Introductie lesproject

Inhoudsopgave Introductie lesproject Doelgroep Kerndoelen Leerdoelen

2 2 2 2

Opbouw van de lessen

3

Schema van het lesproject

4 4

Wat heeft u nodig?

Praktisch Adresgegevens Reserveren museumbezoek Tarieven Museumregels

Les 1 De voorbereiding De les

Les 2 De voorbereiding

De les Cliffhanger en raadsels Voorbereiden les 3

Les 3 De voorbereiding De les Speel de webquest Speluitleg Geheime letters ”Help wat moet ik doen?” Tip: hulp bij vastlopen Voorbereiden bezoek aan Utrecht

Les 4a

5 5 5 5 5 6 6 6 7 7 7 8 8 8 8 9 9 9 10 10 10 11

De voorbereiding De stadsspeurtocht

11 12 12

Les 4b

12

Docentenhandleiding

Pagina 1

Introductie lesproject

Dirck, een leerling aan de Utrechtse Domschool, neemt de klas mee terug in de tijd naar de stad Utrecht in het jaar 1479. Hij raakt verwikkeld in een complot. Er wordt een moord gepleegd. Een reeks raadsels en aanwijzingen moet leiden naar de oplossing. Lukt het de klas om samen met Dirck de moordenaar te ontmaskeren? Met het lesproject Moord in de Middeleeuwen maken de leerlingen in vier lessen op een interactieve manier kennis met het leven in een laatmiddeleeuwse stad. Het fictieve verhaal van scholier Dirck is gebruikt als kapstok om vijf thema’s te behandelen: de stad, de ambachten, de school, de kerk en de macht. Op deze manier leren de leerlingen gebouwen, voorwerpen en gebeurtenissen in hun context plaatsen. Bestemd voor: HAVO/VWO basisvorming Aansluiting bij:

geschiedenis (Tijd van monniken en ridders en Tijd van steden en staten),godsdienst/levensbeschouwing, tekenen en handvaardigheid, aardrijkskunde

Thema’s:

Middeleeuwen, dagelijks leven, gilden en ambachten, bestuur, kerk, school, kunst

Kerndoelen:

het project sluit aan bij de leergebieden Mens en maatschappij en Kunst en cultuur

Leerdoelen:

- kennis opdoen over de (kunst)geschiedenis van de Middeleeuwen - kennis vergaren over het christendom - kennismaken met verschillende facetten van een middeleeuwse stad - museumobjecten kritisch en aandachtig bestuderen - voorwerpen in een context plaatsen

Tijd:

- lessen op school: min. 3 lesuren van 45 minuten - bezoek Utrecht: 1 dagdeel (90 minuten stadsspeurtocht; 60 minuten museumbezoek)

Docentenhandleiding

Pagina 2

Opbouw van de lessen Drie lessen op school In de eerste les op school maken de leerlingen kennis met de geschiedenis van de stad Utrecht. In de volgende les beluisteren ze het dagboek van Dirck met zijn belevenissen op school, in de kerk en de stad. Aan het einde van het dagboek blijkt dat Dirck betrokken is geraakt bij een moord. Hij wordt in vertrouwen genomen door Schoon Elze, een publieke vrouw. De vijf aanwijzingen die zij hem geeft, zullen Dirck steeds dichter bij de oplossing van de moord brengen. De aanwijzingen zijn verwerkt in een webquest, die de leerlingen in les 3 spelen.

