EPILEPSIE en RIJGESCHIKTHEID (vervolg)
HOE KWAM DE NIEUWE WETGEVING TOT STAND? Waarop zijn de wachttijden gebaseerd, welk risico loopt de persoon zelf , en welk is het risico voor de omgeving, … enz. Verslag Ikaros-vergadering 28 mei 2011 Lezing door Dr. Eric Schmedding, neuroloog Universitair Ziekenhuis Brussel, lid van de Vlaamse Liga tegen Epilepsie (VLE) en lid van de Europese Commissie ‘Epilepsy and Driving in Europe, the Second European Working Group on Epilepsy and Driving, an advisory board to the Driving Licence Committee of the European Union - Report 2005)
In Epikrant Jaargang27, nr.4 schetste Dr.E. Schmedding al hoeveel tijd het vroeg om de Belgische regels aan te passen aan de Europese wet. Vandaag wordt heel het verhaal uit de doeken gedaan en kan je lezen waarom de wachttijden zijn wat ze zijn en waarom het bv. nu eens 3 maand is en dan weer 2 jaar… A. Inleiding 1. Rijvaardigheid en rijgeschiktheid Wie het theoretisch en praktisch examen om een rijbewijs te verkrijgen met goed resultaat aflegt, is rijvaardig. Om bovendien ook rijgeschikt te zijn moet iedere kandidaat een „eigen verklaring‟ afleggen/tekenen waarin hij /zij zich ‘vrij van neurologische aandoeningen” verklaart, zoniet moet een medische keuring de kandidaat rijgeschikt verklaren. Dit is onder meer het geval bij iemand met epilepsie. Die medische keuring verschilt voor kandidaten van ‘groep 1’ en die van ‘groep 2’. In het kort: wie als privaat persoon rijdt, behoort tot groep 1, groep 2 is voor wie met vrachtwagen, bus, taxi, ambulance, … rijdt of personeel vervoert, georganiseerd en uitgebaat door een werkgever… (zie EPIKRANT jrg. 27, nr.4 voor meer uitleg). 2. Bewustzijns- of functiestoornis Zowel een ‘bewustzijnsstoornis’ (die een ‘plots onvermogen tot rijden’ veroorzaakt) als een ‘functiestoornis’ (die een constante verminderde functionele vaardigheid veroorzaakt) maken iemand volgens de wet niet-rijgeschikt (maar er is een maar …). Voor wie aan een bewustzijnsstoornis lijdt, bepaalt alleen een neuroloog de rijgeschiktheid. Wie voor bepaalde lichamelijke functies met een verminderde vaardigheid te doen heeft, wordt door CARA getest (dienst van BIVV).
B. Hoe zijn de regels ontstaan? 1. De geschiedenis van de Belgische en Europese wetgeving in het kort. Eerst was er de European workshop on Epilepsy and Driving, Sonnen 1995 and 1997 waarbij Dr.Sonnen uit Nederland een grote rol speelde. In 2004 was er de Epilepsy and driving in Belgium: proposals and justification - Eric SCHMEDDING, met medewerking van o.a. de Belgische Liga tegen Epilepsie. Tenslotte was er de vraag van Europa, naar een harmonisering van de verschillende wetten voor alle lidstaten. Het antwoord hierop was er met Epilepsy and Driving in Europe - Final report op 3 April 2005. Dan nam ‘de administratieve faze’ zijn beloop tot 2010, met het Koninklijk Besluit van 10 september. 2. Het systeem a. Om in de Europese werkgroep een goed werkbaar model te kunnen voorstellen is gezocht naar een criterium dat consequent kon toegepast worden bij beide groepen (1 en 2) en in de diverse situaties (1e aanval; epilepsie; aanvallen in de slaap enz). Met andere woorden, men stelde zich de vraag: “Hoeveel gevaar is acceptabel?”. Voor de neuroloog dient deze kans worden uitgedrukt in "de kans op een aanval in het komende jaar", uitgedrukt in een percentage. Dit resulteerde in: -voor groep1: 20-30% kans op een aanval/jaar -voor groep2: 2% kans op een aanval/jaar
Dus: wie nog aanvallen heeft, mag niet rijden (want hoe groter de kans op een aanval, des te groter de kans op een ongeval), maar… (dé “maar”!): b. Wat is de (herval-)kans op een aanval bij wie al een tijdje aanvalsvrij is???
