HISTORISCHE STADSWANDELING MAASSLUIS
De Stadhuiskade in Maassluis en stoomsleepboot Furie
HISTORISCHE VERENIGING MAASSLUIS
INLEIDING Deze wandeling is opgezet door de Historische Vereniging Maassluis in samenwerking met de ANWB en is geheel bewegwijzerd door bordjes met het opschrift ‘Historische Stadswandeling Maassluis’. De wandeling is 3,5 km lang en neemt ongeveer anderhalf uur in beslag. Wanneer u ook de musea en alle monumenten die toegankelijk zijn uitgebreid wilt bezoeken, dan kunt u gerust nog een dag terugkomen. In dit verband wijzen wij u op de jaarlijkse Open Monumentendag: elke tweede zaterdag van september. Dan zijn namelijk (bijna) alle hierna beschreven monumenten kosteloos geopend voor publiek. Op diverse monumenten vindt u de bekende bruine ANWB-informatieborden. Zij geven een aanvulling op de hier beschreven stadswandeling, dus betrekt u die er ook bij. Aan het eind van de beschrijving staat de looproute afgebeeld.
1
ROUTEBESCHRIJVING HISTORISCHE STADSWANDELING MAASSLUIS
Wanneer u van het parkeerterrein Wagenstraat, start de wandeling bij het informatiebord op de hoek van de Veerstraat, Noordvliet en Goudsteen (1 op het bijgevoegde plattegrondje). Komt u met de veerpont of de trein aan, dan volgt u de bordjes ‘Historische Stadswandeling Maassluis’ en start u bij het informatiebord op het Havenplein, op de hoek van de Haven, Industrieweg en Koepaardbrug (7 op het bijgevoegde plattegrondje). Te beginnen bij de Veerstraat, start U bij het grote informatiebord waarop u iets over de geschiedenis van Maassluis kunt lezen. U vindt hier ook een inleiding op de wandeling. U loopt de Veerstraat in, aan het einde de trap op.
1
De Veerstraat is een van de oudste straten van Maassluis. Hiervandaan vertrokken eeuwenlang de trekschuiten naar Delft, de snelste manier van reizen. Het pand op nummer 13 is in 1898 gebouwd als Rusthuis voor ouden van dagen. Aan de overzijde ziet u nog een paar prachtige oude pakhuisjes staan uit de tijd dat het een drukte van belang was met laden en lossen van de westlanders. Boven op de dijk staat u op een zeer oude zeewering, vermoedelijk uit de 11e eeuw. Deze Maasdijk heeft, tot het bouwen van de Deltadijk, het land erachter eeuwenlang behoed voor overstromingen. U ziet links vóór u het Coppelstockhuis. Coppelstock was veerman op het veer naar Den Briel ten tijde van de Tachtigjarige Oorlog. Zijn klanten en wellicht hijzelf, overnachtten soms in dit huis. Let op de mooie gevelsteen van de ‘Veerknol’, in de volksmond zo genoemd omdat de veerboten van het type ‘hengst’ waren. Ertegenover lag de Kleine Kerk. Toen deze rond 1625 voor de godvrezende gemeente te klein werd (de mensen zaten driehoog op stellingen en stikten bijna van benauwdheid) is de Groote Kerk gebouwd op het Schanseiland. In de benedenverdieping van het kerkje, onder aan de dijk, was een school. Het straatje daar heet nog steeds het Schoolslop. Thans zijn hier woningen gebouwd.
De dijk oversteken en rechtdoor de brug over.
2
Aan uw linkerhand de Kolk of Havenkom, het brede uiteinde van de haven, waar de schepen konden draaien en aanleggen. Op de kade waar u nu staat heeft vanaf 1598 een houten kraan gestaan waarmee de masten uit de vissersschepen konden worden gehaald als deze vernieuwd of gerepareerd moesten worden. In 1893 werd de houten kraan vervangen door een ijzeren exemplaar dat in 1952 werd gesloopt. Op de Westhavenkade in Vlaardingen staat een levensgrote replica van zo’n houten kraan. Rechts van u, op de hoek, staat een van de oudste huizen van Maassluis, gerestaureerd na het bombardement van 1943. De naar voren hellende gevel was bedoeld om visnetten te drogen te hangen.