Een dagdeel in de stad Utrecht Les 4 bestaat uit twee delen: een speurtocht door de Utrechtse binnenstad en een rondleiding in Museum Catharijneconvent. In de stad bezoeken de leerlingen een aantal locaties uit het verhaal van Dirck. Onderweg krijgen ze via hun mp3-speler aanwijzingen die hen naar het museum leiden. Daar wacht hen in de Utrechtzalen de ontknoping van de moord (les 4b). In de Utrechtzalen staat de bloei van de kunsten in het middeleeuwse Utrecht centraal. Een enthousiaste en ervaren museumdocent leidt de leerlingen op een interactieve manier rond langs schilderijen, kerkmodellen, beeldhouwwerken, handschriften en textiel. Hij/zij integreert het verhaal achter de kunstwerken met het spannende verhaal uit het lesproject Moord in de Middeleeuwen. Samen met de museumdocent komen de leerlingen aan het eind van het bezoek tot de oplossing van de moord. Les 1: uitleg lesproject en introductie (45 minuten) Thema: geschiedenis van Utrecht Les 2: beluisteren dagboek van Dirck (45 minuten) Thema: het leven van een leerling aan de Domschool Les 3: webquest en voorbereiden bezoek aan Utrecht (60 minuten) Thema’s: de stad, kerk, school, ambachten en macht in de late Middeleeuwen Les 4a: speurtocht door Utrecht (90 minuten) Thema: de Middeleeuwen op straat Les 4b: bezoek Museum Catharijneconvent (60 minuten) Thema: kunst, cultuur, kerk

Docentenhandleiding

Pagina 3

Schema van het lesproject Het lesproject bestaat uit verschillende onderdelen. De documenten die u nodig heeft tijdens de lessen kunt u downloaden via www.catharijneconvent.nl/docenten. Dit schema geeft een overzicht van alle documenten.

Les

Inhoud

Tijd

Benodigdheden

1

Uitleg lesproject en introductie

45 min.

2

Beluisteren dagboek van Dirck

45 min.

3

Webquest en voorbereiden bezoek aan Utrecht

60 min.

1. moordspel_introductie.pdf 2. moordspel_achtergrondinformatie.pdf Eventueel: moordspel_wie_is_wie.pdf 1. moordspel_dagboek_leestekst.pdf 2. moordspel_dagboek_invulblad.pdf 3. moordspel_wie_is_wie.pdf Bij de hand houden: moordspel_introductie.pdf moordspel_achtergrondinformatie.pdf 1. moordspel_webquest_invulblad1.pdf 2. moordspel_webquest_invulblad2.pdf 3. moordspel_webquest_invulblad3.pdf 4. moordspel_webquest_invulblad4.pdf 5. moordspel_webquest_invulblad5.pdf 6.moordspel_webquest_antwoorden_en_cheats.pdf 7. moordspel_speurtocht_plattegrond.pdf

4a

Speurtocht door Utrecht

90 min.

4b

Bezoek aan Museum Catharijneconvent

60 min.

1. moordspel_speurtocht_routeblad.pdf 2. moordspel_speurtocht_antwoorden.pdf 3. moordspel_speurtocht_audiotrack_1.mp3 4. moordspel_speurtocht_audiotrack_2.mp3 5. moordspel_speurtocht_audiotrack_3.mp3 6. moordspel_speurtocht_audiotrack_4.mp3 7. moordspel_speurtocht_audiotrack_5.mp3 8. moordspel_speurtocht_leestekst.pdf Let op! Reserveer de interactieve rondleiding voor les 4b uiterlijk twee weken van tevoren (zie Praktisch p. 5)

Tip! Creatieve les Aan het einde van het lesproject heeft u de mogelijkheid om er een extra, creatieve les aan vast te plakken. Wilt u met de leerlingen bijvoorbeeld een middeleeuws boek of een heiligenbeeld maken, download hiervoor het document: moordspel_creatieveopdrachten.pdf.

Docentenhandleiding

Pagina 4

Praktisch Adresgegevens Bezoekadres Lange Nieuwstraat 38 3512 PH Utrecht Contact Postbus 8518 3503 RM Utrecht T 030 231 38 35 E [email protected]

Museumbezoek reserveren Reserveer de interactieve rondleiding voor les 4b uiterlijk twee weken van tevoren: [email protected] of bel 030 231 38 35. De rondleiding duurt één uur en kost € 45,- (exclusief museumentree).

