het ontwerp instituut Ontwerpmethodiek voor de buitenruimte Een opleiding van het ontwerp instituut

het ontwerp instituut Ontwerpmethodiek voor de buitenruimte Een opleiding van |het ontwerp instituut|

Ontwerpmethodiek voor de buitenruimte Een opleiding van |het ontwerp instituut|

3

Introductie

|het ontwerp instituut| is een onderwijsinstelling voor ontwerpers en stafleden uit de groene sector, die zich met name willen bekwamen in het humane ontwerp voor de buitenruimte, groot en klein, particulier of openbaar. Dit instituut richt zich vooral op de schaal en de maat van het denken in een menselijke relatie tot de wereld. Dat is het gebied van tuinen en parken, van de stedelijke pleinen en openbare ruimte. |het ontwerp instituut| richt zich op het verbeteren van deze ontwerpopgaven. Initiatiefnemer Michel Lafaille (1951) is nauw betrokken bij dit instituut, als docent en aanjager van diverse activiteiten en projecten. Hij is bekend als inspirator en docent die cursisten tot ongekende hoogte brengt. Daarnaast zijn ook ir. Edwin Santhagens, Nico Wissing ing., ir. Lodewijk Baljon en Paul Casteleijn bij de opleiding betrokken. Stedenbouwkundige Vera van den Broek en ontwerper Ruud Aanhane zijn de vaste begeleiders van de studenten ‘Ontwerpmethodiek voor de buitenruimte’.

Het ACEC-gebouw in Apeldoorn is de thuisbasis van |het ontwerp instituut|

4

Voorwoord

Sinds ik als docent werkzaam ben – of het nou handelde over ‘leren kijken’ of ‘analyseren’ of ‘tuinontwerp’ of ‘stadslandschappen’ – werd mij alsmaar duidelijker dat de meeste cursisten die een mbo- of hbo-opleiding in het groene vakgebied hadden gevolgd, niet in staat waren om op een abstracte manier over een ontwerpopgave te denken. Meestal kenden zij ook niet de begrippen ‘analyse’, ‘programma van eisen’, ‘vlekkenplan’ of ‘ontwerpschets’ – althans niet zodanig dat ze wisten wat de betekenis was en wat de inhoud ervan diende voor te stellen. De ontwerpkennis bleef meestal beperkt tot het concrete van materialen- en plantenkennis. Ook enig historisch besef over het ontwerpvak ontbrak volkomen. Men kent geen stijlperiodes of kan ontwerpmeesters niet in hun historische context plaatsen en weet niet hoe ze te lezen of te begrijpen. Op die manier kan een ontwerper ook zichzelf niet in de rij van de geschiedenis plaatsen. Om dus enerzijds het abstracte denken te bevorderen en anderzijds het artistieke en culturele gehalte te verhogen, is |het ontwerp instituut| opgericht en is met name de dertigdaagse opleiding ‘Ontwerpmethodiek voor de buitenruimte’ opgezet. Wij geloven dat deze opleiding de wereld van het tuin- en landschapsontwerp verrijkt en een groep ontwerpers zal opleveren die door het toepassen van een methodiek plannen zal ontwikkelen die interessanter voor de opdrachtgevers, duurzamer voor het milieu en effectiever voor het programma van eisen zijn. Dit vergt een grote wil en een karakter in het denkvermogen van de cursisten, die dit immers niet gewend zijn. Het is alleen dankzij hun inzet en energie dat dit zal slagen, hetgeen deze brochure verantwoordt. Michel Lafaille

5

Opleiding Ontwerpmethodiek voor de buitenruimte

Doelgroep en einddoel De opleiding Ontwerpmethodiek voor de buitenruimte is bestemd voor cursisten die een hbo-opleiding hebben afgerond of een mbo-opleiding, aangevuld met twee jaar praktijkervaring. In het algemeen betreft dit kadermensen uit het groene beroepsveld, zowel ontwerpers van de buitenruimte als zij die projecten moeten trekken of sturen in de openbare of semiopenbare ruimte. De cursus richt zich niet alleen op tuin- en landschapsontwerpers, maar ook op projectleiders voor de gebouwde omgeving, medewerkers van adviesbureaus openbare ruimte of van de dienst stadsontwikkeling, adviseurs voor het binnenstedelijk gebied, overheids- en gemeente ambtenaren, planologen en stedenbouwkundigen. Zij allen kunnen met deze opleiding hun kennis en kunde uitbreiden en tot een beter begrip van de buitenruimte komen en van de systematiek die daar heerst. Na de opleiding kunnen zij een project in de openbare ruimte deskundig analyseren en van een gedegen ‘programma van eisen’ voorzien. Dit overstijgt dan het pragmatisme van de opdrachtgever, bevat een op de toekomst gericht inrichtingsvoorstel en resulteert in een ontwerp waarin het humane aspect naast alle functionaliteit een voorname plaats krijgt. Opzet van de opleiding De opleiding neemt in totaal 30 volle dagen in beslag en daarnaast minstens drie uur per week aan zelfstudie. Tijdens de opleiding krijgen de deelnemers vier werkopdrachten, waarvan de voortgang wekelijks wordt besproken. De tussentijdse werkopdrachten maken deel uit van het examen op de laatste dag van de cursus. De opleiding is opgebouwd rond hoorcolleges, workshops en excursies. De theorie wordt in de hoorcolleges behandeld, tijdens welke de student zelf nota’s van de lesstof en van de lezing van de docent moet maken. Wel worden de sheets die in de lessen worden getoond, aan de cursisten toegezonden. In de workshops wordt aan de hand van visuele praktijkvoorbeelden en discussies de cursusthematiek besproken en behandeld. Tijdens de excursies zullen de deelnemers op de toegepaste praktijk van de stof worden gewezen. De opleiding staat onder leiding van de hoofddocent; de lessen worden door docenten uit het bedrijfsleven verzorgd en gedurende enkele dagen door een gastdocent. De deelnemers worden door twee begeleiders ondersteund. Opdrachten De deelnemers in 2012-2013 aan de opleiding Ontwerpmethodiek voor de buitenruimte hebben aan de hand van de vier opdrachten een ontwerp gemaakt voor de herinrichting van een groenstrook in Rotterdam. Hierna volgt eerst een beschrijving van dit gebied.

6

Een historisch wiel in het groen

Het doelgebied van de ontwerpopdrachten ligt in Rotterdam, tussen de wijken OudCharlois in het noorden en Wielewaal in het zuiden. In het westen bevinden zich een dijk en een spoorlijn, met daarachter de Waalhaven. In het oosten scheiden een trambaan naar het centrum van Rotterdam en parallel daaraan een drukke verkeersweg het gebied van het Zuiderpark af. Centraal ligt een water, het Waal genaamd, een wiel van een dijkdoorbraak in het verleden. Het wordt door een fiets- en voetgangersroute in tweeën gedeeld. Rond het water staat een aantal grote bomen. De noordkant van het gebied wordt begrensd door een verzorgingsflat, een praktijkschool en woningen. Deze staan alle met de zij- of achterkant naar het water toe. Er is maar op enkele plekken vanuit deze wijk een doorgang naar het groengebied en het water. De zuidkant van het gebied wordt door de Kromme Zandweg begrensd, een smalle weg die tot in het Zuiderpark doorloopt. In het gebied staan slechts enkele zitbanken, er is een voetbalkooi en er is een eenvoudige speelgelegenheid voor kinderen.

