Het Ingenieursblad. Rekruteringsdossier ERVAREN INGENIEURS!

Het Ingenieursblad Maandblad van de Koninklijke Vlaamse Ingenieursvereniging Ingenieurshuis, Desguinlei 214, B-2018 Antwerpen www.hetingenieursblad.be Afgiftekantoor Gent X Erkenningsnummer P508727 Toelating gesloten verpakking nr. 3/176 BELGIË-BELGIQUE P.B. GENT X B 727

Medische technologie

Nr. 5, mei 2008

Rekrutering sdossier ERVAREN IN GENIEURS!

Lichaamseigen eiwitten als nieuwe therapie Geluidsdiagnose van mechanische kunsthartkleppen Samenwonen met je arts Actieve veiligheid door Audi dynamic steering

We’d be even stronger with you. And vice versa. They say great minds think alike.

So imagine the power of 20 000 people around the world all thinking together. In over 120 countries, Bekaert devotes our combined brainpower to solving huge challenges in advanced metal transformation and advanced materials and coatings. Because, like everything we do, we believe that innovation is something that’s done better together.

But just because you’re part of a big team doesn’t mean you can’t also achieve some incredible things of your own.

Segment Manager Building Products

You are responsible for the organization

If you’re looking for a real opportunity to

and supervision of the Mechanical Lab,

grow a segment internationally, our team

which employs about 20 people, in terms

could use your market knowledge and

of resources (people, competencies and

ability to build key relationships. The ide-

equipment), way of working and results

al candidate will have a Master’s degree

(safety, quality, operational excellence). You

in civil engineering, and several years’

will closely cooperate with your colleagues

experience in developing new markets.

of the research and development center in China. You have a Masters’ degree or a

Global Spare Parts Manager Ingelmunster You develop a strong customer relation-

responsibility, and you’ll soon find yourself

ship and you coordinate, train and coach

leaving your personal mark on your work.

the spare parts team worldwide to im-

And of course, as a leading multinational

prove customer satisfaction. You have a

with annual sales of over € 3 billion, your

Master’s degree and 5 years’ experience

performance will be well rewarded.

in a technical/commercial environment. Experience in spare parts business or after sales services is an asset.

So if your engineering, physics or chemistry studies have inspired you to devote your career to ideas that can change know somewhere where your drive and individuality will fit right in. Don’t you think we’re better together?

Deerlijk

Zwevegem

We are quick to give talented people

thousands of lives around the world, we

Mechanical Lab Manager

Interested? Go to www.bekaert.jobs and apply online or call 056 76 61 02

PhD in Mechanical Engineering, preferably with knowledge of material science.

VOORWOORD

Nieuwe kansen

D

e omgeving waarin de K VIV functioneert, verandert grondig. De schoolverenigingen krijgen nieuwe uitdagingen vanuit de universiteiten en faculteiten. De onderwijshervorming verandert het landschap van de opleidingen en daardoor ook het profiel van onze nieuwe kandidaat-leden. We moeten al die omwentelingen aangrijpen als nieuwe kansen... Kansen om de K VIV een nieuw gezicht te geven. We moeten onze identiteit versterken in het vooruitzicht van toekomstige samenwerking met andere groepen en organisaties. Tijdens de voorbije maanden is er door een ruime groep vrijwilligers intensief gewerkt om een nieuw ‘masterplan’ vorm te geven. U heeft in de laatste edities van Het Ingenieursblad kunnen lezen over deze acties. Op de Algemene Vergadering van 29 mei wordt dit een belangrijk agendapunt. Een aantal veranderingen zijn ondertussen al organisch aan het groeien : Het sterker opnemen van onze maatschappelijke rol, het promoten van ingenieursopleiding, het aanbieden van vernieuwende netwerk-opportuniteiten, etc.. De jaarthema’s vormen jaar na jaar een groeiend succes. Er worden aantrekkelijke evenementen opgezet die honderden leden samenbrengen. De werf van het windmolenpark in Oostende, een VIP bezoek aan het autosalon, een pianorecital in het concertgebouw van Brugge, enz... Dit zijn maar enkele recente voorbeelden. Welke vereniging kan zo’n netwerking platform gratis aan zijn leden bieden ? De K VIV organiseert bouwwerf-bezoeken voor leerlingen van de zesde klas van basisscholen. En we ondertekenen eerstdaags een contract met de Vlaamse regering om het ingenieursberoep te gaan promoten in het zesde leerjaar van het middelbaar onderwijs, een omvangrijk engagement waar een voltijds medewerker in de K VIV staf drie jaar voltijds zal aan werken. Het succes van deze evenementen versterkt het beeld van de K VIV naar de buitenwereld en maakt weer andere bedrijven en organisaties geïnteresseerd om met ons samen te werken. Een sneeuwbaleffect dus...!

Het succes van onze evenementen versterkt het beeld van de K VIV en maakt weer andere bedrijven en organisaties geïnteresseerd.