(na de brug) Direct rechtsaf langs het water van de Geerkade en eerste straatje links.
3
U loopt nu rechtdoor naar de hoofdingang van de Groote of Nieuwe Kerk, gebouwd op de plek van een fort uit het begin van de Tachtigjarige Oorlog, zoals de tekst boven de ingang vertelt. De zonnewijzer boven aan de steunbeer links naast de hoofdingang is uniek. Hij is driezijdig en geeft daardoor de hele dag de juiste (plaatselijke) tijd aan. Links naast de kerk, waar eens het kerkhof was, ziet u het monument voor het bombardement van 1943, waarbij de kerk gedeeltelijk verwoest werd. U loopt om de kerk heen naar de toren van de Groote Kerk. Aanvankelijk was de toren op de kruising van het dak gebouwd. Toen die te zwaar bleek (het dak vertoont nog steeds een lichte buiging) is hij in 1649 vervangen door een lichter exemplaar en is de grote toren aan de westkant gebouwd. Op de windvaan van de vieringstoren ziet u een haringbuis (type visserschip), ten teken dat de bouw van de kerk mede gefinancierd werd uit extra heffingen op de aangevoerde vis.
U loopt langs het monument en gaat tweemaal linksaf, de Ankerstraat in.
2
4
Kijkt u even naar het eerste huis links op de hoek. Dit is een prachtig gerestaureerde kuiperij. Binnen staat de enorme schouw waarin de duigen voor de vaten werden gebogen. Aan de gevel bevindt zich een uniek gevelhout, het is dus geen gevelsteen. In 2005 heeft de Historische Vereniging Maassluis dit pand betrokken.
Voor de haven rechtsaf, u blijft nu alsmaar langs de haven lopen met het water aan uw linkerhand.
5
Let op het prachtige uitzicht op de Stadhuiskade, met o.a. het Coppelstockhuis links, het Delflandhuis in het midden en het voormalige Stadhuis uiterst rechts. Merk op dat deze rij huizen over twee voorgevels beschikt: één aan de straatzijde en één aan de havenzijde. Dit geeft aan hoe belangrijk de haven was voor Maassluis. Meestal ligt hier de Furie afgemeerd, de stoomsleepboot uit de film ‘Hollands Glorie’ en thans varend museum (u komt er straks nog dichterbij). U loopt verder langs de haven en ziet vanaf de brug rechts de laatste scheepshelling van Maassluis die nog in gebruik is. In de hoogtijdagen van de visserij lagen er vele scheepmakerijen rond de Groote Kerk. Verderop passeert u grote haringpakhuizen, uit de glorietijd van de zeevisvangst. De haven lag meestal vol schepen, soms aan weerszijden drie rijen dik en de kaden lagen vol met tonnen en netten, een levendige drukte!
Aan het eind linksaf de Havenbrug over.
6
Deze brug heet in de volksmond de Koepaardbrug, naar de twee beelden die erop staan. Maakt u even een uitstapje naar de overzijde van de drukke weg en bekijk het bijzondere watersnoodmonument: de vloedpaal in het water met het informatiepaneel links op de kant. Bijzonder is dat behalve de hoogwaterstanden ook als referentiepunten het NAP en de hoogte van de Deltadijk zijn aangegeven. Aan de andere zijde van de spoorlijn ziet u deze ‘Delflandsedijk’ met de keersluis uit 1975. Het beeld kijkt er net overheen. (Wanneer u linksaf gaat, over de spoorlijn, komt u bij het veer naar Rozenburg. Gaat u, achter u, de laan met oude platanen in, dan komt u bij het station.)
