Historisch waardestellend onderzoek Akkerstraat 30 Eindhoven

HISTORISCHE WAARDESTELLENDE RAPPORTAGE VAN EEN LAGERE SCHOOL AAN DE AKKERSTRAAT TE EINDHOVEN VOOR DE MAATSCHAPPIJ TOT NUT VAN T’ALGEMEEN ALDAAR AUTEUR: IR. I. DE NEEF SEPTEMBER 2013

Inhoudsopgave 1. Inleiding 3 2. Samenvatting 5 3. Locatiegegevens 6 3.1 Adresgegevens 6 3.2 Gebouwkenmerken 6 3.3 Monumentenomschrijving van gemeente Eindhoven 6 3.3.1 Matrix waardestelling 8 4. Gegevens Architecten 11 5. Kaderstudie 17 5.1 Stedenbouwkundige kaders 17 17 5.1.1 Historische Ontwikkeling 5.1.2 Historie en Gemeentelijke besluitvorming 21 5.2 Bouwkundige kaders 24 24 5.2.1 Historie van de 3 de Nutsschool Eindhoven 5.2.2 Tekeningen historische opbouw 27 5.2.3 Kleurstudie 29 5.3 Bouwtechnische verkenning en waardestelling 31 5.3.1 Exterieur 31 5.3.2 Interieur Trappenhuis, gang en kelder 39 5.3.3 Interieur Begane Grond 43 5.3.4 Interieur Verdieping 47 5.3.5 Interieur Zolder 49 6. Conclusies en Aanbevelingen 50 7. Bronvermelding 53 Bijlagen B1 Dankwoord van IDEN 2012 B31

Colofon Opdrachtgever: CPO Vereniging Akkerstraat Ir. F.R. Domburg Uitvoering onderzoek: IDEN 2012, Ir. I. de Neef [email protected] Samenwerking met: MAG architecten, Ir. M.M. Kroese [email protected] Gemeente Eindhoven, Guust de Bie [email protected] Onderzoekperiode: mei-juni 2013

IDEN 2012

Historisch waardestellend onderzoek Akkerstraat 30 Eindhoven

1

Situatie Akkerstaat 30 1930 ondertekend door: J.W. Hanrath en Ir. P.H.N. Briët Bron: NAI t255-t256

2


Situatie Akkerstaat 30 ondertekend door: Ir. P.H.N. Briët Bron: NAI t255-t256

1937

Luchfoto Akkerstaat 30 Bron: Google Earth

2013

IDEN 2012

1. Inleiding Het gemeentelijk monument aan de Akkerstraat 30 is gebouwd als 3de lagere Nutsschool van Eindhoven en staat nu bekend als de Salto-Montessorischool. In 2009 zijn de ruim zeshonderd leerlingen van deze school naar het nieuwe spilcentrum aan de Don Boscostraat verhuisd. Door samengaan met de Trinoom kwam het pand aan de Akkerstraat leeg te staan. De eigenaar gemeente Eindhoven verhuurt het pand tijdelijk via Stichting Ruimte aan kleine bedrijven en kunstenaars. De lokalen lenen zich hier goed voor en de huidige bewoners zijn erg gesteld op de plek. Daar de gemeente dit gebouw met het achtergebied wil verkopen is, speciaal voor deze locatie, de CPO Vereniging Akkerstraat opgericht met het doel te onderzoeken of het pand kan worden herbestemd voor huisvesting van ouderen. De gemeente steunt dit initiatief maar vraagt een cultureelhistorische waardestelling. Een gemeentelijke monumentenstatus geeft beperkingen. Bij herbestemming wordt getoetst of de monumentale waarde in voldoende mate in stand blijft na herbestemming. Het doorbreken van muren, verwijderen van details e.d. is daarom niet altijd mogelijk. De uitgebreide toetsing kan de herbestemming complex maken.1 Deze rapportage wordt gemaakt in opdracht van CPO stichting Akkerstraat en is in samenwerking met de gemeente en MAG Architecten tot stand gekomen. Het doel hiervan is inzicht te geven in de waardevolle aspecten van het pand en de toekomstige gebruiker te adviseren over de mogelijkheden ervan. Op basis van deze verkenning kan een afgewogen besluit genomen worden over de toekomst van het gebouw. Er is geen uitgebreid onderzoek gedaan naar verschillende herbestemmingsmogelijkheden, aangezien er al een nieuwe ontwikkeling in gang is gezet met aanvullende nieuwbouw. De rapportage richt zich voornamelijk op het schoolgedeelte dat op kavel C 390 staat. (Zie kastastrale kaart blz.8) De kaderstudies zoomen in van stedebouwkundig niveau naar het gebouw als geheel en vervolgens naar de ruimtes binnen het gebouw. De bouwtechnische verkenning is non-destructief en daardoor beperkt in haar resultaten. De tekeningen in de bijlage van deze rapportage, geven weer wat er onder de vloeren en boven de plafonds ontworpen is, of het zo is uitgevoerd moet een met een meer destructief onderzoek worden vastgelegd. Deze resultaten zullen in een later stadium worden aangevuld via de CPO stichting en de gemeente.

1

IDEN 2012

Quickscan ORVM opgesteld door de Gemeente Eindhoven 20-12-2011


3

Schets Akkerstaat 30 Hilversum 19 november 1929 Architectenbureau Hanrath Bron: NAI t255-t256

Foto voorgevel Akkerstaat 30 2013 Verkoopbrochure Cato Makelaars van goede huizen Bron: www.catomakelaars.nl

Foto Ploegstraat- Akkerstaat 2013 Verkoopbrochure Cato Makelaars van goede huizen Bron: www.catomakelaars.nl

4


IDEN 2012

2. Samenvatting De door Architectenbureau Hanrath ontworpen school aan de Akkerstraat vormt een omslagpunt in de stijl van het bureau, voornamelijk door de verandering van samenstelling van het bureau in de periode 1927-1932. Met de komst van P.H.N. Briët wordt de affiniteit met het expressionisme en de Hilversumse bouwstijl van bijvoorbeeld Dudok zichtbaar.(Zie bijlage B28- B29) De Akkerstraat is de voorloper van zeker nog vier scholen in Eindhoven van zijn hand. Hierdoor ontstaat de bijzondere omstandigheid dat er dicht bij elkaar in de gemeente Eindhoven, de ontwikkeling van zijn schoolontwerpen, de groei en de aanpassingen er aan, zichtbaar zijn. Architectenbureau Hanrath heeft naast deze scholen in Eindhoven een uitgebreid palet aan villa’s en woningen ontworpen. De kern van de school is met de tijd goed bewaard gebleven, ondanks de veranderingen rond de school. De status als gemeentelijk monument is gegrond. Beeldbepalende elementen De gevels aan de Akkerstraat en de Ploegstraat zijn bepalend voor de ervaring van het gebouw. De subtiele opbouw van volumes, de ramen van de klaslokalen en het dominante dak zijn typerend voor de scholen van Briët. Ook de uitbreiding van de school met kleuterklas en gymnastieklokaal in dezelfde stijl versterken het beeld en tonen de groei van de school door de tijd. De in 1990 toegevoegde lokalen vormen een stilistische breuk met dit verleden. Door de positionering van de school op het terrein en de later (1935) toegevoegde bebouwing aan de Akkerstraat is de compositorisch interessante noord-oostgevel minder beeldbepalend dan voorheen. De waarde van deze gevel is vanuit het interieur (het trappenhuis) gezien nog wel zeer hoog. De oorspronkelijke noordwestgevel is door latere toevoegingen grotendeels uit het zicht verdwenen. In het interieur is de heldere structuur van het gebouw goed afleesbaar. De bijzondere materialisatie van de gangen met terrazzovloeren en kleurige betegeling en het open trappenhuis zijn beeldbepalend. In de klaslokalen zijn vooral de buitengevels door hun ramen, de inpassing van de verwarming en de kasten waardevol. De ramen tussen klassen en gang maken door hun hoge positie toezicht en lichttoetreding mogelijk en het gesloten deel eronder praktisch gebruik. Het ritme van deze ramen geeft samen met het tegelwerk in de gang een sterk beeld. De slöjdzolder past als grote ruimte bij de structuur van het gebouw. Ook hier zijn de originele kasten waardevol. In het gymnastieklokaal zijn de gemetselde lambrisering en de balken met sleutelstukken waardevol. Het huidige, tijdelijke gebruik door kunstenaars en kleine bedrijven verstoort de opzet van de school niet. Een herbestemming naar een woonfunctie in het gebouw zoals nu onderzocht wordt is niet eenvoudig, maar mogelijk.

IDEN 2012


5

3. Locatiegegevens 3.1 Adresgegevens Gebouwnaam : Maatschappij tot Nut van t Algemeen : Akkersstraat 30 Straat Postcode : 5615 HR Plaats : Eindhoven (stadsdeel Gestel, Schrijversbuurt) Kadastrale aanduiding : C 390, C 4380 en (C 4381)

3.2 Gebouwkenmerken Huidige eigenaar Soort gebouw Aantal bouwlagen Bouwjaar Architect Perceelsgrootte Status Bouwstijl

: Gemeente Eindhoven : Schoolgebouw : 2 lagen met kap, sportgedeelte 1 laag met kap : 1929-1930 : Architectenbureau Hanrath, Ir. P.H.N. Briët : ca.2100m² (alle 3 kavels) : Gemeentelijk monument : Expressionisme

3.3 Monumentomschrijving van de gemeente Eindhoven Beschrijving en Matrix waardestelling Akkerstraat 30 1 Schoolgebouw daterend uit 1930 naar een ontwerp van de architect Hanrath Beschrijving De lagere school van de Maatschappij tot Nut van ’t Algemeen is gesitueerd op de hoek van de Akkerstraat en de Ploegstraat. Het schoolgebouw dateert uit 1930 is opgetrokken naar een ontwerp van het bureau van architect J.W. Hanrath uit Hilversum. De school is grotendeels in zijn oorspronkelijk opzet bewaard gebleven behoudens een aanpassing aan de platte entree van de gymnastiekzaal langs de Ploegstraat en een in 1993 toegevoegde uitbreiding tegen de achterzijde van het gebouw langs het huidige Hof van Eden. Deze aanpassing en uitbreiding zijn niet in de aanwijzing als gemeentelijk monument opgenomen. Het schoolgebouw bestaat uit een L-vormige plattegrond met centraal een rechthoekige tweelaagse hoofdmassa onder een schilddak. Vóór het gebouw ligt een schoolplein. Aan de noordwest zijde (achtergevel) van de hoofdmassa bevindt zich een tweelaagse platte aanbouw. Aan de zuidoost zijde een markante hoge schoorsteen, een drielaags plat bouwdeel en een eenlaagse vleugel onder een schilddak. In de oksel van de hoofdmassa en de vleugel is de hoofdentree gesitueerd. Aan de zuidwest zijde een in 1937 toegevoegde eenlaagse aankapping met half tentdak en een klein plat tussenlid wat toegang biedt tot het speelplein. Aansluitend een, eveneens in 1937 toegevoegde, rechthoekige gymnastiekzaal onder een 1

Opgesteld door Gemeente Eindhoven 16.10.2008

6


IDEN 2012

schilddak met langs de Ploegstraat een eenlaagse platte vleugel. Deze toevoegingen zijn niet in de aanwijzing als gemeentelijk monument opgenomen. De bakstenen voorgevel van de hoofdmassa is gesitueerd op het zuidoosten langs de Akkerstraat en telt vijf traveeën. De rechter travee bezit de hoofdentree in een eenlaagse platte uitbouw. De entree wordt gevormd door de oorspronkelijke houten vleugeldeuren met lichtstroken. Boven het ver doorstekende platte dak drie gedeelde kleine bovenlichten. Op de verdieping drie hoge en smalle laddervensters met kalf en roeden. De drie overige traveeën in de hoofdvleugel bezitten op de begane grond grote ingesnoerde gekoppelde vensters met onder een doorstekend kalf van grindbeton drie in tweeën gedeelde stalen vensters. Tussen de vensters zijn uitstekende bakstenen penanten aangebracht. Boven het kalf een in drieën gedeeld gekoppeld venster met kalven en roeden. De achtruits bovenramen zijn als valramen uitgevoerd. De vensters in de voorgevel zijn voorzien van zwart geglazuurde raamdorpelstenen. Tussen de vensters van de middelste travee is in smeedijzer de tekst “Maatschappij tot Nut van t Algemeen” aangebracht. De gevel wordt afgesloten door een ver uitstekende goot met op het door verbeterde Hollandse dakpannen gedekt schilddak drie dakkapellen met gekoppelde stolpramen met horizontale roeden. De achtergevel van de hoofdvleugel gaat thans deels verborgen achter de in 1993 toegevoegde uitbreiding. Geheel links langs deze uitbreiding twee, later toegevoegde, stolpvensters. Onder het geknikte schilddak een terugliggende lichtstrook met daarin vier door roeden gedeelde vensters boven een doorlopende rollaag. Op het door oranje verbeterde Hollandse dakpannen gedekt schilddak vier dakkapellen met gekoppelde stolpvensters met ladderramen. Ter rechterzijde van de hoofdmassa een hoge bakstenen schoorsteen met bovenin een smalle opening met een ladderverdeling. Aansluitend een drielaags plat bouwdeel voor het trappenhuis met op de verdieping een klein laddervenster. Onder de daklijst een terugliggende lichtstrook met daarin drie vensters met roeden boven een doorlopende rollaag. De rechterzijgevel hiervan bezit op de begane grond een stolpvenster met horizontale roeden met daarboven meelopend met de erachter gesitueerde trap drie hoge en smalle laddervensters. Onder de daklijst een terugliggende lichtstrook met drie vensters met roeden boven een doorlopende rollaag. Aansluitend de rechter zijgevel van de hoofdmassa met op de begane grond vijf hoge en smalle laddervensters met kalf en onder de daklijst een terugliggende lichtstrook met vijf door roeden gedeelde vensters. Hiernaast een eenlaagse platte aanbouw met drie kleine smalle vensters met een horizontale roede. De vensters zijn voorzien van zwart geglazuurde raamdorpelstenen. De voorgevel van de eenlaagse vleugel met klaslokaal ter zuidoosten bezit een gekoppeld groot venster als in de hoofdmassa. Ter linkerzijde van de hoofdmassa een terugliggend tussenlid onder een plat dak met een uitstekende betonnen luifel waaronder dubbele houten deuren met smalle laddervensters. In de rechterzijgevel (noordoost gevel) een stalen stolpvenster.

