Inhoud
Inleiding 7
Deel 1 1 Niet-functionerende ouders 15 2 Het ongewenste kind 21 3 Dominante ouders 27 4 Parentificatie 35 5 Symbiotische ouders 41 6 Emotionele mishandeling 49 7 Lichamelijke mishandeling 55 8 Verstandelijk gehandicapte ouders 63 9 Verslaafde ouders 71 10 Seksueel misbruik 77 11 Gescheiden ouders 85 12 ‘Het perfecte gezin’ 89
Deel ii 13 De mythe dat ouders altijd goed zijn voor hun kinderen 95 14 Kinderen die blijven geloven in het gelukkige gezin 99 15 Het is niet de schuld van het kind 107 16 Verschillende visies op breken met je ouders 111 17 De effecten van een slechte jeugd als je volwassen bent 115 18 Kinderen die ondanks de slechte relatie blijven 123 19 Is breken de oplossing? 127
breken met ouders_definitief.indd 5
1-10-2012 13:36:32
20 Ontkenning van de slechte jeugd door de ouders 133 21 Oververantwoordelijkheid versus gezond egoïsme 139 22 Jij wilt het contact verbreken, maar je ouders accepteren dat niet 145 23 De reacties van de overige familieleden en de omgeving 151 24 Adolescenten die het contact verbreken 159
Deel iii 25 Een ondersteunende omgeving creëren 163 26 Zoek een goede therapeut 169 27 Van jezelf houden 175 28 Geef de hoop op verandering op 181 29 Het gesprek met je ouders 187 30 Sta achter je beslissing 199 31 Als je ouders ziek worden of overlijden 203 32 Contact met je innerlijk kind 211 33 Kwaadheid en vergeving 217 34 Zelf kinderen krijgen 223 35 Het contact herstellen 227 36 Erkennen, accepteren en loslaten 233 Nabeschouwing Marinka Kamphuis 237 Aanvullende informatie 249 Literatuur 251
breken met ouders_definitief.indd 6
1-10-2012 13:36:33
Inleiding
Toen ik net met mijn ouders gebroken had, inmiddels meer dan tien jaar geleden, was ik op zoek naar literatuur om meer te weten te komen over het onderwerp, in de hoop dat ik door het lezen van verhalen van lotgenoten me niet zo alleen zou voelen staan. Ik hoopte adviezen te krijgen over hoe ik het best met mijn emoties om kon gaan in die moeilijke periode van mijn leven. Over zo ongeveer alles bleken er boeken te zijn, maar dit onderwerp was nog niet behandeld. Tien jaar later is deze leemte nog steeds niet opgevuld. Er zijn een paar boeken die gaan over extreem moeizame relaties met ouders, maar daarin wordt het idee van breken met je ouders slechts even aangestipt. Een boek dat de mogelijkheid van het verbreken van het contact met je ouders verkent en als serieuze optie behandelt, is nog niet gepubliceerd. Het lijkt een van de laatste taboes. Het is echter belangrijk dat dit onderwerp bespreekbaar wordt gemaakt, want er zijn veel meer mensen die voor de keuze staan om met hun ouders te breken dan vaak wordt gedacht. Ik hoop dat ik met dit boek meer bekendheid aan het fenomeen kan geven en dat er in de media en het dagelijks leven meer aandacht aan besteed wordt. Het taboe moet doorbroken worden. Op deze manier zullen mensen die het contact met hun ouders verbroken hebben zich niet zo vaak hoeven te verdedigen tegenover anderen. Daarnaast kan het boek steun bieden aan mensen die op dit moment in het proces van breken met hun ouders zitten of die al gebroken hebben: ze zijn niet de enigen in die situatie, er zijn lotgenoten. Ook zijn er in het boek tips opgenomen over hoe je om kunt gaan met de diverse moeilijkheden die je op het pad kunt tegenkomen.
