Inhoud Dit Dalton werkplan... 3

Inhoud Dit Dalton werkplan ........................................................................................................................................ 3 H 1 Kindcentrum Campus Columbus ........................................................................................................... 3

Naam en conceptuele uitgangspunten .......................................................................................... 3 H 2 en Onze inspiratie en missie .................................................................................................................. 3 H 3 VISIE op opvang ..................................................................................................................................... 4

Visie op opvoeding en partnerschap ............................................................................................. 4 H 4 STRATEGIE Dalton kernwaarden (over het hoe) binnen de opvang .................................................. 5

Uitwerking van de kernwaarden op hoofdlijnen: .......................................................................... 5 Ik doelen lijsten ................................................................................................................................. 6 Zelfstandigheid .................................................................................................................................. 6 ......................................................................................................................................................... 9 Wat vraagt dit van de houding/ werkwijze van de teamleden? .............................................. 9 Samenwerken ................................................................................................................................. 10 Wat vraagt dit van de houding/ werkwijze van de teamleden? ............................................ 12 Vrijheid in gebondenheid / Verantwoordelijkheid en vertrouwen ............................................ 12 Wat vraagt dit van de houding/ werkwijze van de teamleden? ............................................ 13 Reflectie ........................................................................................................................................... 13 Wat vraagt dit van de houding/ werkwijze van de teamleden? ........................................... 14 Reflectie binnen het team van Campus Columbus ............................................................... 14 Effectiviteit/ doelmatigheid............................................................................................................. 15 Wat vraagt dit van de houding/ werkwijze van de teamleden en aansturing leidinggevende? .......................................................................................................................... 15 Borging ......................................................................................................................................... 16 Indicatoren op Kindcentrum niveau: ........................................................................................................... 16 H 5 Doorgaande lijn binnen de campus .................................................................................................... 17

Kind volgsysteem ............................................................................................................................... 17 Dalton doelen .................................................................................................................................. 18 H 6 Dalton door de dag heen… .................................................................................................................. 18

Kring aan tafel De Nieuwe Wereld ............................................................................................... 18 De kring bij la Pinta......................................................................................................................... 19 Uk en Puk ........................................................................................................................................ 19 Kiesbord ........................................................................................................................................... 20 Tafel dekken en zelf smeren ......................................................................................................... 20 Vaderdag en Moederdag................................................................................................................... 20 Dalton werkboek opvang Campus Columbus 1

Samenspelen .................................................................................................................................. 20 Vrijheid in gebondenheid en verantwoordelijkheid en vertrouwen .......................................... 21 H 7 Ontwikkelpunten voor de komende periode ........................................................................................ 23 Bijlagen: ....................................................................................................................................................... 23 IK-DOELEN zelfstandigheid ....................................................................................................................... 23 IK-DOELEN samenwerken ........................................................................................................................ 25 IK-DOELEN vrijheid/verantwoordelijkheid............................................................................................. 27 IK-DOELEN reflectie ................................................................................................................................... 29 Bijlage n.a.v. scholingsavond 8 september .......................................................................................... 30 Bijlage n.a.v. scholingsavond 9 februari ..................................................................................................... 31 Vragenlijst ik doelen La Niña en de Nieuwe wereld en La Pinta ..................................................... 33 IK-DOELEN Columbus (onderwijs) ............................................................................................................. 35 Bronnen: ...................................................................................................................................................... 38

Dalton werkboek opvang Campus Columbus 2

Dit Dalton werkplan In dit werkplan is onze werkwijze beschreven met betrekking tot de Dalton kernwaarden. Na een inleiding over missie, visie en wie wij zijn is beschreven hoe de vijf uitgangspunten terug te vinden zijn in ons handelen, onze houding, het omgaan met de kinderen en ons activiteiten aanbod kind-volgsysteem binnen de opvang afdelingen bij Campus Columbus. Het is een verantwoordingsdocument en een borgings- / evaluatiedocument. Het Dalton werkplan is een ontwikkeldocument en zal periodiek worden bijgesteld en geactualiseerd. Naast dit werkplan is er een pedagogisch werkplan per opvang afdeling waarin algemene zaken beschreven zijn en onderdelen vanuit de wet Kinderopvang en peuterspeelzalen. Beide documenten geven aan waar wij voor staan en hoe wij werken met en vooral voor de kinderen. Het personeel heeft de Dalton cursus ‘Dalton certificaat pedagogisch medewerker kort’ gevolgd en rond in de herfst van 2015 ook de uitgebreide training ‘Dalton certificaat pedagogisch medewerker’ af. Ons streven is om in de nabije toekomst (najaar 2016) voor het hele het Kindcentrum het Dalton licentie te behalen.

H 1 Kindcentrum Campus Columbus Dalton Kindcentrum Campus Columbus is 1 januari 2012 geopend. Het is een gebouw waarin één professioneel team onderwijs, opvang en opvoeding op elkaar afstemt. Op Campus Columbus komen kinderen van 0-12 jaar samen om te spelen, te ontmoeten en alle talenten te ontwikkelen. Het hele jaar door. Het team van Campus Columbus streeft naar maatwerk voor elk kind én gezin binnen één leefgemeenschap. De campus bestaat uit vijf afdelingen: 1. 2. 3. 4. 5.

Kinderdagverblijf 0-4 jarigen, De Nieuwe Wereld Speelzaal 2-3 jarigen, La Pinta Onderwijs 4-12 jarigen, in Units A tot en met F Opvang 4-12 jarigen. La Niňa Activiteiten voor 0-12 jarigen en ouders/verzorgers, OntdekTalent

Naam en conceptuele uitgangspunten De naam Campus hebben we gekozen voor de betekenis: open ruimte. De naam Columbus staat symbool voor moed en ontdekken. La Pinta en La Niña zijn boten waarmee Columbus op ontdekking ging naar De Nieuwe Wereld. Samen geven deze betekenissen de visie van het Kindcentrum weer.

H 2 en Onze inspiratie en missie Helen Parkhurst: “Wat wij nodig hebben in onze maatschappij zijn mensen zonder vrees” (fearless human beings). Elk mens neemt zijn verantwoordelijkheid in de samenleving. Het gaat om een grote mate van zelfvertrouwen en tonen van moed om te werken aan een democratische wereld.” In een warme, kindvriendelijke omgeving bieden wij de kinderen geborgenheid en werken we vanuit vertrouwen en de Daltonkernwaarden. Wij stimuleren bij de opvang de ontwikkeling van kinderen op alle gebieden vanuit onze kernwaarden waardoor we kinderen de ruimte en kansen bieden zich te ontwikkelen tot mensen zonder vrees. Het team van Campus Columbus creëert een veilig, ondersteunend, uitdagend klimaat om het kind de kans te Dalton werkboek opvang Campus Columbus 3

bieden zo initiatiefrijk en zelfstandig mogelijk met de omgeving om te gaan. Elk teamlid heeft per definitie vertrouwen in de positieve bedoelingen van het kind. we hebben teamleden zonder vrees die elkaar helpen, met elkaar verantwoordelijk zijn voor de kinderen, reflectief zijn in hun handelen en open staan voor nieuwe (Dalton)werkwijze en ontwikkelingen binnen het Kindcentrum. De Daltonleefgemeenschap Campus Columbus werkt vanuit vijf kernwaarden:  Vertrouwen en verantwoordelijkheid  Zelfstandigheid  Samenwerking  Doelmatigheid  Reflectie

H 3 VISIE op opvang Vanuit een veilig, ondersteunend opvangklimaat biedt de opvang het kind de kans zo initiatiefrijk en zelfstandig mogelijk met de omgeving om te gaan. Kinderen ervaren vrijheid (ruimte) zonder te ‘verdwalen’. Teamleden stellen grenzen passend bij de leeftijd en hebben tegelijkertijd oog voor de wensen en behoeften van het kind. Teamleden geven blijk van vertrouwen in de goede bedoelingen van kinderen en vanuit vertrouwen ruimte aan elk kind om op zijn eigen ontdekkingstocht te gaan. Met een doelgerichte en doelmatige omgeving en begeleiding stimuleren wij de ontwikkeling op alle gebieden. Nieuwe doelen (kennis en vaardigheden) worden zoveel mogelijk verankerd in betekenisvolle situaties; groeien en leren gaat over échte ervaringen en reflectie. Groeien en leren is het resultaat van het denken en handelen van de kinderen zélf, zelfstandig en door middel van samenwerking. Waarbij we rekening houden met de behoefte en ontwikkelingsfase van elk kind.

Visie op opvoeding en partnerschap Op Campus Columbus werken de teamleden vanuit een democratische (ook wel autoritatieve) stijl met kinderen. Dat wil zeggen dat wij grenzen (regels) stellen en tegelijkertijd oog hebben voor de wensen en behoeften van het kind. Vrijheid in gebondenheid. De teamleden van Campus Columbus begeleiden de kinderen met liefde, houden rekening met de ontwikkeling en talenten van elk kind en betrekken de kinderen van jongs af aan zoveel mogelijk bij de situatie. Kinderen worden gesteund en aangemoedigd het zélf te doen. Kinderen ontwikkelen zich met deze stijl tot sociaal competente mensen met zelfvertrouwen en verantwoordelijkheidsgevoel. Ze zijn communicatief vaardig doordat ze gewend zijn open te communiceren en luisterend op elkaar te reageren. Campus Columbus is een leefgemeenschap waar kinderen, teamleden, ouders en verzorgers op een natuurlijke en gestructureerde wijze samen leven, samenwerken en elkaar beïnvloeden. Het kritisch benaderen van professionele en pedagogische ontwikkelingen en inzichten is daarbij vanzelfsprekend. Ouders/verzorgers spelen hierin een actieve rol. We zijn met elkaar Dalton werkboek opvang Campus Columbus 4

verbonden in de ondersteuning van de brede ontwikkeling van het kind. Goed overleg, ouders betrekken bij onze manier van werken en uitleg geven over de dalton kernwaarden. Samen bespreken wat het kind nodig heeft , een warme overdracht en de jaarlijkse oudergesprekken n.a.v. het kind volgsysteem zijn daarbij een belangrijk middel.