IDEN 2012


7

3.3.1 Matrix waardestelling gemeentelijke monumenten Eindhoven 1 Adres Akkerstraat 30 Scorelijst

Kadastrale aanduiding Kadastrale gemeente

: Gestel

Kadastrale sectie

:C

Kadastraal perceel

: nr. 390

Typering

: Basisschool (1930) met voorplein

1

++

Uitzonderlijk

+

Hoog

+/-

Gemiddeld

-

Laag

--

Minimaal

Opgesteld door Gemeente Eindhoven 16.10.2008

8


IDEN 2012

NOEMER

MOTIVERING

SCORE

SCHOONHEID: • Architectonische\Kunstzinnigewaarde: Historische esthetica Ontwerpdoctrine Vormentaal, expressie

De lagere school van de ‘Maatschappij tot Nut van het algemeen’ refereert aan de vormentaal van het expressionisme. Het gebouw bezit esthetische waarde door de toegepaste stijlkenmerken in de detailleringen en toegepaste materialen. Deze elementen komen o.a. tot uiting in: de grote dakvlakken met overstek, maar ook in een detail als de belettering die op de gevel is aangebracht.

+

Oorspronkelijke bouwvorm is in hoofdzaak authentiek bewaard gebleven (afgezien van de achteraanbouw).

+

Het schoolgebouw met het voorplein is visueel zichtbaar vanaf de straat en past goed in de aangrenzende buurt uit dezelfde bouwperiode (1930) met huizen van dezelfde architect (Hanrath).

+

Toegepaste kunst • Authenticiteit: Gaafheid, oorspronkelijk karakter Hedendaagse belevingswaarde • Context: Ruimtelijke – en/of ensemblewerking WETENSCHAPPELIJKE BETEKENIS -

• Architectonische waarde: Architectuur- of kunsthistorischebetekenis Bijzondere constructie

-

• Zeldzaamheid: Typologische zeldzaamheid Ecologische zeldzaamheid • Archeologische betekenis

-

• Stedenbouwkundige en landschappe-lijke markering:

-

Stedenbouwkundige en/of geografische betekenis CULTUURHISTORISCHE WAARDE • Stadshistorische betekenis: Herkenbaarheid van de historische ontwikkeling van de stad:

De school is gebouwd in 1930 als openbare Nutsschool in de zgn. ‘Schrijversbuurt’, voornamelijk ten behoeve van niet-katholieke, van buiten komende, werknemers voor Philips.

+

De school was bedoeld voor basisonderwijs en was de eerste basisschool in Eindhoven welke gecombineerd werd met een kleuterschool. De oorspronkelijke signatuur is herkenbaar aan het opschrift op de gevel.

sociaal, economisch, bestuurlijk, religieus, cultureel etc., verhaal van de plek. • Architectonische betekenis: Representatief voor een bepaalde bouwtrant/type of techniek of werk van een belangrijke architect of kunstenaar

• Context Historische samenhang met andere objecten • Stedenbouwkundige en landschappelijke markering: Herkenbaarheid van stedenbouwkundige ontwikkelingen en landschappelijke patronen

IDEN 2012

Het schoolgebouw is een goed voorbeeld van het oeuvre van de architect P.H.N. Briët van het architectenbureau Hanrath uit Hilversum.

+

De schrijversbuurt is grotendeels gerealiseerd tussen 1922 en 1936. Hanrath is eveneens de architect van een beeldbepalend wooncomplex in de buurt namelijk de woningen aan de Guido Gezellestraat. De bouw van de school houdt verband met het ontstaan van de ‘Schrijversbuurt’. De ‘Schrijversbuurt’, waartoe de school behoort is een van de wijken die op basis van het Uitbreidingsplan na 1920 ontstonden.


+

+/-

9

De gegevens zijn uit NAI achief Rotterdam HANR 1872-1976

1

oranje: ontwerp van arch. bureau Hanrath Scholen zijn omcirkeld. 1. 1938 3de Philips lagere school Pieter Poststraat 2. 1914 2de Nutsschool Schoenmakerstraat gesloopt en vervangen

2

3. 1929 School voor Nationaal Christelijk Ondewijs Galileistraat

3

4. 1926 School lager onderwijs NV Philips Mathildelaan gesloopt

4 5

6

1922 5. Huishoudschool NV Philips gesloopt 1914 6. 1ste Nutsschool Reigerlaan 1-3 1927 Nutskleuterschool Eksterlaan 4

7

7. 1930 1ste Nuts Ulo school Oranjesstraat 2A

8

8. 1929 3de lagere Nutsschool Akkerstraat 30 9. 1930 Christelijk Nationale school Leenderweg

9

10


vernoemd zijn nog: 1920 Kleuterschool Apeldoornstraat 1928 L.O. school Philips Ver. van Onderwijs en Volksontwikkeling 1929 Openluchtschool Woensel N.V.Philips ondergrond: Histor. Morfologische kaarten Eindhoven 1941 en 1970 (grijs) door: Nico Arts, TU/e

IDEN 2012

4. Gegevens Architecten J.W. Hanrath (1867-1932) & P.H.N. Briët (1894-1978) “ Op het gebied van landhuisbouw heeft Hanrath aan het begin van de 20e eeuw baanbrekend werk verricht. Hij werd gezien als een toonaangevend architect en inspireerde velen. De ontwikkeling in de bouwkunst zette zich echter verder voort, waardoor zijn werk uiteindelijk als weinig vernieuwend werd beschouwd. Op dat moment kwam hij ook in de schaduw te staan van dorpsgenoot W.M. Dudok hetgeen geen positief effect had op Hanrath’s naamsbekendheid. Daarnaast is hij het verlies van zijn zoon nooit te boven gekomen en heeft hij te weinig initiatief genomen op het vlak van het schrijven van architectuurtheorieën en dergelijke. Het motto van Hanrath was dan ook „geen woorden maar daden” en dat is voor de bekendheid van zijn naam, in combinatie met de voorgenoemde factoren, van doorslaggevende betekenis geweest. Helaas verdween Hanrath’s naam langzaam uit beeld en raakte in de vergetelheid.” 1 Foto van J.W. Hanrath Collectie: C.J. Zantvoort-Hanrath Bron: Foto titelpagina: Masterproef... door S. van der Zweth 1

Het bovenstaande citaat is het slotwoord uit de bibliografie van Hanrath door Stefanie van der Zweth. Het geeft de verklaring van de vraag waarom een architect, die zoveel gebouwd heeft, zo weinig beschreven en bekend is. Deze bibliografie samen met het verhaal van Meyltje van Aalst “Wij hebben met Hanrath een huis gebouwd”2 en “J.W. Hanrath” door Ir. Joh.G.Robbers 3 geven een goede indruk van het leven van Hanrath en vooral zijn ontwerpen in en rond Hilversum. Het architectenbureau Hanrath heeft een grote hoeveelheid gebouwen in Eindhoven gerealiseerd. In de overzichtskaart van Eindhoven op de bladzijde hiernaast is dit in beeld gebracht. Het archieven van het NAI in Rotterdam geeft bij een selectie op ‘Eindhoven, Tongelre en Woensel zo’n 50 plannen weer. Het is verrassend dat een architectenbureau gevestigd in Hilversum deze uitgebreide opdrachtenportefeuille in Eindhoven verwerft. “ De Hilversumse architect J.W Hanrath greep voor zijn rijke landhuisontwerpen vooral terug op het (Hollands) classisisme.” 4 Het eerste Landhuis in Eindhoven is Villa de Laak aan de Parklaan 99. Dit is voor F.A. Philips in 1905 ontworpen. De historiserende architectuur slaat erg aan bij Philips, met als vervolg dat Hanrath zo’n 125 woningen in dezelfde wijk kan realiseren. Zoals in het memoriam door P.H.M Briët geschreven, speelt het ‘inlevende’ karakter van Hanrath ook een grote rol bij de architectenkeuze. “ Typeerend is dan ook wel dat men van degenen voor wie hij bouwde nooit hoort: “Hanrath heeft voor ons een huis gebouwd”, maar steeds: “Wij hebben een met Hanrath huis gebouwd”.” 5

De laatste opdracht van het architectenbureau Hanrath in Eindhoven wordt rond 1950 door Ir.P.H.N. Briët ontworpen. Dit zijn woningen in opdracht van Foto van Ir.P.H.N. Briët uit familie collectie Bron: Antoinette Briët

J.W. HANRATH (1867-1932) Masterproef voorgelegd aan de Faculteit Letteren en Wijsbegeerte door Stefanie van der Zweth, blz 146 http:// lib.urgente.be

1

HHT-EP 2006/3 door Meyle van Aalst, blz 101 t/m 116 www.albertusperk.nl 3 LIV. Elsevier geïllustreerd maandtijdschrift No. 9 1917 blz.161-174 2

4

Bouwstijlen in Nederland 1040-1940 door Roland Blijdenstijn & Ronald Stenvert blz.126

5

Bouwkundig Weekblad Architectura 1932 n0 30: In Memoriam J.W. Hanrath door Ir. P.N.H. Briët blz.267

IDEN 2012


11

Foto links: D’Olijftak Rossinilaan 4 Hilversum Woonhuis en werkplek van J.W. Hanrath Bron: http://www.tgooi.info/ architect/rossinilaan4.php

Afbeelding: aquarel D’Olijftak’ door J.W. Hanrath Hilversum, 1903-1904 Collectie: C.J. Zantvoort-Hanrath Bron: blz 175: Masterproef... door S. van der Zweth

Stempel Ir. P.H.N. Briët Brief aan Antoinette Briët Bron: Briët familie collectie

12


IDEN 2012

NV Philips in het zuiden van Eindhoven aan de Pasteurlaan, Boerhavelaan en de Matthyssenlaan. “ Biografische notitie 1 Johan Wilhelm Hanrath wordt in 1867 in Amsterdam geboren. Hij werkt in zijn jonge jaren als timmerman en ontdekt het plezier in het bouwen en tekenen. Opleidingen maakt hij niet af; hij leert het vak van architect in de praktijk bij Ludwig Hoffmann in Berlijn. Hanrath vestigt zich in 1893 in Hilversum. Tot zijn belangrijkste werken behoren landhuizen, villa’s en schoolgebouwen door heel Nederland met een nadruk op het Gooi. In zijn villa ‘De Eersteling’ in Bloemendaal (1893) is de invloed van Duitse vakwerkbouw duidelijk zichtbaar. Zijn latere werk vertoont verwantschap met het werk van H.P. Berlage en K.P.C. de Bazel. Hij past in zijn gebouwen diverse, ook historiserende, stijlkenmerken toe. Hanrath heeft een belangrijk aandeel in de bouw van het Philipsdorp in Eindhoven aan het begin van de 20e eeuw. Met de oprichting van de gloeilampenfabriek Philips en Co. in 1891 stijgt de vraag naar arbeiderswoningen en villa’s voor leidinggevenden in Eindhoven exponentieel. De familie Philips neemt het initiatief tot de bouw van de arbeiderswijk Philipsdorp. Om beter gesitueerden te trekken start Philips in 1910 met de bouw van Villapark Tongelre, waar onder andere leden van de Raad van Bestuur riante huisvesting kunnen vinden. J.W. Hanrath is één van de ontwerpers. Van zijn hand is onder meer de statige villa ‘De Laak’ aan de Parklaan in Eindhoven (1906 – 1907), de woning van Philipsdirecteur Anton Philips. De villa heeft een symmetrische voorgevel met details, die op de klassieke oudheid zijn geïnspireerd, zoals pilasters, timpanen en natuurstenen decoraties. De parkachtige tuin met verschillende dienstwoningen en een oranjerie is door tuinarchitect L.A. Springer ontworpen. Villa ‘De Laak’ heeft inmiddels de status van rijksmonument. Ook de lagere school met hoofdonderwijzerswoning aan de Reigerlaan in Eindhoven (1914) is tot rijksmonument verklaard. Hanrath gaat in 1927 een associatie aan met P.H.N. Briët. Paul Henri Nicolaas Briët (1894 - 1978) heeft met lof het examen voor bouwkundig ingenieur afgelegd aan de Technische Hogeschool in Delft. Na een dienstverband bij de Nederlandse Spoorwegen en een samenwerking met architect C.B. Posthumus Meyes volgt in 1927 de associatie met Hanrath. Johan Hanrath overlijdt echter in 1932, waarna Briët zijn beroep alleen voortzet. Zijn oeuvre bestaat vooral uit woonhuizen en villa’s, verbouwingen van werken van Hanrath en restauraties. Het omvangrijke archief van Hanrath en Briët is in drie periodes onder te verdelen: de periode, dat Hanrath als zelfstandig architect werkte; de periode dat Hanrath en Briët samenwerkten; en materiaal uit de tijd na het overlijden van Hanrath, waarin Briët alleen werkte.”