Deze nieuwe dynamiek werkt ook motiverend voor de vele honderden leden-vrijwilligers. De werking van de Ingenieursvereniging kan niet zonder hen! Elk met zijn eigen sterktes, interesses en passies. Het is als een schaakspel waar ook elk schaakstuk zijn eigen sterktes heeft en op het juiste moment moet ingezet worden om te bouwen aan de toekomst. En in het schaken geldt ook : de aanval is de beste verdediging! We mogen ons niet krampachtig aan het verleden vastklampen, maar moeten integendeel de wijzigende condities rondom ons gebruiken om nieuwe successen op te bouwen. Dit is een oproep aan iedereen die van dicht of van verre bij K VIV betrokken is. ir. Peter Erauw Secretaris-Generaal K VIV ■

5/2008 Het Ingenieursblad

|1

Wees baas over je eigen leven.

Flexibel contract

Contract op projectbasis

Vast contract

Je wil je talenten als ingenieur of technisch specialist (in elektriciteit, elek tromechanica,...) beter ontplooien in al even diverse sectoren zoals chemie, bouw, voeding, textiel, grafische of automobiele industrie of nog een andere sector ? Wil je routine in je carrière, wel uitgekozen projecten of heb je eerder een zelfstandig profiel ? Manpower Professional biedt je een ongekende flexibiliteit. Dankzij hun feilloze marktkennis selecteren onze business consultants die job waarin je jezelf kan ontplooien en tegelijk ook het evenwicht terugvindt tussen je werk en je privéleven.

www.you-only-live-once.be

Professional VU : Manpower Belgium NV, P. Lacroix, Louizalaan 523, B-1050 Brussel ı BE 412 695 309 VG 361/BUOP_B-AA05.040_W.RS.009

Het Ingenieursblad Het Ingenieursblad is het maandblad van de Koninklijke Vlaamse Ingenieursvereniging - K VIV, de enige overkoepelende beroepsvereniging voor burgerlijk en bio-ingenieurs in Vlaanderen. De K VIV vzw werd opgericht in 1928 en telt 10.000 individuele leden.

Zetel en algemeen secretariaat K VIV, Ingenieurshuis, Desguinlei 214, B-2018 Antwerpen tel.: 03 260 08 40 (algemeen), fax: 03 216 06 89 e-mail: [email protected] website: www.kviv.be Vaste redactie Karolien VAN WIELE, projectcoördinator publicaties Luce CALLENS, secretariaat tel. rechtstreeks: 03 260 08 57, fax: 03 216 06 89 e-mail: [email protected] website: www.hetingenieursblad.be Verantwoordelijke uitgever Roger MEULEMANS algemeen directeur a.i., hoofdredacteur Redactieraad Voorzitter: prof. dr. ir. Jos Vander Sloten Leden: dr. ir. Jean-Marie Aerts, ir. Roger Meulemans, ir. Philippe Delforge, ir. Johan Goossens, ir. Clement Noë, dr. ir. Peter Schelkens, dr. ir. Jan Schrooten, ir. Werner Vancayseele, prof. dr. ir. Erick Vandamme, dr. ir. Leo Van de Loock, prof. dr. ir. Rik Van de Walle, Karolien Van Wiele, prof. dr. ir. Herman Van Langenhove, ir. Guido Wouters Columnisten ir. Carmen Cordier, prof. dr. ir. Bart De Moor, ir. Joachim Coens, prof. dr. ir. Willy Verstraete Reclameregie DECOM NV Stationsstraat 108, 2800 Mechelen tel.: 015 652 845, fax: 015 652 851 e-mail: [email protected] - [email protected] [email protected] website: www.decom.be Abonnementen Leden van K VIV en het Technologisch Instituut-K VIV ontvangen Het Ingenieursblad uit hoofde van hun lidmaatschap. Voor niet-leden kost een jaarabonnement € 56 (binnenland) en € 80 (buitenland) voor 2008. Studentenabonnement € 14 (academiejaar september t/m juni) (studentenlidkaart voorleggen). Abonnementen schriftelijk aan te vragen bij de K VIV, Dienst Publicaties (zie adres hierboven). controle

verdeling aangesloten leden

INHOUD J

A A R G A N G

7 7 ,

N R

.

