Juridische bijdragen aan falende overheids-ICT
René Veldwijk Managing Partner Ockham Groep BV, Vianen 1 Congres ICT en Recht 19-04-2012 © 2012 Dr R.J. Veldwijk
Introductie spreker en onderwerp • René Jan Veldwijk, 1961 te Bussum
• Econoom (géén jurist) en informatiekundige, gegevensexpert, researcher en columnschrijver. Partner en vader van juristen. • Opgegroeid in groot software huis (Raet) en sinds 1995 verbonden aan succesvolle ICT maatschap (Ockham Groep) • Werkzaam voor private bedrijven en overheden. In 2007/2008 finest hour als ontwerper/bouwer van de grootste publieke administratie, de polisadministratie van UWV. • Sinds oktober 2011 publiek gegaan met de stelling dat in de publieke ICT mislukken de norm is. Druppel voor parlementair onderzoek naar falende ICT bij overheden (vanaf mei a.s.) 2 Congres ICT en Recht 19-04-2012 © 2012 Dr R.J. Veldwijk
Endemisch ICT falen in de publieke sector • ICT trajecten bij overheden falen frequent en grote ICT projecten bijna altijd. De belangrijkste oorzaak daarvan is een economische, namelijk dat alle direct betrokkenen baat hebben bij falen.
• De basis van deze stelling wordt gevonden in 1. De empirie (voorbeelden volgen) 2. Economische en organisatie theorie • … dus niet de informatica (faal-ICT), niet de politicologie (opdrachtgeverschap, bestuurlijke complotten), niet de sociologie (nerds) en niet het recht (aanbestedingsrecht, privacyrecht, etc.) • Juridisch denken en juridische professionals leveren wel een belangrijke bijdrage aan publiek ICT falen. [Pleidooi volgt.] Congres ICT en Recht 19-04-2012 © 2012 Dr R.J. Veldwijk
3
ICT falen: Empirie
Systeem
Beschrijving / Typering
GBA
Modernisering faalt al 10 jaar. Nu nieuwe push met centraal systeem (BRP, 2015) en Register Niet Ingezetenen (dit jaar).
Politie ICT
Gefaald of onwerkbaar
UWV
Alle grote vernieuwingen (initieel) mislukt: WIA systeem, Polisadministratie, saneren legacy ICT, generieke software
C2000
Onbetrouwbaar en daardoor levensbedreigend
BD Toeslagen
Operationeel (grote prestatie) maar alleen tegen enorme kosten in leven te houden
Waterschappen Totaalfaal nieuw belastingsysteem en basisadministratie NS / Prorail
Niet-werkende informatievoorziening
Gemeenten
A’dam en R’dam: faalkosten van tientallen miljoenen niet meerweg te poetsen vanwege bezuinigingen.
Diginotar
Volgende week (Brenno de Winter) 4 Congres ICT en Recht 19-04-2012 © 2012 Dr R.J. Veldwijk
ICT Falen: Theorie (falen loont) Uitvoerende ICT bedrijven • Faalprojecten lopen normaliter enkele malen tot enkele tientallen malen uit de kosten. Kosten overheid = inkomsten ICT bedrijven. • Tegen vaste prijs aanbestede werkzaamheden worden standaard (juri-alert) en in stilte omgezet in nacalculatie. • Faalprojecten leiden meestal niet tot veel aandacht (want te technisch) en daardoor niet tot serieuze imagoschade.
Opdrachtgevende overheden • Grote ICT projecten worden veelal via speciale funding gevoed. Uitloop leidt tot meer financiering. Kosten = Inkomsten. • Projectgelden worden deels besteed aan eigen organisatie. • Falen heeft in onze bestuurscultuur zelden gevolgen voor de verantwoordelijken, mede door ontbrekende transparantie. Congres ICT en Recht 19-04-2012 © 2012 Dr R.J. Veldwijk
5
ICT falen: de rol van het recht en juristen 1.
ICT cluelessness: Juristen leren in hun opleiding weinig over het wezen van ICT. Vooral bij wetgevingsjuristen leidt dat tot grote maatschappelijke schade.
2.
Extreme frictiekosten: Aanbestedingscontracten zijn dermate kostbaar en vergen zo’n lange doorlooptijd dat opdrachtgevers ontsporende projecten bijna altijd laten doorlopen
3.
Oligopolie-/monopolievorming: mantels en verkavelingstenders creëren “closed shop” omgevingen waarin innovatie wordt gesmoord en kosten hoger worden. De ICT markt is hierdoor ernstig verstoord.
4.
Non-vervolging: ICT falen leidt bijna nooit tot verhaal van schade op ICT leveranciers, ook niet wanneer falen in de publiciteit komt.
5.
Zachte contractbreuk: Contracten blijken niet bestand tegen het streven van ICT leveranciers om fixed price werkzaamheden om te zetten in nacalculatie werkzaamheden. Congres ICT en Recht 19-04-2012 © 2012 Dr R.J. Veldwijk
6
Casus 1: Bevolkingsadministratie •
Al 10 jaar lang falen pogingen om de GBA te moderniseren – zonder consequenties. De nu lopende poging gaat uit van een radicale omslag van locale registraties naar één centrale registratie.
•
Business case:
•
1.
Geen intergemeentelijke inconsistenties meer (bijv. “hinkende huwelijken”)
2.
Meer doelmatigheid door taakverdeling tussen gemeenten
Rol van de wetgevings(juristen): 1.
Nieuwe GBA moet meerdere werkelijkheden blijven ondersteunen (technisch vrijwel niet te doen).