Oud-Charlois is een oude stadswijk met een historische kern en een dorps karakter. De wijk heeft problemen met criminaliteit en er liggen diverse plannen voor wijkverbetering. Tevens is het een wijk met veel kunstenaars en galerieën. Rond de historische kern zijn ook diverse winkels en eetcafeetjes. Wielewaal is een naoorlogse wijk waar destijds tijdelijke huizen werden gebouwd om de huisvestingsproblematiek op te lossen. Plannen om de huizen af te breken zijn echter tot een paar jaar geleden door de bewoners steeds tegengehouden. In 2011 zijn met de bewoners afspraken gemaakt om gezamenlijk een plan voor wijkvernieuwing te maken. Het is een geïsoleerde wijk, de bewoners zijn erg op zichzelf en velen wonen er al hun hele leven. Er is weinig criminaliteit en veel sociale controle. De wijk is groen, met veel eigen, kleine tuintjes en ook openbaar groen. Er zijn geen winkels in Wielewaal. Wel is er een sporthal aan de rand van de wijk, waar ook de eindhalte van de tram is.

7

8

Vier opdrachten

De opdrachten in de opleiding Ontwerpmethodiek voor de buitenruimte hielden het volgende in. 1. Presenteer enkele weken na de excursie naar het gebied je eigen bevindingen, op je eigen manier, met een invalshoek naar keuze. Deze invalshoek kan bijvoorbeeld historisch, ecologisch, beheersmatig, planologisch of stedenbouwkundig zijn. 2. Presenteer voor het kerstreces een eigen analyse van het ontwerpproject. Maak hierbij voor de ontwerpbenadering een keuze uit vijf thema’s: wijkvernieuwing, bedrijven en nutsfuncties, natuurontwikkeling, recreatie of parkontwerp. 3. Schrijf een kort essay (tekst, paper) waarin je in maximaal drie pagina’s de keuzes motiveert voor de uitgangspunten van het ontwerp. Deze keuzes vormen de basis van de eindpresentatie. 4. Presenteer op de laatste cursusdag een schetsontwerp van de plek, gebaseerd op de gekozen invalshoek en de eigen ontwerpkeuzes. Deze presentatie wordt door een examencommissie beoordeeld. Enkele vertegenwoordigers uit het beroepsveld, bijvoorbeeld een ecoloog, een projectontwikkelaar en een ambtenaar, zullen als toehoorders aanwezig zijn. In deze brochure over de opleiding Ontwerpmethodiek voor de buitenruimte is in tekst en tekeningen een sterk vereenvoudigde impressie gegeven van acht uitwerkingen van deze opdrachten. Het gaat daarbij uitdrukkelijk om slechts een indruk. De analyses, essays en presentaties waren aanmerkelijk uitgebreider en gedetailleerder dan in deze brochure kan worden weergegeven. Van elke cursist is behalve een beschrijving van het ontwerp ook een korte beoordeling van de opleiding gegeven.

9

Jorine Boogaard

“De periode tijdens de opleiding Ontwerpmethodiek voor de buitenruimte is – los van de opleiding zelf en van wat mij tijdens de opleiding is aangereikt – veel meer een persoonlijk proces geweest. Ik heb geleerd dat als je ergens veel uren in steekt en daar intensief en geconcentreerd mee bezig bent, je een stuk verder komt dan als het allemaal veel meer versnipperd is. Die focus op een opdracht, het alleen maar daarmee bezig zijn, is heel waardevol gebleken. Daarnaast is tijdens de opleiding een aantal vaardigheden op scherp gezet en werden mijn ogen geopend, in die zin dat ik veel beter weet waarom ik iets mooi of niet mooi vind en weet waarom iets werkt of niet werkt. In mijn werk kan ik daar weer verder mee. Ook heb ik geleerd veel meer vanuit een concept te denken. Ik dacht altijd dat ik daar niet sterk in was, maar tot mijn verrassing heb ik geleerd dat dat niet waar is.”

Buro Floris tuinontwerp

www.burofloris.nl

Grietmansraklaan 51 3544 TL Utrecht

[email protected] 06 52 68 90 95

Nu nog verloren De groenstrook tussen Oud-Charlois en Wielewaal ligt er nu nog verloren bij. De bewoners van Oud-Charlois hebben er weinig zicht op, voornamelijk door het gebouw van de praktijkschool. Ook hebben ze weinig redenen om door de groenstrook te gaan, behalve om hun hond uit te laten. Vanuit Wielewaal is er meer zicht op het gebied, maar geen van de woningen kijkt erop uit. De wijk is erg naar binnen gekeerd. Van de bewoners is bijna 60 procent ouder dan 44 jaar. Sterke punten van het groengebied zijn de vele mooie, grote bomen en het water. Waar je je veilig voelt Men hoopt de wijk Wielewaal in de toekomst aantrekkelijker voor jonge gezinnen te maken. Een mooi en toegankelijk wijkpark, met voldoende speelgelegenheid voor kinderen, kan hieraan bijdragen. De bewoners van Wielewaal en Oud-Charlois hebben ‘sociale controle’ als belangrijk punt aangegeven. De problemen in de wijk moeten niet ook in het park komen. De bewoners willen een groene ruimte hebben, waar volop kan worden gespeeld en waar je ook rustig kunt wandelen. Het moet een plek

10

zijn waar je je veilig voelt. Op grond van dit alles ben ik tot een ontwerp gekomen dat op drie pijlers is gestoeld: verbinding, openheid en eenvoud. Verbinding De hoofdlijnen in mijn ontwerp lopen van noord naar zuid, om een duidelijke verbinding te maken tussen Oud-Charlois en het park, tussen het park en Wielewaal en tussen Oud-Charlois en Wielewaal. De nieuwe fietsverbinding verbindt Wielewaal met de voorzieningen in Oud-Charlois. Alle paden samen zorgen voor een goede toegankelijkheid van het park. Dwars door het park loopt een pad waar banken staan om even tot rust te komen en van de omgeving te genieten of om er een praatje met buurtgenoten te maken. De nieuw te bouwen woningen in Wielewaal grenzen met hun voordeur aan het park. Ze worden als het ware een onderdeel van het park. Openheid Nadat de praktijkschool naar een ander pand in de stad is verhuisd, kan de vrijgekomen plek bij het park worden betrokken. Dan is er ook vanuit Oud-Charlois volop zicht op het park. De bewoners hoeven maar de straat uit te lopen of over te steken en ze zijn al in het park. De open sfeer van gras en bomen geeft ruimte om elkaar te ontmoeten en samen activiteiten te ontplooien. Het open veld leent zich goed voor sport en spel, een picknick of een feestje. Eenvoud Ik heb het park met rechte, heldere lijnen een stedelijk karakter gegeven. Rotterdam is een stad van harde werkers, daar past geen opsmuk bij. De verschillende ruimten in het park ontstaan door de compositie van lijnen en vlakken, samen met de verstrooiing van de bomen. Er is plek om te sporten, te spelen, te wandelen, te luieren en om in het groen van het mooie weer te genieten. Water Het water leent zich in alle seizoenen voor recreatie en plezier, maar ook op een druilerige of koude dag moet het aantrekkelijk zijn. In het water wordt riet in lengtebanen geplant. Dit zorgt voor een mooi beeld. In de winter zal het strogeel van het

11

> Jorine Boogaard > Waalpark Rotterdam > Schaal 1:500 > 22 mei 2013

riet mooi tegen het groene gras van de oever en het park afsteken. Door de lengtebanen verspert het riet het zicht op het park niet. Het geeft er juist een extra dimensie aan. Vanaf de grote houten vlonder kun je vissen, in je bootje stappen, met je voeten in het water hangen en op het water gaan schaatsen. Daarnaast is het een plek vanwaar je op het park kunt uitkijken. De tweede vlonder ligt enigszins tussen het riet verstopt, al is er vanuit het noorden en zuiden voldoende zicht op. Aan de ene kant is er een helofytenfilter en aan de andere kant een baan rietplanten in het water. Hier kun je je even terugtrekken en in de natuur wanen.