De bovenstaande biografische notitie van het Nai vergeet echter te melden dat Hanrath vanaf 1925 tot 1928 samenwerkte met zijn zoon Ir. J.D. Hanrath (Jan), wiens veel te vroegtijdige dood den vader zóó aangreep, dat hij na dien tijd niet meer in staat was om te werken. De gebouwen, welke de laatste jaren door het architectenbureau Hanrath zijn gemaakt, waren dan ook niet meer van hem, doch van zijn lateren compagnon, Ir. Briët.2

Paul Briët is in 1927 de samenwerking begonnen en zal in juli 1932 na het overleiden van Hanrath zelf het architectenbureau overnemen. De School in de Akkerstraat is vermoedelijk geheel van zijn hand. In 1937 is en de stempel van d’Olijftak niet meer op de tekeningen van de Akkerstraat te zien, maar later is er een aanpassing op het stempel en op de enveloppe (zie afbeelding hiernaast). Tot 1937 is de post nog gericht aan de Rossinilaan 4, het kantoor en privewoonhuis van Hanrath, D’Olijftak. Het pand dat aan de Wagnerlaan 5 in 1936 is gebouwd (funda) was het woonhuis en werkplek van Paul Briët. Wanneer de “voortzetting van architectenbureau Hanrath” hierheen verhuisde is niet helemaal duidelijk. Over Ir.P.H.N. Briët is niet veel geschreven, wel schreef híj over Hanrath.

Stempel J.W. Hanrath Bron: tekeningen NAI

1

J.W. Hanrath (1867-1932) & P.H.N. Briët (1894-1978) archief 1872-1976 Nederlands Architectuurinstituut 1993, 2003, 2007 door: V. van der Sman, J. de Vos, H.Gelton blz. 2

PLAATSELIJK NIEUWS HILVERSUM, 4 Juli 1932. J. W. HANRATH † 04-07-1932, Dag “De Gooi- en Eemlander : nieuws- en advertentieblad”. zie bijlage B1 2

IDEN 2012


13

Reigerlaan 3 Eindhoven 1915 1ste Nutsschool en woning voor schoolhoofd ontworpen door J.W. & J.D. Hanrath Bron: Eindhoven in beeld nr 8842 De ramen hebben hier nog een duidelijke vertikale werking

Akkerstraat 30 Eindhoven 3de Nutsschool 1928 ontwerp van Ir.P.H.N. Briët Bron: Eindhoven in beeld nr. 209 foto gemaakt 1930 De ramen zijn breder en door de betonnen en houten banden wordt de werking horizontaler. De dakkappelen hebben een platdak met wit boeiboord om het horizontale effect te versterken. De schoorsteen is niet meer een deel van het dak, maar vormt met het trappenhuis een eigen element. Dit maakt het ontwerp expressionistisch.

Oranjestraat 2A Eindhoven 1ste Nuts Ulo School 1930 ontwerp van Ir.P.H.N. Briët Bron: http://www.q-bedrijfslocaties.nl/aanbod-bedrijfslocaties/pand/808/oranjestraat-2a De ramen op de verdieping zijn één geheel. zo ook de lange dakkappel. De horizontale werking wordt hierdoor nog sterker.

14


IDEN 2012

“ Zijn partner P.H.N. Briët zag in hem een groot voorbeeld, want hij bleef altijd vriendelijk zelfs als hij kritiek had. „Het schoonste in den mensch wist gij steeds te vinden.”(blz. 26) Zoals partner Briët het mooi zei: „Aanvankelijk door hem, later met hem, tenslotte zonder hem is de slinger der ontwikkeling doorgeslagen.” (blz.28) Volgens P.H.N. Briët was hij door deze subtiliteit een meester in het misleiden van de symmetrie. Hanrath vond een praktische indeling dus belangrijker dan volledige symmetrie. ”(blz. 48) 1

Paul Briët zette met success het kantoor van Hanrath voort en was één van diegenen die voldeed aan de vraag naar de gebouwen in zijn stijl. 2 Alle ontwerpen zijn herkenbaar door hun kloeke kappen met forse dakoverstekken en door de markante schoorstenen. De stijl van architectenbureau Hanrath is in de beginperiode vooral nieuw historiserend waarin Duitse, Amerikaanse en Engelse invloeden zichtbaar zijn. Hij wordt vaak in een adem genoemd met K.P.C. de Bazel, waarmee hij ook bevriend was. Deze is meer te plaatsen bij het rationalisme van Berlage. Zo had het rationalisme ook invloed in Hanraths ontwerpen al was hij minder streng hierin. Toch zijn vooral ook in de scholen de invloed van het expressionisme te vinden. Het raamkader in de gevel van de school aan de Akkerstraat, die in de school aan de Oranjestraat op de verdieping geheel samen smelt tot een horizontaal accent en het schoon metselwerk in het gymlokaal, Hilversums formaat met diepe lint- en volle stootvoeg, is zeer vergelijkbaar met het expressionisme van Dudock. De raampartijen krijgen een breed bovenraam en een kleiner terugliggend onderraam. Dit thema is in de school aan de Akkerstraat op de begane grond toegepast en komt bij alle volgende scholen terug. Vooral de school aan de Leenderweg lijkt erg op die aan de Akkerstraat. De raamdelen bestaan niet altijd uit een combinatie van houten kozijnen boven en stalen kozijnen onder. Bij de school in de Oranjestraat is het geheel in staal en zijn er geen betonbanden tussen onder- en bovenraam. In het NAI archief in Rotterdam is te zien dat hij ongeveer evenveel plannen heeft gemaakt als Hanrath in de periode daarvoor. Aanvullende biografische notitie Paul Henri Nicolaas Briët geboren in Nunspeet, 23 januari 1894 - overleden Hilversum, 17 februari 1978. Hij was de zoon van kunstschilder Arthur Briët. Paul Briët is op 14 augustus 1919 in Den Haag getrouwd met Johanna Jacoba Roodenburg. Zij kregen drie kinderen: Arthur Henri Christiaan (Utrecht, 27 mei 1920), Leendert Nicolaas (Utrecht, 29 april 1922) en Anna Petronella Maria (Loosduinen, 30 november 1925). Hun zoon Arthur Henri Christiaan was de vader van de beeldhouwster Antoinette Briët.3 Zijn kleindochter Antoinette Briët woont en werkt in Eindhoven. Haar eerste kunstwerk voor de gemeente is de Olifant 1978 en staat in het Hof van Eden. vlak achter de school die één van de eerste ontwerpen van haar grootvader is. “Olifant” bronzen beeld in Hof van Eden van Antoinette Briët bron: Wikipedia

J.W. HANRATH (1867-1932) Masterproef voorgelegd aan de Faculteit Letteren en Wijsbegeerte

1

door Stefanie van der Zweth, blz 146 http:// lib.urgente.be 2

HHT-EP 2006/3 “Wij hebben met Hanrath een huis gebouwd” door Meyle van Aalst, blz. 112 www.albertusperk.nl

http://nl.wikipedia.org/wiki/Paul_Briët

3

IDEN 2012


15

Historische Morfologische kaarten van Eindhoven door: Nico Arts, archeoloog en TU/e afdeling stedenbouw. Bron: Gemeente Eindhoven

Hmk Eindhoven

1899

Hmk Eindhoven

1835-1899

Hmk Eindhoven

1921

Hmk Eindhoven

1899-1921

Hmk Eindhoven

1941

Hmk Eindhoven

1921-1941

Hmk Eindhoven

1961

Hmk Eindhoven

1941-1961

Hmk Eindhoven

1970

Hmk Eindhoven

1961-1970

16


Uiterst links zijn de staten met bebouwing van een bepaald jaar te zien, daarnaast zijn de gebouwde panden in rood aangegeven die binnen een periode zijn gebouwd.

IDEN 2012

5.1 Stedenbouwkundige kaders Kaart rechts delen uit ‘Quarta pars Brabantae cujus caput Sylvaducis. 1645 Willibordus vander Burght. Bron: RHCe

Kaart uiterst rechts uit 1560 Bron: Eindhoven in Beeld 426

5.1.1 Historische Ontwikkelingen De Historische Morfologische kaarten (HMk) van Eindhoven, die door Nico Arts, archeoloog van de gemeente Eindhoven in samenwerking met de TU/e zijn gemaakt, geven een goed beeld van de groei van de stad. De afbeeldingen op de bladzijde hiernaast is ingezoomd op de Akkerstraat en zijn omgeving. Hierdoor is goed te zien hoe de wijk zich heeft ontwikkeld. De stad Eindhoven kreeg in 1232 stadsrechten. De stad had een marktfunctie tussen de dorpen Gestel, Stratum, Strijp, Tongelre en Woensel.1 De weg naar Gestel, de huidige Hoogstraat en de huidige Gestelseweg zijn al op de kaart uit 1560 aangegeven. De Gestelseweg is nog een landweg zonder bebouwing. De bebouwing hieraan ontstond pas in 1899. Aan de uitvalswegen ontstond de lintbebouwing die zeer typerend is voor veel Brabantse dorpen en steden. De straten Kleine Berg en Grote Berg komen vanuit het centrum samen in de Hoogstraat. De Gestelseweg met direct daaraan de Ploegstraat was hiervan, vanaf het centrum gezien, de eerste zijstraat. De ontwikkeling van de Ploegstraat vond eerder plaats dan die van de Gestelsestraat. De woningen aan de Ploegstraat (ontstaan tussen 1835-1899) waren tot ca. 1969 de buren van de Nutsschool aan de Akkerstraat. In het ontwerp voor de school en vooral bij de uitbreiding in 1937 heeft deze bebouwing een rol gespeeld in de ontwerpkeuzes (zie ontwerpvarianten in de bijlage blz. B2). In de periode tussen 1921 en 1941 is het grootste deel van de woningen rond de school gebouwd. Men sprak toen van ‘Nieuw Gestel’. In het volgende hoofdstuk wordt hier dieper op ingegaan. De belangrijkste oorzaak voor de wijkuitbreiding is de komst van Philips in 1891. De bebouwing aan het Guido Gezelleplein zijn bijv. door Philips gerealiseerd. Door de industrialisatie kwamen er meer mensen van buiten de (katholieke) regio. Veel scholen in Eindhoven werden door Philips opgericht, of financieel ondersteund. Het bouwen van nieuwe ‘Nutsscholen’ was

http://www.monumenten.nl/regionaal/gemeentelijke-informatie/gemeente/eindhoven

1

IDEN 2012


17

uiterst links: foto van de H. Hart kerk opname: 1933 door: A.V. Haaren, Eindhoven fotograaf van streekarchief Zuid-Oost Brabant regnr. 65590 bron: archief RHCe De kerk is duidelijk gericht op de Gestelsestraat.

links: prentbriefkaart Gestel Ploegstraat 1 Rijksmonument Heilige Hart van Jezus kerk. opname, fotograaf:onbekend bron: AVR RHCe 0227125 De wonigen in de Ploegstraat worden rond 1969 gesloopt. 1944 RAF luchtfoto bron: watwaswaar 1-0-0

1969 FASERINGSKAART Gemeente Eindhoven afd. SO. bron: archief RHCe De toegevoegde jaartallen corresponderen met aanvraag bouwvergunning 1

18


IDEN 2012

van belang als tegenhang van het hoofdzakelijk katholiek onderwijs. . In 1947 is de Academie voor Industriële Vormgeving Eindhoven (AIVE) opgericht. De Academie kreeg huisvesting net aan de andere zijde van de Dommel. In 1956 start de TU/e met het onderwijs in Eindhoven. Het voorgaande geeft globaal aan hoe de stad Eindhoven is gegroeid tot Brainport. De invloed van de tijd op de locatie aan de Akkerstraat is als volgt: 1930-1931: De Heilig Hart van Jezuskerk in de Ploegstraat is ontworpen door Dom. P. Bellot, H.C. van de Leur (bron: MIP). De bouwaanvraag wordt in 19291 ingediend. In hetzelfde jaar wordt de bouwaanvraag van de Nutsschool aan de Akkerstraat ingediend. De kerk en de school zijn gelijktijdig ontwikkeld en de woningen aan de Ploegstraat ertussen zijn opgenomen in de ontwerpen. Zelfs bij de uitbreiding van de school in 1937 met een sportlokaal wordt bij het uiteindelijke ontwerp rekening gehouden met de blinde zijgevels aan de Ploegstraatzijde. (zie hiervoor tekeningen op blz 2 en foto blz. 18) De ontwikkeling in de wijk is al in volle gang. De bouwaanvraag van het Guido Gezellestraat wordt in 19281 ingediend. Dit is ook door het architectenbureau van J. W. Hanrath ontworpen. De oneven nummers van de Akkerstraat aan de overzijde van de school stammen ook uit deze tijd. De woningen naast de school aan de Akkerstraat (nr 4-28) zijn aangevraagd in 19351. Hierdoor is de oostgevel met het trappenhuis grotendeels uit het zicht verdwenen. In 1969 wordt er door de gemeente Eindhoven de staat van de bebouwing vast gelegd (zie faseringskaart blz. 18). Hierin is duidelijk te zien dat de woningen aan de Ploegstraat tussen school en kerk afgeschreven zijn en plaats maken voor de nieuwe sporthal waarvan de bouwaanvraag in hetzelfde jaar is ingediend. Op de stedenbouwkundige schets hieronder is te zien hoe de hal één lijn vormt met de voorgevel van de pastorie Ploegstraat 5. Het is een schets voor de opzet van de huidige hof van Eden dat in 1993 gerealiseerd werd. 1990 inrichtingsvoorstel voor “Hof van Eden” Gemeente Eindhoven afd. st. bron: archief RHCe

De school werdt in 1990 aan de achterzijde uitgebreid met 4 lokalen. Hierdoor is het zicht vanuit de Hof van Eden op de oude gevel grotendeels verdwenen.

Bron: Bouwvergunningen in de Gemeente Eindhoven ná 1920.

1

De bibliotheek van EINDHOVEN-IN-BEELD.nl

IDEN 2012


19

Gestreefd wordt naar een opwaardering van de groene ruimte in de stedelijke gebieden. Er wordt voorts ingespeeld op de toenemende behoefte om de natuur sterker te laten doorklinken in het ruimtelijke beleid. Gestreefd wordt naar een stad met een hoogwaardig groen woon- en werkklimaat.