Tarieven Voor leerlingen geldt een gereduceerde entree van € 3,50 p.p. Docenten en begeleiders hebben gratis toegang. De school kan ook een Onderwijsjaarkaart à € 100,- aanschaffen. Deze kaart biedt leerlingen en docenten/begeleiders gedurende een jaar gratis toegang tot het museum in groepsverband. Er zit geen limiet aan het aantal bezoeken. Vraag de Onderwijsjaarkaart minimaal één week voor het eerste bezoek aan.

Museumregels De school is zelf verantwoordelijk voor het gedrag van de leerlingen. Voor onderwijsgroepen is daarom een aantal huisregels opgesteld.

In het museum • hangen jassen & tassen in de garderobe of worden ze opgeborgen in kluisjes of een bagagekooi • mag niet gegeten of gedronken worden • zijn docenten verantwoordelijk voor het verloop van het bezoek en het gedrag van de leerlingen • mag niet worden gerend en wordt niet geschreeuwd • zijn mobiele telefoons uit • is op elke tien leerlingen een docent aanwezig, die de groep actief begeleidt • mogen de (kunst)voorwerpen niet worden aangeraakt • bezorgen bezoekers elkaar geen overlast • worden beschadigingen aan (kunst)voorwerpen door de school vergoed

Docentenhandleiding

Pagina 5

Les 1 Uitleg lesproject en introductie (45 minuten) Thema: geschiedenis van Utrecht Tijdens de eerste les krijgen de leerlingen de historische en sociale context aangeboden die noodzakelijk is voor het begrip van het dagboek van Dirck (les 2) en het spelen van de webquest (les 3). Aan bod komt de geschiedenis van de stad Utrecht met haar bevolking, de gilden, het stadsbestuur, het functioneren van de kerk en het Domkapittel in het bijzonder met de Domschool en de politieke situatie in Utrecht rond het jaar 1479.

De voorbereiding 1. Download het bestand moordspel_introductie.pdf met de introductie over de geschiedenis van de stad Utrecht. Deze bijlage bevat bovendien een woordenlijst. 2. Download het bestand moordspel_achtergrondinformatie.pdf voor meer achtergrondinformatie over de school, de kerk en vrije tijd in de late Middeleeuwen. 3. Print en kopieer de documenten voor leerlingen.

De les 1. Introduceer klassikaal het lesproject Moord in de Middeleeuwen. 2. Vertel de leerlingen de opbouw van het project en bereid hen voor op de komende lessen. 3. Deel de bijlage Introductie uit aan de leerlingen. 4. Vertel hen aan de hand van de bijlage over de geschiedenis van de stad Utrecht. 5. Zorg ervoor dat u de onderstaande begrippen duidelijk uit legt. Deze zijn namelijk essentieel voor de context van het dagboek en het spelen van de webquest: - bisschop (met name strijd tussen bisschop en de stad Utrecht) - Domscholier - getijden - gilden - immuniteit - kapittel - kanunnik

Docentenhandleiding

Pagina 6

Les 2 Beluisteren dagboek van Dirck (45 minuten) Thema: het leven van een leerling aan de Domschool De tweede les bestaat uit het beluisteren van het dagboek van Dirck. Dit kunt u klassikaal doen, in groepjes of individueel. Via het dagboek komen de leerlingen meer te weten over de hoofdrolspeler Dirck en zijn leven als scholier. Hoe ziet zijn dag eruit? Welke vakken volgt hij op school? Wat doet hij in zijn vrije tijd? Met welke mensen gaat hij om? Bovendien ontvouwen zich in het dagboek vijf verhaallijnen die samenkomen in een moord. Er blijken maar liefst vijf verdachten te zijn. Tijdens het luisteren, beantwoorden de leerlingen vragen op een apart formulier zodat ze geen belangrijke aanwijzingen uit het dagboek missen.