7
breken met ouders_definitief.indd 7
1-10-2012 13:36:33
Breken met je ouders kan je juist de rust geven om te herstellen van de verwondingen uit je jeugd. Het kan je beschermen tegen constante nieuwe pijn die je oploopt in het contact met je ouders. Het kan je helpen eindelijk eens echt voor jezelf te kiezen. De huidige hulpverlening is nog te weinig bekend met het feit dat het soms goed is voor kinderen om te breken met hun ouders. Deze oplossing wordt nog te weinig erkend. Vaak wordt in een therapie geprobeerd de relatie tussen ouders en kinderen zo leefbaar mogelijk te krijgen, maar dit is niet voor iedereen de juiste weg. Als alles is geprobeerd, maar de relatie nog steeds voornamelijk pijn oplevert, dan kan het beter zijn dat beide partijen hun eigen weg gaan. Ik wil benadrukken dat er meer gegronde redenen bestaan om het contact te verbreken dan lichamelijke of seksuele mishandeling. Bij die soorten mishandeling is het algemeen aanvaard dat iemand geen contact meer wil met zijn ouders. In die gevallen is er niemand die zal zeggen: ‘Maar het zijn toch je ouders, en ze bedoelden het vast goed.’ Dit is iets waarmee veel mensen die om andere redenen breken wel geconfronteerd worden – terwijl opgroeien bij ouders die geen interesse in je hebben, of alcohol belangrijker vinden dan jou, of je regelmatig bestoken met kleinerende opmerkingen, net zo beschadigend kan zijn als lichamelijke of seksuele mishandeling. Het is gemakkelijk kindermishandeling te zien als er fysieke symptomen zijn, zoals blauwe plekken, of als de buren regelmatig geschreeuw tegen het kind horen. Maar er zijn ook subtielere manieren van mishandeling. Soms gaat het dan niet eens zozeer om de dingen die de ouders doen, maar eerder om de dingen die niet gedaan worden, bijvoorbeeld het kind steunen in moeilijke tijden, het verantwoordelijkheid leren, het helpen met huiswerk, het troosten als het verdriet heeft, en het kind kind laten zijn. Voor zowel volwassen kinderen, hun omgeving als therapeuten is het soms moeilijk de link te zien tussen de jeugd en de problemen waarmee de volwassene nu kampt. Zelfs als volwassene kunnen deze mensen een slechte jeugd blijven ontkennen, soms tientallen jaren. Zij zijn namelijk in hun kindertijd onbewust geprogrammeerd om hun ouders te bescher8
breken met ouders_definitief.indd 8
1-10-2012 13:36:33
men. Daarnaast is het vaak erg pijnlijk om te erkennen hoe het echt was in de jeugd en toe te geven dat niet alles even fijn was. Ontkenning is dan een bekend afweermechanisme om de pijn niet te voelen. Veelgehoorde excuses zijn dan bijvoorbeeld ‘ze bedoelden het niet kwaad’, ‘ze wisten niet beter’, of ‘ze hebben hun best gedaan’. Alleen nemen op deze manier zowel het volwassen kind, zijn omgeving als de therapeut de ware schade die het kind is aangedaan niet serieus. Daarop komt pas zicht als iemand echt durft te kijken naar zijn jeugd en hoe hij zich in die jaren voelde, en tot zich door laat dringen wat voor uitwerking die onveilige jeugd nog steeds heeft op het volwassen leven. Ouders begrijpen vaak niet waarom een kind zover gaat dat het contact verbroken wordt. Een eerste verklaring daarvoor is dat disfunctionele ouders (met wie we in het verband van breken met je ouders meestal te maken hebben) weinig zelfinzicht hebben of niet geneigd zijn zelfkritiek te leveren. De tweede verklaring is dat disfunctionele ouders vaak zelf ook disfunctionele ouders hebben gehad, en hun gedrag als de norm hebben genomen. Ze hebben de patronen in de opvoeding voortgezet en beschouwen die als goed. Ze zitten zelf in een ontkenning van hun eigen slechte jeugd, en voeden hun kinderen ondertussen op dezelfde manier op als hun ouders. De derde verklaring is dat ouders in het algemeen meer de neiging hebben te letten op wat ze wel gedaan hebben voor een kind. Bijvoorbeeld hoe hard ze moesten werken om eten, kleding en speelgoed te kunnen kopen; of alle gezellige uitjes die de familie heeft gehad naar speeltuinen of dierentuinen, terwijl de kinderen deze dingen voor normaal aannemen omdat dat bij de opvoeding hoort, en meer zullen letten op wat ze gemist hebben in hun jeugd. Ouders bekijken het vanuit hun eigen perspectief en zijn daardoor soms milder tegenover hun eigen handelen. Op deze manier slaat de balans voor hun gevoel positief uit. Mensen verbreken nooit zomaar het contact met hun ouders. Daar is vaak een heel vervelende en/of onveilige jeugd aan voorafgegaan. Het breken gebeurt meestal pas nadat het inmiddels volwassen kind jarenlang heeft geprobeerd of de relatie op de een of andere manier nog te verbeteren is. Pas als duidelijk is dat dat echt niet gaat lukken, is het volwassen kind toe 9
breken met ouders_definitief.indd 9
1-10-2012 13:36:33