H 4 STRATEGIE Dalton kernwaarden (over het hoe) binnen de opvang Uitwerking van de kernwaarden op hoofdlijnen: Bij de Nieuwe wereld, La Pinta en La Niña werken we vanuit de Dalton kernwaarden: samenwerken, verantwoordelijkheid, zelfstandigheid, reflectie en doelmatigheid. De kinderen worden spelenderwijs uitgedaagd op ontdekkingstocht te gaan. Het kind kan volop in contact komen met andere kinderen en al spelend sociale vaardigheden opdoen. Bij de baby’s volgen we zoveel mogelijk hun eigen ritme, terwijl we met de peuters in een vaster dagritme werken. De kinderen vanaf 4 jaar bieden we ontspanning en doelgericht ruimte om hun tijd na het onderwijs samen in te vullen. Kinderen hebben de innerlijke drang om op ontdekking te gaan en zich te ontwikkelen, die ruimte willen wij ze bieden. Eigen keuzen mogen maken en ruimte geven is goed maar betekend geen vrijheid blijheid. Wij willen kinderen helpen zich te ontwikkelen tot zelfstandige personen, die hun eigen keuzes kunnen maken en daar hoort verantwoording kunnen dragen voor de consequenties van hun keuzes ook bij. De mate van ruimte krijgen in verantwoordelijkheid en zelfstandigheid stemmen we af op de mogelijkheden en ontwikkeling van het kind. Als we merken dat kinderen te veel verantwoordelijkheid nog niet aan kunnen begrenzen we deze. Geborgenheid en veiligheid zijn immers belangrijke aspecten om te kunnen groeien. Ervaring leert dat ook jonge kinderen snel begrijpen wat van hen verwacht wordt en vanuit vertrouwen leren om gaan met de ruimte die ze krijgen. Sensitiviteit, ruimte geven, vertrouwen bieden, oog hebben voor de autonomie, luisteren naar het kind en het helpen zichzelf te ontwikkelen zijn kernwaarde in de basishouding van de teamleden. Daarnaast zijn onze teamleden gericht op doelmatig aanbieden van ontwikkel mogelijkheden en reflectief op hun eigen en elkaars handelen en ons aanbod. “ Baby's en peuters maken een verbazingwekkende groei door in korte tijd, het is een uitdaging voor pedagogisch medewerkers de kinderen in deze leeftijd te mogen begeleiden waarbij we vertrouwen hebben in de eigen kracht van de kinderen”


Ik doelen lijsten Van de kernwaarden zelfstandigheid, samenwerken, vrijheid/verantwoordelijkheid en reflectie zijn ik-doelen uitgeschreven door de teamleden tijdens de training. Zie de bijlagen achterin. Via de ik-doelenlijsten kunnen we aangeven welke doelen het kind al wel en welke doelen het kind nog niet onder de knie heeft. Deze doelen geven een leidraad bij het aanbieden van activiteiten op de ontwikkel behoefte van de kinderen, bij de observaties over het kind en gesprekjes met ouders en bij de reflectie op ons handelen. “We willen de ik-doelen lijsten gaan gebruiken tijdens de planning en uitvoer van activiteiten op de groep en begeleiden van elk kind in zijn ontwikkeling. We kunnen de kinderen gedurende activiteiten nu bewuster begeleiden rondom een bepaald ik-doel. We stellen elke week in de groep een ander ik-doel centraal. De begeleiding van de teamleden richting de kinderen is op dit doel afgestemd en is voor de teamleden tevens een stok achter de deur de ik doelen in de praktijk vorm te geven.”

Zelfstandigheid “Experience is the best and indeed the only real teacher” Zelfstandig leren en groeien op een daltonopvang is actief leren en spelen. “ Op je handen zitten”

Wij zullen de kinderen stimuleren zoveel mogelijk zelf te proberen. Het aan en uitkleden als ze naar bed gaan, hun sloffen of de schoenen aan en uit doen, het dichtritsen van de jas of het toilet bezoek. Zelf hun brood smeren en drinken inschenken. Ook het kiezen van een activiteit op het kiesbord en het uitvoeren van allerlei taakjes, de kiesmandjes in de gang, opruimen na spel, helpen met huishoudelijke taakjes, even op de gang spelen zonder direct toezicht. Bij de jongste kinderen even spelen zonder aandacht in de box, maar ook baby’s de tijd geven om mee te bewegen bij verschoonmomenten.


Bij De Nieuwe Wereld leren we kinderen bewust zelf hun fles vast te houden of te oefenen met drinken uit een (tuit)beker als kinderen een jaar zijn. Kinderen leren om even zelf te spelen in de grond box en ruimte geven om oplossingen te zoeken als je het even niet lukt wat je probeert. Materiaal aanbieden die uitdagen er zelf iets mee te doen en ontdekken. Als teamlid ruimte geven te experimenteren. Zoals op de foto schuim op de tafel of even alleen kunnen spelen.

De peuters helpen we hun zelfstandigheid te vergroten door de kinderen zelfvertrouwen geven om een volgend stap te zetten. Bv bij het zelfstandig naar het toilet gaan op de gang. Het teamlid maakt samen met het kind een afspraak door bv in de deur te blijven staan zodat het kind om hulp kan roepen als dat nodig is. Situaties creëren bv met uitkleden waarbij kinderen zoveel mogelijk zelf zich uitkleden en hun spullen in het laatje doen.


De oudere peuters de jongere kinderen kunnen helpen met uitkleden en jongere de oudere zelf kunnen vragen. Of materiaal (zoals het klimrekje en glijbaan) aanbieden waarbij ze zelf hun eigen mogelijkheden kunnen ontdekken en we van een afstandje kijken wat de kinderen al kunnen zonder inmenging. Het kiesbord bij De Nieuwe Wereld en La Pinta waarbij kinderen kunnen kiezen in welke met welke activiteit ze willen spelen. De kinderen bereiden de activiteit met hulp van het teamlid zoveel mogelijk zelfstandig voor en ruimen ook op. De tijd wordt aangegeven d.m.v. de time timer die de kinderen leert zich voor een bepaalde tijd aan de keuze te houden en hen helpt geconcentreerd door te spelen met het gekozen spel (zelfregulering) We leren kinderen om zelf conflictjes op te lossen door te zeggen wat ze wel of niet willen. Waar nodig ondersteunen we kinderen hierbij.

Kiesbord en het helpen met tafeldekken


Eigen initiatief en inbreng bij het creatieve aanbod.

Bij La Nina: je eigen cracker smeren en drinken inschenken, conflictjes zelf oplossen, eigen plannetjes maken. De inrichting van de ruimtes zijn zo dat kinderen zoveel mogelijk zelf hun materiaal kunnen pakken of kiezen. Materiaal aanbieden dat nog niet voorgekauwd is, uitdaagt tot iets nieuws en ze daar mee laten spelen/ ontdekken zonder sturing. Het middel hulp kanjers waarbij kinderen bij la Niña bij toerbeurt de teamleden helpen met taakjes.

Het kiesbord waarbij kinderen kiezen in welke hoek ze willen spelen door middel van hun naamlabel. Het zelfstandigheid contract waarmee afspraken gemaakt worden over zelfstandig zonder toezicht buiten te spelen. Het kinderen zelf plannetjes laten maken voor activiteiten zoals het maken van de schoen voor Sinterklaas met aftekenlijst, naar eigen ontwerp en materiaal keuze, een spel verzinnen, rollen verdelen en uitvoeren.

Wat vraagt dit van de houding/ werkwijze van de teamleden? - vertellen wat je verwacht, benoemen wat je doet en hoe het gaat - ruimte geven aan het kind om te experimenten en oefenen, “op je handen zitten” - kinderen vertrouwen geven Dalton werkboek opvang Campus Columbus 9

-

voordoen, kinderen op weg helpen en daarna zelf laten doen. kinderen in groepjes afzonderen om leeftijd adequaat aanbod te doen zelf consequent zijn complimentjes geven aan kinderen, kinderen aanmoedigen kinderen positief benaderen en bevestiging geven structuur aanbrengen in de dag, de inrichting van de ruimte en rituelen samen oplossingen zoeken en het kind helpen deze uit te voeren veilige sfeer creëren, rituelen herhalen kinderen gelegenheid geven om te oefenen, kinderen de gelegenheid geven/ helpen om hun gevoel uit te spreken afstemming in team over aanbod en aanpak, eenheid uitstralen. situaties creëren waarbij kinderen zelf activiteiten kunnen uitvoeren durven loslaten zodat kinderen vertrouwen krijgen het zelf te doen.

“Niet te snel een brandje blussen”

Samenwerken “The school functions as a social community” Een daltonkindcentrum is een leefgemeenschap waar kinderen, ouders, teamleden, leiding en bestuur op een natuurlijke en gestructureerde wijze samen leven en werken. Waarom vinden we het leren samenwerken binnen de opvang van Campus Columbus zo belangrijk? We willen de kinderen graag sociale vaardigheden leren. We willen de kinderen leren om voor zichzelf op te komen en we willen ze leren dat ze onderdeel zijn van een groep. We willen graag dat kinderen elkaar leren respecteren en dat ze leren inzien dat iedereen verschillend is. Ons motto is ‘samen en met elkaar’.