5 ,

M E I

2 0 0 8

39

51

Medische technologie 18

Lichaamseigen eiwitten ir. J. Vandecasteele

Geluidsdiagnose van mechanische kunsthartkleppen

28

ir. K. Defever en ir. N. Famaey

39

Samenwonen met je arts ir. E. Parton en ir. B. Gyselinckx

Rekruteringsdossier “Ervaren ingenieurs” 42

Carrièreplanning voor de ingenieur ir. L. Bongaerts

47

Vrouw & ingenieur: Op weg naar de top? K. Verheecke

51

Consultancy opdrachten voor de senior-ingenieur ir. L. Kennis

54

Actieve veiligheid door Audi dynamic steering ir. M. Lannoij, ir. J. Schuller, ir. M. Sagefka, ir. W. Dick, ir. R. Schwartz, ir. M. Meys

K VIV-Direct 70 71 80 81

• Jaarlijkse Algemene Vergadering van K VIV • Actief • Agenda Geledingen K VIV • Agenda TI

2006

Oplage en verspreiding Het Ingenieursblad verschijnt 9 maal per jaar, maandelijks behalve in juli, augustus en december. Het wordt gratis verstuurd aan de 10.000 K VIVLeden, alsook aan honderden bedrijven, instellingen, overheden en andere externe abonnees. Gemiddelde oplage: 10.050 ex. (CIM gecontroleerd) Prepress en druk DECOM NV Stationsstraat 108, 2800 Mechelen

Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt d.m.v. druk, fotokopie, internet of welke ander vorm dan ok zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Verantwoordelijkheid voor de inhoud van de artikels en de column berust bij de auteurs.

Column 84 67

Carmen Cordier: Derde industriële revolutie Jan Lagast: Wint u graag van of met collega’s?

Rubrieken 4 10 12 68 83 79

Actueel Scoop Mozaïek Ir.-aanbod Agenda extern Adverteerders

Surf ook eens naar www.hetingenieursblad.be Met dank aan onze hoofdsponsors


|3

ACTUEEL Agfa-Gevaert en VITO bundelen krachten voor productie van waterstof Combineer Agfa-Gevaert’s ervaring met het coaten van films met VITO’s kennis van membraantechnologie en je krijgt als resultaat een membraan met tot nu toe onvoorstelbare mogelijkheden. Een eerste toepassing is elektrolyse, een proces dat wordt gebruikt voor de productie van waterstof. Maar dit is slechts het begin van een rist toekomstige toepassingen. Of beter gezegd: toepassingen van de toekomst!

Nieuw procedé voor waterstofproductie Waterstof wordt al jaren beschouwd als een potentiële energiedrager en als een opslag-medium voor energie. Deze zogenaamde waterstofeconomie komt een stuk dichterbij onder invloed van de stijgende prijzen voor aardgas, en de nood om duurzame energie op te slaan op de plaatsen waar deze wordt opgewekt en niet (meteen) wordt verbruikt. Vandaag wordt waterstofgas reeds op grote schaal industrieel toegepast in de elektriciteitsproductie, in de voedingsindustrie

en in de metaalnijverheid. Klassiek wordt waterstofgas geproduceerd uit aardolieproducten. Elektrolyse van water – met waterstof- en zuurstof-gas als eindproducten – is een alternatieve, schone en duurzame technologie, die waterstof van een hogere zuiverheid oplevert. De relatief hoge energiebehoefte (en dus de hoge kost) van dit elektrolyseproces belemmerde tot nu toe de doorbraak van deze technologie voor de grootschalige productie van waterstof.

Zirfon® Perl, separator met toekomst

© Agfa-Gevaert

VITO en Agfa-Gevaert hebben het afgelopen jaar samen een nieuw elektrolysemembraan (separator) ontwikkeld en productierijp gemaakt. Deze separator is uiterst geschikt voor het elektrolyseproces bij de productie van waterstofgas. Het membraan, dat de naam Zirfon® Perl kreeg, is sterker en energie-efficiënter dan de momenteel op de markt beschikbare alternatieven. Een bijkomend maar niet onbelangrijk voordeel is dat het membraan asbestvrij is. Het gebruik van de Zirfon® Perl separatormembranen leidt tot een verbetering van het elektrolytische productieproces van waterstofgas. Dit proces wordt nog aantrekkelijker door de stijgende petroleum- en energieprijzen. Helemaal interessant wordt het wanneer de benodigde stroom voor het elektrolyseproces uit hernieuwbare bronnen wordt betrokken. Qua duurzaamheid kunnen petroleumderivaten hier niet tegenop.

4 | Het Ingenieursblad

5/2008

Strategische samenwerking Agfa-Gevaert en VITO De Zirfon® Perl separatormembranen zijn het eerste resultaat van een brede strategische samenwerking tussen Agfa-Gevaert en VITO. De samenwerking speelt ten volle de complementariteit uit van enerzijds de jarenlange ervaring die AgfaGevaert heeft op het vlak van industriële coatingprocessen en productontwikkeling, en anderzijds van de uitgebreide kennis van VITO op het vlak van polymeermembranen en hun verschillende toepassingen. De partners zullen in de toekomst verder samenwerken om deze ontwikkelingen ook te richten naar andere groeimarkten. Naast de toepassingen voor waterstofproductie, zullen ook membranen voor waterzuivering (bioreactoren), bio-ethanolproductie, en andere toepassingen worden ontwikkeld. VITO (Vlaamse instelling voor technologisch onderzoek) is een Europees, onafhankelijk onderzoeks- en adviescentrum, dat duurzame technologieën ontwikkelt op het vlak van energie, leefmilieu, materialen en aardobservatie. VITO levert intelligente en kwalitatieve oplossingen, waar grote en kleine bedrijven concurrentieel voordeel uit halen, en objectief onderzoek, studies en adviezen, die industrie en overheden in staat stellen hun toekomstbeleid te bepalen. De Agfa-Gevaert Groep is actief in de imaging- en informatietechnologie. Agfa ontwikkelt, produceert en verkoopt analoge en digitale systemen voor de drukindustrie (Agfa Graphics), de zorgsector (Agfa HealthCare) en specifieke industriële toepassingen (Agfa Materials). Meer info: VITO NV: Gert De Vos, Projectverantwoordelijke Business & marktstrategie, + 32 14 33 55 52, [email protected] Agfa-Gevaert: Jo Vander Aa, New Business Marketing & Application, Agfa Materials, + 32 3 444 37 85, [email protected]