Onderstaande grafiek toont een theoretisch voorbeeld dat –àls er nog een aanval optreedtdit meestal in het begin van de aanvalsvrije periode is. Vertikaal: Hervalkans in functie van de tijd
1
2
3
4
Horizontaal:
5
6
7
8
9
10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24
Maanden aanvalsvrij
Dus: naarmate je langer geen aanval gehad hebt, wordt de hervalkans kleiner c. Hoe lang moet je dan wachten? Niemand wil langer wachten dan nodig, maar hoe lang moet de aanvalsvrije periode dan zijn, na een eerste aanval en wat na epilepsie (meerdere aanvallen)? Het antwoord hierop kan best verkregen worden door een consequente RISICOberekening van een bepaalde situatie, risico dat afhangt van de hervalkans in het komende jaar. d. Van aanval naar ongeval COSY staat voor de kans op een aan val in het komende jaar (Chance of an Occurence of a Seizure in the next Year). Deze ‘kans” -uitgedrukt in %- omzetten naar ‘risico op een ongeval’ kan via een formule, en het resultaat hangt af van 1- de tijd achter het stuur (de ‘gemiddelde’ Belg rijdt 1 uur per week), 2- de kans op een ongeval achter het stuur en 3- de kans dat dat ongeval ernstig is. Via het gebruik van een bepaalde formule kun je berekenen dat een COSY van 20%... 37% overeen komt met een verhoging van het risico op een dodelijk ongeval van 2 tot 3 x het normale. Relatieve risico's in de bevolking Rijden in het donker (vs overdag)
e. Risico’s vergelijken In de grafiek is o.m. te zien da t alcoholgebruik onder de wettelijke limiet van 0.5 promille OOK AL een risicoverhoging van 2x oplevert en mensen van boven de 75 zelfs 3x… f. Bijgevolg kan redelijkerwijs (b.v. om niet te discrimineren) de vraag gesteld worden of niet hetzelfde risico kan aanvaard worden voor mensen met epilepsie! (met een kans van 20..40% op een aanval in het komende jaar) g. Iedere epilepsie is anders… dus ook de risico’s (zie cosy%) MAAR na een aanvalsvrije periode die voor sommige situaties 3 maanden kan zijn, voor andere méér, is de hervalkans voor alle vormen véél kleiner, namelijk kleiner dan 20 à 30%! De volgend situaties werden apart beoordeeld: Eén niet-uitgelokte aanval Eén niet-uitgelokte aanval, gunstige prognose: cosy Eén uitgelokte aanval: cosy Epilepsie (dwz meerdere aanvallen) Epilepsie na chirurgie Zeldzame aanvallen: cosy Aanval bij verandering v d medicijnen Speciale situaties: - Aanvallen alleen in de slaap - Aanvallen zonder invloed op het rijden Blijkt dus dat -na de vereiste periode van aanvalsvrijheid- het relatief risico niet hoger is dan 2 à 3 en dit is dan ook de grens die voorgesteld werd in de Europese werkgroep C. Gevolgen van dit systeem -Het berekende risico is dat van een groep, dus het individuele risico kan ervan verschillen -Mensen die (veel) meer rijden dan gemiddeld hebben een hoger risico, moeten dus langer aanvalsvrij zijn -De regels gelden tot er een eventuele volgende aanval optreedt ! -De regels zijn alleen toepasbaar als de patiënt meewerkt Opmerking: Reële, niet te strenge regels bevorderen dit.
Natte weg (vs droge) Weg bedekt met ijs/sneeuw (vs droog)
Voor wie is het risico? Uit verkeersstatistieken blijkt dat, als er door een ongeval doden vallen, dit in 60% de bestuurder is, in 25% een passagier en in 15% een andere weggebruiker. Nu is het bekend dat de passagiers bijna evenveel risico lopen als de
Wakker sedert 17-19 uur (vs uitgeslapen) Alcohol: binnen de wettel. limiet (0,05%) Vrouw leeftijd>75 (vs 35-54) Man leeftijd>75 (vs 45-54) Leeftijd>70 (vs middelbaar) Vrouw 16-19 (vs 35-54 jr o) Man 16-19j (vs 45-54 j o) 0
1
2
3
4
5
6
bestuurder (vooral degene die voor in de auto zit). Het percentage van 25% voor de passagiers is dan ook zonder twijfel zo laag, omdat er in de groep waarover de statistiek gemaakt is gewoon niet altijd een passagier aanwezig was. Het blijft echter waar dat het risico groter is voor de bestuurder dan voor de mensen buiten de auto (dus "de bevolking"). D. Enige opmerkingen over de regels in België Wat is epilepsie? Epilepsie is een verhoogde neiging om epileptische aanvallen te doen, nu ook in de wet gedefinieerd als tenminste 2 aanvallen binnen 5 jaar. Dit betekent dat (opnieuw) een aanval na meer dan 5 jaar aanvalsvrij opnieuw aanzien mag worden als een eerste aanval en dus niet meer 1 jaar, maar wel 3 of 6 maanden aanvalsvrijheid na die aanval voldoende is om weer te mogen rijden.. Voorwaarden voor het verkrijgen van een attest (voor opnieuw rijden) zijn : zie paragraaf 3.2.9 van de wettekst in het KB van sept.2010, dat de kandidaat onder regelmatig geneeskundig toezicht staat, voldoende inzicht heeft in de aandoening, blijk geeft van een strikte therapietrouw en de voorgeschreven medicamenteuze antiepileptische behandeling nauwgezet volgt. Een uitgebreid neurologisch onderzoek laat tot een stabilisatie van de toestand besluiten. Een gunstig neurologisch verslag is steeds vereist.