12

13

Mark Hannink

“De opleiding Ontwerpmethodiek voor de buitenruimte is voor mij een groot leerproces geweest, vooral ook doordat ik jonger dan de overige deelnemers was. Doorslaggevend in mijn beoordeling van de opleiding is het humaan ontwerp. Het gaat er niet om alleen maar een leuk ontwerp neer te leggen, maar een ontwerp dat aansluit bij wat de mensen echt zelf willen. Het ontwerp kan de beleving van de mensen veranderen. Dat is in de opleiding heel duidelijk naar voren gekomen en daar heb ik ook mijn eindopdracht op gebaseerd. De behoeften van de mensen in de omgeving zijn daarbij mijn uitgangspositie geweest. In mijn huidige werk, bij een hoveniersbedrijf, is de schaal waarop ik werk natuurlijk veel kleiner en ben ik veel minder met die beleving van de mensen bezig. Maar het belang ervan, van wat ze willen en wat ze willen beleven, is er tijdens de opleiding bij mij heel goed ingehamerd.”

Rob Kemperink hoveniersbedrijf

www.kemperink.nl

Denekamperstraat 59 7631 AB Ootmarsum

[email protected] 06 11 02 10 08

Een nieuwe naam Ik wil het gebied nieuw leven inblazen, zodat het herkend wordt en een naam krijgt: Park het Waal. Het moet een plek zijn om er met veel plezier te verblijven, een paradijs voor de lokale bevolking. Het wordt geen buurtpark, maar een wijkpark, voor de wijken Oud-Charlois en Wielewaal. Hiervoor is het nodig dat de praktijkschool een andere, meer centrale bestemming in Rotterdam-Zuid krijgt. Daardoor zullen de bewoners van Oud-Charlois een beter zicht op het park krijgen en, belangrijker nog, een betere toegang tot het park. Mensen zullen worden geprikkeld om zich naar Park het Waal te begeven. Harde werkers In de wijken Oud-Charlois en Wielewaal wonen veel mensen die hard moeten werken. In zowel Oud-Charlois als Wielewaal staan veel woningen voor arbeiders en middenstanders. Deze mensen hebben in hun dagelijkse leven met stress en drukte te maken en hebben weinig vrije tijd. Zij hebben behoefte aan een plek voor zichzelf, een plek waar zij weg van alle drukte zijn, waar ze kunnen wegdromen zonder door

14

langsrazende brommers of auto’s te worden gestoord of de stedelijke bebouwing te moeten zien. Zij hebben behoefte aan zo’n plek, maar die is er nu nog niet. Twee basispunten Mijn ontwerp heeft twee basispunten, namelijk de overgang tussen het park en de wijk en vervolgens de binnenwereld. De overgang naar of uit het park is steeds geleidelijk. Een opbouw vanaf de straat via het trottoir en het gras naar de groene massa zorgt ervoor dat de bewoners niet tegen een muur van groen aankijken. Bij alle ingangen van het park staat een duidelijk herkenningspunt, ontworpen door een kunstenaar uit de buurt. Deze kunstwerken moeten bepaalde gedachten over de plaats losmaken en bijvoorbeeld aan de historie of de haven refereren. De binnenwereld kent enkele open plekken, waaronder een groot plein dat aan twee kanten aan het water ligt. Daar komt een groot openluchttheater. Grenzend aan het plein ligt een verdiepte speelplaats voor kinderen. Vanaf het plein hebben mensen zicht op een prachtige waterval bij een andere open plek. Deze waterval zorgt ervoor dat verkeersgeluiden worden tegengehouden. Kronkelend wandelpad In Park het Waal worden zowel jongeren als ouderen in contact met de natuur gebracht. Het park gaat zich als een romantische plek ontwikkelen, met voldoende zitplekken voor individuele bezoekers van het park en ook het grotere plein, waar een grotere groep bij elkaar kan komen. Door het park kronkelt zich een romantische wandelroute, die af en toe bij het water uitkomt. Dit wandelpad kan op diverse plekken worden afgekort en is wat dat betreft ook voor de oudere bezoekers van het park goed begaanbaar. Voor kinderen zijn er kleine speeltoestellen, voor hun ouders en grootouders staan er bankjes bij. Het is een wereld waar geen haast is, geen drukte, er is geen verkeer en geen stedelijk leven te zien. Rust en contact zijn kernbegrippen. Wegdromen Bij de betreding van de open ruimten worden de bezoekers eerst door een kleine ruimte geleid. Deze kleine ruimten ontstaan door aan weerszijden ervan een dichte beplantingsgroep en overhangende bomen te plaatsen. Via deze massa betreed je de openheid. Op drie plekken kunnen de mensen bij het water komen en op de zand-

15

> Mark Hannink > Waalpark Rotterdam > Schaal 1:500 > 22 mei 2013

oever zonnebaden. Voor het overige krijgt het water een natuurlijk karakter, met begroeide waterranden. Ook zijn er eilanden waar dieren een onderkomen kunnen vinden. De begroeiing zorgt ervoor dat het park in alle jaargetijden charme uitstraalt en dat bezoekers voortdurend het idee hebben dat ze zich buiten de stad bevinden. Mensen kunnen er met andere woorden wegdromen in de drukte van Rotterdam. Niet alleen bewoners van Oud-Charlois en Wielewaal zullen er graag verblijven, maar ook bezoekers uit andere delen van Rotterdam. Gelukkig gaat elke dag de zon onder, anders zouden de mensen in Park het Waal de tijd vergeten.

16

17

Richard van der Meer

“De opleiding Ontwerpmethodiek voor de buitenruimte was voor mij een aanvulling op een eerdere cursus, twee jaar geleden. Ik dacht toen dat ik al heel veel had geleerd, want het was een cursus op een in mijn beleving heel bijzonder niveau. Maar toen ik deze opleiding ging doen, bleek al snel dat er nog veel meer viel te leren en dat er nog veel meer is waar je allemaal rekening mee moet houden. Dat had ik eigenlijk niet verwacht. Je leert een opdacht uit te voeren waarbij verschillende partijen betrokken zijn. De hele analyse, de complexiteit, alle aspecten waar je goed over moet nadenken, de verbanden die er zijn, dat alles heb ik vooral in deze opleiding geleerd. Het wordt bijvoorbeeld veel duidelijker waarom het belangrijk is een goed programma van eisen op te stellen. Het belang daarvan heb ik niet eerder echt goed doorgehad. Wat dat betreft was de opleiding Ontwerpmethodiek voor de buitenruimte heel verhelderend en heb ik er veel bijgeleerd.”