U loopt nu terug langs de andere zijde van de Haven.
7
Op de hoek van de Havenstraat staat een prachtig gerestaureerd pakhuis, een vroegere zeilmakerij. Aan het wegdek ziet u dat hier vóór 1975 vloedplanken aangebracht konden worden tegen hoogwater in de haven. Over de Moriaanskop aan café ‘De Moriaan’ leest u straks meer … Let u ook even op de voorname oude huizen. Zij hebben hun woonverdieping een stukje hoger dan het straatniveau: de haven lag tot de bouw van de Deltadijk buitendijks en stroomde dus regelmatig over! Op nummer 22 en 23 zijn twee vloedstenen aanwezig, die illustreren hoe hoog de waterstand kon zijn.
Op de Zuiddijk aangekomen linksaf de trap af.
8
U staat nu op de Stadhuiskade bij de Wateringse sluis, waar de Zuidvliet uitmondt in de haven. Let op de gedenkstenen van hoogwaterstanden en de mooie wapenschilden van de toenmalige ambachtsheren. Aan de kade ligt het museumschip Furie. Een in 2004 onthulde plaquette herinnert aan Jan de Hartog, die de sleepvaart zijn leven lang een warm hart toedroeg en vereeuwigde in veel van zijn boeken. Iets verderop staat u voor het Delflandhuis met de bel, die de schepen waarschuwde als de haven ‘gespoeld’ werd. Daartoe werden bij laagwater de deuren van de spuidokken geopend waardoor een vloed van water met geweld de haven in liep en het aangeslibde zand richting zee spoelde. In het torentje waaraan deze bel hangt is in 1923 een volledig Delfts blauw toilet aangebracht voor het bezoek van koningin Wilhelmina. Aan het eind van de Stadhuiskade staat u bij de Monsterse sluis. Dit is het oudste gedeelte van Maassluis. Hier ontstond rond 1350 de eerste bewoning, ter bewaking en bediening van de luchten. Trap op en rechtsaf de Hoogstraat in.
3
9
Halverwege staat u weer, maar nu aan de andere kant, voor het Gemeenlandshuis van Delfland uit 1626. Gebouwd als kantoor, vergaderplaats en overnachtingsmogelijkheid voor de dijkgraven en het bestuur van Delfland. Tegenwoordig is het ook mogelijk er te trouwen. Aan het eind van de Hoogstraat staat het oude Stadhuis uit 1676, nu Nationaal Sleepvaart Museum. Op de trap werden vroeger belangrijke berichten, wetten en verordeningen afgeroepen, na het luiden van een bel aan de gevel. Onder de trap bevond zich het cachot. Tegen de zijmuur ziet u een historische brievenbus en een zeer interessante computergestuurde getijklok. Toen dit stadhuis te klein werd, besloot men in 1937 aan de overzijde van de sluis, langs de Haven en de Zuiddijk, een nieuw en groter stadhuis te bouwen. Daartoe werd o.a. de eeuwenoude herberg ‘De Moriaan’ afgebroken; de Moriaanskop is toen verhuisd naar het café aan de Haven (dit had u natuurlijk onthouden). Door de Tweede Wereldoorlog en de gevolgen daarvan werd de bouw uitgesteld. In 1978 stond het nieuwe stadhuis er, maar op een andere plek, beter bereikbaar en precies in het geografische middelpunt van Maassluis. Het terrein aan de Haven dat 40 jaar braak had gelegen, had intussen in de volksmond de naam ‘De Put’ gekregen. Toen hier ten slotte huizen werden gebouwd, kregen zij als adres niet ‘Haven’, maar ‘De Put’; het werd de officiële straatnaam!
U blijft rechtdoor lopen over de Zuiddijk tot aan de molen.