Simplicity is making technology easy to use Als wereldwijd marktleider op het gebied van verlichting stimuleert Philips de overschakeling naar energiezuinige oplossingen. In totaal 19 procent van alle elektriciteit wereldwijd wordt verbruikt door verlichting. De toepassing van energiezuinige verlichting kan daardoor het energieverbruik, en daarmee de schadelijke CO2-uitstoot, over de hele wereld aanzienlijk verlagen. Philips Lighting in Turnhout is de nummer 1 in verlichtingstechnologie en productie van hogedrukgasontladingslampen. Verlichting van wegen, gebouwen, winkels en sportvelden wordt alvast jouw speelterrein. Denk maar aan Living Colors-sfeerverlichting en xenon autokoplampen. Of misschien ben je meer gebeten door digitale projectietoepassingen zoals beamers, video en projectietelevisie? Philips Turnhout zoekt (m/v):

Elektrisch Hoofdconstructeur

(ref. 49665)

In onze fabrieken te Turnhout lopen continu meerdere automatiseringsprojecten onder leiding van onze projectteams. Als elektrisch hoofdconstructeur maak je deel uit van zulke projectteams en ben je eindverantwoordelijke voor het tot stand brengen van het besturingsgedeelte van een of meerdere machines. Dit betekent dat je in eerste instantie het concept voor een machine bedenkt. De implementatie doe je eventueel (deels) zelf of laat je uitvoeren door resources en/of partners binnen of buiten Philips. Projecten zijn multidisciplinair van aard. Je werkt dus in teams bestaande uit zowel mechanische als procesontwikkelaars. Daarnaast heb je ook vaak contacten met collega's van onderhoud, productie en leveranciers. Sommige projecten spelen zich af binnen een internationale context en vereisen mogelijk het maken van enkele korte reizen per jaar.

Projectleider/Black belt

(ref. 51421)

Gedurende een tweetal jaar waarin je binnen Philips Lighting Turnhout opgeleid wordt tot Black belt krijg je de mogelijkheid om ondergedompeld te worden in onze organisatie. Tijdens deze periode zal je verschillende baanbrekende projecten kunnen leiden van A tot Z en mee je stempel kunnen drukken op het beleid. Projectleiders die zich toeleggen op continue verbeterprojecten, de Green belts, neem je mee onder de arm en coach je bij hun opdrachten. Persoonlijke coaching en een goed opgezet management developmentprogramma zullen je mee door deze opleiding begeleiden. Als Black belt leer je heel wat bij rond Process & Improvement management, Problem Solving en Leadership. Dat stelt je in staat om nadien te kunnen doorgroeien naar andere key-posities binnen het bedrijf. Interesse? Stuur je cv naar [email protected] of Philips Innovative Applications, Steenweg op Gierle 417, 2300 Turnhout. De beschrijvingen van onze vacatures vind je op www.philips.be/jobs

“Innovation for Sustainable Pro Officiële opening Concertgebouw Brugge – 23 april

O

nze structurele partner van het K VIV – Jaarthema 2008 “Klimaat schept kansen”, VITO, organiseerde van 22 tot 25 april het internationale congres “Innovation for Sustainable Production” in Brugge. De belangstellenden van het K VIV – Jaarthema 2008 werden daarom uitgenodigd om de officiële opening bij te wonen op 23 april in het Concertgebouw in Brugge. VITO organiseerde deze internationale conferentie om de innovatie in duurzame procesmethoden onder de aandacht te brengen. Naast de deelnemers van K VIV waren er ook delegaties van enkele belangrijke Vlaamse bedrijven als Umicore en Janssen Pharmaceutica en federaties als essenscia. De eerste i-SUP editie kon rekenen op 510 deelnemers van over de hele wereld. Tekst: ir. Hans Romaen, directeur TI en Toon de Bruyn, projectassistent Foto’s: Stefan Dewickere

Meer dan 600 deelnemers maken hun opwachting in de ontvangsthal voor de openingsavond.