Ontwerpbureau Richard van der Meer

www.meerontwerp.nl

Gruttoweg 9 3776 PZ Stroe

[email protected] 0342 44 31 48 / 06 22 25 56 17

Kortdurend verblijf Mijn themakeuze voor dit park is recreatie, waarbij het gaat om snel bereikbare, eenvoudige recreatie tijdens een kortdurend verblijf. De doelgroep hiervan bestaat uit scholieren van de praktijkschool, ouderen uit het verzorgingshuis en toekomstige bewoners met kleine kinderen vanuit de vernieuwde wijk Wielewaal. De scholieren zullen het park vooral in pauzes en tussenuren benutten, vrij van de plek waar ze even van weg willen zijn. Ze hebben slechts beperkt vrije tijd en dus zijn verblijfsplekken in de onmiddellijke omgeving gewenst. De ouderen hebben slechts een beperkte actieradius en moeten bij wijze van spreken met een kopje koffie naar buiten kunnen. Ook voor ouders en kinderen is een plek in de onmiddellijke nabijheid van hun woning gewenst. Dynamiek door deeltuinen Het zorgcentrum en de school krijgen een uitbreiding die naar het park is gericht. Het park wordt hierdoor een tuin met een entree naar deze gebouwen. Door deeltuinen aan te leggen, specifiek voor de drie verschillende doelgroepen, ontstaat meer

18

dynamiek die het park kan verlevendigen. Deze deeltuinen zorgen voor een menselijke maat en creëren een bepaalde mate van anonimiteit. Deze deeltuinen, in de directe nabijheid van de gebouwen waar de doelgroepen verkeren, hebben de vorm van een kom, een waterspeeltuin, een zithoek achter hagen, een ligweide aan het water, een vlonder bij de school, een verdiepte ligweide met zitrand, een sport- en speelveld en een besloten doorgangstuin. Al deze plekken worden verbonden door eens strak vormgegeven, 3,5 meter brede promenade in zigzagvorm. Haaks hierop loopt de wandel- en fietsverbinding tussen Oud-Charlois en Wielewaal. Om de parksfeer te behouden, worden veel bomen gehandhaafd. Ook het water blijft behouden, als historisch element en als buffer tussen de school en de woonwijk. De kom en de waterspeeltuin In het talud komen trapsgewijs hoogteverschillen. Door hierin banken te verwerken, ontstaat bij iedere bank een mate van anonimiteit. De kom zelf blijft open en biedt ruimte voor bijvoorbeeld een optreden, een marktje of een sportevenement. Door het talud krijgt de kom een tribune-effect vanwaar veel mensen goed zicht hebben. De waterspeeltuin ontstaat door van het natuurlijke hoogteverschil gebruik te maken. Er komen waterbekkens met ondiep stromend water waarin kinderen kunnen spelen. Ouders kunnen met hun voeten in het water hun kinderen in de gaten houden. Ouderen die in de verzorgingsflat wonen, kunnen vanaf de bankjes het spel aanschouwen.

Ligweiden en vlonders Op diverse plekken buiten het terrein van de school komen plekken waar de scholieren zich kunnen verpozen. Dit is een andere omgeving dan het schoolplein, dat volledig van steen is. Er zijn plekken waar men in groepen of individueel kan verblijven, door middel van een verdiept gazon besloten of door rietkragen afgescheiden. Deze plekken zijn vanaf het schoolplein snel te bereiken. Een grote pergola doet dienst als scheidingslijn tussen de school en het park.

19

> Richard van der Meer > Waalpark Rotterdam > Schaal 1:500 > 22 mei 2013

Verbindingen Het kruispunt van de doorgangsroute en de promenade wordt verdiept aangelegd, om duidelijk te maken dat hier oplettendheid is geboden. De plek krijgt een extra accent door middel van een riethaag. Ook de fiets- en wandelroute wordt verdiept aangelegd. Hierdoor krijgt het park een extra beleving en geeft de overgang een minder storend beeld in de ruimtelijkheid van het water.

20

21

Jeanne Meijboom

“Het belang van methodisch werken werd mij in de opleiding telkens weer heel duidelijk. Het is een manier van werken die ook aan time management is gerelateerd. Doordat je je aan een bepaalde volgorde houdt, ben je veel efficiënter bezig en dat werkt door in je planning. Mijn manier van werken is er in ieder geval door veranderd. Tegelijkertijd is het heel confronterend. De manier waarop je gewend was te werken, maakt het moeilijk gestructureerd te blijven, omdat juist creatieve geesten snel geneigd zijn allerlei zijpaden in te gaan. In de opleiding leer je om dan toch op je hoofdlijnen te blijven. Daardoor kom je ook, als je het goed doet, dieper in je opdracht: het methodisch werken leidt tot een verdieping. Niet in de laatste plaats leer je door de methode scherp te blijven in je aanpak en je werkwijze. Je wordt er echt beter van.”

Jeanne Meijboom Tuin & Landschap

www.jeannemeijboom.nl

Sweelincklaan 27 9722 JT Groningen

[email protected] 06 30 42 25 14

Re-creatie Het woord re-creatie duidt op vernieuwing, verfrissing, met als doel het opladen van de persoonlijke actieradius, het vernieuwen van de energie, het verzetten van de zinnen en het ontladen van opgelopen spanning. Re-creatie betekent zoveel meer dan oppervlakkig vermaak, het uitoefenen van een hobby of vrijetijdsbesteding. Re-creatie, in de zin van het vinden van vernieuwende energie en het ontladen van opgelopen spanningen, wordt in de toekomst steeds essentiëler. Veranderingen gaan steeds sneller, het leven wordt drukker en er komen meer en meer prikkels op ons af. De stad wordt intenser, de virtuele wereld is onbegrensd en informatiestromen worden eindeloos. We verdienen meer, willen en kunnen daardoor meer, we reizen vaker en verder. De bevolkingsdichtheid neemt steeds meer toe en wordt tegelijkertijd steeds individueler. Kortom: alles accelereert. Tegenbeweging Om ons hierin staande te houden en onszelf te blijven herkennen, ontstaat er als tegenbeweging meer behoefte aan houvast, contemplatie, ontspanning, ontwikkeling,