Voorbeelden van situatie waarbij kinderen leren samenwerken:


Samen gezellig aan tafel eten en drinken, wachten op elkaar bij het naar buiten gaan, samen koekjes bakken, samen een gezelschapsspel spelen en opruimen na spelen. De aandacht van het teamlid leren delen, luisteren naar een ander in de kring, een vriendje helpen met een activiteit. Met elkaar opruimen. Samen een plannetje bedenken met de kapla, bouwblokken, buitenspelen. Gezamenlijke knutselactiviteit uitvoeren (zoals op de foto hieronder een boom verven voor het thema), samenwerkingsspelletjes bedenken tijdens thema’s en in vakantie La Niña. Of samen een plannetje bedenken om te spelen, de rollen verdelen en kinderen. De kinderen helpen elkaar in hun rol te blijven. Hierin alleen een motiverend en ondersteunende rol hebben als teamlid.

Kinderen verblijven voortdurend in een groep. Het is de kunst kinderen steeds in situaties te laten komen die betekenisvol zijn en waar ze kunnen oefenen met omgangsvormen, elkaar helpen en opkomen voor jezelf.

Experiment om samen de muur behangen. “Ik had al mijn behangrestjes meegenomen ,deze hebben we in grove stukken gescheurd en met twee emmers behang lijm erbij was de voorbereiding voor deze activiteit klaar. Alle kinderen die wilden mochten mee plakken en stonden verspreid voor de muur, de bijkomende opdracht was puzzel de stukjes naadloos tegen elkaar en er mogen geen twee dezelfde stukjes/kleuren dicht bij elkaar geplakt worden. Dit betekende dat je niet alleen opzoek moest naar een passend stukje van een andere kleur maar dat je ook moest opletten wat je buurman deed en dat je soms moest afspreken en samenwerken om aan de opdracht te voldoen. Er is heel geconcentreerd met veel overleg en hulp aan elkaar gewerkt, lekker gekliederd met de lijm(zintuigen) en trots op het resultaat op de muur.”


Wat vraagt dit van de houding/ werkwijze van de teamleden? - Het goede voorbeeld geven, ik laat voorbeeldgedrag zien - Kinderen positief benaderen - Kinderen af en toe los laten en me er niet mee bemoeien - Waardebesef uitleggen aan kinderen - Dat ik iets samen doe met een kind of met een collega - Ik toon respect - Ik doe mee met het spel - Ik betrek de peuter bij het spel - Dat we meerdere hoeken hebben waar kinderen in kunnen spelen - Dat we samenwerkings-activiteiten organiseren - Dat ik spelletjes met de groep doe - Dat ik de kinderen een keuze geef: alleen iets doen of samen iets doen? - Dat ik stimuleer kinderen elkaar te helpen - Ik leer kinderen naar elkaar te luisteren en op je beurt te wachten - Ik geef instructie over hoe we communiceren - Ik begeleid het zoeken naar oplossingen bij conflicten - Dat ik consequent aanstuur - Dat ik verwijs naar oudere kinderen en dat ik de oudere kinderen hierover instructie geef - Dat ik duidelijkheid geef; dat ik laat zien wat er wel of juist niet gebeurt - Dat ik uitleg dat sommige kinderen moeite hebben met samen spelen. We bespreken dit ook tijdens ons werkoverleg. - We stellen vragen en vragen door (open vragen). - We proberen een bepaalde situatie om te zetten/ te veranderen door iets anders aan te bieden zodat de kinderen (weer) positief met elkaar omgaan

Vrijheid in gebondenheid / Verantwoordelijkheid en vertrouwen “Freedom and responsibility together perform the miracle” Vrijheid is noodzakelijk om eigen keuzes te kunnen maken en eigen wegen te vinden. We geven de kinderen ruimte en vertrouwen om hun eigen keuzes te maken en leren ze wat dit inhoud, binnen de veilige omgeving van de opvang. Hierbij passen we de keuze vrijheid en ruimte aan de ontwikkeling en leeftijd van elk kind. Respect voor de eigen autonomie van het kind, aandacht voor eigen ritme van het kind m.b.t. voeden en slapen. Op eigen gelegenheid naar het toilet verderop in de gang mogen gaan. De keuze van het kiesbord of in een groepje met de zandtafel spelen op de gang. De time timer gebruiken als hulpmiddel voor tijd en zelfregulatie. Kinderen helpen zich een poosje aan de spel keuze te houden als ze die gemaakt hebben. Zelf spelmateriaal kunnen pakken. Kunnen kiezen waarmee en met wie je wilt spelen. Zelfstandig buiten mogen spelen na afspraken. Ruimte krijgen voor eigen invulling van de middag bij La Niña. Verantwoord om gaan met materiaal (bv zuinig omgaan met materiaal en netjes opruimen).


Na de keuze op het kiesbord zelfstandig in de hal verven en bij La Niña zijn de kinderen zonder begeleiding met elkaar aan het werk met de loombandjes.

Wat vraagt dit van de houding/ werkwijze van de teamleden? -

Luisteren Kinderen helpen om de keuze zelf te maken en dat dat ook mag! Dat ik goed delegeer/overzicht houd…wie doet wat? Uitleg geven hoe een kind zijn gevoel kan verwoorden. Instructie geven (kort en duidelijk) gericht op de leeftijd/ontwikkeling. Kinderen aanspreken op gedrag Kinderen op verantwoordelijkheid wijzen Afstand nemen en de kinderen de ruimte geven Kinderen de ruimte geven om zelf keuze te maken en niet te sturen. (groeps)regels af en toe bespreken en met de kinderen bijstellen Afstemmen met collega’s

Reflectie “I would be the first to hear welcome criticism” Het kritisch benaderen van ontwikkelingen en inzichten is binnen ons kindercentrum vanzelfsprekend. Door te reflecteren als teamlid en met elkaar als team verbeteren we elke keer ons professioneel handelen voor de kinderen.. Ook houden we onze doelen in beeld en helpen we elkaar te ontwikkelen. De kinderen helpen we reflecteren door samen met ze te reflecteren na spelmomenten, bij conflictjes, tijdens activiteiten en voor de start van een activiteit. Ook helpen we ze iets te verwoorden naar ouders. We reflecteren door open vragen te stellen, door vragen, kinderen de tijd geven even na te denken. Onderdelen van de dag of een situatie te bespreken, vooraf en achteraf. Tijdens spel spelen we regelmatig mee en helpen kinderen verder te komen in hun spel door af en toe een vraag te stellen.


We koppelen voor kinderen taal aan handelingen en situaties waardoor ook hun taalbegrip vergroot wordt. We helpen kinderen door het stellen van vragen inzicht te krijgen in hun eigen gedrag, hun vermogen dit aan te passen of een volgende keer iets anders aan te pakken. Bij La Pinta en De Nieuwe Wereld wordt in de ochtend kring de planning van de ochtend aan de hand van de dagritme kaarten besproken. Regelmatig wordt in de eind kring de pictogrammen weer na gelopen en met de kinderen besproken wat er deze dag gedaan is. Bij conflictjes/ meningsverschillen tussen kinderen wordt verwoord wat er gebeurt, als teamlid houden we kinderen en spiegel voor (leren nadenken over hun eigen gedrag) en bespreken d.m.v. het stellen van vragen/ en geven van suggesties (afhankelijk van de leeftijd) hoe zaken anders opgelost kunnen worden. Bij La Niña wordt af en toe aan tafel een actualiteit besproken waarbij het teamlid na een inleiding de kinderen stimuleert vragen te stellen, te luisteren, een mening te vormen, zich in te leven en leren dat iedereen een eigen mening kan hebben. Wat vraagt dit van de houding/ werkwijze van de teamleden? - Een open houding - Open vragen stellen en doorvragen - Geen oordeel hebben - Spiegel voorhouden bij de kinderen - We koppelen taal aan eigen handelen - Kritisch durven kijken naar je eigen handelen en dit bijstellen indien nodig - Voor doen en zelf het goede voorbeeld geven - Elke week in de groep een ander ik-doel centraal te stellen. De begeleiding van de teamleden richting de kinderen kan op dit doel afgestemd worden en samen reflecteren in het team hoe dit gaat. Reflectie binnen het team van Campus Columbus Onze manier van werken vraagt van ons als team en open en lerende houding. Er zijn verschillende evaluatie momenten op diverse vlakken. In klein verband binnen je werkteam op de groep, in team overleggen en op individueel niveau bij functioneringsgesprekken. Ook zullen contacten met de teamleden van onderwijs en ouders ons stimuleren onze werkwijze steeds te reflecteren en waar nodig te verbeteren. Altijd met als doel hoe dit de kinderen verder brengt als mensen zonder vrees. De leidinggevende is hierin ondersteunend. Zij heeft een coachende rol om de teamleden te ondersteunen in hun werkwijze en reflecterend vermogen en samen de Dalton manier (“way of life”) van werken actueel en levend te houden.

De vaste reflectie momenten: -

Werkoverleggen binnen de opvang Evaluatie gesprekjes met La Niña kinderen Voortgangsgesprekken met ouders 0-5 overleg,1x per kwartaal overleg tussen teamleden De Nieuwe wereld, La Pinta en unit a over de raakvlakken, ontwikkelpunten en afstemming 0-5 jaar.