5/2008

stuursleden die

be kele K VIV- en TIden zich ook en smaken. vin be en gd di no ner laten Onder de 120 ge voorafgaand di

Een zicht op de goed gevulde concertzaal in het prachtige Brugse Concertgebouw.


Het internationale karakter van het co deelnemers ui

het

Van links naar rechts ziet u de deelnemers aan het panelgesprek: Marc Van Sande, Chief Technology Officer van Umicore, Jan Liessens, Vice President Global Environment, Health and Safety van Janssen Pharmaceutica en Kurt Vandenberghe, Deputy Head of Private Office van Europees Commissaris Janez Potoçnik.

SCOOP

Sterke penetratie en hoge signaal/ruisverhouding nodig Drie antennes volstonden om mobiele tv via DVB-H aan te bieden in de Gentse binnenstad en omliggende wijken. De technische test leverde veel waardevolle informatie op over de technische haalbaarheid van DVB-H in Vlaanderen. De eis voor voldoende signaalsterkte binnenhuis is meestal haalbaar maar ook duur. Bovendien is in sommige omstandigheden een hoge signaal/ruisverhouding noodzakelijk, wat de kostprijs van de infrastructuur nog eens opdrijft. Een extrapolatie leert dat er in elk geval meer dan vijfhonderd antennes nodig zijn om heel Vlaanderen binnenhuis te bedienen.

T

wee jaar geleden bestond DVB-H alleen nog maar als een specificatie op papier. De haalbaarheid van het systeem, zowel technisch als economisch, moest nog aan de praktijk getoetst worden. Daarom heeft het MADUF-team in Gent een proefopstelling gebouwd, bestaande uit drie antennes op gebouwen in de Keizer Karelstraat, op de Ledegancksite en in de Groendreef. De antennes staan op ongeveer 60 meter hoogte en hebben een effectief zendvermogen (ERP) van 6 kW, 7,5 kW en 2,8 kW. Het gaat om een Single Frequency Network (SFN) op 602 MHz met een bandbreedte van 8 MHz.

Performantie meten met praktijktests Het onderzoeksteam deed een hele reeks metingen met behulp van een wagen met

van mobiele tv lichtjes verbeterd dankzij de praktijktest, dat is misschien toch veelbelovend.

Iets anders dan tv op een klein schermpje

op het netwerk) en 16-QAM (10 Mbit/s en geschikt voor ruwweg 30 tv-zenders).

externe antenne en spectrum analyser om het signaal van 602 MHz te filteren. De onderzoekers hebben voor elke zender het resulterende elektrische veld gemeten, tot in de uithoeken van Gent. Op die manier bakenden ze de verwachte zone af voor goede ontvangst binnenhuis. Bovendien bepaalden ze het signaalverlies van buiten naar binnen voor honderd referentiegebouwen. Zoals verwacht gaven rijwoningen een groter verlies dan alleenstaande villa’s omdat ze minder bestraalde zijden hebben. De technische performantie werd uiteindelijk gemeten met tests in praktijksituaties: stilstaand in een gebouw, wandelend, in de trein en op de bus en in de wagen aan 20, 70 en 120 km/u. Het team voerde die tests uit voor 14 verschillende settings met uiteenlopende modulatieschema’s zoals QPSK (een schema dat maximaal ongeveer 10 tv-zenders toelaat

tiewerk.” Er ligt een heel spectrum aan beschikbare frequenties open, zeker na het stopzetten van de analoge uitzendingen via zendmasten. De Vleeschouwer: “Hier ligt een enorm terrein voor nieuwe toepassingen. Denk bijvoorbeeld aan een cultuuraanbod

Erg gevoelig voor de signaal/ruisverhouding Per setting en scenario noteerden de onderzoekers de ontvangstkwaliteit langs het uitgestippelde traject. Een van de belangrijkste conclusies was dat het systeem bij moeilijke ontvangstomstandigheden erg gevoelig is voor de signaal/ruisverhouding. Bij ontvangst in een snelle wagen of in de trein was de vereiste C/(N+I) groter dan 15 dB, een stuk hoger dan de gebruikelijke waarden in de bestaande digitale of analoge transmissies. Op basis van die metingen berekenden de onderzoekers de nodige infrastructuur voor een volledige DVB-H-dekking in Vlaanderen voor goede ontvangst binnenhuis. In de praktijk komen twee alternatieven in aanmerking. De eerste mogelijkheid maakt gebruik van de bestaande infrastructuur van de VRT, dat zijn een reeks grote en middelgrote masten. In dat scenario zouden er 653 antennes moeten geïnstalleerd worden. De tweede mogelijkheid is optimistischer en voorziet het gebruik van nieuwe platforms op hoge gebouwen. In dat geval zouden er toch nog 563 antennes nodig zijn om DVB-H goed te doen werken.

dat moeilijker te verzoenen is met een louter commerciële aanpak. Er moet dus ruimte zijn voor maatschappelijke experimenten.” ir. Didier Wijnants, Forte ■