10
Na 100 meter ziet u links het Zakkendragershuisje, het onderkomen van het enige gilde dat Maassluis rijk was. De zakkendragers, sjouwers of straatwerkers zorgden voor het lossen van de schepen in de haven. Ter hoogte van de Fenacoliuslaan (de Latijnse naam van dominee Vennekool, voorvechter voor de verzelfstandiging van Maassluis en de bouw van de Groote Kerk) ligt aan uw linkerhand het Elektrisch Rioolgemaal uit 1915. De ene hoge hoekpilaar is een ornament. U kijkt neer op een arbeiderswijkje uit het begin van de 20e eeuw, vanwege de kinderrijke gezinnen ook wel de konijnenbuurt genoemd. Schrijver Maarten ’t Hart is hier geboren. Vóór de bouw van het rioolgemaal werden open riolen aangelegd. Achter de huizen bevonden zich slootjes met plonstoiletten erboven, die zich verzamelden in de ‘scheisloot’ tussen de dijk en de straat onder aan de dijk. Begrijpelijkerwijze kreeg deze sloot in de volksmond de benaming ‘schijtsloot’ of ‘strontsloot’. Ter versteviging waren over deze sloot kleine steunbruggetjes gebouwd, ‘jukken’ of ‘jokken’ genoemd. Vandaar de Jokweg. Aan het eind van de Zuiddijk staat korenmolen ‘De Hoop’. Deze molen bezit nog steeds zijn windrecht. Op zaterdag en woensdagmiddag wordt er door vrijwilligers gemalen en is de winkel open.
Links de trap af en onder langs de dijk teruglopen.
11
Sommige straatnamen zijn die van weldoeners uit de geschiedenis van Maassluis. Een aantal rijken (Patijn, Van Embden, Van der Horst) stichtten eeuwigdurende fondsen tot verlichting van de armoede van zieken, weduwen en wezen. Daarom is een van de bijnamen voor deze wijk ‘Het Heilige Land’. Let u aan het einde rechts even op de mooie Bloemhofjes. Rechtdoor de Nieuwstraat in, vroeger en nu nog steeds een gezellige winkelstraat. Kijk bij de Blokkerwinkel even omhoog. Dit pandje heeft een voor Maassluis unieke gevel in Amsterdamse school-stijl uit de jaren 20 van de vorige eeuw. Het pandje is destijds verbouwd tot coöperatiewinkel. In Schiedam vindt u nog een origineel winkeltje van de coöperatie met daaraan verbonden het Nationaal Coöperatiemuseum. Aan het eind links staat een monumentaal hardstenen pand uit 1786. Vooral als u even verder loopt en omkijkt, ziet u hoe groot het is. Vanuit de afgeronde erker heeft men al eeuwenlang een goed beeld op het Maassluise leven op de Markt.
Aan het eind van de Nieuwstraat over de brug en dan direct rechtsaf, de Dr. Kuyperkade op.
12
U kunt desgewenst eerst een rondje over de Markt maken en iets eten of drinken bij de vele horecagelegenheden. Aan het eind van de wandeling komt hier ook weer terug. Op de Dr. Kuyperkade passeert u aan uw linkerhand een drogist. Op deze plaats heeft het geboortehuis van de staatsman dr. Abraham Kuyper (1837) gestaan. Een plaquette in de linker zijmuur herinnert hieraan. Let u even op het prachtige gave trapgeveltje aan de overkant van de Zuidvliet; dit pand is nu in gebruik als restaurant. En ook aan het Arie de Groot Huis, even verder aan uw linkerhand, mag u niet ongemerkt voorbijlopen. Hier is in 1861 de eerste particuliere Christelijke school van Maassluis gestart onder leiding van ‘mesjeu Van Dalen’.
Rechtsaf bruggetje over, linksaf langs het water en de drukke weg oversteken. Rechtdoor lopen langs het water, rechtsaf op het parkeerterrein.