Info.: gedeeltelijk goedgekeurd bestemmingsplan Gestel binnen de ring 2007 Gemeente Eindhoven (blz. 14, 25, 26 en 38) Bron: Gemeente Eindhoven

Bodemverontreiniging 2007

Locatie Akkerstraat Quickscan ORMV 20-12-2011 Bron: Gemeente Eindhoven Rood is het gedeelte dat in deze rapportage wordt onderzocht, de andere delen maken geen onderdeel uit van het gemeentelijke monument.

20


IDEN 2012

5.1.2 Historie en gemeentelijke besluitvorming De gemeente Eindhoven geeft, in gedeeltelijk goedgekeurd bestemmingsplan Gestel binnen de Ring 2007, een goed overzicht over het onstaan van de Schrijversbuurt. Gedeeltes van dit bestemmingsplan zijn in onderstaande te lezen. “ Schrijversbuurt 1

1928-1931 NAI Rotterdam HANR: t349, d304

De buurt ligt ingeklemd tussen de Ring, de Boutenslaan in het zuidwesten en de binnenring, de Edenstraat, in het noordoosten. De gehele zuidoostrand van de wijk is sterk gericht op het daar gelegen Dommelplantsoen dat tevens plaats biedt aan het Van Maerlantlyceum. Hoewel de Helmerslaan ooit als onderdeel van de binnenring is gedacht, is van een hoofdontsluiting nauwelijks sprake omdat de buurt vanuit alle richtingen gemakkelijk te bereiken is. Karakteristiek is de radiale opzet van het oostelijk deel van de buurt dat zijn hoogtepunt vindt in het pleintje met monumentale bomen waar Potgieterstraat, Rodenbachlaan, Helmerslaan en Jacob van Maelantlaan samenkomen. Toen de buurt vanaf eind jaren twintig van de vorige eeuw gebouwd werd sprak men van ‘Nieuw Gestel’. De meeste straatnamen zijn ontleend aan schrijvers uit de Nederlandse letterkunde uit de 19e eeuw. Het grootste deel van de wijk is gebouwd voor 1940. Pas vanaf 1950 is de wijk ten zuiden van de Da Costaweg, Jan Luikenstraat en Helmerslaan, verder afgebouwd. Het gebied ten noorden daarvan is in een gestage stroom van ongeveer 500 woningen gerealiseerd vanaf 1922 tot 1936. Na 1950 werd in 15 jaar tijd de wijk gecompleteerd door de bouw van ongeveer 375 woningen. Pas in de jaren 80 van de vorige eeuw werd de laatste lege plek, aan de Jan van Heelustraat/hoek Da Costaweg, opgevuld met een tiental woningen. De woonbuurt bestaat uit verschillende delen. Vanwege het hoogwaardige esthetische en cultuurhistorische karakter van het stedenbouwkundige- en architectonische concept zijn delen van de buurt aangewezen als monument. Het oudste deel van de buurt is ontworpen door architect G. Geenen en in 1922 gerealiseerd als een complex van 44 woningen aan de Huygenslaan, de Gestelsestraat en de Da Costaweg. Het zijn robuuste woningen in blokjes van drie of vier bestaande uit twee lagen met een kap, opgetrokken uit rode baksteen. De woningen rond het Guido Gezelleplein zijn een ontwerp van de Hilversumse architect J.W. Hanrath die geschaard wordt in de school van Berlage en vooral bekend is geworden vanwege zijn ontwerpen van landhuizen. Dit deel van de buurt bestaat uit forse herenhuizen met verspringende rooilijnen en voortuinen en is aangewezen als monument. Het gedeelte aan de Helmerslaan is een ontwerp van de architect van G. van den Elshout. Het bestaat geheel uit twee- en drielaagse woonblokken met langere gevelwanden onder een plat dak. Door de verspringende onderdelen van de voorgevels en het daarboven gelegen dak met overstek wordt een levendig straatbeeld verkregen. Belangrijk zijn de hier en daar aanwezige terugliggende balkons met opengewerkte baksteen balustrade. Een dergelijke vormgeving, ontworpen volgens de moderne opvattingen van die periode, is vrij bijzonder en het centrale deel van het complex is dan ook aangewezen als gemeentelijk monument. ”

“ Locatie schoolgebouw Akkerstraat 2 De voormalige school aan de Akkerstraat wordt verkocht ten behoeve van de ontwikkeling van (senioren)woningen. Daarbij is uitgangspunt dat een deel van het karakteristieke gebouw blijft behouden. Voor de locatie is een uit te werken woonbestemming opgenomen waarin de volgende stedenbouwkundige kaders zijn meegegeven voor de transformatie van school naar wonen: 1. het schoolgebouw dient inclusief het oude gymnastieklokaal aan de Ploegstraat behoudente blijven; 2. het schoolplein aan de Akkerstraat blijft in zijn geheel onbebouwd, de aanwezige bomen blijven staan; t.z.t. zal (in overleg met de buurt) een inrichtingsplan gemaakt worden 3. speelmogelijkheden voor de kinderen uit de buurt worden ingepast in combinatie met groenvoorzieningen voor de bewoners van het herontwikkelde schoolgebouw;

IDEN 2012

1

gedeeltelijk goedgekeurd bestemmingsplan Gestel binnen de Ring 2007 Gemeente Eindhoven hoofdstuk 2.3 De Buurten 2.3.1. blz. 14

2

gedeeltelijk goedgekeurd bestemmingsplan Gestel binnen de Ring 2007 Gemeente Eindhoven hoofdstuk 2.3 De Buurten 2.4.3. blz. 18


21

gedeelte van de plankaart Gestel binnen de ring 2007 bron: Gemeente Eindhoven

Informatiekaart uit gedeeltelijk goedgekeurd bestemmingsplan Gestel binnen de ring 2007 Gemeente Eindhoven (blz. 23) Bron: A. de Bie Gemeente Eindhoven

22


IDEN 2012

4. de kavels 4381 en 4380 mogen nieuw bebouwd worden tot op de nieuwe kavelgrenzen, met een maximale (nok)hoogte van 10 meter; 5. zowel grondgebonden woningen als appartementen (tbv senioren) zijn mogelijke functies; 6. het parkeren dient op eigen terrein opgelost te worden; een deel van de bestaande parkeerplaats aan het plantsoentje (Hof van Eden) mag bebouwd worden indien het parkeren anderszins goed wordt opgelost binnen het nieuwe ontwerp. ”

“ Archeologie 1 In 1999 zijn het Archeologisch Beleidsplan en de Archeologische Verwachtingskaart van de gemeente Eindhoven vastgesteld. De gemeentelijke Archeologische Verwachtingskaart is actueler en gedetailleerder dan de rijks- en provinciale kaarten. Het beleid van de gemeente Eindhoven is uit te gaan van de gemeentelijke verwachtingskaart. Alle terreinen die op deze kaart zijn opgenomen hebben een hoge archeologische verwachtingswaarde. Volgens de Archeologische Monumentenkaart van het rijk liggen binnen het plangebied geenbekende behoudenswaardige archeologische terreinen. Op de Indicatieve Kaart van Archeologische Waarden van het rijk en de Cultuurhistorische Waardenkaart van de provincie NoordBrabant is het plangebied Gestel binnen de Ring niet in kaart gebracht, wat zoals hierboven al vermeld is, voor de meeste stads- en dorpskernen geldt. De gemeentelijke kaart kent wel een verwachtingsgebied binnen het plangebied, namelijk A22, Hoogstraat. De Hoogstraat, die deels door het plangebied loopt, is een middeleeuwse toegangsroute naar Eindhoven. Aan weerszijden van deze straat kunnen zich laatmiddeleeuwse bewoningssporen bevinden. Het Archeologisch Verwachtingsgebied ‘A22, Hoogstraat’ is opgenomen op de plankaart. Door middel van een dubbelbestemming met bijbehorend aanlegvergunningvereiste in de voorschriften, worden de potentiële archeologische waarden beschermd.”

“ Monumenten 2 De monumenten en bijbehorende gronden worden op de plankaart voorzien van hetzij de aanduiding “rijksmonument”, hetzij de aanduiding “gemeentelijk monument”. Terzake is de Monumentenwet en/of de gemeentelijke monumentenverordening, alsmede de terzake aangescherpte regeling van de Woningwet van toepassing. Naast panden met een monumentenstatus zijn er in het plangebied enige panden met cultuurhistorische waarden (die ook in de MIP inventarisatie voorkomen) en die geen monument zijn, maar wel nadere bescherming verdienen. Het gaat hierbij om een kerkgebouw aan de Camphuysenstraat 4 en een school (onderdeel ensemble met kerk) aan de Akkerstraat 30. Voor dit laatste pand is monumentenstatus aangevraagd. Deze panden worden beschermd via een aanlegvergunningenstelsel. Een rij woningen aan de Hoogstraat 38-44, die voorheen ook tot deze categorie behoorde, heeft inmiddels de status van monument verkregen.”

Samenvattend: Het schoolgebouw aan de Akkerstraat 30 heeft in 2008 de status van gemeentelijk monument gekregen. Zie hiervoor de door de gemeente gemaakte “Beschrijving en Matrix waardestelling Akkerstraat 30” in hoofdstuk 3.3. Op en rond de locatie van de school wordt er niet verwacht dat er bij graafwerkzaamheden bijzondere archeologische objecten gevonden zullen worden.

IDEN 2012

1

gedeeltelijk goedgekeurd bestemmingsplan Gestel binnen de Ring 2007 Gemeente Eindhoven hoofdstuk 3.3 Cultuurhistorisch waarden 3.3.3. blz. 22

2

gedeeltelijk goedgekeurd bestemmingsplan Gestel binnen de Ring 2007 Gemeente Eindhoven hoofdstuk 3.3 Cultuurhistorisch waarden 3.3.4. blz. 22


23

5.2 Bouwkundige kaders 5.2.1 Historie van de 3 de Nutsschool Eindhoven Voortraject De stormachtige groei van Eindhoven leidt ook tot een groeiende behoefte aan lagere scholen. Naast de rooms-katholieke scholen is er behoefte aan neutrale scholen. Daartoe werd in 1875 het departement Eindhoven der Maatschappij tot Nut van ‘t Algemeen opgericht. ’Het doel van de notabelen was het beheren van een neutrale school, want dat was de enige mogelijkheid om te ontkomen aan de Rooms-Katholieke invloed op het plaatselijk onderwijs (de toenemende macht van de rooms-katholieken in de zuidelijke provincies uitte zich op allerlei maatschappelijke terreinen; de schoolstrijd was hier een prominent voorbeeld van). De Protestantse en Joodse minderheden werden weliswaar getolereerd, maar het werd hen niet gemakkelijk gemaakt.’1 Een eerste nutschool wordt gebouwd op de Grote Berg. Deze wordt in 1914 vervangen door een nieuwe school aan de Reigerlaan, waarna er een 2e nutschool in Woensel wordt opgericht. Architect van beide scholen is Hanrath, een vriend van Anton Philips.2 Als de voortgaande leerlingengroei een derde school noodzakelijk maakt krijgt hij op 7 juni 1929 wederom de opdracht om die te ontwerpen. In de opdracht wordt een kritische noot geplaatst bij de problemen bij de bouw van de school in Woensel, maar wordt toch vanwege de oude band het bureau het voordeel van de twijfel gegeven. Op dat moment is de locatie nog niet bekend, maar met bestek en tekeningen wordt al aangevangen. Als op 19 december 1929 zelfs de bouwaanvraag wordt ingediend is er nog geen politieke overeenstemming daarover. Dhr. Fetter raadslid en tevens bestuurslid van het nutschoolbestuur, houdt voet bij stuk met het argument dat het zoeken naar een andere locatie te veel tijd zal kosten, terwijl er een wachtlijst is van 100 leerlingen en de school daarom in september 1930 gereed moet zijn.3 Uiteindelijk wordt toch met de keuze van het terrein op de hoek Akkerstraat-Ploegstraat ingestemd. Bij de school wordt in eerste instantie geen kleuterschool gerealiseerd. De lokalen zijn berekend op 48 leerlingen4.

Bestek Het bestek van de school is gedateerd op 14 december 1929. Het geheel wordt opgebouwd uit baksteen van de ‘ 1ste soort van de Waal of daarmee in kwaliteit gelijk staanden Brabantschen steen’, die f.35,- per 1000 stenen kosten, in Vlaams verband vermetseld. Voor de plint worden plintklinkers voorgeschreven. Verder houten kozijnen met stalen ramen van dr. H. de Kok uit Hilversum, dakbedekking 1

125 jaar nutsscholen. zie bijlage blz. B3

2

P.175 Dirk Roosenburg door Dorine van Hoogstraten: uitgeverij 010 Rotterdam 2005

3

algemeen Handelschblad 01 januari 1930. zie bijlage blz. B4

4

Brief Hanrath aan Dr. P.G. Cath d.d. 6 december 1929. d451, d652. Zie bijlage blz. B4

24


IDEN 2012

met 1ste soort blauwe Hollandsche pannen (geen verbeterde). De school wordt grotendeels voorzien van houten vloeren, waarvan de planken worden opgelegd op stroken kurk van 1cm. dikte voor de demping van het geluid. Tussen de vloeren en plafonds van de lokalen wordt tevens ‘stijf gestopt droog zeegras’, tegen gehorigheid aangebracht. De vloeren van de gangen en sanitaire ruimtes worden voorzien van terazzovloeren; eenvoudig gezaaid, voorzien van donkere randen en plinten. Vensterbanken van gewapend granito, keramische hardverglaasde raamdorpels en deurdorpels van hardsteen (Petit granit de l’Ourthe). De in het bestek opgenomen Slojdzolder, de voorloper van ons handarbeidlokaal, dient apart te worden geprijsd, waarschijnlijk omdat het een latere toevoeging is aan het programma van eisen, die niet in het oorspronkelijke budget was opgenomen. Alle houtwerken daar (een substantieel deel van de ruimte) worden 2 maal gebeitst ‘met prima oliebeits in op te geven kleuren’ en daarna eenmaal afgelakt met French polish. Ook de vier-paneelsdeuren (Holland-deuren van de N.V. Hollandsche Deurenfabriek C. Bruijnzeel & Zonen te Zaandam) worden transparant gebeitst gezien de aandacht die wordt besteed aan de richting van de nerf van de panelen. Waar het gaat om kleuren wordt alleen aangegeven dat het stucadoorswerk helder wit overgepleisterd wordt en dat ‘elk vertrek in eigen kleurcombinatie volgens nadere opgave’ zal worden geschilderd.