-

-

-

La Niña - unit overleg, 2x per jaar overleg tussen teamleden La Niña en afvaardiging Units over afstemming werkwijze, de overgang onderwijs en opvang, regels en eventueel kinderen. Tijdens functioneringsgesprekken met leidinggevende Ontwikkelen van de kijkwijzer Dalton om elkaar te visiteren Elkaar bevragen n.a.v. “ de letters van Marrit” (door de eerste letters van de kernwaarden om de beurt uit je broekzak te halen en met collega’s af te stemmen wat de kernwaarde in je werk betekent, hoe je er vorm aan geeft, een ander kunnen vertellen over wat Dalton inhoud in het dagelijks werk , te praten over de kernwaarden in het werk en wat deze betekenen voor jou als teamlid) Evaluatie Uk en Puk thema Evaluatie vakantie activiteiten

Effectiviteit/ doelmatigheid “Efficiency measure “ a simple and economic reorganization of the school” De Daltonopvang is gericht op een effectieve inzet van aandacht voor de kinderen, werktijd, menskracht en middelen. Binnen de opvang komt dit tot uiting in het thematisch werken aan de hand van Uk en Puk, tijdens de verschoon momententijd nemen voor een doelmatig en gericht contact moment met het kind, momenten zien om kinderen uit te dagen en ruimte te geven. Het whiteboard met bijzonderheden over het eten en slapen van de kinderen op de dag. Een vaste dag structuur, de dagritme kaarten en liedjes die hierbij de kinderen ondersteunen. Het jaarlijks observatiesysteem aangevuld met de Daltonkernwaarden. De grabbelton bij La Niña waarbij de kinderen een activiteit kunnen grabbelen die ze anders niet zo snel zouden kiezen. Het ophangen van de naamkaartjes bij binnenkomst en inleveren bij het teamlid als je naar huis gaat zodat in een oogopslag gezien kan worden wie aanwezig is en waar speelt. Leren omgaan met de time timer die ingezet wordt om de duur van een gekozen spel te reguleren of op verzoek van sommige oudere kinderen een time out te ondersteunen. Het regelmatig evalueren met elkaar of werkwijze aangepast moet worden, waar werkdruk verminderd kan worden en afspraken over taken en activiteiten bij gesteld kunnen worden. Er is een duidelijke taakverdeling binnen het team over overige taken naast de kind gebonden taken zodat de samenwerking soepel verloopt en de kindgerichte tijd en aandacht optimaal kan zijn. Wat vraagt dit van de houding/ werkwijze van de teamleden en aansturing leidinggevende? - Betrokken open houding - Structuur brengen en houden in de dag - Activiteiten aanbieden in de structuur van de dag - Met elkaar afstemmen over het aanbod aan de kinderen - Met elkaar kunnen reflecteren - Afstemming met ouders hebben over ons aanbod en wat het kind nodig heeft. - Bijstellen en aanpassen van werkwijze indien nodig. - Eigenaar zijn van je werk en manier waarop je invulling geef aan het werk met de kinderen - Observerende houding hebben Dalton werkboek opvang Campus Columbus 15

-

Creatief zijn en innovatief Methodes gebruiken als uk en puk, kiesbord, helpende handjes, grabbelton, inspraak kinderen, dagritmekaarten Ruimte krijgen van leidinggevende om invulling te geven aan werk Kader helder hebben van manier van werken In werkoverleg reflecteren en ruimte creëren voor inbreng en creatieve oplossingen Coachende houding leidinggevende.

Borging “Door verschillen te delen, vermenigvuldigt de kwaliteit” Daltonkindcentrums in Nederland werken samen aan kwalitatief goed daltonaanbod door allemaal deel te nemen aan planmatige zelfevaluatie en visitatie. Dit Dalton werkplan zal regelmatig onderwerp zijn van gesprek in de werkbegeleiding en bijgesteld n.a.v. de evaluaties en bijstelling van werkwijze in de praktijk. Een Daltonopvang is een lerende organisatie, die haar teamleden ondersteunt bij het zich permanent scholen en bij het experimenteren in en reflecteren op hun praktijk. Teamleren heeft op een Dalton Kindcentrum hoge prioriteit. Verantwoordelijkheden voor Dalton werkwijze en borging ligt bij het hele team van medewerkers. Dalton Kindcentra borgen hun kernwaarden door middel van een planmatige zelfevaluatie en visitatie. De Nederlandse Dalton Vereniging geeft licenties en certificaten af aan instituten, scholen en personen als zij er blijk van geven de kernwaarden op goede wijze in de praktijk vorm en inhoud te hebben gegeven. In het najaar van 2016 zal het Kindcentrum Campus Columbus gevisiteerd worden en mogelijk het eerste Kindcentrum (opvang en onderwijs) zijn met en Dalton licentie!

Indicatoren op Kindcentrum niveau: 

de campus heeft de Daltonontwikkeling beschreven in het werkplan of een ander plan, waaruit blijkt dat er structureel wordt gewerkt aan het ontwikkelen, borgen en evalueren van het beleid Dalton werkboek opvang Campus Columbus 16

      

de Daltonidentiteit is terug te vinden in de campusgids, op de website en via ander informatiemateriaal daltonontwikkeling wordt aangestuurd door een Dalton coördinator en de leidinggevenden van het Kindcentrum er is een duidelijke doorgaande Daltonlijn binnen het Kindcentrum de Campus is betrokken bij het landelijk netwerk Dalton Kindcentra de Campus volgt systematisch de vorderingen van haar kinderen door middel van een kind volgsysteem ouders zijn betrokken bij de ontwikkeling en borging van de Daltonkwaliteit via de campusraad de besturen ondersteunt het Kindcentrum in haar Daltonontwikkeling

H 5 Doorgaande lijn binnen de campus De doorgaande lijn wordt gevonden in de missie en visie, de pedagogische uitgangspunten m.b.t Dalton kernwaarden. De praktische uitvoer via dagritme kaarten, rituelen als een hand geven, kiesborden, sfeer van vertrouwen en aandacht, dezelfde “taal” spreken in de omgang met de kinderen. Warme overdracht en het Daltonkernwaarden kind-volgsysteem bij overgang naar een volgende fase. Afstemming over het kind door de verschillende professionals die met het kind te maken hebben op de dag. De sfeer binnen het team en hele Campus. De communicatiemiddelen naar ouders als de nieuwsbrieven en website. www.campusculumbus.nl

Kind volgsysteem Eenmaal per jaar wordt ieder kind geobserveerd aan de hand van het instrument ‘Werken aan Welbevinden’ en een voortgangsgesprekformulier. Het instrument werken aan welbevinden is gericht op de algemene emotionele welbevinden van kinderen. Bij de derde en vierde verjaardag wordt de welbevinden observatie aangevuld met het volgsysteem Estafette. Dit volgsysteem estafette is aangevuld met reflectie op de Dalton kernwaarden in ik-doelen. Bij La Niña wordt ook aan de kinderen gevraagd hoe zij zichzelf zien en de opvang ervaren. Deze wordt hieronder nog nader beschreven. De meerwaarde van Campus Columbus merk je omdat de Dalton ontwikkeling al vroeg in beeld is en bij elke fase wordt overgedragen aan andere teamleden. Wij gebruiken deze registratie enerzijds om het kind te volgen in zijn ontwikkeling en ons aanbod hierop aan te laten sluiten, anderzijds om ons professioneel te verantwoorden naar de ouders en verzorgers. Bij overgang naar de unit A is er een warme overdracht tussen de teamleden. Dalton werkboek opvang Campus Columbus 17

Oudergesprekken worden gevoerd om samen met ouders te kunnen bespreken hoe het gaat met de ontwikkeling van hun kind. Oudergesprekken worden een keer per jaar rond de verjaardag van het kind aangeboden en indien nodig vaker. In een oudergesprek komt zowel de persoonlijke ontwikkeling als de cognitieve ontwikkeling van het kind ter sprake. Hierbij worden ook daltonvaardigheden van het kind besproken.

Dalton doelen De Peuterestafette en het voortgangsformulier bij La Niña `zijn inmiddels uitgebreid met een aantal dalton aspecten. Er zijn twee documenten geschreven waarin de Dalton aspecten in ik-doelen zijn weergegeven. Het La Niña formulier wordt gebruikt om met de kinderen te reflecteren bij het jaarlijkse observatie moment. Het formulier van de Nieuwe Wereld en La Pinta wordt bij de jaarlijkse observatie ingevuld door de teamleden en besproken met de ouders. Deze twee documenten zijn in dit daltonwerkboek opgenomen. Deze documenten worden komende maanden verder uitgewerkt ingedeeld op de specifiekere Dalton kernwaarden, als het hele observatie systeem 0-4 jaar nader besproken wordt door het team. Suggesties m.b.t. het voeren van voortgangsgesprekken met ouders die meegenomen zal worden in de uitwerking komend maanden : Ter voorbereiding op het oudergesprek vullen de ouders een vragenlijst in over hun zicht op de ontwikkeling van hun kind. Het teamlid vult deze vragenlijst ook in. Waar mogelijk (tijdens een kind gesprek) vult het kind (met behulp van het teamlid) de vragenlijst over zichzelf in. De uitkomst van deze drie vragenlijsten kan tijdens het oudergesprek besproken worden. Zijn er overeenkomsten? Zijn er verschillen? Hoe zou dat komen? Zijn er op basis van eventuele overeenkomsten en verschillen ‘acties’ nodig? Zo ja? Dan worden deze acties genoteerd en opgenomen in het dossier van het kind ( op termijn wellicht het portfolio van het kind). In de nabije toekomst willen we afstemmen of de jaarlijkse observatie gesprekken bij La Niña gekoppeld kunnen worden aan de portfolio gesprekken in de units. En of de leerdoelen van kinderen ook bij La Niña uitgevoerd kunnen worden. Bv leren organiseren: Het kind zou kunnen kiezen om tijdens de opvang dit doel verder uit te werken en een dansmiddag organiseren bij La Niña. (overleg 0-5/ 5-12)