4
u
13
U ziet nu aan uw linkerhand de Schuurkerk, in 1787 gebouwd als de eerste rooms-katholieke kerk in Maassluis na de Reformatie. Vanaf die tijd was het wettelijk weer toegestaan katholieke kerken te bouwen. Calvinistisch Maassluis had echter wat moeite met een katholieke kerk binnen zijn grenzen en zodoende is dit juweeltje ontstaan net aan de rand van toenmalig Maassluis. Het staat uit het zicht van de openbare weg, met de pastorie aan de straatkant en daarachter verborgen het kerkje met zijn ingang aan de achterzijde. Het droeg met recht en trots de naam schuilkerk of Schuurkerk. (Wanneer u aan deze zijde langs de Zuidvliet blijft doorlopen – met een kleine omweg om de school heen – komt u na 500 meter langs de Wippersmolen; een stenen grondzeiler uit 1726 die de achterliggende polder bemaalde. Nog eens 500 meter verder ziet u links de Oude Veiling van Maasland, waar de tuindersschuiten uit het Westland vroeger hun lading brachten. Gaat u daar linksaf, en blijft u die weg vervolgen, bij voorkeur lopend langs de rechterkant van het water, dan brengt een fikse wandeling u bij de kerk in het hart van het mooie dorp Maasland.)
U keert terug naar de drukke weg (P.C. Hooftlaan) en steekt die over. Na 100 meter linksaf de Noordvliet zz (zuidzijde) op.
14
Langs de Noordvliet heeft zich eeuwenlang een druk handelsverkeer afgespeeld. Hier meerden de Westlanders af die handelswaar van en naar het Westland en de Oude Veiling vervoerden. Aan weerszijden van deze voorname vliet woonden de rijke handelaren en reders. Het pandje op nummer 43, aan de overzijde, bezat vroeger twee grote deuren over de gehele benedenverdieping. Zo konden de zware grondstoffen voor de touwfabriek, die erachter lag, door middel van een lorrie op rails dwars door het huis via de kortste weg van de boot naar de fabriek getransporteerd worden. In het grote pand op nummer 19 is van de 17e tot in de 20e eeuw het Hervormde Weeshuis gevestigd geweest.
Aan het eind linksaf, rondje Markt.
15
Direct links om de hoek op de Markt staat u voor het monumentale Patriciërshuis. Het dateert uit 1752, het begin van de rococostijl, zoals u goed aan de ingangspartij kunt zien. Het pand is gebouwd in de stompe hoek tussen Markt en Noordvliet en deze vorm is tot in de schoorstenen volgehouden. De Markt was vroeger een verbindingswater tussen de beide vlieten met aan weerszijden een smal zandpad. Al in de 18e eeuw is dit water gedempt, waardoor er meer ruimte kwam voor de dagelijkse levendige markthandel en de jaarmarkten.
Terug naar de Noordvliet, over de Wagenbrug, naar het startpunt.
16
Op de Wagenbrug ziet u het (valse) wapen van Maassluis. Aan de brug hangt een replica van de lantaarn die de brug vroeger verlichtte. Over de brug schuin links voor u ziet u de straatnaam Goudsteen. Deze herinnert aan het binnendijks gelegen gedeelte van het fort op de Schans. Wanneer u op het beginpunt van de wandeling staat, ziet u dat het water van Goudsteen en Markt (vroeger ook water) een rechte hoek met elkaar maken. Dit Steen of Fort was zo’n belangrijk deel van het verdedigingswerk dat dit gedeelte de naam Goudsteen kreeg.
De Historische Vereniging Maassluis hoopt dat u van deze wandeling genoten heeft. Is uw belangstelling gewekt voor dit historische havenstadje, kijkt u dan ook eens op onze website www.histvermaassluis.nl.
Samenstelling van de wandeling: Ineke Vink Maassluis, 2005, herzien 2009
Foto’s: Archief HVM Roger van der Kraan
Bronbestand: stadswandeling20090513.odt
5
6