Aanbesteding Voor de aanbesteding worden vier aannemers uitgenodigd, v.d.Nieuwenhof & Strijbosch uit Helmond, de Gebroeders van Heeswijk uit Best, de Gebroeders Struijken uit Tilburg en de Gebroeders van Straten uit Eindhoven. Van Straten wint de aanbesteding voor een bedrag van f. 62929,25, waarmee het bedrijf ongeveer f.1600,- lager uitkomt dan de één na laagste aanbieder. Elektra wordt uitgevoerd door Helmak uit Helmond en de C.V. installatie wordt uitbesteed aan N.V. Burgers verwarmingsindustrie Eindhoven. In een brief aan Briët wordt geschreven dat er gebruikt zal worden gemaakt van Argenta lampen en kelkjes. De prijs die Helmak heeft ingediend bedraagt ongeveer de helft van de prijs die de anderen hebben opgegeven. Dit verleidt de architect tot de verzuchting: ‘De andere 3 Heeren zyn abnormaal hoog in prys, en, hoewel zulks niet te bewyzen is, kryg ik den indruk, dat genoemde Heeren de hoofden byeen hebben gestoken.’1 De aanbesteding vindt plaats op 18 februari 1930, de schriftelijke gunning op 14 maart en start bouw een dag daarna. Als maximale bouwtijd wordt aangehouden 6 maanden (!) vermeerderd met het aantal dagen onwerkbaar weer. Het definitief afschilderen van de kozijnen mag plaatsvinden ‘in de groote vacantie van 1931’. Op 29 augustus, 5½ maand na start bouw, wordt de financiële stand van zaken opgemaakt. Het krediet voor de bouw van de school is vastgesteld op f.66000,-. Naast de bouwkundige aanneemsom wordt f.445,- gereserveerd voor elektra en f.3950,- voor centrale verwarming. Met verrekening van minderwerk en toevoe1

IDEN 2012

Brief Hanrath aan Dr. Cath. zie bijlage blz. B4


25

ging van leges blijft er f.375,- over voor de tuinaanleg. Briët vraagt zijn opzichter één of andere tuinman te regelen Het eerder gedane voorstel van tuinarchitect D.F. Tersteeg uit Naarden zal waarschijnlijk te duur zijn geweest, waarmee de tuinaanleg de sluitpost van de begroting is geworden. De lessen kunnen 18 september starten en de officiële opening van de school vindt plaats op maandag 22 september in aanwezigheid van schoolbestuur en notabelen.1 Bij deze gelegenheid wordt de school een elektrische klok aangeboden. Uit de uiteindelijke eindafrekening van de bouw van de school blijkt dat er een ‘meerderwerk’ is van f.107,03 , op de eigenlijke bouwkosten. Hierin wordt ook vermeldt dat het honorarium van de architect 6,8% van de bouwkosten is d.w.z. f.4511,56. Opvalt dat de werklonen voor het maken van werktekeningen voor de bouw (f.929,30) zijn opgenomen onder verschotten, naast o.a. reiskosten, lichtdrukkosten, telegraaf- en telegramkosten.

Uitbreiding In 1937 wordt besloten tot uitbreiding van de school met een gymnastieklokaal een extra lokaal (kleuterklas) en daarbij behorend sanitiair. De aanbesteding wordt gewonnen door ‘bouwkundige en taxateur W. Fontijn Jzn.’ uit Tongelre voor een bedrag f.13969,-. Het bestek, gedateerd mei 1937, volgt grotendeels dat van de oorspronkelijke bouw. Voor het plafond van het gymnastieklokaal wordt specifiek het plaatmateriaal ‘Donna Cona’ omschreven, een geperste houtvezelplaat, die tweemaal behandeld wordt met de waterverf ‘Amsteline’. Met betrekking tot werklieden wordt gesteld: ‘Onbekwame, onbescheiden, onwillige werklieden, zoo ook onderbazen en medestanders van den aannemer, welke ongeschikt worden geacht voor het werk, zullen direct op aanvrage van de Directie verwijderd worden’. Andere tijden. Latere uitbreidingen die niet meer door architectenbureau Hanrath zijn getekend zijn de volgende: 1982 Uitbreiding naast voordeur ten behoeve van verwarmingsroosters. Opdrachtgever: Gemeentebedrijven Eindhoven Getekend door: Aanemersbedrijf Gebroeders Huybregts bv, Son 1988 Bouw buitenberging op plein, noodtrappen op dak en intern wanden Opdrachtgever: Gemeentebedrijven Eindhoven Getekend door: Architektenburo van de Kerkhof en de Vries bv, Eindhoven 1990 Bouw uitbreiding aan noordzijde met 4 klaslokalen en toiletgroep Opdrachtgever: Nuts- Montessorischool Akkerstraat, Eindhoven Getekend door: Architektenburo van de Kerkhof en de Vries bv, Eindhoven Deze uitbreidingen zijn aangegeven op de tekening hiernaast. De tekeningen en bouwaanvragen hiervan zijn in te zien bij de gemeente Eindhoven. Hier wordt in deze rapportage niet verder op in gegaan, want deze veranderingen aan het pand heben geen monumentale waarde. Zij mogen verwijderd worden. 1

Zie bijlage blz. B3: Algemeen Handelschblad 01 januari 1930

26


IDEN 2012

5.2.2 Tekeningen Historische opbouw In de bijlage van dit document en hoofdstuk 5.3 zijn de de oorspronkelijke tekeningen van de verschillende bouwaanvragen te zien. Deze hebben onder andere als uitgangspunt gediend om de historisch opbouw van het pand te bepalen. Er zijn 4 fases op de tekeningen aangegeven, de verbouwingen van 1982 en 1988 zijn samengevoegd al zijn deze door verschillende bureau’s uitgevoerd. De zolder is niet getekend aangezien hier na 1929 geen bouwtechnische wijzigingen hebben plaats gevonden. Dit op een glazen scheidingwand na die door de huidige gebruiker is geplaatst. De door MAG Architecten getekende bestaande plattegronden zijn gebruikt als onderleggers van de historische opbouwtekeningen. In hoofdstuk 5.3 zijn de ontwerptekeningen uit 1929 en 1937 opgenomen met daaronder de waardestellingstekening op een onderlegger van de huidige situatie.

begane grond

verdieping

IDEN 2012


27

Tegellambrizering van de hal boven : zwarte tegelrand midden: warmgele tegels met soms een lichtgele tegel, die ook nieuw is aangebracht in ruimte 3 en bij aanrecht in trappenhuis. onder : zwarte terrazzoplint als overgang naar vloer.

Binnendeurkozijn ruimte 8

Kozijn van toilet op zwart hardstenen dorpel met neut. plint is terrazzo als vloer. onder de witte verflaag is zwarte ze zien.(cirkel)

Buitenzijde stalen kozijn op begane grond. Aansluiting op betonlatei. Onder de witte verf is de oorspronkelijke zwarte kleur te zien (cirkel).

28

Onder afbladderende verf van binnendeuren is de oorspronkelijke gebeitste houtkleur zichtbaar.(cirkel) Bij de beschadigde muurdelen in ruimte 5 zijn verschillende kleuren groen zichtbaar

Binnenzijde stalen kozijn met zwarte raamdranger. Gewapend granito vensterbank. Onder de witte verf van de betimmering is een groene kleur te zien (cirkel).


IDEN 2012

5.2.3 Kleurstudie De foto’s geven een indruk van de kleuren die er in het gebouw zijn geweest. Zoals in het bestek beschreven werden de muren wit opgeleverd om later per lokaal een eigen kleur te krijgen. “Waar het gaat om kleuren wordt alleen aangegeven dat het stucadoorswerk helder wit overgepleisterd wordt en dat ‘elk vertrek in eigen kleurcombinatie volgens nadere opgave’ zal worden geschilderd.” Er is in de documentatie van architectenbureau Hanrath geen kleurenlijst gevonden. De deurkozijnen van de toiletten zijn vermoedelijk zwart geweest. De stalen kozijnen in de buitengevel op de begane grond zijn zeker zwart geweest om de terugligging te benadrukken. De houten kozijnen zijn juist licht van kleur om ze te accentueren. Dit is een zeer vaak toegepast thema in de door Briët ontworpen scholen.

Bij de kasten in de lokalen is een veelheid aan kleuren toegepast, op transparant gebeitste ondergrond.

Achter de verwarming van de entree is rode wandverf zichtbaar. Het is een accent achter de verwarming. De rest van de entree is wit en heeft als alle andere ruimtes de terrazzo vensterbank.

Bij de kasten op zolder is een veelheid aan kleuren toegepast, op een transparant gebeitste ondergrond.

IDEN 2012

Achter de verwarming op zolder is de oorspronkelijke transparant gebeitste ondergrond zichtbaar.


29

1. fietsenstallingen en gevel

© F. Domburg

2. ladderraam trappenhuis

2. ramen ruimte 3 BG

4. bovenramen trappenhuis

5. ramen ruimte 3 BG

Geveltekening 1929 noord-oostgevel Bron: Nai t255-t256

Waardestelling noord-oostgevel

30


IDEN 2012

5.3 Bouwtechnische verkenning en waardestelling De bouwtechnische verkenning beperkt zich tot het zichtbare, aangezien het onderzoek tot nu toe niet-destructief is. In een latere fase zal aanvullend onderzoek plaatsvinden. De gemeente Eindhoven heeft al asbestonderzoek gedaan en in de kruipruimte asbest aangetroffen. In hoeverre achter de plafonds bij de dakplaten en spanten nog gebreken aanwezig zijn moet later onderzoek uitwijzen. Onderzoek van de fundering is gezien het nieuwe gebruik met eventueel zwaardere vloeren ook noodzakelijk. In de volgende hoofstukken wordt de huidige situatie weergegeven en de monumentale waarde hiervan vastgelegd. In de bijlage zijn de oorspronkelijke tekeningen en delen uit het bestek ter verduidelijking toegevoegd.

6. raam ruimte 4

5.3.1 Exterieur

NOORD-OOSTGEVEL

Over de pleininrichting is geen documentatie gevonden. Wel is het toegangshek getekend. (bijlage B1) De fietsenstalling (afb.7)staat nu tegen de erfgrens rechts voor de noord-oostgevel en stond oorspronkelijk niet op die plaats (situatietek 1930 blz. 2). Gezien de vreemde verdraaiing van de kolommen zal ze bij de uitbreiding in 1937 hier naar toe verplaatst zijn. De compostie van de noord-oostgevel is zeer waardevol. De zichtbaarheid van de gevel is echter zeer beperkt, door de in 1935 toegevoegde bebouwing aan de Akkerstraat en de fietsenstalling.

7. fietsenstalling

De opbouw van de gevel uit verschillende metselwerkvlakken is goed getroffen. De vlakken ontwikkelen zich van liggend naar staand om tenslotte uit te monden in de verticale schoorsteen. Het lage volume links steekt naar voren uit, is sober en voorzien van een schildkap. Het grootste volume rechts wordt afgedekt met een geknikt schilddak met een flinke overstek. De overgang van metselwerk naar kap wordt gevormd door een reeks ramen met penanten daartussen van plintklinkers in een afwijkende kleur, waardoor het dak zich losmaakt van de onderbouw. Deze ramen lopen overhoeks in de noord-westgevel door. De ladderramen op de begane grond volgen hetzelfde ritme als de ramen erboven en worden voortgezet in het aansluitende trappenhuis. Het thema van de gekoppelde ramen herhaalt zich in de beëindiging van het trappenhuis, hier met een plat dak gecombineerd. De aanbouw van de lokalen rechts uit 1990 heeft geen bijzondere monumentale waarde.

8. trappenhuis

Samenvattend kan worden gesteld dat door de veranderde stedenbouwkundige context de gevel op de begane grond niet meer beeldbepalend is. Vanuit het interieur bezien (afb. 9) is deze waarde nog wel aanwezig. De contouren van het gebouw met de wisselende daklijnen en volumeopbouw zijn dat wel.

IDEN 2012


31

1. pleingevel gymzaal met berging

2. voorgevel hoodfgebouw

©Cato makelaars

geveltekening 1929 zuid-oostgevel

Bron: Nai t255-t256

geveltekening 1937 zuid-oostgevel

Bron: Nai t255-t256

waardestelling zuid-oostgevel

32


IDEN 2012

5.3.1 Exterieur

ZUID-OOSTGEVEL

De zuid-oostgevel is de meest prominente gevel van het bouwwerk. Het oorspronkelijke hoofdgebouw met de entree (afd. 2,3,4) en het later aangebouwde kleuterlokaal met het vrijstaande gymlokaal (afb.1,5) zijn hier zichtbaar.