De voorbereiding 1. Reserveer voldoende computers. 2. Zorg ervoor dat er koptelefoons aanwezig zijn, zodat de leerlingen ongestoord het dagboek kunnen beluisteren. 3. De leerlingen kunnen het dagboek online meelezen. U kunt de dagboektekst ook uitprinten en kopiëren. Download hiervoor het bestand: moordspel_dagboek_leestekst.pdf. 4. Download de handige bijlage met biografieën van alle hoofdpersonen uit het verhaal van Dirck: moordspel_wie_is_wie.pdf. 5. Om de leerlingen bij de les te houden, moeten zij tijdens het luisteren een aantal vragen beantwoorden op een apart formulier. Dit invulblad kunt u downloaden, printen en kopiëren: moordspel_dagboek_invulblad.pdf.

De les 1.

Wijs de leerlingen nog eens extra op de woordenlijst achterin de bijlag Introductie en op de korte biografieën van de personages in de bijlage Wie is wie.

2.

Ga naar: www.catharijneconventmoordspel.nl/ Laat de leerlingen het dagboek beluisteren. U kunt ervoor kiezen om na een paar fragmenten het dagboek klassikaal te bespreken en eventueel aan te vullen met vragen of met achtergrondinformatie.

Docentenhandleiding

Pagina 7

Cliffhanger en raadsels Het dagboekverhaal eindigt met een spannende cliffhanger en vijf raadsels. De leerlingen moeten Dirck in les 3 helpen om deze raadsels op te lossen via de webquest. Iedere aanwijzing is gekoppeld aan een thematische verhaallijn. Raadsel 1: verhaallijn de school Raadsel 2: verhaallijn de kerk Raadsel 3: verhaallijn de ambachten Raadsel 4: verhaallijn de stad Raadsel 5: verhaallijn de macht

Voorbereiden les 3 Verdeel de klas alvast in minimaal vijf groepen van ongeveer drie leerlingen, zodat u de raadsels c.q. de verhaallijnen onder deze groepjes kunt verdelen.

Les 3 Webquest en voorbereiden bezoek aan Utrecht (60 minuten) Thema’s: de stad, kerk, school, ambachten en macht in de late Middeleeuwen Het dagboek in les 2 eindigde met vijf aanwijzingen. Elk raadsel vormt in les 3 het startpunt van een verhaallijn binnen de webquest. Iedere verhaallijn behandelt een eigen thema: de school, kerk, ambachten, stad en macht.

De voorbereiding 1. De leerlingen moeten hun bevindingen tijdens het spelen van de webquest zelf bijhouden op een formulier. Ook over de thema’s worden vragen gesteld. Antwoorden hiervoor vinden de leerlingen in het webspel. U kunt hen ook extra informatie laten opzoeken op internet of in de mediatheek. Download en print hiervoor voor iedere leerling de invulbladen: moordspel_webquest_invulblad1.pdf moordspel_webquest_invulblad2.pdf moordspel_webquest_invulblad3.pdf moordspel_webquest_invulblad4.pdf moordspel_webquest_invulblad5.pdf

Docentenhandleiding

Pagina 8

2. Tijdens de webquest moeten de leerlingen de locaties die zij bezoeken aangeven op de middeleeuwse plattegrond van Utrecht. Download en print hiervoor het bestand: moordspel_speurtocht_plattegrond.pdf.

De les 1. Verdeel de leerlingen in groepjes van ongeveer drie leerlingen. 2. Zorg ervoor dat alle raadsels worden verdeeld. Het is niet erg als er meerdere groepjes met hetzelfde raadsel aan de slag gaan. Uiteraard is het ook mogelijk om leerlingen individueel een raadsel toe te wijzen om ze zelfstandig te laten spelen.

Speel de webquest 1. 2. 3. 4.

Ga naar http://www.catharijneconventmoordspel.nl/ Klik op: Ik ken het dagboek al. De groepen selecteren vervolgens het toegewezen raadsel. Laat de leerlingen hun bevindingen bijhouden op het invulblad. Laat hen de locaties omcirkelen en benoemen op de plattegrond van het middeleeuwse Utrecht.