- Voor de minimaal vereiste aanvalsvrije perioden in de verschillende situaties verwijzen we naar het eerder in de Epikrant gepubliceerde overzicht. Wat moet je als patiënt weten? 1.de procedure van de wet a) Bij een aanval: Niet meer rijden !!! Inleveren rijbewijs bij de gemeente binnen de 4 werkdagen (opm: moet kunnen zonder een adviesformulier van de neuroloog) Advies neuroloog: geeft formulier VII: rijongeschikt voor onbeperkte duur (+ herinnert aan punten 1 en 2 hierboven…) b) Bij aanvalsvrijheid: Neuroloog geeft formulier VII rijgeschikt voor 1 jaar Ophalen van een tijdelijk rijbewijs bij de gemeente (mét het attest form.VII)
Als dit bijna verlopen is: herhaal punt 1 en 2 c) Bij doorbraakaanval: Advies neuroloog opnieuw vereist BELANGRIJK om weten: U bent niet verzekerd (want niet in regel met de wet) als u tóch rijdt en ook niet als u wél weer mag rijden maar blijft rijden met uw permanente rijbewijs (wat namelijk ongeldig wordt bij een aanval)! De regels, wanneer u weer mag rijden zijn geldig tot de volgende aanval: dan dient er opnieuw een beoordeling te volgen. Als de arts van mening is dat de patiënt rijdt en een te groot risico is, kan hij dit melden aan de procureur des Konings Denk aan de sociale consequenties: Hoewel de waarschijnlijkheid dat u aanvalsvrij blijft vergroot met de tijd, is er nooit een "garantie" Het kan dus nuttig zijn je de vraag te stellen: waar ga je wonen en werken? Dit kan van groot belang zijn als, na een aanvalsvrije periode, er onverhoopt opnieuw een aanval komt: in dat geval volgt er opnieuw een rijverbod! Het risico: keuze en alternatieven: Als u weer mag rijden zijn de regels gebaseerd op een 2 à 3 maal verhoogd risico in vergelijking met iemand die geen epilepsie heeft. Vindt u dat acceptabel of nog te veel? U kunt het risico verkleinen: - Minder rijden - Geen passagiers meenemen - Zoals iedereen: gordels aan, geen alcohol, rustig rijden - Op een motor rijden is (per kilometer) 15 keer zo gevaarlijk als in een auto! Tenslotte: deskundig advies in deze materie is mogelijk bij de Belgische Liga tegen Epilepsie, bij de Adviescommissie ter raming van de met Epilepsie verbonden Risico‟s. Deze is bereiken via spreker, Dr. Eric Schmedding:
[email protected] Tel. 02 / 4776012
Vragen 1) Wat met het risico dat iemand een aanval heeft naast de chauffeur ? Antw.: In de laatste wet staat hierover niets, het zal hierop neerkomen “ dat iemand ten
allen tijde in staat moet blijven zijn voertuig onder controle te hebben” (nvdr) 2) … ik ben 6 jaar AVV, mijn neuroloog raadde me aan mijn rijbewijs ‘aan de kant te leggen’ ipv te laten schorsen (zoals het wettelijk moet!). Bijgevolg is mijn (oud) rijbewijs ongeldig, wat als er iets gebeurt…? Antw.: Het lijkt wat overdreven om het ene permanente rijbewijs in te leveren voor een ander. Wel blijft belangrijk, zoals boven gesteld, dat iemand bij het verkrijgen van een tijdelijke rijgeschiktheid een tijdelijk rijbewijs gaat halen, vooral omdat hij anders niet verzekerd is. 3) …ik ben 2 jaar AVV, van (de laatste jaren toch…) alleen nachtelijke aanvallen. Ikzelf ben me niet bewust van een aanval, alleen mijn vrouw kan me dit vertellen. De wet zegt dat ik weer mag rijden na 2 jaar uitsluitend nachtelijke aanvallen. Juist? Antw.: in de Europese werkgroep is er gediscussieerd over aanvallen uitsluitend ooit in de slaap. Bedoeld wordt dat die mensen ook nooit andere aanvallen gehad hebben dan in de slaap. Dit is echter niet zo specifiek overgenomen in de Belgische wet. Over deze exacte situatie bestaan geen studies. Daarom is er reden voor meer voorzichtigheid. 