De aarzeling is vermoedelijk ook te wijten aan het te schrale aanbod. Potentiele kijkers verwachten iets anders dan traditionele tv op een klein schermpje. Ze verwachten vooral aangepaste presentaties voor de mobiele kijker. Speciaal verknipte soapseries (zogenaamde ‘mobisodes’) of een aangepast en geïndividualiseerd nieuwsaanbod kunnen een antwoord zijn. “De marktspelers zullen nog heel creatief moeten zijn om hun mobiele tv-diensten aantrekkelijk te maken,” zegt IBBT Program Manager André De Vleeschouwer. Het MADUF-project onderzocht de leefbaarheid van commerciële mobiele tv via DVB-H, maar De Vleeschouwer wijst ook op de bredere context. “Digitale technologieën zoals DVB-H kunnen ook maatschappelijke noden dienen,” zegt hij, “denk maar aan verkeersinformatie of brandweer- en poli-

De VRT installeerde in Gent drie antennes als testnetwerk voor DVB-H.


| 11

S COOP DVB-H voor mobiele tv komt aarzelend van de grond Mobiele televisie via Digital Video Broadcasting Handheld (DVB-H) is technisch haalbaar maar of het in Vlaanderen straks ook commerciële realiteit wordt is nog onzeker. Aanbieders zullen hun programma’s nog creatief moeten aanpassen om hun diensten aantrekkelijk en relevant te maken. Dat is een van de conclusies van het onderzoeksproject MADUF dat in maart 2008 werd afgerond. Het geïntegreerde project duurde ruim twee jaar en onderzocht technische, juridische en economische aspecten. Het onderzoeksteam bouwde in Gent een testinstallatie en peilde tegelijk naar de interesse voor mobiele televisie bij het grote publiek.

M

ADUF staat voor ‘Maximizing DVB Usage in Flanders’ en is een onderzoeksproject van IBBT in samenwerking met VRT, Telenet, Belgacom/Proximus, Siemens Nokia Networks, Option en Scientific Atlanta. Doelstelling: de mogelijkheden onderzoeken van Digital Video Broadcasting Handheld (DVB-H) voor het aanbieden van mobiele tv op draagbare zaktoestelletjes. DVB-H is een variant van DVB-T (de standaard voor ‘gewone’ digitale televisie) en is in verschillende Europese landen aan een prille opmars bezig, vooral in Italië en Finland.

Een praktijktest van een scenario: de kaart geeft de technische performantie weer van het Gentse DVB-H-netwerk voor een wagen die 20 km/u rijdt.

Fikse investering in hoogkwalitatieve zendapparatuur Om de technische haalbaarheid te testen installeerde de VRT in de Gentse binnenstad drie antennes voor DVB-H. Onder leiding van doctor ir. Wout Joseph (Universiteit Gent) deed het onderzoeksteam metingen en tests om het zendvermogen en de kwaliteit van het signaal te bepalen voor een goede ontvangst binnenhuis. Daaruit bleek onder meer dat de toepassing een zeer goede signaal/ruisverhouding vereist. Bovendien moeten er meer dan vijfhonderd antennes gebouwd worden om een volledige dekking in Vlaanderen te bereiken. Dat betekent alvast een fikse investering in hoogkwalitatieve zendapparatuur. Wout Joseph spreekt van zo’n 80 miljoen euro investeringskapitaal, nog een erg voorlopige schatting.


5/2008

IBBT: Innovatie in ICT stimuleren IBBT is een onafhankelijke onderzoeksinstelling die in opdracht van de Vlaamse overheid innovatie binnen ICT stimuleert. Het IBBT-team biedt bedrijven en organisaties actieve ondersteuning bij onderzoek en ontwikkeling en brengt daarvoor uiteenlopende bedrijven, overheden en non-profit-organisaties samen rond onderzoeksprojecten. Bij elk van die projecten komen zowel technische als niet-technische aspecten aan bod. IBBT brengt meer dan 600 onderzoekers uit verschillende Vlaamse universiteiten en kenniscentra samen. Het geeft de voorkeur aan onderzoek dat inspeelt op actuele maatschappelijke en economische thema’s in domeinen zoals eHealth, eGovernment, Nieuwe Media, Mobiliteit en Logistiek. www.ibbt.be

Proefpersonen vinden de meerwaarde klein Een hoge investeringskost moet terugverdiend worden. Het onderzoek leert dat de consument maximaal 10 euro per maand wil betalen voor mobiele televisie met een aantrekkelijk aanbod. En hij wil er geen apart toestel voor kopen, het moet kunnen op de gsm, de iPod of de PDA. Doctor Lieven De Marez (Universiteit Gent) schat het marktpotentieel op ongeveer 20 % van de consumentenpopulatie op korte termijn. Dat cijfer is gebaseerd op inschattingen van experts en op enquêtes bij een groot publiek en bij de dertig proefpersonen die het Gentse netwerk getest hebben. De proefpersonen gebruiken de mobiele tv vooral als verstrooiing op dode momenten van de dag, bijvoorbeeld bij het wachten op bus of trein. Maar ze vinden de meerwaarde eerder klein en ze zitten er niet op te wachten. Anderzijds is hun houding ten opzichte