22

geborgenheid, schoonheid en samenzijn. Er wordt meer waarde gehecht aan kwaliteit, duurzaamheid en welbevinden. De kwaliteit van de woonomgeving wordt daarin steeds belangrijker. Het contrast tussen veel en ver weg tegenover rust en dichtbij wordt steeds sterker. Re-creatie in de zin van het opladen van de actieradius, de verplaatsingen die er onvermijdelijk het gevolg van zijn en het tegemoetkomen aan de behoefte tot ontspanning en inspanning dicht bij huis: dit is het thema van mijn ontwerp. Uitgangspunten Inzicht in (cultuurhistorische) ontwikkelingen kan de hedendaagse en toekomstige mens houvast bieden. Natuurwaarden (groen) kunnen tot contemplatie uitnodigen. Verbindingen leggen tussen de al aanwezige kwaliteiten en voorzieningen of hieraan nieuwe functies toekennen, kan de actieradius van de persoonlijke mens helpen opladen. In het gebied zijn mijns inziens alle ingrediënten aanwezig om dicht bij huis een re-creatief parcours te realiseren dat recht doet aan het verleden, uitgaat van de huidige kwaliteiten en goed doet aan de bewoners van nu en in de toekomst. Promenade De bewoners van Rotterdam-Zuid hanteren het motto van hun club Feyenoord: geen woorden maar daden. Dit motto heb ik in mijn concept van re-creatie vertaald, waarbij die vertaling ook door mijn ruimtelijke analyse werd gevoed. Het gebied ligt centraal tussen het Zuiderpark en pier 3 van de Waalhaven, met alle kwaliteiten daarvan en met water, groen en de Kromme Zandweg als verbindende elementen. Daarnaast kwamen er kwaliteiten uit de demografische gegevens naar voren, zoals een relatief hoge populatie van jonge en ondernemende mensen uit diverse culturen. Die combinatie van kwaliteiten bracht mij op het idee van het re-creatief parcours, een promenade om het park een nieuwe impuls te geven, die beter op de huidige situatie aansluit en naar de toekomst uitziet. Drie ringen Ik onderscheid in het gebied drie ringen. Het water, dat in het verleden door een dijkdoorbraak is ontstaan, vormt de binnenste ring, de centrale ruimte. Deze symboliseert de oorsprong van al het leven. Het water wordt door een tweede ruimte omringd, de promenade. Deze verbindt de verschillende ruimten en versterkt de functies daarvan. Tegelijkertijd is deze promenade een onderdeel van het re-crea-

23

> Jeanne Meijboom > Waalpark Rotterdam > Schaal 1:500 > 22 mei 2013

tieve parcours tussen het Zuiderpark en pier 3. Alle gebouwen rondom de promenade vormen de derde ring en worden in een groen kader geplaatst door middel van gras en bomen. Hekken, heggen en overige obstakels worden verwijderd. Door de gebouwen in het groen te zetten, gaan zij deel van het park uitmaken. Alle ingangen van de gebouwen komen aan parkzijde te liggen, waardoor het gebruik van het park meer vanzelfsprekend zal worden. Daarbij versterkt de promenade de toegankelijkheid van het gebied. Functies aaneengesmeed De functies aan de noordzijde - zorg, wonen, leren en spelen - worden aaneengesmeed. Het schoolplein wordt een schoolcampus, het verwaarloosde speelterrein

24

wordt een zone met fruitbomen en moestuinen. Zorg en wonen worden dichter bij elkaar gebracht. De verschillende functies van de ruimten worden door groen, transparantie en de promenade duidelijk met elkaar verbonden. Het wonen aan de zuidzijde krijgt een nieuwe impuls, onder meer met een royale beeldentuin. De Kromme Zandweg, geënt op een oud dijklint, is een oorspronkelijk landschappelijk element. Het wordt als een onderdeel van de promenade ingezet. Deze promenade wordt ingericht met een verhoogd deel met gras en knotwilgen. Aan de zuidzijde ervan zijn stroken groen als inrichtingselement opgenomen. De oever is hier steil, het water is dicht bij de promenade en het wonen gebracht. Op deze wijze komt in het project alles samen wat van waarde is. Het park is een middel om mensen te laten re-creëren, samen te brengen, te laten samenwerken en samen te laten leven.

25

Ingeline Ribbens Ravelli

“De opleiding Ontwerpmethodiek voor de buitenruimte betekende niet alleen een verdieping en verrijking op mijn vakgebied, maar absoluut ook een meerwaarde op persoonlijk vlak. Voor mij was de kern ervan dat ik heb geleerd ook complexe opdrachten aan te kunnen, waar meer partijen bij betrokken zijn. Je leert de opdracht te ontrafelen, waarbij je vanuit jouw conceptuele gedachte werkt en een goede analyse heel belangrijk is. Met het vermogen om in concepten te denken, kun je elk idee goed onderbouwen. Daardoor kom je helderder naar je opdrachtgever over. Belangrijk is daarnaast dat je leert in een menselijke maat te denken, wat juist bij grote opdrachten zo ontzettend belangrijk is.”

RR creaties

www.rrcreaties.nl

Landgoed ‘De Koningshof’ Vordenseweg 9 7244 PR Barchem

[email protected] 0575 46 90 13 06 22 13 40 85

Historische elementen Wie het heden wil begrijpen, moet het verleden kennen. Zonder kennis van de historie kan een plan voor wijkvernieuwing niet goed worden onderbouwd. De historie draagt bij aan de identiteit van een gebied en is daarom waardevol. Verschillende bestaande landschappelijke en architectonische elementen in het gebied zijn sterk beeldbepalend: de historische dijkwegen, de dijkkommen, de lange oost-westlijn aan de zuidkant, de stratenstructuren van de wijken Oud-Charlois en Wielewaal en tot slot de oostzijde van de Waalhaven. Voor een goede herinrichting van het gebied moet er een verbinding worden gelegd tussen de toekomstige planologische ontwikkelingen en deze waardevolle historische elementen. Verschillende straatbeelden Mijn nieuwe structurele invulling van de groenstrook is op het behoud van de genoemde elementen gebaseerd. Met de juiste toevoegingen en aanpassingen zullen deze elementen bindend werken en beter gaan samenhangen. Een eerste aandachtspunt hierbij is het straatbeeld. De noord- en zuidrand van de groenstrook ver-

26

tonen twee totaal verschillende straatbeelden: de noordkant een gesloten beeld en de zuidkant juist een open, landelijk beeld, onder meer door de historische Kromme Zandweg en de tuinwijk Wielewaal. Door langs deze randen bomenrijen en –blokken te plaatsen ontstaat er een verbinding tussen deze twee verschillende straatbeelden, met behoud van de eigen, historische identiteit, namelijk de oude polderdijk met daarachter het tuindorp en de naoorlogse woningblokken. Zichtlijnen Nog een aandachtspunt zijn de lijnen van noord naar zuid en van oost naar west vanuit de woonwijken over de groenstrook heen. De historische structuur van straten en wegen bepaalt de ligging en de lengte van de straten in de woonwijken. Door deze lijnen in de groenstrook door te trekken, versterk ik de interne samenhang van deze structuur. In het gebied laat ik de groenstroken vanuit de vernieuwde tuinwijk Wielewaal doorlopen en verstevig ik de oost-westlijn door het westelijke deel van het Zuiderpark met deze groenstrook te verbinden. De overzijde van de Kromme Zandweg kan op dit punt van verbinding voor een deel worden meegenomen. Dijkweg en dijk De westkant van het park, grenzend aan de dijk bij de Waalhaven, wordt opnieuw ingericht. Hier ligt de historische dijkweg, de Schulpweg, met een dijk daarachter. De kom onderaan is deels bebouwd. In het deel van de kom links van het verzorgingshuis wordt met beplanting en harde materialen een gelaagde overgang, met een doorsteek, naar de Schulpweg en de dijk gerealiseerd. In de kom bij het verzorgingshuis is deze gelaagdheid al in de bestaande bebouwing te zien. Met de bestaande en de nieuw aangelegde doorsteek wordt de ruimtelijke diepte meer ervaren. Op de dijk is plaats voor een ‘landmark’, zodat de oost-westzichtlijn aan het visuele einde een blikvanger krijgt. De dijk zal met bomen worden beplant die fijnstof van het toekomstige intensieve verkeer over de Waalhaven Oostzijdeweg zullen absorberen. Bovendien zorgt deze rij bomen voor een versterking van de lange noord-zuidlijn. Vijf zones Mijn ontwerp is in vijf zones opgedeeld. Zone A is de oostelijke zone. De huidige boomopstand is zo veel mogelijk gespaard en staat in een grit van boomvakken. Er is voor de allerkleinsten een intieme speelplek gecreëerd en voor de wijkbewoners drie picknick- en barbecueplekken. Zone B is de centrale zone. Deze zone ligt pal achter de school en vormt het hart van de groenstrook, met een eigen sfeer. Hier liggen lange houten steigers met daaraan plateaus van beton. Met name de scholieren worden uitgenodigd hier te komen pauzeren en elkaar te ontmoeten. Zone C, de bomenzone, is de groene verbindingszone tussen de centrale plek en het verzorgingshuis. Ik wil de tribuneopbouw versterken en de betonnen wereld van gebouwen verzachten door bomen toe te voegen. Zone D is de dijkkom. Hoogstamfruitbomen versterken hier het landschappelijk karakter. Zone E tot slot, de dijk, wordt een blikvanger met een brede trap en een watertrap in het midden. De desolate uitlaatplek voor honden wordt omgevormd naar een plek waar men trots op mag zijn. Positieve invloed Wordt deze groenstrook het ondergeschoven kindje binnen de wijkvernieuwingen? Nee! De strook vervult een prachtige rol in dit historische gebied. De autochtone