Speluitleg Scrollplaat Het spel speelt zich af via een scrollplaat met de kaart van de stad Utrecht in de late Middeleeuwen. Op de kaart kunnen de spelers verschillende personen en locaties aanklikken. Hints Sommige personen en locaties geven hints waarmee de leerlingen in totaal negen opdrachten krijgen en drie raadsels moeten oplossen. Na het oplossen van een raadsel of opdracht wordt er telkens een nieuw raadsel of nieuwe opdracht ontsloten. De twaalf aanwijzingen worden lineair aangeboden, dus er kan niets worden overgeslagen. Er zijn ook heel veel personen en locaties die niet noodzakelijk zijn om te bezoeken. Figuranten die leerlingen als het ware afleiden, maar wel een beeld geven van het leven in de Middeleeuwen.

Docentenhandleiding

Pagina 9

Geheime letters Uit de goede oplossing van ieder raadsel komen geheime letters. Dit zijn letters tussen puntjes in de lopende tekst. Deze letters vullen de leerlingen in op het invulblad. Per verhaallijn vormen de letters een woord. In totaal komen er vijf woorden uit die samen de naam van het moordwapen vormen en de startlocatie voor de speurtocht door de stad (les 4a). De oplossing is: Digitalis purpurea (Vingerhoedskruid=moordwapen) Maria Maior Utrecht (Mariakerk Utrecht=startlocatie)

“Help wat moet ik doen?” Rechts boven in het spelscherm staat de knop Help. Daarmee wordt de hiernaast staande uitleg getoond. De leerlingen verzamelen zoveel mogelijk informatie om de identiteit van de moordenaar te achterhalen. Ze volgen de aanwijzingen (A), om de juiste mensen te spreken (B), de juiste gebouwen te bezoeken (C) en de raadsels op te kunnen lossen (D). De leerlingen verplaatsen zichzelf door de stad en tijdens de raadsels met de witte pijlen (E). Op de minimap zien zij waar ze zijn (F). Linksonder zien ze hoeveel aanwijzingen ze al hebben gevolgd (G). Als ze een nieuwe aanwijzing krijgen, horen ze een bel. Tip! Hulp bij vastlopen of hervatten na onderbreken Als leerlingen niet verder komen dan kunt u deze bijlage downloaden: moordspel_webquest_antwoorden_en_cheats.pdf. In dit document staat elke spelstap van de vijf verhaallijnen beschreven. Het document bevat ook de cheat codes die aan elke spelstap zijn verbonden. Als deze codes tijdens het spelen met het toetsenbord worden ingevoerd, kunnen de spelers vooruit of terugspringen naar een bepaalde spelstap. Let op! Het spel slaat geen gegevens of progressie op. Als het spel halverwege wordt afgesloten, moeten de leerlingen weer bij het begin starten. In dat geval kunnen de cheat codes worden gebruikt om het spel te hervatten op de plek waar de leerlingen zijn gebleven. Geef hen dan ook duidelijk aan dat zij pas verder mogen klikken als zij alle informatie goed hebben gelezen. Terugklikken om een dialoog nogmaals te zien, is niet mogelijk. Tenzij de leerlingen een cheat code gebruiken.

Docentenhandleiding

Pagina 10

Progressie Links onder in beeld wordt getoond hoe ver een leerling is gevorderd. Het nummer van de verhaallijn staat in de rode stempel. Voor elke opdracht staat aangegeven welke van de twaalf opdrachten wordt behandeld.