Explore the future from pole position

Flanders’ DRIVE, het innovatieplatform voor de Vlaamse voertuigindustrie, gevestigd in Lommel, wil de volgende jaren verder uitgroeien tot een internationaal erkend onderzoeks- en competentiecentrum voor de sector. Hiervoor zullen de overheid en het bedrijfsleven een gezamenlijke inspanning leveren. Flanders’ DRIVE zal competentie opbouwen in vier focusdomeinen: “manufacturing”, “light weight materials”, “active safety” en “clean power trains”. Innovatie door samenwerking staat hierbij centraal. Om deze groei en dynamiek verder te versterken, is Flanders’ DRIVE op zoek, naar m/v:

ONDERZOEKSINGENIEURS Active Safety / Systeemintegratie Je voert, in nauwe samenwerking met je collega-onderzoekers, klantgericht onderzoek uit voor de brede applicatie van Vehicle Dynamics in het domein van Active Safety -productontwikkelingen voor voertuigen. Je expertiseopbouw en -toepassing heeft betrekking op alle facetten van specificatie, integratie en implementatie van mechatronische systemen voor en in voertuigen. Je vertaalt de opgebouwde competentie in relevante input voor het kennisbeheersysteem. Je bent doctor of burgerlijk ingenieur in de werktuigkunde of mechatronica (optie voertuigtechnieken) met bij voorkeur enige onderzoekservaring in/voor de industrie. Je beschikt over een stevige theoretische kennis van voertuigdynamica, ervaring met een dSpace-omgeving en Matlab/Simulink is een troef. Je hebt een analytisch vermogen en kan zelfstandig en nauwkeurig werken, maar bent ook een dynamische teamplayer.

Active Safety / Automotive architecture Je voert klantgericht onderzoek uit voor de brede applicatie van Vehicle Dynamics in het domein van Active Safety-productontwikkelingen voor voertuigen. Je bent verantwoordelijk voor het opstellen van het systeem- en architectuurdesign van de voertuigapplicaties. Je vertaalt de opgebouwde competentie in relevante input voor het kennisbeheersysteem. Je werkt nauw samen met je collega-onderzoekers en/of de onderzoekers in de industrie. Je bent doctor of burgerlijk ingenieur in de werktuigkunde of mechatronica (optie voertuigtechnieken) en hebt minimaal 2 jaar relevante onderzoekservaring in het gevraagde expertisedomein. Je beschikt over een stevige kennis van voertuigdynamica; ervaring met een dSpace-omgeving en Matlab/ Simulink is een troef. Je hebt een analytisch vermogen en kan zelfstandig en nauwkeurig werken. Je bent een dynamische teamplayer.

Light Weight Materials / Verbindings – en assemblagetechnieken Je voert toepassingsgericht onderzoek uit naar verbindings- en assemblagetechnieken in het domein van Light Weight Materials voor voertuigen. Je draagt je steentje bij tot de wetenschappelijke output en publicatie van de onderzoeksresultaten. Je vertaalt de opgebouwde competentie in relevante input voor het kennisbeheersysteem. Je werkt nauw samen met je collega-onderzoekers binnen Flanders’ DRIVE én/of de onderzoekers in de industrie die bij de verschillende projecten betrokken zijn. Je bent burgerlijk of industrieel ingenieur en hebt minimaal 5 jaar relevante onderzoekservaring in het gevraagde expertisedomein. Ervaring met innovatieprojecten in/voor de industrie is een must, specifieke ervaring in de voertuigindustrie is een troef. Je bent een doorzetter, weet van aanpakken en je bent flexibel. Je bent een dynamische teamplayer.

Voor meer info, surf naar www.flandersdrive.be Flanders’ DRIVE biedt: • Je krijgt de gelegenheid om mee gestalte te geven aan een jong, dynamisch bedrijf, waar individuele inbreng sterk gewaardeerd wordt. • Je komt terecht in een boeiende sector en krijgt de kans om toonaangevend onderzoek voor de sector uit te voeren en dit in een high-techomgeving. • Je ontvangt een competitief salarispakket, aangevuld met extralegale voordelen.

GEDREVEN om de voertuigindustrie een extra injectie te geven? Stuur snel je sollicitatie en cv naar Renilde Craps, Directeur Flanders’ DRIVE, Oude Diestersebaan 133, 3920 Lommel. Mailen kan naar [email protected]

ACTUEEL

Elektronische identiteitskaart mag geen flop worden! In een recent rapport van onderzoeksbureau Forrester staat te lezen dat de elektronische identiteitskaart (eID) in België geen succes zal worden. Dit verontrustende resultaat bevestigt het standpunt van Agoria: de overheid moet het gebruik van de elektronische identiteitskaart dringend gaan promoten. Zo moet een heuse eID-roadshow worden opgezet.