H 6 Dalton door de dag heen… Kring aan tafel De Nieuwe Wereld ’s Morgens gaan we met alle kinderen aan tafel om iets te eten en drinken. Dit tafel moment is ook de plek om de kinderen gericht aandacht te besteden aan het dagritme en de pictogrammen van wat we vandaag allemaal gaan doen. Deze worden besproken en opgehangen. De kleur van de dag wordt genoemd en wie er allemaal wel of niet aanwezig Dalton werkboek opvang Campus Columbus 18

zijn. De pictogrammen en kleuren van dag zijn dezelfde als in het onderwijs maar dan iets groter. We stimuleren de kinderen te praten in de groep, voor sommige kinderen een hele stap om iets te vertellen, voor andere leren luisteren. De taalontwikkeling wordt bevorderd, ze leren vertellen en luisteren naar elkaar en ons, leren even wachten tot je aan de buurt bent. Er worden liedjes gezongen, een boekje gelezen en over het thema gepraat.

De kring bij la Pinta Deze heeft een vaste structuur, na vertrek van de ouders (d.m.v. een liedje aangegeven) het begin van de dag. Dit is ook in het onderwijs zo. Onderdelen zijn het ophangen van de foto's van de kinderen die er zijn: wie is aanwezig/ afwezig, elk kind wordt gezien, krijgt de tijd om iets te vertellen, mag zijn foto ophangen. De pictogrammen van het dagritme worden besproken en opgehangen. Deze zijn ook dezelfde als unit A en verder maar dan iets groter. De kleur van de dag wordt genoemd.

(foto toevoegen) We stimuleren de kinderen te praten in de groep, voor sommige kinderen een hele stap om iets te vertellen, voor andere leren rustig praten. De taalontwikkeling wordt bevorderd, ze leren luisteren naar elkaar en ons, leren even wachten tot je aan de buurt bent. Er worden liedjes gezongen en over het thema gepraat. Puk heeft een plekje in de kring. Voor de kinderen is het ook een moment om te oefenen met leren zitten in de kring, je buurman ruimte te geven of je plekje te behouden. De aspecten sociaal samen zijn, samenwerken, zelfredzaamheid, autonomie van het kind en zelfstandigheid worden aangesproken in de kring. Uk en Puk We bieden regelmatig de activiteiten aan rondom thema’s van de methode Uk en Puk. Bij de keuze van het thema sluiten we aan bij de belevingswereld van de kinderen. Binnen het thema bieden we activiteiten die aanspraak maken op alle ontwikkelingsgebieden van de kinderen (cognitief, taal, rekenen, sociaal, emotioneel, moreel, motoriek, communicatief, creatief/ fantasie). Activiteiten worden doelmatig ingezet zodat, de kinderen komen op verschillende onderdelen in aanraking met het thema, bijvoorbeeld de woorden die bij het thema horen komen terug in dansjes, liedjes en het voorlezen of praten bij de verteltafel. De pop puk is een onderdeel van de groep waar de kinderen mee kunnen spelen maar die ook gebruikt wordt in gesprekjes over het thema. Er wordt bijv. bij plak activiteiten een werkje gemaakt dat te maken heeft het thema: dit ben ik: kijken we in een spiegel om te zien welke kleur onze ogen zijn, knutselen we een spiegel, op de vorm Dalton werkboek opvang Campus Columbus 19

van een gezicht worden ogen, neus en een mondje geplakt. De huizenhoek wordt ingericht op het thema zodat alle onderdelen samen komen rond om het thema. Kiesbord Met de oudere kinderen werken we gedurende een moment van de ochtend met een kiesbord. Hierop kunnen de kinderen een keuze maken uit drie tot vijf activiteiten waar ze zelfstandig 10 minuten gaan spelen. Dit kan zelfstandig verven op de gang zijn, met de zandtafel spelen, met de blokken bouwen, de treinbaan, kleien, een kiesmandje met een werkje kiezen. Een kiesmandje is een mandje met materiaal voor een activiteit bijv. papier en een schaartje om te knippen, kralen om te rijgen, een plakpotje en papier, een puzzel. We begeleiden de kinderen hier in door ze uit te leggen wat ze kunnen kiezen en hoe en waar de verschillende activiteiten zijn. We leren ze omgaan met de keuze en ruimte. We stimuleren hiermee de zelfstandigheid maar ook zelfregulering, de zelfredzaamheid, verantwoording nemen van de kinderen. Het kiesbord wordt ook in unit A en B gebruikt waardoor de doorgaande lijn gevolgd wordt. Tafel dekken en zelf smeren Bij de Nieuwe Wereld kunnen de kinderen elke dag helpen met het dekken van de tafel. Aan de kinderen wordt door middel van vragen gestimuleerd na te denken wat er nodig is, het te pakken en zelf naar de tafel te brengen. Hierbij worden ook aspecten als tellen, kleuren en begrippen geoefend. Aan tafel mogen de kinderen zelf hun broodje smeren. Bij La Pinta worden kinderen gestimuleerd zelf hun beker drinken in te schenken. Hiervoor zijn kleine kannetjes aangeschaft. We complimenten kinderen met hun resultaat en kinderen maken eventueel zelf de tafel weer droog na een beetje morsen. Bij La Niña smeren de kinderen na binnenkomst zelf hun cracker met beleg naar keuze, schenken hun drinken in en gaan aan tafel zitten. Ze wachten met beginnen met eten en drinken tot iedereen aan tafel zit.

Vaderdag en Moederdag Met moederdag en vaderdag zullen we aandacht besteden aan een attentie maar dit vooral een werkje van de kinderen laten zijn. Hierdoor zullen we alleen met die kinderen een attentie maken die dit zelf al kunnen. Samenspelen Kinderdagopvang is groepsopvang, kinderen ontmoeten elkaar en leren met elkaar omgaan, elkaar nadoen, elkaar corrigeren, samen delen, leren wachten op elkaar, rekening houden met een ander en dat er rekening wordt gehouden met jou. De Dalton kernwaarde samenwerken maar ook zelfredzaamheid zal veelvuldig aangesproken worden. Er wordt naast elkaar gespeeld en samen gespeeld. Kinderen geven vaak zelf aan wat ze willen en hoe ze het willen, zo zoeken ze elkaar soms op maar kiezen er ook voor om even rustig alleen te spelen of om te kijken naar groepsgenootjes.


We houden rekening met de wensen van de kinderen en zo krijgen ze de ruimte aan te geven wat ze willen. We stimuleren wel het samen spelen, zo leren ze omgangsvormen en hun eigen grenzen aan te geven. Daarbij hoort ook dat we speelgoed delen, het is immers van de opvang en nooit genoeg om ieder een stuk van hetzelfde te geven. Bijvoorbeeld samen een trein maken en hoe verdeel je dan de treintjes of zorg je dat je ook een treintje krijg als je vriendje alles heeft. We zien dat sommige kinderen een leidende rol hebben en sommige kinderen een volgende rol. Als dit problemen in het spel met zich mee brengt praten we erover en vragen de kinderen om naar elkaar te luisteren en zo samen tot een oplossing te komen. Bij de jonge kinderen doen we dat door het gevoel te verwoorden en de verwachtingen uit te spreken. We helpen ze om hun gevoelens te verwoorden en om te gaan met elkaar in allerlei situaties. Tijdens deze momenten leren de kinderen algemene omgangsvormen, zo leren ze dat je aardig en netjes blijft, voor je zelf op mag komen en je met elkaar praat. Uiteraard doen niet alle kinderen dit meteen maar daardoor leren wij ze ook hoe ze om moeten gaan met ruzie en boosheid. De rol van de teamleden is in veel gevallen het gevoel verwoorden, helpen bemiddelen en de sfeer positief houden. Ook doen we regelmatig groepspelletjes om sociaal gedrag en samenwerken te oefenen en leren. Bij La Niña stellen we veelal vragen aan kinderen om ze zo zelf tot oplossingen en actie te kunnen krijgen. Hierdoor wordt hun zelfstandigheid maar ook hun zelfvertrouwen groter. Waar nodig helpen we ze door mee te lopen en ze op weg te helpen bijv. bij een meningsverschil of dilemma. Vrijheid in gebondenheid en verantwoordelijkheid en vertrouwen Peuters willen graag zelf inbreng hebben en zelf bepalen. We respecteren deze ontwikkeling maar begrenzen deze ook. Als we aan tafel gaan en een kind wil nog door spelen kunnen we wel een keuze geven bijvoorbeeld. "we gaan in de kring maar ik zie dat je nog door wilt spelen, je mag je auto op de kast of op de tafel neerzetten?" We geven de kinderen dan ook even tijd om na te denken en hun keuze te bepalen. We stellen bewust geen open vragen als het kind geen keuze heeft. Bij La Niña stemmen we af met de kinderen wat grenzen zijn en afspraken. Worden deze geschonden worden de grenzen en regels aangepast voor bepaalde tijd tot het kind deze vrijheid weer aankan. Bijvoorbeeld zonder toezicht buiten spelen. Op deze manier geven we structuur en vergroten we hun eigen waarde en zelfredzaamheid. Het is namelijk belangrijk om beslissingen te kunnen nemen in het leven. Als een activiteit of regel nodig is om een bepaald doel te bereiken is er geen discussie over het doel. Wel over de mogelijkheid om er te komen. Bijv we gaan gymen met de kleuters omdat we dat belangrijk vinden. Een kind geeft aan dit nog spannend te vinden. We nemen dit kind toch mee zonder discussie want we hebben hier een doel mee. (Vast leren hoe het is om samen met de kleuters te gymen in een andere ruimte) maar laten het in de gymzaal zelf kiezen of ze deelneemt aan het spel of dat ze alleen wil kijken. Bij de activiteiten laten we de kinderen zoveel mogelijk ontdekken en zelf plannetjes bedenken en zijn we niet gericht op het resultaat. We biedenmateriaal aan en geven de jongere kinderen bijv. twee keuzes om te maken. Bijvoorbeeld met het maken van een lampion kunnen ze kiezen uit een vlinder of paddenstoel en mogen ze zelf kiezen hoe ze die versieren met plakkers of playmais. Het plezier en het ontdekken van het materiaal en eigen talenten staan centraal. Uiteraard weten we dat kinderen en ouders het leuk vinden om af en Dalton werkboek opvang Campus Columbus 21

toe een "werkje" mee naar huis te nemen, hier houden we rekening mee maar dit is echter nooit ons hoofddoel.