27

> Ingeline Ribbens Ravelli > Waalpark Rotterdam > Schaal 1:500 > 22 mei 2013

bewoners zijn aan deze plek zeer gehecht. Zij hebben ruimte moeten maken voor nieuwkomers. De huidige bevolking is een smeltkroes van nationaliteiten geworden. De opleiding is vaak laag, de werkloosheid hoog. Investeringen die de kwaliteit van het leven verhogen, zijn zeer gewenst. Daar hoort ook groen bij. Groen heeft een wetenschappelijk bewezen positieve invloed op het welzijn van mensen. Met de juiste invulling van de groenstrook krijgen de verschillende bevolkingsgroepen de gelegenheid samen te komen en te genieten van de buitenruimte. Dat geldt ook voor de werkgevers en werknemers van de bedrijven in de Waalhaven. Met het organiseren van activiteiten kan dit voor jong en oud een unieke plek worden voor ontmoeting, ontspanning en onderlinge kruisbestuiving.

28

29

Rini Verhoeven

“Wat mij uit de opleiding Ontwerpmethodiek voor de buitenruimte vooral heel erg heeft geholpen, is de stapsgewijze benadering. Het schrijven van een essay, na de analyse en het schrijven en herschrijven van het programma van eisen, was nieuw voor mij en een hele uitdaging. Die werkwijze, dus voordat je gaat ontwerpen verwoorden wat er nodig is en wat goed is voor een bepaalde plek en waarom, geeft me richting en houvast en maakt het ontwerpproces voor mij inzichtelijk. Tot nu toe bleef dat in mijn werk heel impliciet, en dat kon ook omdat ik vooral met kleinere tuinen te maken heb gehad, maar als je grotere projecten wilt doen, is zo’n werkwijze natuurlijk wel verstandig. Het is niet eenvoudig, omdat ik veel gemakkelijker iets teken dan verwoord, maar als het eenmaal op papier staat, is het voor de opdrachtgever, voor de partijen die ermee te maken hebben én voor mezelf veel duidelijker.”

Rini Verhoeven Tuinontwerp

www.riniverhoeven.nl [email protected] 06 43 55 54 98

Spannender Ik wil het park echt aan de buurt geven. Nu nog is het park eerder een waterscheiding tussen twee woonwijken. Het is voor bewoners niet aanlokkelijk om er eens een kijkje te nemen. Ik wil er een grotere belevingswaarde laten ontstaan. Voor wandelaars en voorbijgangers is het gebied zoals het nu is, direct te overzien. Dit kan spannender. Krachtige elementen In het gebied zijn krachtige elementen nodig, want er heerst een vreemde dynamiek, met wind en veel erg hoge bomen. Als ik door het park wandel, heb ik het idee dat alles hoog over me heen gaat: de wind, het bladerdek van de bomen en ook de hoge dijk in de verte. Ik krijg het idee dat de wind mij meetrekt en er een soort onderdruk in het park heerst. Dat maakt dat ik me in deze ruimte niet prettig voel. Er is aarding nodig, iets van stavast, iets concreets. Dit heb ik gezocht in massa's. De massa's verdelen de ruimte en vormen kijklijnen. Door het park gaand, ervaar je open en meer besloten ruimten, onder een dak of tussen wanden. Doordat de

30

blik niet meer wegwaait, maar in het park blijft, zal het park als prettiger worden ervaren. Ordening en willekeur Het thema van mijn ontwerp is ‘ordening en willekeur’ of ook ‘werpen en ontwerpen'. In het ontwerp is een spel met een aantal elementen gespeeld. Massa wordt gevormd door in lengte variërende stroken groen blijvende, dichtgroeiende struiken. Hierdoor ontstaan ruimten en kijklijnen. Vierkante boomgroepen vormen een dimensie in de hoogte. Zij bieden een beschut gevoel en onder de luchtige kronen is het prettig toeven. De boomgroepen contrasteren met de aanwezige, willekeurig geplaatste bomen, die aanwezig zijn alsof ze zijn rondgestrooid. Dit is het contrast tussen 'werpen en ontwerpen'. Daartussendoor vloeit water. Het grasveld vormt een rustig kader, het is de overgang naar het water. Op enkele plaatsen is er een weelderige oeverbegroeiing, in contrast met de stroken compact groeiende struiken. Wandelend en fietsend door of langs het park wordt het zicht op het water afgewisseld. Paden en olifantenpaadjes mogen ontstaan. Tegenover de strak ontworpen vormen spelen de aanwezige, willekeurig geplaatste bomen een spel. Niet alles is te plannen, er mag iets ontstaan. Twee verblijfsruimten Aan de kop en de staart van het park zijn twee verblijfsruimten voorzien. Tegen het onderdijkse deel van het verzorgingshuis wordt een ruimte gemaakt voor de speeltuinvereniging en voor wijkactiviteiten. Voor de gebruikers is er de mogelijkheid om op het terras een kopje koffie te drinken. Door het besloten karakter ervan is deze plek geschikt om peuters en kleuters te laten spelen. In de naastgelegen kom zijn in de helling bankjes geplaatst. De ruimte wordt zo een openluchttheater, geschikt voor muziek- of theateractiviteiten. Aan de noordoostzijde komt een theepaviljoen voor professionals die na het werk nog even wat op een terras willen drinken. Het terras kijkt uit over het water. Aan de westzijde van de vijver is voor oudere kinderen een plek voor avontuurlijk spelen ingericht. De oever loopt langzaam glooiend in het water af. Het vormt een strandje waar kinderen met water of een bootje kunnen spelen en ook een vuurtje kunnen stoken.

