorlichting te versterken. Hierdoor wordt een belangrijke bijdrage geleverd aan het vergroten van het draagvlak voor het natuurbeleid.

7.3. Het Limburgs natuurbeleid Één van de acht doelstellingen in de nota Natuur- en Landschapsbeheer 2000 – 2010 is het behouden en zo mogelijk verder vergroten van het draagvlak voor natuurbeleid. Het moge duidelijk zijn dat educatie en voorlichting vanuit de drie nationale parken in Limburg (De Groote Peel, De Maasduinen en De Meinweg) hierin een essentiële rol spelen. Vanuit de provincie Limburg wordt concreet meegewerkt aan het behoud van de natuur en het vergroten van het draagvlak voor natuurbeleid door: • het maken van TV-series over de natuur in Limburg • het ondersteunen van bezoekerscentra en andere educatieve aspecten van de nationale parken • het ondersteunen van locale en regionale natuureducatieprojecten via de subsidieregeling Natuur en Landschap (afdeling Groen) In ‘Limburgs natuurbeleid aan de maat (resultaten van het provinciaal natuurbeleid 1999 – 2002)’ wordt met nadruk gewezen op het belang het vrijwilligerswerk van de nationale parkengidsen aangestuurd door het IVN Consulentschap Limburg en Staatsbosbeheer. Citaat: “Draagvlakontwikkeling is onmogelijk zonder de liefdevolle inzet van de vele vrijwilligers”

7.4 Het Brabants natuurbeleid In de beleidsnota natuur en landschap in Noord-Brabant 2002 – 2010 wordt gewezen op het belang van het verkrijgen van inzicht in het functioneren van natuur en landschap én in de mogelijkheden en beperkingen om er gebruik van te kunnen maken en ervan te genieten. De provincie Brabant ondersteunt het beleid betreffende voorlichting, educatie, recreatie en beleving vanuit onder andere het nationaal park De Groote Peel.


13

7.5. Het Beheers- en Inrichtingsplan nationaal park De Groote Peel (B&I plan) Educatie en voorlichting zijn integraal onderdeel van het B&I plan “Water en Vuur”. Hoofdstuk 12 van het B&I plan geeft een overzicht van concrete acties en maatregelen waaraan vanaf 2002 is gewerkt. Activiteiten waarbij de werkgroep educatie en voorlichting betrokken is, staan in volgend overzicht. Relatie met concept B&I plan (actieprogramma, hoofdstuk 12 Beheers en Inrichtingsplan nationaal park De Groote Peel) Actie aansluiting zoeken bij partners e&v in de omgeving (Peelmusea, gemeenten, VVV, recreatieondernemers ontwikkelen arrangementen ontwikkeling van de streek nadrukkelijk opnemen in de e&, streekeigen producten en voorzieningen promoten de recreatieve macrozonering binnen de Peelvenen stimuleren met e&v opzet documentatiecentrum hoogveen en peelgeschiedenis organiseren uitwisseling met een nat. Park in Europa

Trekker ivn consulentschap

Planning 2002

ivn consulentschap

2002 – 2004

ivn consulentschap

2002 – 2004

ivn consulentschap

2002 – 2004

ivn consulentschap, staatsbosbeheer

2003

ivn consulentschap, secretariaat overlegorgaan, beheerders

2003, 2005

7.6. De instrumenten Voor de uitvoering van het recreatief, educatief en voorlichtingsbeleid heeft het nationaal park De Groote Peel de beschikking over de volgende instrumenten: • financiële ondersteuning via het B&I plan • financiële ondersteuning via ministerie LNV • incidenteel externe financiële ondersteuning • inzet overlegorgaan, werkgroepen educatie & voorlichting • inzet Staatsbosbeheer, IVN Consulentschap Limburg • inzet Peelgidsen (excursieleiders, schoolgidsen, jeugdnatuurbegeleiders) • reeds bestaande kwaliteitszorgsystemen, programma’s en activiteiten • basispakket aan voorzieningen


14

8.