Gymen met de kleuters Regelmatig wordt er door de driejarigen van De Nieuwe Wereld en La Pinta samen met de jongste kleuters gegymd in het gymlokaal. Een teamlid van de opvang en een teamlid van het onderwijs begeleiden deze kinderen samen in het kleutergymlokaal. De peuters worden op een heel andere manier uitgedaagd in spel en motoriek, ze leren alvast wat kinderen uit de unit A kennen en de jongste kleuters leren rekening te houden met jongere kinderen. Het teamlid van het onderwijs leert de kinderen vast een beetje kennen en iedereen geniet ontzettend van het samenspelen.

Hulpkanjers Het zijn kleine huishoudelijke taakjes waar een kind mee mag helpen of zelfstandig uitvoeren. Er is een overzicht gemaakt met pictogrammen en een omschrijving. Daarnaast een leeg vakje waar kinderen hun naam kunnen invullen. De taakjes zijn: prullenbak legen, handdoeken verwisselen, wc’s controleren, fruit klaar maken, tafels schoonmaken. Ze zijn vrij om te kiezen of ze willen helpen en waarmee en nemen de verantwoordelijkheid om de door hun gekozen taakje uit te voeren. Elke dag hangt er een nieuwe lijst zodat alle kinderen op elke dag de gelegenheid krijgen om aan de beurt te komen.


H 7 Ontwikkelpunten voor de komende periode Ontwikkelpunten waar we de komende periode mee aan de slag gaan: 1. 2. 3. 4. 5.

Kind volgsysteem verder uitwerken voor 0-4 jaar Vormgeving oudergesprekken verder uitwerken met de suggesties uit dit werkboek Dalton certificering in najaar 2016 Dalton werkboek implementeren en verder ontwikkelen werkwijze ontwikkeling doorgaand aanbod 2-5 jaar verder ontwikkelen

Bijlagen: IK-DOELEN zelfstandigheid Zelfstandigheid

groep

Ik… □ kan zelf kleding uit trekken(bijv. sokken/slofjes) voor het slapen gaan

De Nieuwe Wereld

0-2 jaar

□ kan zelf uit een gewone (open beker) drinken □ kan zelf mijn gezicht +handen wassen met een washand □ kan zelf mijn jas/ schoenen pakken voor het naar buiten gaan □ kan zelf op de commode klimmen Zelfstandigheid

groep

Ik… □ kan zelf uitkleden en het in mijn bakje opruimen

De Nieuwe Wereld

2-4 jaar

□ kan zelfstandig naar de wc gaan en handenwassen □ kan zelf brood smeren □ kan zelf iets vertellen in de kring □ kan zelf een opdrachtje uitvoeren


□ kan zelf op de commode klimmen

Zelfstandigheid

groep

Ik…

La Pinta

2,5-4 jaar

             

maak contact met andere peuters maak contact met de pedagogisch medewerker vraag om hulp als dat nodig is los zelf kleine praktische problemen op ga zelfstandig naar de wc was mijn handen eet en drink zelfstandig kleed mij zelf aan en uit kies een activiteit bereid een activiteit voor voer een activiteit uit rond een activiteit af ik bewaak de tijd met de time timer speel ook buiten het lokaal

Zelfstandigheid

groep

Ik…

4-8 jaar

La Niña

8-12 jaar

 kan zelf mijn spulletjes opruimen en zelf mijn jas en schoenen aan doen.  maak zelf mijn eten en drinken klaar.  pak zelf materiaal als ik wil knutselen/ spelletjes waarmee ik wil spelen.  vraag hulp aan andere kinderen of PM-er als iets niet lukt.  praat en speel rustig.  kan zelf kiezen wat ik ga doen en pak zelf wat ik daarbij nodig heb.  maak zelf afspraken over ruilen met speelgoed (om de beurt).  weet de groepsregels en pas ze toe.  draag zorg over mijn eigen spullen.  kan zelf speelgoed uit de schuur pakken.       

kan al het bovengenoemde. kan de vaatwasser inruimen. help met de tafel afruimen en schoonmaken. kan zelf hulp vragen bij conflicten. kan zelfstandig buiten spelen (met contract). kan zelf naar la Niña lopen. kan zonder direct toezicht spelen.


IK-DOELEN samenwerken Samenwerken

groep

Ik…

De Nieuwe Wereld

0 - 1 jaar

       

reageer op mijn omgeving. vraag om aandacht. communiceer verbaal en/of non-verbaal. reik en pak speelmateriaal aan. heb vertrouwen in mijn opvoeders. heb een emotionele band met mijn opvoeders. uit mijn emoties.

Samenwerken

groep

De Nieuwe Wereld en

Ik…         

2 - 3 jaar

La Pinta

reageer op een begroeting. maak contact. neem initiatief. speel naast en samen met andere kinderen. geef aan als ik iets niet leuk vind. vraag om hulp. help iemand. voer samen een taak uit. wacht op mijn beurt.

Samenwerken

groep

La Niña

4 - 6 jaar

Ik…  begroet iemand.


7 – 9 jaar

                   Ik…

spreek iemand aan bij zijn naam. kijk iemand aan tijdens het praten. reageer vriendelijk op anderen. praat duidelijk. luister naar een ander. laat iemand uitpraten. reageer op wat een ander zegt of doet. heb een eigen inbreng. accepteer de inbreng van een ander. speel samen met andere kinderen. deel materiaal. kies samen een spelactiviteit. maak samen spelafspraken. sluit vriendschappen. kom voor mijzelf op. vraag om hulp aan andere kinderen. geef een compliment. kan omgaan met uitgestelde aandacht. los samen problemen op onder begeleiding van de pm.

                  

accepteer en respecteer iedereen. houd rekening met anderen. geef iemand de gelegenheid om mee te doen. geef een complimentje aan een ander. bereid samen een activiteit voor. maak samen afspraken en houd mij hieraan. toon belangstelling in wat een ander zegt. sta open voor de inbreng van een ander. denk na voor ik iets zeg. heb een mening en durf die uit te spreken. Accepteer verschillen in mening. bied mijn hulp aan. help een ander zonder voor te zeggen. tijdens overleggen deel ik informatie. kan omgaan met teleurstellingen. los samen problemen op. sluit compromissen. spreek anderen aan op hun gedrag. laat mij aanspreken op mijn gedrag.

Ik…

10 – 12 jaar

                

heb een eigen mening. onderbouw mijn mening met argumenten. probeer andere niet te kwetsen met mijn mening. sta open voor andere meningen en ideeën. ben mij bewust van mijn rol in de groep. voel mij verantwoordelijk voor de sfeer. ga om met verschillen in de groep. heb een actieve luisterhouding. stel gerichte vragen. leer een ander iets. kan anderen enthousiast maken en overtuigen.. Ik kan een plan voorstellen aan de groep. help mee met het bedenken en organiseren van activiteiten. maak samen een planning. verdeel taken. ben besluitvaardig. kan met iedereen samenwerken.


 geef feedback en kan feedback ontvangen. 