4) … iemand vervoert pakjes, maar wel 8… 10 uren per dag; is dit Groep1 of Groep2? Antw.: alleen personenvervoer is Groep2, pakjesvervoer niet! 5) …ik vervoer ook personen… Heb van de neuroloog toestemming gekregen… Wat nu als (vandaag) blijkt dat dit niet wettelijk juist is??? Antw.: een neuroloog kan zich vergissen… nvdr : Opgelet: voor Groep2 (personenvervoer) is het NIET de neuroloog maar CARA die beslist (neuroloog adviseert wel) 6) Een persoon met epilepsie (onder controle, al een tijd aanvalsvrij) is magazijnier, deeltijds administratieve -, deeltijds rijden-met-heftruck job? Antw.:neuroloog kan advies geven maar het is een firma-interne aangelegenheid onder leiding van de bedrijfsarts; “Groep1”-regels lijken een goede leidraad in deze situatie. Dezelfde persoon werd door de bedrijfsarts ontraden/verboden naar het werk te komen per fiets na de aanval
Antw: dit is niet helemaal onlogisch, daar vervoer van en naar het werk ook onder zijn verantwoordelijkheid valt, en fietsen is niet helemaal veilig als je nog aanvallen hebt! Het stelt wel de vraag naar een goed alternatief. 7) Hoe kan een verzekering weten dat een ongeval door een aanval kwam? Antw.: als geen verdenking op epilepsie is, zal er doorgaans geen onderzoek naar gebeuren. Vooral bij belangrijke kosten voor de verzekering stijgt hun motivatie om dit wel te doen, of als er iemand iets "verdachts" gezien heeft - en dit ook gemeld heeft. OPM: een eerste aanval aan het stuur kan iemand niet aangerekend worden, daar hij het niet kan weten. Hij is dus niet schuldig. Hij blijft mogelijk wel verantwoordelijk voor de geleden schade… Nvdr: kan ook door “roze kaart VLE”-opzak… door medicatiebriefjes in portefeuille…, briefje met “ik heb epilepsie” … , kenteken onder vorm van hangertje, … getuigen van het ongeval die de persoon met E gezien hebben bv. in verwarde toestand…, vaststelling door politie van een verwarde toestand = ofwel drugs ofwel epilepsie, gevolg bloedonderzoek, waarin ‟anti-epileptica te zien zijn… 8) Mag politie / rechter de neuroloog vragen stellen ivm medische toestand van een persoon? Antw.: neen – tenzij de patiënt het toestaat maar anderzijds zal je voor de rechter onder ede moeten “een verklaring afleggen” die waarschijnlijk peilt naar je medische toestand: liegen of de waarheid zeggen ? 9) Carpooling: Groep1 of Groep2? Antw.: als carpooling georganiseerd wordt door de werkgever valt het onder Groep 2, als het vrijwillig gebeurt onder Groep 1. Maar wat als de werkgever hiervoor een vergoeding betaalt ? (zie ook: verzekeringsvoorwaarden!!) Antw.: dit zijn echt vragen voor een jurist… 10) Mag iemand met epilepsie FIETSEN ? (ook bromfiets / snorfiets , Klasse A, geen rijbewijs nodig) Antw.:de wet stelt geen beperkingen (behalve verzekering + valhelm verplicht bij Klasse A brommer) MAAR er is altijd een (verhoogd) risico nav een aanval, risico dat evenwel klei-
ner is naarmate de tijd die gereden wordt, kleiner is. OPM_1: voor fietsers: je FAMILIALE verzekering op de hoogte brengen: meestal géén probleem !!Voor brommer/snorfietsen: voertuigverzekering hiervoor. OPM_2: Verzekering van de Vrienden-van-deLiga: betaalt bij ongeval-met-fiets wat de eigen normale verzekering niet betaalt… Info te bekomen bij de Vlaamse Liga tegen Epilepsie. 11) Kan men – zo ja, hoelang erna – door onderzoeken (bloed, EEG, scans, …) achteraf vaststellen of en wanneer iemand een aanval gehad heeft? Antw.: neen (tenzij indirect via spier-enzymonderzoek, kort na een aanval…) Dr Schmedding wijst erop dat hij neuroloog is, geen jurist. Hoewel de vragen naar zijn beste weten zijn beantwoord, zijn sommige vragen van juridische aard. Deze antwoorden zijn dan ook niet te interpreteren als "het laatste woord" en houden dus geen enkele aansprakelijkheid in.