Regionale en grensoverschrijdende samenwerking

De samenwerking met de regionale bevolking krijgt gestalte door het zoeken naar en realiseren van samenwerkingsvormen met Peelmusea, gemeenten, waterschappen, bedrijfsleven, regionale nmecentra en regionale IVN afdelingen. De goede samenwerking met het bezoekerscentrum Mijl op Zeven zal in de toekomst worden versterkt en gecontinueerd. Blijvende aandacht gaat uit naar het versterken van de dwarsverbanden met de twee overige nationale parken in zuidoost Nederland: De Maasduinen en De Groote Peel. Naast afstemming op het beleid van educatie en voorlichting met de zeventien andere nationale parken in Nederland zal ook aandacht uitgaan naar het stelsel van nationale parken. Natuurgerichte recreatie, het aanbieden van natuurbelevingsprogramma’s en natuurervaringen kan leiden tot een nauwe en sterke samenwerking met de toeristisch-recreatieve sector. Dit pleit voor een integratie van recreatieve en educatieve taken. Het Overlegorgaan, Staatsbosbeheer en het IVN Consulentschap Limburg zijn gezamenlijk verantwoordelijk voor de uitwisseling met beheerders en betrokkenen van een ander nationaal park in Europa.

9.

De organisatiestructuur, taken en bevoegdheden

Het nationaal park wordt bestuurd door het Overlegorgaan, waarin alle eigenaren, beheerders, bestuurders en beleidsmakers van het gebied zijn vertegenwoordigd. Het Overlegorgaan is verantwoordelijk voor het opstellen van B&I plannen en voor de realisatie van de daarin voorgenomen doelen. De werkgroep educatie en voorlichting adviseert het Overlegorgaan inzake het educatief, recreatief en voorlichtingsbeleid vanuit het nationaal park. De adviesfunctie houdt in dat de werkgroep verantwoordelijk is voor de beleidsvoorbereiding, de coördinatie van de beleidsuitvoering en de evaluatie van dit kaderplan en de daaruit voortvloeiende jaarprogramma’s 2005 - 2010. In de werkgroep educatie en voorlichting hebben zitting: • het IVN Consulentschap Limburg (voorzitter van de werkgroep, secretaris van de werkgroep) • het Overlegorgaan (secretaris Overlegorgaan) • de beheerders (districtshoofd Staatsbosbeheer, beheerder bezoekerscentrum) • vertegenwoordiging Peelmuseum Asten De werkgroep kan eventueel worden uitgebreid met een vertegenwoordiging uit de toeristischrecreatieve sector. Voor de wijze waarop het bezoekerscentrum invulling geeft aan de educatie, recreatie en voorlichting vanuit het nationaal park wordt verwezen naar bijlage 1 ‘Bezoekerscentra nationale parken zuidoost Nederland’. De coördinator educatie en voorlichting is verantwoordelijk voor: • het opstellen en realiseren van het meerjarenprogramma of kaderplan educatie en voorlichting en de daaruit voortvloeiende jaarprogramma’s • de advisering over de juiste toepassing van methoden en instrumenten behorende bij de uitvoering van het voorgenomen beleid • de budgetbewaking van de diverse projecten en activiteiten uit de kader- / meerjaren- / jaarprogramma’s • de advisering van de in het nationaal park aanwezige actoren op het gebied van educatie, recreatie en voorlichting • de voorbereiding en verslaglegging van de vergaderingen van de werkgroep educatie en voorlichting • het tijdig signaleren van knelpunten in de uitvoering van alle aspecten van het natuureducatief, het natuurrecreatief en voorlichtingsbeleid van het nationaal park -----------------------------------------------------------Kaderplan educatie en voorlichting 2005 - 2010 Nationaal Park De Groote Peel: een gebied waar turfstekers plaats hebben gemaakt voor vogels en wandelaars