IK-DOELEN vrijheid/verantwoordelijkheid Vrijheid/verantwoordelijkheid

groep

Ik…

De Nieuwe Wereld

0-2 jaar

       

Kan zelf al drinken uit een flesje / tuitbeker / beker Kan zelf met een vorkje mijn brood eten Kan aangeven/aanwijzen wat ik op mijn brood wil Kan zelf op de commode klimmen Kan zelf jas/schoenen pakken als we naar buiten gaan Kan zelf handen wassen Kan zelf dat speelgoed pakken waar ik mee wil spelen

Vrijheid/verantwoordelijkheid

groep

Ik…

De Nieuwe Wereld

2-4 jaar

         

Kan mezelf uitkleden en de kleren in mijn bakje doen Kan zelfstandig naar de wc gaan en handen wassen Kan zelf mijn brood smeren Maak een keuze wat ik op mijn brood wil Kan zelf iets vertellen in de kring Kan zelf een opdracht uitvoeren Kan zelf vertellen wat ik graag wil kan zelf in de stoel aan tafel gaan zitten Kan zelf spelen in een andere ruimte, onder beperkte toezicht Kan zelf aangeven als ik wil slapen of niet

groep



Ik…

2,5-4 jaar

La Pinta

    

Kan mijn eigen keuzes maken. Sta achter mijn gemaakte keuzes. Ik houd mij aan de taak/opdracht. Ga netjes om met materiaal. Houd mij aan de regels en afspraken op de groep.


groep

4-8 jaar

La Niña

8-12 jaar

Ik…  Heb de vrijheid om zelf te kiezen wat ik ga doen/ waar ik ga spelen  Neem de verantwoordelijkheid om de spullen die ik heb gebruikt op te ruimen  Ben verantw . voor mijn eigen gedrag  Kies zelf met buiten spelen of ik mijn jas aan doe of los heb. (muv slecht of echt koud weer)  Ben verantw . voor mijn spullen; jas, schoenen, tas en/of spullen die ik van thuis heb meegenomen  Ben verantw. Voor mijn naamkaartje; opletten waar hij hangt, niet kwijt raken en eind van de dag weer terug geven aan een van de PMers  Heb de vrijheid om mij aan te melden voor een hulp taakje  Heb de verantw. Om de door mij gekozen taakje uit te voeren   Neem verantwoordelijkheid voor het lokaal  Ben verantw . voor mijn gedrag en mag anderen aanspreken op hun gedrag ten goede van sfeer/spel  Ben verantw . voor het speelgoed in ons lokaal; dat het netjes en goed wordt opgeruimd  Heb de vrijheid om zelfstandig zonder PM-er buiten te spelen (buiten speel contract) en ik ben dan verantw . om de buiten speel afspraken na te leven


IK-DOELEN reflectie Reflectie

groep

De Nieuwe Wereld

0-2 jaar

Ik…

 

Reflectie

groep

Ik…

De Nieuwe Wereld en La Pinta

2-4 jaar

 Kan aangeven als ik iets niet leuk vind en waarom, dit eventueel samen met de leidster  Kan zelf / samen met hulp van de leidster “ruzie’” oplossen  Kan in gesprek met de leidster kiezen wat ik wil gaan doen en wat ik daarvoor nodig heb  Kan om hulp vragen als iets niet lukt  Kan praten over de taak of activiteit  Kan vertellen hoe ik het vond gaan  Kan aangeven als ik iets nodig heb

Reflectie

groep

Ik…

La Niña

4-8 jaar

  

Kan zelf bedenken wat ik wil doen en de spullen daarvoor pakken Kan gericht hulp vragen Een zelf gekozen taakje (hulpkanjer) kan ik uitvoeren als ik zie dat het daar tijd voor is/ dat het nodig is


  

8-12 jaar

    

Kan andere kinderen om hulp vragen Kan uitleggen waarom ik iets niet (meer) wil/ wil stoppen met een activiteit of spel Als ik iets ga maken dan bedenk ik wat ik nodig hem en ik weet waar ik de middelen kan vinden Als ik zie dat iemand hulp kan gebruiken dan biedt ik mijn hulp aan Na een activiteit kan ik uitleggen wat en hoe we het hebben gedaan Kan uitleggen of er iets beter had gekund en waarom dan. En wat goed ging en waarom het goed ging Kan zelf (extra) taakjes bedenken om te helpen Kan zelf de ik-doelen vragenlijst invullen

Bijlage n.a.v. scholingsavond 8 september Inventarisatie hoe de 6 dalton kernwaarden op dat moment naar voren komen in de praktijk van Campus Columbus (opvang). Dik gedrukt zijn de punten bij La Niña. Zelfstandigheid Zelf naar de wc gaan Zelf schoenen/broek/jas aantrekken Zelf opdrachten uitvoeren op de gang Zelf opruimen Zelf drinken/eten Zelf spelen (in hoeken) Zelf om hulp vragen Zelf een keuze maken Zelf brood smeren Zelf kring klaar zetten Zelf conflicten oplossen Zelf drinken inschenken Zelf buiten spelen (contract) Zelf spullen opruimen Zelf naar wc gaan Reflectie Eigen aandeel erkennen Kinderen laten nadenken over eigen gedrag Elkaar aanspreken op elkaars gedrag/handelen Terugkomen op je eigen handelen Even nadenken en napraten

Vrijheid/verantwoordelijkheid (verantwoordelijk voor…) Materialen Je gedrag tijdens spel op de gang Sfeer in de groep Na het samen beginnen zelf de activiteit afronden Eigen keuze (kiesbord) Kiezen wat je gaat doen Buiten spelen Eigen spullen in de kluis

Samenwerken (samen…) Tafel dekken De af opdracht uitvoeren De sfeer prettig houden Elkaar helpen Overleggen Luisteren naar elkaar Een taak doen Conflicten helpen oplossen Elkaar helpen Ideeën opdoen Oplossingen bedenken Een activiteit doen Spelen (met broer/zus)

Effectiviteit

Borgen

Doelgericht spelen Splitsen van groep om ruimte te creëren Werken aan de gehele ontwikkeling van het kind Zelf kennis opdoen over verschillen in gedrag

Via DOP Het pedagogisch werkplan Het welkomstboekje Groepsafspraken maken en opvolgen


Overleg met collega’s Kijken naar kinderen: hoe/waarom hebben we iets op die manier gedaan Plan bijstellen wanneer blijkt dat het oude plan niet meer volstaat. Bewust laten worden wat er gedaan is/wat voor effect heeft dit gehad? Vragen wat de kinderen missen op La Niña/vragen wat ze willen doen op de la Niña. Vragen aan kinderen of er iets veranderd/verbeterd moet worden in la Niña en vragen wat er verbeterd/veranderd kan worden

Vakliteratuur bijhouden Doelbewust iets maken (ik wil dit, ik heb nodig dat en ik wil het dan af hebben)

Bijlage n.a.v. scholingsavond 9 februari La Pinta en De Nieuwe Wereld 1. Hoe gaan jullie om met spel?

Spel via hoeken. Bijv. de autohoek, de poppenhoek, keukenhoek. Spelen in de grondbox, spelen aan tafel (tafelspellen). Spelen buiten het lokaal: met de blokken, verven, zandtafel, gymlokaal. Spelen in de hoge box (baby’s).

2. Op welke manier/manieren investeren jullie in een saamhorige groep?

Via het organiseren van opdrachtjes met bijv. 2 kinderen. Door de namen te noemen van de kinderen…ook de kinderen die er niet zijn of kinderen die slapen. We vragen bij feesten hulp aan de ouders van de kinderen.

3. Op welke manier/manieren zijn jullie bezig met het begeleiden en/of stimuleren van de ontwikkeling van het kind? 4. Hoe werken jullie samen met de omgeving?

Kinderen keuzes geven. Kinderen sturing geven. We maken soms kleine groepjes van kinderen om gericht met dit groepje iets te doen…dit geeft rust en overzicht. We geven kinderen taken. La Pinta en De Nieuwe Wereld hebben samen overleg; we ondernemen samen activiteiten. We gymmen op school. Leeftijdsgenootjes kunnen bij elkaar spelen…bijv. broertjes en zusjes kunnen elkaar opzoeken en met elkaar spelen.

La Nina 1. Op welke manier/manieren investeren jullie in een positieve groep?

We benaderen de kinderen positief. We geven geregeld aan wat ze goed doen. We creëren duidelijkheid en we hanteren groepsregels, kinderen krijgen een zekere mate van vrijheid/verantwoordelijkheid binnen hun ruimte. We


stimuleren kinderen van verschillende leeftijden om met elkaar bezig te zijn (spel, elkaar helpen), we hebben een rustruimte gemaakt zodat de kinderen ‘rust’ kunnen kiezen wanneer ze dat nodig hebben De omgang tussen de pmers onderling is positief…we hebben een voorbeeldfunctie. Verder hebben we aandacht voor de indeling van de speelruimte en de aankleding van de speelruimte. 2. In hoeverre is er bij jullie spraken van kinderparticipatie? En in hoeverre ligt hier een wens om dit verder uit te bouwen?

Er is een ideeën bus. Ideeën van kinderen worden serieus genomen. Soms hebben kinderen een keuze in de aanschaf van bepaald speelgoed. We laten af en toe de oudere kinderen de jongere kinderen interviewen over wat ze leuk of minder leuk vinden. We laten kinderen meedenken over oplossingen (bijv. bij conflicten). We hebben gesprekken met kinderen.


Vragenlijst ik doelen La Niña en de Nieuwe wereld en La Pinta Vragenlijst ik-doelen De Nieuwe Wereld en La Pinta (concept) Ik weet waarmee ik wil spelen

Ja

Soms

Nee

Ik kan samen spelen

Ja

Soms

Nee

Ik kan een poosje zelfstandig spelen

Ja

Soms

Nee

Ik ken de regels (binnen/buiten)

Ja

Sommige

Nee

Ik leer iets op het KDV

Ja

Soms

Nee

Ik kan met alle leeftijden omgaan

Ja

Soms

Nee

Ik kan alleen spelen

Ja

Soms

Nee

Ik weet hulp te vragen als ik dat nodig vind

Ja

Soms

Nee

Ik kan zelf kiezen wat ik ga doen

Ja

Soms

Nee

Ik kan vertellen wat ik voel (boos, blij)

Ja

Soms

Nee

Ik kan kinderen vertellen wat ik wil

Ja

Soms

Nee

Ik kan luisteren naar anderen

Ja

Soms

Nee

Ik help anderen en zorg voor een fijne sfeer Ja

Soms

Nee

Ik kan onderscheid maken tussen ‘moeten en mogen’

Ja

Soms

Nee

Hoe voel ik mij op het KDV?