aan de gedachte dat het contact misschien beter verbroken kan worden. Dat is de allerlaatste stap in een lang proces van veel emotionele pijn. Uiteindelijk blijkt dat breken de minst pijnlijke oplossing is voor het volwassen kind en ruimte biedt om door te gaan met zijn of haar leven. Geen van de ervaringsverhalen in dit boek getuigt van een gemakkelijk proces of een snelle beslissing. Niemand mag dan ook onderschatten hoeveel moeite het iemand kost om deze beslissing te nemen. Er is geen sprake van dat (volwassen) kinderen breken om wraak te nemen op hun ouders, of om hen op deze manier pijn te doen, zoals soms wel gedacht wordt. Er is dikwijls geen andere keuze meer, omdat contact blijven houden te veel pijn oplevert. In die situatie kan het volwassen kind niet anders dan voor zichzelf en eventueel zijn eigen gezin te kiezen. Dit boek bestaat uit drie delen. In het eerste deel zijn ervaringsverhalen verzameld. Ieder verhaal is gekoppeld aan de belangrijkste reden om het contact te verbreken, bijvoorbeeld een verslaving, parentificatie of emotionele mishandeling. Uiteraard komen redenen vaak ook tegelijkertijd voor: zo zal een kind dat lichamelijk mishandeld wordt ook vaak emotioneel mishandeld worden, en een symbiotische ouder kan ook verslaafd zijn. Door de combinatie van verschillende factoren kan het soms moeilijk zijn duidelijke scheidslijnen te zien. In het tweede deel worden thema’s aangekaart die te maken hebben met het centrale onderwerp, bijvoorbeeld wat de ideeën in de samenleving zijn betreffende ouderschap, of hoe de directe omgeving kan reageren op het verbreken van het contact met ouders. In het derde en laatste deel worden diverse suggesties en adviezen gegeven hoe je het best om kunt gaan met moeilijkheden die je ondervindt doordat je een slechte jeugd hebt gehad, hoe je het verbreken van het contact het best kunt aanpakken, en hoe je de moeilijkheden kunt overwinnen die je ondervindt doordat je het contact verbroken hebt. Ook wordt er aandacht besteed aan het eventueel weer herstellen van het contact.
10
breken met ouders_definitief.indd 10
1-10-2012 13:36:33
Mijn dank gaat uit naar alle personen die hun ervaringen hebben willen delen met mij en de lezers van dit boek. Veel verhalen zijn tot mij gekomen na het plaatsen van oproepen op diverse forums op internet. Een deel van de verhalen is afkomstig van lotgenoten die ik de afgelopen jaren persoonlijk heb leren kennen. Door gesprekken en e-mailcontact kwam ik regelmatig tot nieuwe onderwerpen en nieuwe gezichtspunten voor mijn boek. Ook mijn eigen ervaringen heb ik verwerkt in dit boek. Om herkenning te voorkomen zijn (plaats)namen in de ervaringsverhalen veranderd, en zijn te specifieke aanwijzingen omtrent de identiteit van de personen in kwestie aangepast.
11
breken met ouders_definitief.indd 11
1-10-2012 13:36:33
breken met ouders_definitief.indd 12
1-10-2012 13:36:33
Deel 1
breken met ouders_definitief.indd 13
1-10-2012 13:36:33
breken met ouders_definitief.indd 14
1-10-2012 13:36:33
1 Niet-functionerende ouders
Vaak wordt in het algemene taalgebruik de term ‘disfunctioneel gezin’ gebruikt om een gezin aan te duiden waarin zich diverse problemen voordoen met betrekking tot de omgang met elkaar en de buitenwereld. Het kan dan gaan om ouders die alcoholist zijn en hun kinderen daardoor verwaarlozen, of om een gezin waarin de kinderen ontsporen door kleine criminaliteit te plegen. Door deze term wordt de verantwoordelijkheid van het niet goed functioneren bij het hele gezin gelegd. Ieder gezinslid is in gelijke of bijna gelijke mate verantwoordelijk voor de situatie waarin het gezin terechtgekomen is, ook de kinderen. Ik denk dat dit een grote misvatting is. Een kind is slechts zelden verantwoordelijk voor wat er misgaat in het gezin en levert er zelden een grote bijdrage aan. Natuurlijk zijn er gevallen van kinderen die zulke zware stoornissen hebben dat ze ontsporen en het gezin ontwrichten, maar veel vaker wijst het ontsporen van een kind, in welke zin dan ook, op een onderliggend probleem, namelijk ouders die hun kind niet de steun en opvoeding geven die het kind nodig heeft. Ik zou daarom in verband met probleemgezinnen veel liever spreken over niet-functionerende of disfunctionele ouders. Hierdoor wordt duidelijker waar het probleem vandaan komt en ook waar de oplossing ligt. De onschuldige slachtoffers krijgen zo niet het stempel opgedrukt dat het ook aan hen ligt. Kinderen worden zo beter beschermd, en in ieder geval niet extra belast, want vaak zal een kind al veel van de schuld op zich nemen. Dit doet een kind omdat dit – als het niet begrijpt hoe het echt in elkaar steekt – zijn enige mogelijkheid is om met de situatie om te gaan; moeten erkennen dat de ouders fout zitten en misschien niet voldoende van het kind houden is veel pijnlijker dan de schuld van het verkeerde gedrag van de ouders op zich te nemen. Als de ouders disfunctioneel worden genoemd, geeft het kind zichzelf niet of minder de schuld. Het zal door deze term eerder geneigd zijn om 15
breken met ouders_definitief.indd 15
1-10-2012 13:36:33