3. entree

©Cato makelaars

4. entree

5. aanbouw 1937

De geveltekening van 1929 laat een tweedeling zien in een linkerzone met lokalen over twee lagen en een rechterzone met de entree, de schoorsteen het trappenhuis en een vooruitgeschoven lokaal over één laag. Dit rechterdeel bevat de meest plastische volumes en doet qua opbouw denken aan de vormentaal van Dudok. De lokalenvleugel lijkt op de tekening vooral functioneel (veel daglicht) met grote ramen, maar in het perspectief (afb. omslag) is duidelijker te zien dat er getracht is een soort gestrektheid op te roepen door horizontale belijningen. In deze perspectief is ook duidelijk de werking van de schoorsteen en het trappenhuis met het platte dak zichtbaar als koppeling tussen de beide volumes met pannendak. De entree ligt in de luwte in de binnenhoek en heeft een plat dak met grote overstek. De bepalende elementen van de vleugels met de lokalen zijn de grote dakvlakken en de grote ramen. De dakkapellen in de kap zijn ondergeschikt van maat, liggen vrij in het dakvlak met de bovenkant onder de helft van het dakvlak. De linkse dakkapel is kleiner van maat t.g.v. het schuine dak. De in de kopgevel aanwezige dakkapel is origineel maar in deze gevel niet getekend. Op de begane grond bestaan de grote ramen uit witgeschilderde houten kozijnen op een betonnen latei die opgelegd is op vier naar voren uitstekende metselwerkpenanten met daartussen stalen ramen die oorspronkelijk zwart van kleur waren (zie middelste foto blz.14) De penanten zijn uitgevoerd in dezelfde klinkers als de rond het hele gebouw lopende plint in een iets donkerder kleur. De stalen ramen zijn in twee vlakken verdeeld, de houten kozijnen in twee keer acht ruitjes. Hierdoor ontstaat er een horizontale tweedeling die zowel de genoemde gestrektheid als een schaalverkleining tot stand brengt. Dezelfde thematiek komt in gereduceerde vorm terug op de verdieping. De betonnen latei is hier vervangen door een houten dorpel. De onderramen zijn ook van wit geschilderd hout en sluiten op elkaar aan (zonder penanten). De zonwering is van later datum. De in 1937 aangebouwde kleuterklas is op vergelijkbare manier gedetailleerd. Ook het gymnastieklokaal heeft overeenkomende details hoewel hier de ramen minder breed zijn en er afwisselend ramen en deuren in het ondervlak geplaatst zijn. Het verschil in dakhelling is op tekening nadrukkelijker aanwezig dan in werkelijkheid wordt ervaren. De buitenberging die in 1988 links in de gevel voor de ramen is geplaatst ontnemen ruimte 9a het daglicht. Het gemetselde element dat naast de entree ter ontluchting van de c.v. installatie in 1982 is toegevoegd, is storend.

6. ventilatierooster

IDEN 2012


33

1.

entree

gymlokaal

2. zuid-westgevel Ploegstraat

Geveltekening 1929 zuid-westgevel

Bron: Nai t255-t256

Geveltekening 1937 zuid-westgevel

Bron: Nai t255-t256

Waardestelling zuid-westgevel

34


IDEN 2012

3. gevel Ploegstraat met aanbouw en sporthal

5.3.1 Exterieur

4. zuid-westgevel pleinzijde

ZUID-WESTGEVEL

In de zuid-westgevel is een opeenstapeling van hellende daken te zien met direct aan de Ploegstraat een gebouwdeel met een plat dak dat de rooilijn van de Ploegstraat volgt. In het verleden sloot zij aan op de bebouwing daar. Deze belijning van de hellende daken zijn tekenend voor dit gebouw. Op de tekening uit 1929 is de belettering ingesloten tussen twee lantaarns die ook in het bestek genoemd worden. In plaats van deze lantaarns is het jaartal 1930 in twee delen opgenomen. Na uitbreiding van de school is de tekst op de zuid-oostgevel geplaatst. Op zeker moment is de rand van de zandbakprieel verder opgemetseld tot een bergruimte in een afwijkende baksteen (geen monumentale waarde). Ook de blinde gevels van de uitbreiding uit 1990 links hebben geen monumentale waarde en de toegevoegde vluchttrappen leveren een rommelig beeld op. Van de vier ramen aan de linkerzijde van de gevel uit 1929 is er alleen één op de eerste verdieping over. De oorspronkelijke roedeverdeling is verdwenen. De vluchttrap is een storend element. De in de zuid-oost gevel besproken ventilatievoorziening is hier nog hindelijker aanwezig.

5. zuid-westgevel aanbouw op dak BG

IDEN 2012

6. ventilatievoorziening bij entree


35

1. gevel aan Hof van Eden

2. blinde noord-westgevel gymlokaal

Geveltekening 1929 noord-westgevel

Bron: Nai t255-t256

Geveltekening 1990 bestaande achtergevel Bron: Gemeente Eindhoven bouwaanvraag KdV arch.

Waardestelling noord-westgevel

36


IDEN 2012

5.3.1 Exterieur

ZUID-WESTGEVEL

De zuid-westgevel valt in de huidgie situatie grotendeels weg achter de latere aanbouw uit 1990. Intern zijn de oorspronkelijke ramen nog wel aanwezig. In enkele gevallen zijn ze vervangen door deuren. De buitengevel is hier binnenwand geworden en het mestelwerk en de raamdorpelstenen zijn wit geschilderd. Ten tijde van de uitbreiding van 1937 is de zuid-westgevel niet getekend, omdat die aansloot op de bebouwing en de tuinen van de Ploegstraat. In deze gevel blijven de dakcontouren van het hoofdgebouw en de gymnastieklokaal essentieel.

De tekening hierboven (bron: Gemeente Eindhoven bouwaanvraag KdV architecten)en de foto’s hieronder (©IDEN2012) geven een beeld van de uitbreiding van 1990 met 4 lokalen.

IDEN 2012


37

1. trappenhuis

© F. Domburg

Doorsnede CD 1929 over hoofdgang kijkend naar trappenhuis Bron: Nai t255-t256

Doorsnede AB 1929 over gang en lokalen Bron: Nai t255-t256

38


IDEN 2012

2. trappenhuis 1ste verdieping

3. trappenhuis 1ste verdieping naar begane grond

5.3.2 Interieur

TRAPPENHUIS, GANGEN EN KELDER

De entree, de gangen en het trappenhuis zijn bijzonder beeldbepalend vanwege de terrazzovloeren en betegelde wanden die als Leitmotiv door het gebouw lopen. De detaillering is bijv. bij de aansluiting tussen de verschillende materialen zeer zorgvuldig. De materialisatie is grotendeels origineel met uitzondering van een aantal tegelvlakken (tegels in lichtere kleur). De tussendeuren in de gang zijn later (1982-88) toegevoegd i.v.m. brandcompertimentering. De dubbele naar buiten draaiende voordeur is origineel, de tussendeur van tochtportaal naar gang niet. Het gros van de ramen tussen gang en klaslokaal is origineel, een enkele is vervangen door een deur. Vloer- en wandafwerking toiletten origineel. Sanitair vernieuwd. In de gang bij lokalen 5 t/m 8 en in alle gangen op de verdiepingen zijn op het oorspronkelijk aanwezige verlaagde plafond geluidabsorberende platen bevestigd (zie doosnede AB). De gang die aansluit op de entree heeft geen verlaagd plafond (zie doorsnede CD). Ook in het trappenhuis zijn er geluidabsorberende platen aangebracht. De relatief geringe vrije hoogte komt voort uit de gewenste verhoudingen in de gevel. De in het bestek opgenomen ‘lantaarn’, een dakopbouwtje met glas, in de voorruimte van de toiletten, is niet aangetroffen. (zie bijlage B24) De afwerking van de kelder is sober. De oorspronkelijke centrale verwarming werd op kolen gestookt. Het kolenluik is verwijderd, de bijbehorende helling is nog aanwezig. Gelijk met het aanbrengen van de nieuwe c.v. installatie is ook de koekoek met ventilatieroosters gemaakt.

IDEN 2012


39

1. trappenhuis © Léontine van Geffen-Lamers

40


IDEN 2012

2. begin trap BG

3. trapleuning detail 1ste verdieping

4. hal 1ste verd.

5. hal 1ste verd.

6. hal 1ste verd.

7. entree BG

8. hal bg

9. gang begane grond

IDEN 2012


©Cato makelaars

41

Begane grond 1929

Bron: Nai t255-t256

Begane grond 1937

Bron: Nai t255-t256

Waardestelling begane grond

42


IDEN 2012

1. voorgevel ruimte 4 BG


5.3.2 Interieur


BEGANE GROND

De hierna volgende ruimtes worden aan de hand van de ruimtenummers uit de waardestellingstekening besproken. 1 oorspronkelijk kamer hoofd, raam verwijderd, raam toegevoegd 2 toiletruimtes, vloer en tegels origineel, sanitair vernieuwd. 3 oorspronkelijk garderobe, nu docentenkamer met pantry, tegels verwijderd, vloer? 4 - 8 klaslokalen, in redelijk goede staat. -Originele houten vloer geen bijzondere waarde. -Deuren naar gang vervangen, behalve lokaal in 7 en 8. -Originele ramen tussen gang en lokaal, waardevol. Opendraaiende stalen onderramen, houten valramen boven. Vensterbank van gewapend granito op ca. 905mm + vloer. (Zie detail bijlage B 25) -Wanden, stucwerk in 2 kleuren geschilderd, nader te onderzoeken. Houten plint, houten lijst op 60cm. hoogte, schilderijlijst op hoogte bk. deur. -Gevelwand bijzonder monumentale waarde vanwege pui, penanten, inkassing t.p.v. centrale verwarming, originele kasten en doorlopende lijsten. -Later aangebracht akoestisch verlaagd plafond, origineel plafond niet bijzonder. 7 - 8 glazen pui tussen beide lokalen, zeer goed bewaard.


IDEN 2012

5. wand aan gangzijde in ruimte 8 BG


43

1. glazenpui tussen ruimte 7 en 8 BG

2. buitenpui ruimte 8 BG

3. wand aan gangzijde in ruimte 7 BG

4. tussenwand ruimte 5 BG

5. toiletdeuren ruimte 12 BG

44

6. voorgevel en kast ruimte 7 BG

7. kast en glazenpui ruimte 7 BG


IDEN 2012

8. doorsnede 1937 ruimte 9 BG

11. raam ruimte 9 BG

12. vloer bij deur ruimte 9 BG

IDEN 2012

9. ruimte 9 BG

10. ruimte 9b BG

9 gymnastieklokaal -Op originele vloer (nader te onderzoeken, mogelijk volgens bestek MAPLE) is losliggende gymnastiekvloer aangelegd (afb. 11). -Binnenwanden tot 2m. schoon werk in Hilversums formaat (3,5x11x22cm.) met terugliggende lintvoeg en volle stoot voeg. Wit overgeschilderd. -Originele plafondafwerking (volgens bestek geperste vezel plaat) met sleutelstukken en steunberen. Kapspant niet in het zicht (zie bijlage voor constructie). 9a - 9b oorspronkelijk kleedruimtes met identieke binnenwanden als gymnastieklokaal. 9a is nu pantry. -Originele terrazzovloeren wandtegels in berging (zie afb. 14) -In toilet vloertegels en sanitair vernieuwd. 9a -Drie ramen die nu uitkijken op later aangebouwde berging. 9b -Later gekoppeld aan gymnastieklokaal 10 buitenberging bijgebouwd op zandbak. 11 - 12 oorspronkelijk 3 ruimtes, bij verbouwing raam toegevoegd en zijn nieuwe wanden op de terrazzovloer geplaatst -Toiletten naast 12 hebben oorspronkelijke terrazzovloer en deuren. In de voorruimte zijn douchtegels in de terrazzo vloer gelegd. Op tekening is onder ruimte 11 een kelder aangegeven, bereikbaar via een luik. Nader te onderzoeken. 13 - 14 geen monumentale waarde

13. ruimte 9a BG

14. ruimte 9a BG


45

1. wand gang zijde ruimte 3 verdieping

3. wand in hal kijkend in ruimte 3

2. wand hal zijde ruimte 3 verdieping

4. wand in hal kijkend in ruimte 3

5. gevel ruimte 3 verdieping

Waardestelling verdieping

46


IDEN 2012

6. tussenwand ruimte 3 verdieping

7. wand in gang kijkend in ruimte 3 verdieping

5.3.4 Interieur

VERDIEPING

1 oorspronkelijk personeelsruimte, raam verwijderd, raam toegevoegd. 2 toiletruimtes, vloer en tegels origineel, sanitair vernieuwd. binnenwand ter afscheiding later toegevoegd 3 - 5 klaslokalen, in redelijk goede staat. -Originele houten vloer geen bijzondere waarde. -Deuren naar gang vervangen. -Originele ramen tussen gang en lokaal, waardevol. Opendraaiende houten onderramen en valramen boven. Vensterbank van gewapend granito op ca. 630mm + vloer. -Wanden, stucwerk, kleuren nader te onderzoeken. -Houten plint, houten lijst op 60cm. hoogte, schilderij lijst op hoogte bk. deur. -Gevelwand bijzondere monumentale waarde vanwege pui, inkassing t.p.v. centrale verwarming, originele kasten en doorlopende lijsten. Anders dan in begane grond hier geen penanten en stalen ramen in onderste raamdeel, maar doorlopend houten kozijn. -Later aangebracht akoestisch verlaagd plafond, origineel plafond niet bijzonder. 6 -7 geen monumentale waarde

8. plafonds lokalen

IDEN 2012

9. achtergevel ruimte 5 verdieping


47

1. zolder

2. zolder

4. zolder deuren naar oude berging en gang

5. zolder oude berging ruimte nu pantry

Hum es eo,

Zolder 1929

Bron: Nai t255-t256

Waardestelling zolder

48


IDEN 2012

6. zolderkasten

7. zolder tijdelijke tussenwand

5.3.5 Interieur

ZOLDER

De zolder wordt op de originele tekeningen en in het bestek als slojdzolder betiteld, een handarbeidruimte die voornamelijk met hout was afgewerkt. In het bestek wordt aangegeven dat het houtwerk met oliebeits behandeld wordt en afgelakt met French polish, waardoor de houtstructuur zichtbaar blijft. De originele houten vloer heeft geen monumentale waarde. De transparant gelakte houten delen zijn in de lengterichting gelegd. Dit versterkt de lengtewerking van de zolder. Deuren en kasten zijn origineel en beeldbepalend voor de slojdzolder. De oorspronkelijke beitslaag is wit overgeschilderd. De kapspant is al van oorsprong betimmerd. De berging heeft geen monumentale waarde.