Vragenlijst ik-doelen La Nina Ik weet wat ik wil doen op de BSO

Ja

Soms

Nee

Ik kan samen spelen als ik dat wil

Ja

Soms

Nee

Ik verveel me op La Nina

Ja

Soms

Nee

Ik ken de regels (binnen/buiten)

Ja

Soms

Nee

Ik leer iets bij La Nina

Ja

Soms

Nee

Ik kan met alle leeftijden omgaan

Ja

Soms

Nee

Ik kan rust en ruimte vinden als ik dat wil

Ja

Soms

Nee

Ik weet hulp te vragen als ik dat nodig vind

Ja

Soms

Nee

Ik mag meedenken over mijn vrijetijdsbesteding

Ja

Soms

Nee

Ik kan de juffen vertellen wat ik voel

Ja

Soms

Nee

Ik kan kinderen vertellen wat ik wil

Ja

Soms

Nee

Ik kan luisteren naar anderen

Ja

Soms

Nee

Ik help anderen en zorg voor een fijne sfeer

Ja

Soms

Nee

Als ik op de BSO ben dan heb ik meestal deze pet op

Witte Gele pet Pet

Rode Pet

Zwarte pet


IK-DOELEN Columbus (onderwijs)

Samenwerken

Zelfstandigheid

Verantwoordelijkheid

Samen werken (spelen) Hierbij is het samenwerken nog vooral doel en nog geen middel. Er is nog geen sprake van taakdifferentiatie. De taak ligt vooraf vast. Sociale doelstellingen staan hierbij centraal.

Zelfstandig werken Het gaat hierbij om het creëren van situaties waarbij kinderen leren omgaat met uitgestelde aandacht.

Leerkracht gestuurd Het gaat hierbij nog sterk om leerkracht gestuurd werken. Kinderen dragen slechts weinig verantwoordelijkheid voor het eigen leerproces. Kinderen mogen de volgorde van taken kiezen.

Ik…

Ik…

Ik…

  gebruik namen van groepsgenoten   kijk een ander aan tijdens het spreken   geef een ander gelegenheid mee te doen   durf een inbreng te hebben   spreek verstaanbaar   werk mee aan groepsopdrachten   luister naar een ander   laat een ander uitpraten   accepteer de inbreng van een ander   blijf bij een groepje   deel materialen met anderen   werk in groepjes van verschillende grootte samen   reageer vriendelijk op een ander



fase

1 2 3

  

Samenwerken

fase

4 5

  

 durf initiatieven te nemen (nieuwe dingen te doen)  stel vragen over de taken  maak een taakkeuze  voer een taakje individueel uit  verzamel materiaal  werk ook buiten het lokaal  praat en werkt rustig

    

Zelfstandigheid

 durf kleine vrijheden aan  maak de afgesproken taak af  houd mij aan regels/afspraken  ga zorgvuldig met materiaal om  sta achter een gemaakte keuze


Ik…

Ik…

Ik…

  stel vragen aan een ander   reageer op wat een ander zegt   moedig een ander aan mee te doen   bied aan iets uit te leggen   vraag hulp aan een ander   herinner een ander aan de taak of opdracht   kan omgaan met verschillen in de groep

  controleer mijn eigen werk   praat mee over een opdracht   kan een open organisatie aan   kan omgaan met dat ik de juf/meester niet kan storen

  houd zich zonder controle aan afspraken   kom afspraken na   ben persoonlijk aanspreekbaar   heb oog voor een ‘maatje’


  kan coachen (tutoren) van andere kinderen aan

6 7 8

fase

9 10 11 12

Samen leren Het gaat hierbij om het creëren van situaties waarbij kinderen van en met een ander leren. De vorm wordt nog sterk gestructureerd door de taak of door de leerkracht.

Zelfstandig leren De kinderen dragen zelf verantwoordelijkheid voor de manier waarop zij kennis verwerven, de taken indelen, hoe zij omgaan met de spanningsboog, etc. De taken zelf liggen nog vast.

Gedeelde sturing Hier is sprake van een vrij breed scala aan mogelijkheden. In een begin van gedeelde sturing gaat het bijvoorbeeld om werkvormen waarbij de leerkracht alternatieven aandraagt, waaruit gekozen kan worden. Er zijn verplichte en keuzeonderdelen. In een later stadium volgen dan activiteiten waarbij de kinderen in sterke mate keuzemogelijkheden hebben in het bepalen waaraan, hoe en met wie er gewerkt wordt.

Ik…

Ik…

Ik…

  geef een ander een complimentje   maak ondersteunende opmerkingen   kom afspraken en beloften na   werk met alle groepsgenoten samen   help een ander zonder voor te zeggen   zeg op vriendelijke wijze er niet mee eens te zijn   verzamel met anderen materialen   bepaal met anderen de plaats van werk (afhankelijk van de opdracht)   wil en durf leiderschap te tonen   geef per dag aan met wie en wanneer het gaat samenwerken

  deel mijn eigen werk in (volgorde)   voer zelf experimentjes uit   werk taakgericht   kan verschillende soorten instructie aan   verzorg mijn eigen werkplek   ken het gebruik van materialen   werk in wisselende groepsgrootte   laat mij niet afleiden

  kan tegen kritiek   heb inbreng in groepsgebeuren   denk mee bij het opstellen van plannen   leg verantwoording af over doen en laten

Samenwerken

Zelfstandigheid


Coöperatief leren Het gaat hierbij om open leersituaties waarin kinderen van en met een ander leren en/of een bijdrage leveren aan een anders leerproces.

Zelfverantwoordelijk leren Het gaat hierbij om leersituaties waarin kinderen zelfsturend bezig zijn. De kinderen leren zichzelf al doelen te stellen ten aanzien van ambitieniveau, het gewenste eindresultaat. Zij maken keuzes over hoe zij deze doelen willen bereiken. De leerstof wordt nog

Zelfverantwoordelijk leren Het gaat hierbij om leersituaties waarin kinderen zelfsturend bezig zijn. De kinderen leren zichzelf al doelen te stellen ten aanzien van ambitieniveau, het gewenste eindresultaat. Zij maken keuzes over hoe zij deze doelen willen bereiken. De leerstof wordt nog goeddeels door de leerkracht aangereikt.


goeddeels door de leerkracht aangereikt. Ik…

Ik…

Ik…

  vat de groepsvoortgang samen   verdeel taken   wissel informatie uit   kan samen met anderen een taak afmaken   accepteer verschil van mening   behoud op lange termijn een goede relatie   kan overeenstemming met een ander bereiken   los met een ander problemen op   bouw samen ideeën verder uit   breng het geleerde over op anderen   houd een gesprek met anderen   maak zelf groepjes   ben samen met anderen verantwoordelijk voor positief taalgebruik   geef een ander op de juiste wijze feedback   kan diverse rollen aan bij het samenwerken

  administreer eigen werk   verwoord eigen oplossingsstrategieën   gebruik de tijd goed   deel eigen tijd in   controleer het materiaal   bedenk zelf onderwerpen   verwoord de eigen mening   weet waar ik goed en minder goed in ben (leerstof)

  maak zelf afspraken   kan, waar nodig, emoties beheersen   draag zorg voor een goede sfeer   ben bereid begrip op te brengen voor de situatie   neem initiatieven om de ander te leren kennen

Samenwerken

Zelfstandigheid


Interactief afhankelijk leren Hier is sprake van interactief, wederzijds afhankelijk leren in groepen. De kinderen nemen zelf het initiatief om samen te werken. Ze zijn op de hoogte van een anders expertise en willen een anders kwaliteiten inzetten om in een gezamenlijk leerproces tot een gemeenschappelijk leerproduct te komen.

Zelfsturend leren Het gaat hierbij om situaties waarbij de kinderen zelf de inhoud en de werkwijze bepalen en de vrijheid hebben om initiatieven te nemen, die noodzakelijk zijn voor het eigen leerproces.

Kindgestuurd De kinderen zijn ‘eigenaar’ van het eigen leerproces. Zij weten wat ze willen leren en nemen voor hun eigen leerproces het initiatief. De leerkracht is op afstand, begeleider. De kinderen vragen verantwoordelijkheid (vrijheid) en leggen ook zelf verantwoording af over hun keuzes. Kortom, zij ontwikkelen zich tot ‘democratische burgers’.

Ik…

Ik…

Ik…

  verplaats mij in de mening van een ander   formuleer kritiek op ideeën, niet op personen   combineer verschillende ideeën   motiveer, stimuleer een groep

  ken mijn eigen leerstijl   kies zelf uit diverse verwerkingstechnieken   organiseer zelf activiteiten   formuleer eigen leerdoelen

  kan terugkijken op mijn eigen functioneren   ben mij bewust van eigen normen en waarden   kan eigen vooroordelen herkennen en relativeren   kan onderhandelen

fase

13 14 15 16 17


  heb inbreng in discussies   kan buiten de groep samenwerken (tutoren)   kan problemen bespreekbaar maken   kan een groepsraad onderhouden   ondersteun de leerkrachten van lagere groepen   overleg mee over de inhoud van het onderwijs (met de leerkracht of in projectgroepen)

  voel mij betrokken bij meer dan de eigen groep alleen

Bronnen: Campusgids Campus plan 2015/ 2019 Campus jaarplan Pedagogisch werkplannen Doelen per opvangvorm Experimenten teamleden van de Dalton training opvang Campus Columbus Verslagen van de Dalton training opvang Campus Columbus


Inhoud Dit Dalton werkplan... 3

Recommend Documents