Voorbereiden bezoek aan Utrecht Na het oplossen van het laatste raadsel geeft het spel aan dat de verhaallijn is voltooid. Elke groep heeft dan 1 verdachte (1 motief + 1 alibi), een aantal locaties en 1 woord verzameld. In totaal zijn er 5 verdachten (5 motieven + 5 alibi’s) en 14 locaties plus de startlocatie. 1. Stel nieuwe groepjes samen. 2. Zorg dat in iedere nieuwe groep minimaal één persoon uit elke vorige groep zit. 3. Laat de leerlingen de informatie uitwisselen die zij via de webquest hebben achterhaald. Zij kunnen bijvoorbeeld kopieën maken van elkaars invulbladen. 4. Laat de leerlingen met de geheime letters die ieder raadsel opleverde woorden vormen. Per verhaallijn komt er een woord uit. Samen vormen de vijf woorden de naam van het moordwapen en de startlocatie. (Digitalis purpurea en Maria Maior Utrecht). 5. Laat de leerlingen met behulp van internet meer informatie over de Digitalis purpurea (Vingerhoedskruid) zoeken. 6. Laat hen ook de plek van de Maria Maior (de Mariakerk) in Utrecht opzoeken op internet en vervolgens aangeven op de middeleeuwse plattegrond.

Les 4 Bezoek aan de stad Utrecht De vierde les bestaat uit twee delen: een speurtocht door de Utrechtse binnenstad en een bezoek aan Museum Catharijneconvent. De leerlingen bezoeken de stad aan de hand van een speciale speurroute.

Les 4a – speurtocht door Utrecht (90 minuten) Thema: de Middeleeuwen op straat Tijdens deze les gaan de leerlingen in de nieuw ingedeelde groepen de stad in. Vergeet niet om de ingevulde bladen van de webquest mee te nemen. In de stad en aansluitend in het museum is de school verantwoordelijk voor het gedrag van de leerlingen. Zorg daarom voor voldoende docenten die hen actief begeleiden.

Docentenhandleiding

Pagina 11

De voorbereiding 1. 2. 3.

4.

Download en print het routeblad moordspel_speurtocht_routeblad.pdf. De antwoorden op de vragen van het routeblad vindt u in het document moordspel_speurtocht_antwoorden.pdf. Zorg ervoor dat iedere groep over minimaal een mp3-speler beschikt. Tijdens de speurtocht beantwoorden leerlingen vragen en beluisteren zij namelijk audiobestanden.Het routeblad bevat aanwijzingen over het moment van het beluisteren van de tracks. Download de volgende mp3-bestanden en zet ze op de mp3-spelers/telefoons van de leerlingen: - moordspel_speurtocht_audiotrack_1.mp3 - moordspel_speurtocht_audiotrack_2.mp3 - moordspel_speurtocht_audiotrack_3.mp3 - moordspel_speurtocht_audiotrack_4.mp3 - moordspel_speurtocht_audiotrack_5.mp3

Tip! Zijn er niet voldoende mp3-spelers aanwezig, dan kunt u de teksten als pdf-bestand downloaden en uitprinten voor de leerlingen: moordspel_speurtocht_leestekst.pdf.

De stadsspeurtocht Startpunt Mariaplaats Eindpunt Museum Catharijneconvent (Lange Nieuwstraat 38) Leg de leerlingen duidelijk uit wat de bedoeling is. Spreek goed af hoe laat zij voor de ingang van Museum Catharijneconvent moeten staan (binnen 90 minuten).

Les 4b - bezoek Museum Catharijneconvent (60 minuten) Thema: kunst, cultuur, kerk Na de speurtocht komen alle groepen samen voor de hoofdingang van Museum Catharijneconvent. Bij de Receptie zal de museumdocent de klas opwachten en gezamenlijk bezoeken zij het museum. Zorg dat u met de klas 10 minuten voor aanvang van de rondleiding aanwezig bent. Vooraf betaalt u aan de kassa van de Receptie de toegang voor de leerlingen en voor de rondleiding (zie Praktisch op pagina 5). De rondleider neemt de leerlingen mee door het museum langs de vaste collectie in de kloostergangen en de Utrechtzalen. De rondleiding duurt 60 minuten.

Docentenhandleiding

Pagina 12