2.
Taakverdeling tussen Gemeenten mag niet (exit doelmatigheid).
3.
Pertinent geen informatie registreren anders dan waarvoor de minister van BZK verantwoordelijkheid kan nemen (hoge kosten elders).
4.
Terugmelden verschillen door afnemers alleen voor personen die administratief reeds bestaan (exit doeltreffendheid). 7 Congres ICT en Recht 19-04-2012 © 2012 Dr R.J. Veldwijk
Casus 2: UWV “WIA”-systeem •
UWV realiseert een nieuw systeem voor alle uitkeringen. Logica (CMG) wint de aanbesteding voorafgaand aan ontwerpprocessen. Ontwerpen komen niet tot stand. WIA systeem faalt spectaculair in 2006 (€89 Mio directe schade).
•
Juridische bijdrage: 1.
Frictiekosten: UWV volledig veroordeeld tot Logica vanwege astronomische “switchkosten”, ook nadat iedereen weet dat het project gaat mislukken.
2.
Monopolievorming: Specialistisch bedrijf met oplossing voor kernprobleem wordt doorverwezen naar Logica (de monopolist) en loopt daar natuurlijk dood.
3.
Non-vervolging: UWV RvB verklaart na de deconfiture dat UWV alle schuld heeft en Logica niets te verwijten valt terwijl systeem aantoonbaar niet levensvatbaar was. 8 Congres ICT en Recht 19-04-2012 © 2012 Dr R.J. Veldwijk
Casus 3: UWV polisadministratiesysteem
•
UWV realiseert een nieuw systeem voor alle arbeidsinkomens, pensioenen en uitkeringen. Gunning aan Capgemini voor <10 miljoen fixed price. Project loopt uit tot 270 miljoen (nacalculatie) en faalt spectaculair in 2007. Systeem daarna gebouwd voor < 1 miljoen arbeidskosten.
•
Juridische bijdrage: 1.
ICT cluelesness: object van aanbesteding was geen ontwerp maar een verzameling eisen die deels onhaalbaar waren.
2.
Extreme frictiekosten: aanbesteding kostte UWV en de kandidaat aanbieders meer dan de aanbestedingsom.
3.
Zachte contractbreuk: Binnen enkele maanden waren alle afspraken omgezet naar nacalculatie.
4.
Non-vervolging: initieel eindproduct was aantoonbaar onwerkbaar.
5.
Monopolievorming: Capgemini bleef ook na falen recht te houden op het applicatiebeheer. Uiteindelijk “opgelost” in achterkamers. 9 Congres ICT en Recht 19-04-2012 © 2012 Dr R.J. Veldwijk
Casus 4: Elektronisch Patiënten Dossier •
High profile mislukking, mede door gestuntel met openheid naar de burgers. Grote gemiste kans om de burger greep te geven op het gebruik van diens persoonsgegevens door derden.
•
Juridische bijdrage: 1.
Recht van inzage, bezwaar & vernietiging van gegevens goed verankerd in wetgeving, maar bij vertaling naar voor de burger hanteerbare openheid wordt alleen het minimale toegestaan.
2.
Privacywetgeving wordt te pas en te onpas gebruikt om ontwikkelingen of keuzes tegen te houden, ook door beleidsjuristen of overheidsmanagers.
3.
Positief: “Privacy by design” bij EPD nog een serieus aspect (want medische gegevens) maar dit is elders geen factor.
10 Congres ICT en Recht 19-04-2012 © 2012 Dr R.J. Veldwijk
Casus 5: Mantels •
Overal in de publieke sector wordt gewerkt met mantelcontracten waarvoor alleen grote ICT spelers in aanmerking komen. De mantelpartijen huren dan weer op grote schaal en tegen forse marges mensen (vaak ZZPers) in
•
Juridische bijdrage: 1.
Oligopolievorming
2.
Extreme frictiekosten: Kandidaat mantelpartijen maken zeer hoge kosten die naderhand (dubbel en dwars) worden terugverdiend.
3.
En… Corruptie: Grootschalige inhuur door derden bevordert corruptie door ambtenaren met eigen bedrijfjes. In 2011 casus “Ambtenaar K” bij UWV. Mogelijk topje van de ijsberg. Recent casus bij BZK. 11 Congres ICT en Recht 19-04-2012 © 2012 Dr R.J. Veldwijk
Enkele aanzetten tot verbetering •
Neem de beginselen van ICT – net als economische beginselen – op in de curricula van juridische opleidingen.
•
Kies radicaal voor openheid. Maak ontwerpen en broncode openbaar van alle systemen die op kosten van de belastingbetaler worden ontwikkeld. Doe dit ook voor systemen-in-ontwikkeling.
•
Loop de wetgeving door op hier besproken ongewenste effecten en pas deze aan.
•
Denk als beroepsgroep na over de macro-gevolgen van ontwikkelingen in het overheids-ICT domein. (Slecht voorbeeld: ICTOffice.)
•
Werk aan transparantie, lage toetredingsdrempels en lage frictiekosten. (Goed voorbeeld: UWV marktplaats. Idee: maximale marge op inhuur, verplicht melden “inhuurketen”) 12 Congres ICT en Recht 19-04-2012 © 2012 Dr R.J. Veldwijk
Nadere informatie/Contactgegevens
E-mail spreker:
[email protected]
Website: www.ockham.nl Referenties op www.ockham.nl/ocp/downloads/faalindustrie Twitter: nog niet, sorry.
13 Congres ICT en Recht 19-04-2012 © 2012 Dr R.J. Veldwijk