15

In diverse nationale parken is naast een coördinator educatie en voorlichting tevens een medewerker educatie en voorlichting aangesteld. Deze medewerker is verantwoordelijk voor de (mede)realisering van de doelstellingen van het nationaal park met betrekking tot natuureducatie, natuurrecreatie en voorlichting middels het uitvoeren van projecten, het opzetten en verzorgen van opleidingen en het ontwikkelen van voorlichtings- en educatief materiaal. Daarnaast draagt deze medewerker op basis van ontwikkelde ideeën en activiteiten concrete voorstellen aan voor de jaarprogramma’s. Nationale parken in Nederland beschikken doorgaans over een halve formatieplaats voor de coördinator educatie en voorlichting én een halve formatieplaats voor de medewerker educatie en voorlichting. In het nationaal park De Groote Peel is dit beperkt tot slechts 1/3 formatieplaats voor de coördinator. Het behoud van een methodisch innovatieve voortrekkersrol op het gebied van educatie, recreatie en voorlichting op het kwaliteitsniveau van reeds geleverde diensten én implementatie en nazorg van reeds bestaande en nieuw te ontwikkelen activiteiten voortvloeiend uit het kaderplan en het B&I plan, vraagt echter om uitbreiding van capaciteit naar de hiervoor genoemde regulier beschikbare capaciteit bij de overige nationale parken in Nederland. Deze uitbreiding sluit tevens aan bij het convenant dat in maart 2003 gesloten is tussen het Samenwerkingsverband Nationale Parken en het IVN Vereniging voor Natuur- en Milieueducatie.

10.

Kwaliteitszorg

In de afgelopen jaren is hoog op kwaliteit ingezet. Dit heeft geresulteerd in een operationeel “Kwaliteitszorgsysteem aanbod excursies nationale parken zuidoost Nederland’. Daarnaast is er een ‘kwaliteitszorgsysteem aanbod onderwijs nationale parken zuidoost Nederland ontwikkeld’. Diverse projecten worden regelmatig geëvalueerd en indien nodig bijgesteld of in een nieuw jasje gestoken. Ook participeren de nationale parken zuidoost Nederland in het landelijk kennisteam “Kwaliteitszorg” waar diverse methodes voor kwaliteitszorg worden ontwikkeld. Monitoren en evalueren spelen hierbij een grote rol. Binnen het nationaal park De Groote Peel zal dat aan kwaliteitszorg gedaan worden wat in tijd en middelen haalbaar is. Prioriteiten voor de kwaliteitszorg zijn: • opleiding en deskundigheidsbevordering Peelgidsen (excursieleiders, schoolgidsen en jeugdnatuurbegeleiders) • excursie-aanbod • natuureducatief aanbod aan de basisscholen • jeugdnatuurtochten

11.

Financiën

Ten behoeve van het nationaal park worden door het Ministerie van LNV gelden beschikbaar gesteld. Ten behoeve van de educatie en voorlichting worden gelden ingezet voor personele lasten, activiteiten- en materiaalkosten. Uitgaande van de landelijke norm 1/2 fte coördinator educatie en voorlichting en 1/2 fte ondersteunend educatief medewerker bedragen de personele lasten op jaarbasis respectievelijk € 54.400 (680 uren, normtarief 2004) en € 47.600 (680 uren normtarief 2004). Activiteitengeld en materiaalkosten zijn in het huidige B&I plan (vanaf 2002) vastgesteld op € 32.000 per jaar. Hierbij dient opgemerkt te worden dat het gaat om een deelinvestering, een aanloop om projecten te kunnen realiseren. Voor implementatie, uitvoering en behoud van een hoog kwalitatief en innovatief aanbod zal in de toekomst steeds vaker gezocht moeten gaan worden naar vormen van medefinanciering door derden.


16

Literatuurlijst: • Meerjarenvisie en meerjarenplan voorlichting en educatie 2004 – 2009 voor nationaal park De Weerribben, Communicatiebureau de Lynx te Wageningen (juli 2003) • Water en Vuur, Beheers- en Inrichtingsplan, Buro Hemmen (augustus 2002) • Voorlichting en educatie nationaal park Schiermonnikoog, meerjarenplan 2001 – 2005 • Verslag visiedag “Planning van Educatie en Voorlichting”, M. Steeghs, Adviesbureau en A. Hinssen, IVN Consulentschap Limburg (januari 2004) • Limburgs natuurbeleid aan de maat, Provincie Limburg (juni 2003) • Natuur- en landschapsbeheer 2000 – 2010, beleidsnota provincie Limburg • Natuur- en landschapsoffensief Brabant, beleidsnota voor natuur en landschap in NoordBrabant 2002 - 2012 • Natuur voor mensen, mensen voor natuur, Ministerie LNV (2000) • Voorlichting Educatie Nationale Parken, basisdocument IVN 2002 - 2007


17

KADERPLAN EDUCATIE EN VOORLICHTING NATIONAAL PARK

Recommend Documents