31

School verplaatsen De bewoners van de Huismanstraat ten noorden van het gebied zullen het meest van de veranderingen ervaren. Dit geeft de Huismanstraat een belangrijke rol. Door de hele Huismanstraat aan het park te laten grenzen, zal het park de bewoners uit deze en omliggende straten naar zich toe lokken. Een en ander is mogelijk door de praktijkschool naar de Waalhaven te verplaatsen. Een bijkomend voordeel daarvan is dat de omwonenden geen last meer van lawaai en zwerfvuil zullen hebben. Als de school weg is, kan een brug achterwege blijven. Vanuit Wielewaal gezien is de fiets- of looproute door het park naar de winkels aan de Boergoense Vliet even lang als de route via de Kromme Zandweg. Omdat het park vooral van de buitenkant af wordt ervaren, geeft de ononderbroken wateroppervlakte een kalme impressie.

32

> Rini Verhoeven > Waalpark Rotterdam > Schaal 1:500 > 22 mei 2013

33

Irene Visser

“Ik heb geleerd het creatieve proces door een systematische manier van werken te stroomlijnen. Natuurlijk kun je niet al je creativiteit in een stappenplan gieten, de praktijk is wat dat betreft weerbarstig, maar een bepaalde systematiek kan wel behulpzaam zijn om een taak grondig aan te pakken en op bepaalde uitgangspunten door te bouwen. Daar zie ik zeker de kracht van in. Daarnaast heb ik ervaren dat je veel leert van de samenwerking met collega’s, door naar elkaars werk te kijken. Ook was het heel leerzaam om je steeds bewust te zijn, doordat er kritische vragen naar werden gesteld, van de aannames waar je vanuit gaat. Je ziet daardoor in dat het anders kan of je krijgt juist een bevestiging dat het niet anders hoeft. En waar je zeker heel veel van leert, is de feedback van mensen die in de top van het vakgebied werken.”

Rosmarinus tuinen Aan de Rijn 12 6701 PB Wageningen

[email protected] 06 12 12 25 78

Waterspiegeltuinen Om aan de oorsprong van het gebied recht te doen, wordt het water erin naar de vorm van een ‘waal’ of ‘wiel’ teruggebracht. Het volume ervan wordt verdubbeld. Het grote ruime water dient om de lucht en de groene ruimte te weerspiegelen, wat ook de Maas heel mooi doet. Aan de rand van het water liggen de waterspiegeltuinen. Deze hebben verschillende functies (zuiveren, bewegen, verwonderen, vertoeven, reflecteren) en zijn door een waterkringloop verbonden. Daarmee draagt het ontwerp bij aan het waterbeleid in Rotterdam-Zuid. Ter bevordering van meer biodiversiteit is de waterspiegel (de waterstand) verschillend. Elke plant heeft immers een optimale combinatie van bodem, water, lucht en voedingsstoffen nodig. In de watertuinen worden verschillende groeicondities en microklimaten gecreëerd. Licht, lucht en ruimte Kernbegrippen in mijn ontwerp zijn licht, lucht en ruimte: de principes van het naoorlogse Nieuwe Bouwen. Door het behoud van de merendeels inheemse bomen, de ontwikkeling van natuurlijke habitats, moet het een ecologische verbindingsplek

34

worden, met tegelijkertijd de uitstraling van een open park. Drijvende eilanden dienen als beschermde broedplaatsen en speelplaatsen. Verbindingen tussen mensen en tussen mens en natuur zijn leidraad. Het Waal als identiteit van de plek Het blijkt dat de huidige bewoners zich met het Waal verbonden voelen, soms van kindsbeen af, bijvoorbeeld omdat ze er zwommen of schaatsten. Multifunctioneel gebruik van het gebied moet mogelijk blijven, door verschillende groepen mensen, met verschillende beweegcirkels, op verschillende tijdstippen van de dag en door het jaar heen. De belangrijkste groepen gebruikers zijn de bewoners van het verzorgingshuis, de leerlingen van de praktijkschool, kinderen en medewerkers van de (buitenschoolse) opvang, de schipperskinderen van het internaat en de buurtbewoners. Ik heb een aantal mensen uit deze groepen gevraagd wat ze met het gebied zouden willen doen. Zij antwoordden dat het zo prima is en dat er niets aan hoeft te veranderen. Maar is dat werkelijk zo? Ik wilde graag een plan bedenken waarin de waarde die het gebied nu heeft, wordt behouden, maar waarin er ook iets nieuws aan wordt toegevoegd.

In en op het water De gebouwen in het gebied staan dicht bij het water, maar zijn er tegelijkertijd van afgesloten. De bewoners van het verzorgingshuis, de mensen die er werken en de leerlingen van de praktijkschool zitten achter een hek. De huizen hebben weinig contact met het water. Ik wil een doorbraak bevorderen. Vanuit de hoofdstraten van OudCharlois schieten vlonders het water in. Door het wiel uit te graven komen de gebouwen van het verzorgingshuis in het water te staan, in een lichte kleur geverfd, van verticaal groen en begroeide daken voorzien. Het doel hiervan is water en biodiversiteit te herbergen en warmte in de stad te bufferen. Mensen die rondom het park wonen, werken en naar school gaan, kunnen volop van het water genieten. Zij zullen via bruggen en vlonders verschillende richtingen in kunnen slaan. Reflecties over water Verstilling en beweging van water staan centraal op deze plek. Bezoekers kunnen er rust zoeken door naar de bomen en vogels te kijken en naar de weerspiegeling

35

van het water op een stille dag. Spelen met water en zuiveringsprocessen zetten het water juist in beweging. Dit is nodig voor helder water en voor een schone ziel, zoals verbeeld en gedanst in het ballet Vollmond van Pina Bausch. Dit stelde mij voor allerlei vragen. Hoe werkt in dit gebied de combinatie van licht, lucht en ruimte? Hoe geeft de zon in de loop van de dag een weerspiegeling op het water? Hoe kunnen de bestaande bomen in coulissen en op eilanden worden gezet met behoud van zichtlijnen over het water? Hoeveel bomen kunnen er in en langs het water groeien zonder dat de ruimte helemaal is volgepropt? Kunst en architectuur Kunst kan worden gebruikt om van dit gedeelte van de stad een bijzondere plek te

36

> Irene Visser > Waalpark Rotterdam > Schaal 1:500 > 22 mei 2013

maken: een bewegende fontein door Tinguely of een boom op de kop die zijn eigen spiegelbeeld wordt. Mogelijk kan hetzelfde effect worden bereikt door de architectuur aan te passen. In dit verband adviseer ik de gemeente Rotterdam een nieuw Wielewaal te laten ontwerpen door architecten die wonen, groen en blauw weten te integreren. Zelf zou ik die opdracht aan de Braziliaanse architect Lelé geven!

37

Jolanda Vreeken

“Ik heb geleerd om in alles vooral bij mezelf te blijven, mijn eigen overtuiging vast te houden en die aan te scherpen en te verdiepen. Daarnaast heeft de methode mij veel geleerd. Met name het doorgronden van de ruimtelijke analyse en het meenemen van de uitkomst daarvan in het nieuwe ontwerp heeft me helderheid gebracht. Eerst had ik die analyse overgeslagen, waardoor ik mijn ontwerp voortdurend bleef aanpassen. Toen ik naar de eerste stappen in de methode terugging, bleek dat ik de huidige ruimten in het gebied had genegeerd. Ik was te snel begonnen met iets nieuws te maken, dus zonder mee te nemen wat er al was. Daardoor bleef ik steeds naar mogelijkheden zoeken, maar wat ik ook bedacht, er zat geen grond in, het bleef zweven en aardde niet. Ik ben opnieuw begonnen en wist direct dat het ontwerp veel beter was. Wat er ook over zou worden opgemerkt, ik wist dat ik een antwoord had. Je staat met andere woorden veel sterker. En dat is precies wat de methode zo waardevol maakt. Door de methode te volgen, geef je jezelf een oplossing in handen waar je zeker van bent, wie je opdrachtgever ook is.”