8. deur en trap zolderpantry

IDEN 2012

9. zolderpantry

10. zolderkasten


49

6. Conclusies en aanbevelingen Onvolledigheden en verborgen gebreken1 Omdat dit onderzoek non-destructief is, kan over de bouwtechnische staat van de balklagen van vloeren en kapspanten geen uitspraak worden gedaan. Hetzelfde geldt voor de staat van de fundering. Gelijk met deze studie liep er een onderzoek vanuit de gemeente Eindhoven naar de aanwezigheid van asbest. De resultaten van dit onderzoek zijn nog onbekend en daarom niet in deze rapportage opgenomen. Wel is er in de kruipruimte asbest geconstateerd en zijn de luiken afgeplakt. De aanwezigheid van een op tekening aangegeven kelder, onder ruimte 11 is niet onderzocht. De in het bestek omschreven lantaarn in de voorruimte van de toiletten op de begane grond is niet aangetroffen, mogelijk zijn erachter het plafond hier nog sporen van te vinden. In deze rapportage is aan de paragraaf duurzaamheid weinig aandacht besteed. Aanvullend onderzoek in de vorm van een thermische scan kan duidelijkheid verschaffen over plaats van koude bruggen en warmtelekken. Voor bepaalde onderdelen zijn specifieke producten ontwikkeld, zoals isolerend monumentenglas en zeer dun isolatiemateriaal voor hellende daken. Na-isolatie van de spouw kan thermische spanning geven tussen binnen- en buitenblad. Het toepassen van zonnepanelen op het (rood-oranje) pannendak dient te worden vermeden. De platte daken van de nieuwbouw uit 1990 en de toekomstige bebouwing zijn hiervoor beter inzetbaar. Er is ook te denken aan de toepassing van een warmtepomp centraal in het totale plan, eventueel in samenwerking met de kerk in de Ploegstraat. Door een nieuw verwarmingsysteem zou de storende roostervoorziening naast de entree kunnen vervallen. Het is van belang al vanaf het begin van het ontwerptraject na te denken over de toekomstige energievoorziening in relatie tot de indeling van het gebouw. De DuMo-groep (Duurzame Monumenten) doet specifiek onderzoek naar haalbare oplossingen bij hergebruik en kan hiervoor benaderd worden.

Aanpak van herbestemming. Het is onvermijdelijk dat bij herbestemming van een school naar bijvoorbeeld een woonfunctie keuzes moeten worden gemaakt die ten kostte van de oorspronkelijke vormgeving gaan. Hierin een goede balans vinden is essentieel. Vrijheid kan worden gevonden in de aanpassing van de vloeren en plafonds van de klaslokalen. Vrijstaande objecten, zoals sanitaire units, kunnen zonder probleem worden ingevoegd. Leidingen en kanalen kunnen in de kruipruimtes en boven het verlaagd plafond van de gangen worden weggewerkt en ook de zone naast de vaste kasten wordt hier nu al voor gebruikt. Bij evt. doorbraken tussen klaslokalen 1

In het bestek uit 1929 wordt hiervoor de term ‘duisterheden’ gebruikt.

50


IDEN 2012

vormen deze kasten en de aanwezige schilderijlijst een logische begrenzing. Door het vervallen van sommige betegelde ruimtes, zoals toiletgroepen, kunnen de tegels hiervan hergebruikt worden voor herstelwerk in de gangen en het trappenhuis. Wijzigingen aan de pleingevel van de klaslokalen dient met respect voor de zorgvuldige detaillering van de pui plaats te vinden. De isolatie van het glasvlak is in verschillende projecten anders aangepakt. (Zie de voorbeeldfoto’s onder aan bladzijde). In andere scholen van Briët is, in plaats van de betonnen latei, in de pui soms een stalen of een houten raamdorpel toegepast. Dit zou een alternatief kunnen zijn als er betonrot in de lateien geconstateerd wordt. Bij het toevoegen van deuren in deze puien kan het voorbeeld van de deuren in het gymnastieklokaal als uitgangspunt dienen. Net als in de oorspronkelijke pui zullen die terugliggend geplaatst en in een donkere kleur afgewerkt moeten worden. Met het toevoegen van extra dakkapellen of verlenging van de dakkapellen dient gekeken te worden naar de verschillende oplossingen in het oeuvre van architectenbureau Hanrath. In een door Briët ontworpen school in Bilthoven zijn dakramen boven de bestaande dakkapellen toegevoegd, waardoor het dakvlak gerespecteerd blijft. De oorspronkelijke dakkapellen zijn soms onderling gekoppeld met een vastglas deel, zodat ze zolder groter en lichteris.(Bijlage B 26,B 27 )

1. Pieter Poststraat Eindhoven. Alle kozijnen vervangen door geisoleerde aluminiumkozijnen.

IDEN 2012

2. School in Bilthoven. Alle kozijnen en latei in hout uitgevoerd.

3. Oranjelaan Eindhoven. Kozijnen en “latei” in staal, isolatie door nieuwe binnenramen.


51

7.

Bronvermelding

Internet: -

J.W. Hanrath (1867-1932) & P.H.N. Briët (1894-1978) archief 1872-1976, door: V. van der Sman, J. de Vos, H.Gelton Nederlands Architectuurinstituut 1993, 2003, 2007

-

J.W. HANRATH (1867-1932) door Stefanie van der Zweth lib.ugent.be

-

IN MEMORIAN J.W. HANRATH door Ir. P.N.H. BRIËT Bouwkundig weekblad Architectura 53

-

“Wij hebben een met Hanrath huis gebouwd” door Meyle van Aalst www. albertusperk.nl

-

J.W.Hanrath, doorIr. Joh.G. Robbers www.elseviermaandschrift.nl/EGM/1917/07

-

Johan Wilhelm Hanrath architect, www.tgooi.info/architect

-

Regionaal Historisch Centrum Eindhoven, www.rhc-eindhoven.nl

-

“125 jaar NUT in Eindhoven”.1875-2000, dr. Jaap A.Duijnhouwer ,www.eindhoven-in-beeld.nl

-

HanrathVillapark, Eindhoven, www.eindhovenfotos.nl/hanrath_en_eindhoven

-

watwaswaar.nl

-

www.eindhoven-in-beeld.nl

-

www. hilversum2.clubs.nl/nieuws/detail/2020850_architect-jw-hanrath

- www.historischekringdebilt.nl/bebouwing/school

-

Eindhoven,www.monumenten.nl/regionaal/gemeentelijke-informatie/gemeente/eindhoven

-

Bouwvergunningen in de Gemeente Eindhoven ná 1920 De bibliotheek van EINDHOVEN-IN-BEELD

KB historische kranten:

-

01-01-1930, Ochtend algemeen handelsblad

-

23-09-1930, Avond algemeen handelsblad

-

04-07-1932, Dag “De Gooi- en Eemlander : nieuws- en advertentieblad”.

-

21-06-1938 Utrechts volksblad : sociaal-democratisch dagblad

Gemeente Eindhoven: -

Monumentenlijst Eindhoven 2013 Voor meer informatie over deze lijst kunt u contact opnemen met Guust de Bie, telefoon 2386455, email [email protected]

Bestemmingsplan, Gestel binnen de Ring 2007 van de gemeente Eindhoven

-

-

Beschrijving en Matrix waardestelling Akkerstraat 30, Opgesteld door Gemeente Eindhoven 16.10.2008

Literatuur:

-

Bouwstijlen in Nederland 1040-1940 door Roland Blijdenstijn & Ronald Stenvert

-

Architectuurgids van Nederland, door M. Stenchlak

-

Bouwkunde 8e druk, door Jellema - Meischke - Muller

-

Bouwkundige termen, door Haslinghuis - Janse

-

W.M. Dudok Componist van Architectuur, door Herman van Bergeijk

-

Dirk Roosenburg 1887-1962, door Dorine van Hoogstraten, 010 publishers

Archieven:

-

Gemeente Eindhoven

-

RHCe Eindhoven

-

TU/e Bibliotheek

-

Nai Rotterdam

IDEN 2012


53

Bijlagen

-

Artikelen uit dagbladen

-

Oorspronkelijke tekeningen van Architectenbureau Hanrath,

uit archief Nai Rotterdam

B 2-5

B 6-25

- Kopie van Bestek en Voorwaarden van Architectenbureau Hanrath, B 7-11

uit archief Nai Rotterdam

-

Het Nieuwe Lyceum, Bilthoven. Artikelen en foto’s. B26-27

-

Villa Dr.P.C.Borst in Hengelo ontworpen door W.M. Dudok.

Hekwerktekening 1930

IDEN 2012

B28-29

Bron: Nai HANR t255-t256

Historisch waardestellend onderzoek Akkerstraat Eindhoven

BIJLAGE

B1

BIJLAGE PLAATSELIJK NIEUWS HILVERSUM, 4 Juli 1932. J. W. HANRATH †. Na den ouderdom van 64 jaar is Zaterdag alhier na een langdurige ziekte overleden de architect J. W. Hanrath.» Met Hanrath is een der bekendste Nederlandsche bouwers van landhuizen heengegaan. Zijn belangrijkste scheppingstijd ligt tusschen de jaren 1895 en 1915 en hoewel de stijl van zijn werk misschien voor velen reeds eenigszins achter hen ligt, zal veel ongetwijfeld van blijvende waarde blijken te zijn. De landhuizen van Hanrath, sluiten, dank zij hun gevoelige lijn en de groote rust van hun conceptie, harmonisch aan bij het landschap, waarin zij zijn gezet. Ook de verzorging van het interieur zijner landhuizen was geheel gebaseerd op het bereiken van een rustige eenheid en een beschaafde schoonheid. Tot de beste voorbeelden van zijn landhuiskunst behooren zijn woonhuis „d'Olijftak" aan de Rossinilaan en „Tallgarden" alhier en „De Wilde Zwanen" te Laren. Dc eerste huizen, die Hanrath na zijn studietijd in Duitschland liet bouwen, staan ondei Duitschen invloed. Sterker is de invloed van Engeland op Ilanrath's werk geweest wat o.a. blijkt uit het landhuis, dat hij in 1900 bouwde voor den heer Van Anrooy alhier. Omstreeks 1900 ontving Hanrath van den heer Wurfbain, die pas uit Amerika was teruggekeerd, opdracht om een landhuis te bouwen in de z.g. „Old Colonial Style". Deze opdracht was voor Hanrath aanleiding tot een ernstige studie van den Hollandschen barokstijl en het landhuis „Groenendaal" aan den Lage Vuurscheweg alhier was het gelukkige resultaat van deze studie. Andere voorbeelden hiervan zijn het jachthuis „Olaertsduin" te Rockanje, gebouwd in 1910 en ~'t Huis Voorhout" te Alkmaar (1906). De landhuizen echter, waarin hij zich zèlF geheel gaf en waarvan er verschillende in Hilversum zijn gebouwd, (vormen zijn beste, want meest zuivere werk). Behalve deze heèft Hanrath ook eenlge stadswoningen, kantoorgebouwen en scholen gebouwd, o.a. de Nutsschool te Eindhoven, in 1914, en verschillende scholen en andere gebouwen voor Philips aldaar. Tot 1928 werkte Hanrath samen met zijn zoon, Ir. Hanrath, wiens veel te vroegtijdige dood den vader zóó aangreep, dat hij na dien tijd niet meer in staat was om te werken. Dc gebouwen, welke de laatste jaren door het architectenbureau Hanrath zijn gemaakt, waren dan ook niet meer van hem. doch van zijn lateren compagnon, Ir. Briët. Dc teraardebestelling is bepaald op morgenmiddag te 2 uur op de Nieuwe Algemeene Begraafplaats aan de Boschdrift. J. W. Hanrath. 04-07-1932, Dag "De Gooi- en Eemlander : nieuws- en advertentieblad".

B2

BIJLAGE Historisch waardestellend onderzoek Akkerstraat Eindhoven

IDEN 2012

Bijlage van blz. 24 "125 jaar NUT in Eindhoven". 1875-2000, dr. Jaap A.Duijnhouwer Op 29 juli 1875 kwamen in de achterkamer van "Marse" 28 Joodse en Protestantse notabelen bijeen om het departement Eindhoven der Maatschappij tot Nut van 't Algemeen op te richten (Marse was uitbater van het Haagsch Koffiehuis aan de Markt, waar ook de vrijzinnig georienteerde societeit Amicitia haar bijeenkomsten hield). Het doel van de notabelen was het beheren van een neutrale school, want dat was de enige mogelijkheid om te ontkomen aan de Rooms-Katholieke invloed op het plaatselijk onderwijs (de toenemende macht van de rooms-katholieken in de zuidelijke provincies uitte zich op allerlei maatschappelijke terreinen; de schoolstrijd was hier een prominent voorbeeld van). De Protestantse en Joodse minderheden werden weliswaar getolereerd, maar het werd hen niet gemakkelijk gemaakt. Opmerkelijk is dat er maar liefst 18 fabrikanten aanwezig waren (J.Elias, J.van der Nahmer, R van der Nahmer, C van den Briel, H van den Briel, E.J.F van Dissel etc etc), en de overigen waren rijksdienaren en predikanten. Evenals elders in het land had het Nut in Eindhoven banden met de vrijmetselarij, hoewel er in 1875 nog geen loge in Eindhoven bestond. De eerste loge "Licht en Vrijheid" kwam pas in 1919, waren er wel kontakten met andere loges. Een aantal personen uit Eindhoven e.o.waren ingeschreven bij de loge "Vrij Geweten"in Breda; daartoe behoorde o.a. de zoon van fabrikant en predikant E.J.F van Dissel, de eerste secretaris van het Nut in Eindhoven. De commissie die tijdens de oprichtingsvergadering de opdracht kreeg een school te bouwen, ging voortvarend te werk. Aan "den Grooten Berg" werd het terrein naast J.W Zeegers gekocht en op 19 januari 1876 werd de bouw van de school voor een bedrag van f. 4.750,- gegund aan meester-timmerman J.vd Velzen. Een goed jaar na de oprichting van het departement kon de school, die uit drie afdelingen bestond, zijn deuren openen. Dat gebeurde in twee fases. Als eerste van de drie afdelingen werd begin september 1876 de bewaarschool in gebruik genomen (hiermee was de 1ste Nutskleuterschool een feit). Deze school verhuisde in 1928 naar de Eksterlaan 4, en werd in 1985 opgeheven. De bewaarschool (in deze periode meestal Frobelschool genoemd) was bestemd voor kinderen van 3-6 jaar, daarop volgde de middenklasse voor meisjes tot 13 jaar en jongens tot 12 jaar, De hoogste klasse was bestemd voor meisjes tot 16 of 17 jaar. Voor de laatste genoemde twee groepen begon aan "den Grooten Berg" het onderwijs op 20 oktober 1876, en hiermee was de 1ste Nutsschool voor de gewoon lager onderwijs een feit. De school verhuisde in 1915 naar de Reigerlaan 3, want daar werd, naar een ontwerp van de architecten J.W en J.D Hanrath, een nieuwe school gebouwd. Het is opvallend te noemen, dat later bij het stichten van nieuwe lagere scholen niet altijd een kleuterschool werd opgericht, want bij de opening van de 2de Nutsschool voor gewoon lager onderwijs, in de Schoenmakerstraat 2 in 1926 kwam er geen kleuterschool bij. Bij de oprichting van de 3de Nutsschool voor gewoon lager onderwijs (1930 aan de Akkerstraat 30) was er wel een kleuterschool aan verbonden (= de 2de nutskleuterschool, 1930-1985). Het zou te ver voeren om alle Nuts(kleuter)scholen op te noemen, maar een kleine opsomming kan door de beugel: 3de Nutskleuterschool: Pastoriestraat 55, 1938-1985; 4de Nutskleuterschool: Floralaan 264, 1942-1985 etc, Wat betreft de Nutsscholen voor gewoon lager onderwijs: 4de Nutsschool:

IDEN 2012


BIJLAGE

B3

1938-heden, Heezerweg, na 1942 Floralaan 264; 5de nutsschool: 1954-heden, Tafelbergplein 3, etc. etc. Als "schoolleiders" van de 2de Nutskleuterschool aan de Akkerstraat 30 zijn te noemen: N.Nijkamp (1947), C.P van Meurs (1959-1979), S.Kardol (1979-1980) en L.Vrij ( 1980-1985). Schoolleiders van de 3de Nutsschool voor gewoon lager onderwijs aan de Akkerstraat 30 zijn b.v. S.J Rienks ( 1932-1954), A.Oomens (1955-1970), R.van Leeuwen (1970-1977), mw P.Wuite-Harteveld, wnd, (1975-1977), H.H Sijmons (1977-1980) en F.J.M Wijnen (1981-1989). Bron: "125 jaar NUT in Eindhoven".1875-2000, dr. Jaap A.Duijnhouwer

Bijlage van blz. 24 Bron: NAI archief HANR d451

Bijlage van blz. 24 GEMEENTERAAD VAN EINDHOVEN. In de Maandagavond gehouden vergadering van den gemeenteraad van Eindhoven werd besloten tot het. verleenen van een crediet van ƒ 77.000 voor uitbreiding van de magazijninrichting en de inrichting der toonkamers en van «en crediet van ƒ 60.000 voor uitbreiding van de meelinrichüng en de regeltoestellen bij het gasbedrijf. Voorts besloot de gemeenteraad «en crediet van ƒ 82.700 te verleenen voor den bouw van een R. K. Meisjesschool in de St. Josephparocliie aldaar.

B4


IDEN 2012

Een voorstel tot het verlenen van een crediet van ƒ 29.000 voor den bouw yan een Nutsschool werd met 15 tegen 12 stemmen verworpen. Vóór het voorstel stemden de vier S.D.A.P.-érs, twee Vrijz.-Dernoeraten, de vier wethouders en de twee volkspartijen. Het voorstel werd krachtig verdedigd door het raadslid Fe tier, die tevens bestuurslid is van het Nutsschoolbestuur. Van R K zijde werd het voorstel bestreden op het motief, dat het bouwterrein te duur zou zijn. Van die zijde werd voorgesteld-naar-een ander terrein uit te zien. Dit laatste werd zoowel van de zijde van B. en W. als door den heer -Fetter afgewezen, aangezien daardoor de school in September niet klaar zou komen. De heer Fetter wees in dit verband op het groote goebrek aan schoolruimte bij de Nutsschool aan de Reigerlaan. Bij de laatste aanmelding zijn bij de Nutsschool aan de Reigerlaan niet minder dan 100 leerlingen wegens plaatsgebrek moeten worden afgewezen, zoodat oprichting \an een nieuwe school dringend gewenscht werd. ' Verder besloot de gemeenteraad minimum huurprijzen vast te stellen voor 6* gemeente-woningen en een pakhuis; alsmede tot het afbreken van acht gemeentewoningen. 01-01-1930, Ochtend algemeen handelsblad

DERDE NUTSSCHOOL TE EINDHOVEN. Maandagmiddag werd het derde schoolgebouw van het dep. Eindhoven der Mij. tot Nut van ‘t Algemeen, in welk gebouw een school voor G. L. O. is gevestigd en dat gelegen is in de voormalige gemeente Gestel, officieel geopend. De voorzitter van het dep., ir. Fetter, heette, de vele belangstellenden, inzonderheid den wethouder van onderwijs, den secretaris van het hoofdbestuur der Maatschappij en den inspecteur van het Rijksschooltoezicht in de inspectie Eindhoven, welkom en gaf het woord 1 aan de secretaresse der schoolcommissie, mevr. Van der Pol, die bij afwezigheid van den voorzitter der schoolcommissie, dr. Cath, het woord richtte tot de ouders der leerlingen en het personeel van de school. Zy wekte de ouders op, vooral contact te zoeken met de onderwijzers en op die wijze een hechten band te leggen tusschen school en huis. De secretaris van het hoofdbestuur der Maatschappij, de heer Hovens Greve. opende officieel de school en sprak zijn voldoening uit over den bloei, waarin het depart. Eindhoven en speciaal het Nutsonderwijs zich verheugt. De wethouder van onderwijs sprak namens het Gemeentebestuur van Eindhoven en zei, dat de ontwikkeling der Nutsscholen en het punt der lichamelijke oefening steeds de volle aandacht van het Gemeentebestuur heeft. De inspecteur van het Rijksschooltoezicht in de inspectie Eindhoven, de heer Beliën, wenschte het bestuur geluk met de opening van deze nieuwe school. Namens de ouders der leerlingen van de nieuwe school werd aan het bestuur van het , dep. door mevrouw Van der Molen een electrische klok aangeboden. Het hoofd der school, de heer Heeroma, riep de medewerking van alle ouders in. om de school te maken tot een goede school, waar de onderwijzers de vrienden der leerlingen zijn. Hierna sloot de voorzitter de bijeenkomst waarop de mooie school, gebouwd onder architectuur van de heeren Hanrath en Briët, werd bezichtigd. 23-09-1930, Avond algemeen handelsblad

IDEN 2012


BIJLAGE

B5

Ondwerptekening 1929 Bron: Nai HANR t255-t256

B6


IDEN 2012

Bestek en Voorwaarde 1929 Bron: Nai HANR d451-d652

IDEN 2012


BIJLAGE

B7


B8


IDEN 2012


IDEN 2012


BIJLAGE

B9


B10


IDEN 2012


IDEN 2012

Historisch waardestellend onderzoek Akkerstraat Eindhoven BIJLAGE

B11

Bestektekening 1929

B12



IDEN 2012

Bestektekening 1929

IDEN 2012



B13

Werktekening 1930 Bron: Nai HANR t255-t256

B14


IDEN 2012


IDEN 2012


B15


B16


IDEN 2012

IDEN 2012


B17


B18


IDEN 2012

Ontwerpvarianten voor het gymnastieklokaal 1937 Bron: Nai HANR t255-t256

IDEN 2012


B19

Bouwaanvraag en bestektekening voor het gymnastieklokaal 1937 Bron: Nai HANR t255-t256

B20


IDEN 2012

IDEN 2012


B21

Werktekening voor uitbreiding klaslokaal 1937 Bron: Nai HANR t255-t256

B22


IDEN 2012

Werktekening voor het gymnastieklokaal 1937 Bron: Nai HANR t255-t256

IDEN 2012


B23

Detailtekening lantaarn 1930

B24



IDEN 2012

Detailtekening gevelkozijnen 1930 Bron: Nai HANR t255-t256

IDEN 2012


B25

Utrechts volksblad : sociaal-democratisch dagblad 21-06-1938

Het Nieuwe Lyceum in Bilthoven. De gevel als tekening in krant, 2 dakkapellen zijn gekoppeld met originele daklichten erboven. ©IDEN2012

B26

Het Nieuwe Lyceum in Bilthoven. Zolder met extra daglicht door gekoppelde dakkapellen en originele daklichten. ©IDEN2012


IDEN 2012

Artikel met anzichtkaart Bron: internet www.historischekringdebilt.nl

Het Nieuwe Lyceum. Bilthoven (1939). Het Nieuwe Lyceum, thans een school voor havo, atheneum en gymnasium, werd in 1938 naar ontwerp van architect P.H.N. Briët gebouwd. Op 5 september 1939 werd de school officieel geopend. Het lyceum was in 1935 opgericht en startte in een villa gelegen aan de Vermeerlaan nummer 2. Er waren toen achttien leerlingen voor de eerste klas en dertien voor de tweede. In het tweede schooljaar telde de school vijftig leerlingen, een aantal dat gestaag groeide, waardoor de bouw van een echte school dus noodzakelijk was. Het aan de Jan Steenlaan gelegen witte gebouw trok tot ver in de omtrek de aandacht. Het enkele jaren oude lyceum werd op 29 december 1944 door een voltreffer van de Royal Air Force totaal verwoest. De school was toen al niet meer als zodanig in gebruik. In 1943 was het gebouw namelijk gevorderd door de Duitsers. De leerlingen werden na het vorderen van de school ondergebracht in twee villa’s, namelijk villa Oase (gelegen hebbend bij de spoorwegovergang, zie bij Villa’s) bij het station, zie Dorpsgezichten/Bernhardlaan, Prins) en de Viersprong, gelegen aan de Soestdijkseweg tegenover de Boslaan. In 1949 werd Het Nieuwe Lyceum naar het oorspronkelijke ontwerp herbouwd. Het gebouw bestond toen uit het rechtergedeelte van de huidige school, inclusief de ingangspartij. Bij de herbouw werd geen pleisterlaag aangebracht zoals in 1938. Op 7 januari 1950 werd de school voor de tweede maal officieel in gebruik genomen. Het Nieuwe Lyceum is diverse malen in overleg met architect Briët vergroot. Bij de uitbreiding links van de ingangspartij in 1969 zijn dezelfde vensters gebruikt zodat er een evenwichtige gevelverdeling is ontstaan. De ingangspartij bestaat uit twee achter genomen, werd aan de oostzijde een nieuwe sportaccommodatie gebouwd, e.e.a. naar ontwerp van J.D. Peereboom Voller van de Architekten Cie uit Amsterdam.elkaar gelegen asymmetrische topgevels waarvan de achterste hoger opgetrokken is en met een kleine klokkentoren bekroond wordt. Opmerkelijk is de ronde raampartij boven de ingang. In 1995 werd de school opnieuw uitgebreid. De voorgevel heeft haar oorspronkelijke aanzien behouden. Aan de westkant, langs de Kees Boekelaan, werd de school vergroot en naast de gymzaal, die in oktober 1955 in gebruik werd

Het Nieuwe Lyceum in Bilthoven. Voorgevel entree ©IDEN2012

IDEN 2012


B27

Villa Dr.P.C.Borst in Hengelo ontworpen door W.M. Dudok Beurstraat 1a, 1925- 1927 Bron: W.M.Dudok Componist van Architectuur door Herman van Bergeijk (blz 52,53) Hierin is duidelijk de inspiratie en vergelijking in stijl te zien met de architectuur van Paul Briët.

B28


IDEN 2012

IDEN 2012


B29

B30


IDEN 2012

Elk gebouw heeft een verhaal en mogelijkheden. Hergebruik vraagt om oplossingen die het geheel weer een goede maatschappelijke functie geven. Welke? Dat vergt onderzoek. Met IDEN 2012 zetten we alles in een breed perspectief, toetsen we haalbaarheid, betaalbaarheid en bestendigheid. Deskundig, bezield, pragmatisch. Het doel? Eigenaren, opdrachtgevers, gemeentes, commissies en architecten bijstaan in hun opgave een oud pand aan te passen aan de wensen en eisen van deze tijd. Hen een breed inzicht te geven in de bijzonderheden en mogelijk-heden van het gebouw. Stenen hebben een verhaal. Samen geven we hen een nieuwe geschiedenis, zonder het oude te ontkennen. Met een heldere rapportage en advies worden ideeën voor hergebruik van een gebouw logisch onderbouwd. Deze rapportage is voortgekomen uit samenwerking met alle betrokken partijen waardoor er erkenning van en de waarden voor het project is ontstaan. Dank voor deze samenwerking aan :

IDEN 2012

- Frank Domburg, CPO Stichting Akkerstraat, voor open samenwerking. - Magdaleen Kroese, MAG architecten voor het leveren van tekeningen en verdere gegevens. - Hans van Niedek, voor het verwerken van de teksten. - Guust de Bie, Gemeente Eindhoven Monumentencommissie - Antoinette Briët, voor haar betrokkenheid, het geven van achter grondinformatie en foto’s van haar grootvader Paul Briët. - Cato Makelaars, voor foto’s van verkoopfolder. - Léontine van Geffen-Lamers, monument-fotografie. - De huidige huurders van het pand voor hun coöperatieve samenwerking, zie voor enkele van hen de bladzijde hiernaast.


B31

Historisch waardestellend onderzoek Akkerstraat 30 Eindhoven

Recommend Documents