Joosbuiten - Ontwerpt tuin, park en plein

www.joosbuiten.nl

Bredelaan 6 1406 LP Bussum

[email protected] 06 27 32 37 66

Verbinding In deze tijd van verstening en verstedelijking is de waarde van groen voor onze leefomgeving groot. Ook het park ligt in een gebied dat steeds meer zal verstedelijken; de plannen voor de wijkvernieuwing van Wielewaal liggen immers al klaar. Ik wil van het park een verbinding tussen de wijken Charlois en Wielewaal maken, maar het moet ook een park worden waar mensen willen blijven. Ik wil de mensen ervan laten genieten. Ik heb me dan ook verdiept in de culturen, gebruiken en behoeften van de mensen die hier wonen, zodat iedere bewoner op een eigen manier kan genieten. De specifieke activiteiten zijn aan zones gekoppeld. Omdat wandelen de ultieme manier is om mensen met hun woonomgeving te verbinden, loopt door het park een mooie wandelroute. Twee noord-zuidroutes en twee zones In mijn ontwerp wil ik de noord-zuidverbinding tussen Oud-Charlois en Wielewaal versterken. De stedelijke structuur geeft deze richting al aan en loopt als het ware door in het park. Twee noord-zuidroutes leiden dwars door het park. De eerste ligt

38

voor de flat en is met een sierlijke bomenrij afgezoomd. Ertussendoor heeft men een direct uitzicht op het prachtige water. De bomenrij reikt tot in de wijken. De andere route is de bestaande noord-zuidverbinding voor fietsers en voetgangers. Deze route wint aan belang en wordt daarom extra benadrukt door ‘de bank der verbinding’, een symbolisch element dat tot ver in de wijken reikt. De brug in het traject door het water wordt verdiept aangelegd. Het water kan daar worden aangeraakt, nodigt uit en prikkelt. Behalve de noord-zuidroutes heb ik twee zones gedefinieerd met eigen activiteiten en een eigen ruimtelijke beleving. Deze twee zones zijn te herkennen in de ruimtelijke analyse en krijgen met de nodige aanpassingen de juiste beleving die bij de activiteiten in de zones horen. Dynamiek en communicatie De eerste zone wordt gekenmerkt door dynamiek en communicatie. In de wijken wonen veel Turkse en Marokkaanse mannen. Zij komen graag bij elkaar voor een praatje of om een spel te spelen en gaan meestal niet ver het park in. De leerlingen van de praktijkschool willen tijdens pauzes, in tussenuren en buiten schooltijden chillen en zien en gezien worden. Ze doen dit bij voorkeur dicht bij de school en kunnen daarvoor de ontmoetingsplekken en de verbindingsbank gebruiken. Bij mooi weer gaan hele Surinaamse, Marokkaanse en Turkse gezinnen graag barbecueën of picknicken. Hiervoor is gelegenheid bij het water en in de boomgaard. Jongeren kunnen daar ook chillen, muziek maken en een balletje trappen in de vrije ruimte. Moeders, opa’s of oma’s kunnen samen wandelen en met de kinderen naar de speeltuin gaan. Voor alle bezoekers aan het park is er een horecagelegenheid voor koffie, thee, een taartje, een ijsje of andere heerlijkheden. De sfeer in deze zone wordt gekenmerkt door bomen met grote kruinen, kastanjes, treurwilgen, (een laan met) notenbomen en fruitbomen. Bosschages zorgen voor vensters, de menselijke maat en de nodige beschutting. Rust en contemplatie De andere zone wordt gekenmerkt door rust en contemplatie. In deze zone kunnen bezoekers aan het park in alle rust een boek of een krant lezen en alleen zijn. Langs de oever van het water staan bankjes waar zij het water en de oevers kunnen beleven en in alle rust over het water kunnen uitkijken. Voor de flat overbrugt een luie trap het glooiende hoogteverschil van de dijk naar een grote vlonder op het water, waar

39

mensen kunnen vissen of gewoon voor zich uit kunnen kijken. Zij hebben daar een volledige zichtlijn van in totaal 325 meter. De sfeer in deze zone wordt gecreëerd door ruimte, openheid en lucht, bomen met een open en transparante habitus, Taxodium, Betula en Gleditsia, grassen en natuurlijke beplanting. Wandelroute De wandelroute in het park is herkenbaar aan een vast profiel, sluit op de noordzuidroutes aan en loopt door de verschillende zones. De prachtige groene, historische dijk krijgt een bijzondere rol als wandelroute, die zich van de wandelroute in het park afsplitst. Deze loopt helemaal door van Oud-Charlois naar Wielewaal. Wandelen is een kleine rite, die vaak dagelijks wordt herhaald. Het veronderstelt ook een zekere

40

> Jolanda Vreeken > Waalpark Rotterdam > Schaal 1:500 > 22 mei 2013

mate van vrijheid. Mensen zijn even weg van huis, weg van de onmiddellijke dwang van verplichtingen, hebben een ‘nu even niet’ -gevoel, zoeken rust, heroriënteren zich, zoeken bezinning en stellen zich nieuwe doelen. Daarom mag het niet ontbreken in een goed park. Kortom… Het park brengt verbinding tussen wijken, maar ook tussen mensen en hun omgeving. Het park prikkelt de innerlijke ervaring, door het contact met het water, de natuur, de seizoenen en met elkaar, en door de afwisseling van rust en contemplatie met dynamiek en communicatie. Zo geeft het park mensen kracht voordat zij weer de stad ingaan.

41

|het ontwerp instituut| wil de volgende personen extra bedanken voor het tot stand komen van deze opleiding: - ir. Vera van den Broek, als begeleider van de elf cursisten - tuin- en landschapsontwerper Ruud Aanhane, als begeleider van de elf cursisten - ir. Lodewijk Baljon, als jurylid van de opleiding - ir. Edwin Santhagens, als jurylid en gastdocent van de opleiding - tophovenier Paul Casteleijn, als jurylid van de opleiding - tuin- en landschapsontwerper Margriet Los, als jurylid van de opleiding - tuin- en landschapsontwerper Nico Wissing, als gastdocent van de opleiding - Adnan Akdemir, als hoofd catering - Gerrit Steenbergen, als directeur van het ACEC-gebouw - Piet van Wissen, als vertegenwoordiger van de gemeente Apeldoorn

Een uitgave van: |het ontwerp instituut| Gallencamp 4 4003 GV Tiel 0344 63 02 86 [email protected] www.ontwerpinstituut.nl Redactie: Michel Lafaille Vormgeving: Het Nieuwe Land, grafisch en ruimtelijk ontwerp Tekst: Peter van Steen 2013

42

het ontwerp instituut www.ontwerpinstituut.nl