V

oor onderzoeksbureau Forrester Research is het duidelijk: de elektronische identiteitskaart slaat niet aan. Volgens vakblad IT Professional heeft de privésector er geen belangstelling voor. FedICT, de federale overheidsdienst die de eID op de rails moet zetten, antwoordt daarop dat er momenteel nochtans zo’n 300 toepassingen met de eID bestaan: belastingaangiften invullen, zich identificeren via het internet... Het is mooi dat er toepassingen zijn. Maar het zou nog beter zijn als ze ook gebruikt werden, vindt Agoria, de federatie van de technologische industrie. Agoria en Forrester Research zitten op een lijn.

Weinig overtuigde gebruikers Agoria heeft bij zijn leden onlangs een enquête gehouden over het gebruik van de eID. De resultaten spreken voor zich.

Van de 200 respondenten gebruikt slechts 13% de elektronische identiteitskaart voor professionele doeleinden. En slechts 10% biedt commerciële partners eID-gebaseerde diensten aan! Meer dan de helft van de respondenten (58%) mag de eID dan wel kennen, het schoentje knelt bij de werking: hoe moeten de kaartlezer en de software worden geïnstalleerd, en hoe moet de kaart worden gebruikt? Deze vragen leggen meteen de vinger op de wond: het zijn twee van de drie grootste hinderpalen voor het gebruik van de eID.

Met de eID naar de mensen Als het de overheid menens is om het gebruik van de elektronische identiteitskaart voor economische toepassingen te promoten, moet ze een grootscheepse informatiecampagne bij alle potentiële gebruikers voeren.

Er is een roadshow nodig om de bevolking te sensibiliseren voor de eID. Bij de gemeentediensten, in bibliotheken, bioscoopcomplexen, winkelcentra... moeten demonstraties worden gehouden. Ook jongeren op school moeten worden gesensibiliseerd want met de eID kunnen ze bijv. chatten op beveiligde sites. En daarnaast moeten traditionele mediacampagnes worden gevoerd.

Andere technologieën komen op De eID moet zoveel mogelijk worden gebruikt. En dat is nog lang niet het geval, stelt Agoria vast. De overheid moet dringend aan de slag want er is niet alleen de eID. Er zijn nl. andere identificatie-instrumenten op de markt waarmee de gebruikers beter overweg kunnen en die ze ook al gebruiken (bankkaarten, Visa-kaart, Certipost, Isabel, wachtwoorden...). De kans bestaat dan ook dat deze concurrenten het voor altijd halen van de eID in de wereld van elektronische authentificatie. Bijkomende inlichtingen: Jean-François Bodarwé, Adviseur Departement Communicatie, 02 706 80 05, [email protected], www.agoria.be

Nieuwe inzichten in de fixatie van heupprothesen Nieuwe inzichten in de fixatie van heupprothesen kunnen in de toekomst leiden tot de ontwikkeling van gecementeerde heupprothesen die minder snel loskomen. Dr. Thierry Scheerlinck van de dienst Orthopedie van het UZ Brussel heeft er zijn doctoraat aan gewijd. Dankzij een multidisciplinaire aanpak en een nauwe samenwerking tussen orthopedische chirurgen, radiologen en ingenieurs zijn er nieuwe inzichten in de fixatie van heupprothesen. Heupprothesen worden vaak gebruikt om een beschadigd heupgewricht te vervangen. Hierbij wordt de prothese frequent aan het bot gefixeerd door middel van botcement, een methylmethacrylaat polymeer.

I

n samenwerking met de dienst radiologie van het UZ Brussel en de dienst toegepaste wetenschappen (ETRO) van de Vrije Universiteit Brussel, werd een meetinstrument ontwikkeld om de relatie tussen bot, cement en de heupsteel (deel van de prothese die in de mergholte van het dijbeen wordt geplaatst) te onderzoeken. Hierbij kon, met behulp van een CT scanner, de 3D structuur van de bot-cement-steel composiet in vitro opgemeten worden met een millimetrische nauwkeurigheid.


5/2008

Deze techniek werd gebruikt om de relatie te onderzoeken tussen de kwaliteit van de cementmantel en de afmetingen van de rasp (Instrument waarmee het beenmerg uit het dijbeen wordt gehaald om plaats te maken voor het implantaat en de cement) en die van het definitief implantaat. In samenwerking met de dienst orthopedische research van de Radboud Universiteit van Nijmegen werden deze gegevens gebruikt om de mechanische gevolgen hiervan te onderzoeken. Uit dit onder-

zoek bleek dat grotere heupstelen mechanisch stabieler zijn dan kleinere exemplaren, maar dat de cementmantel meer defecten vertoont. Door deze defecten in de cementmantel, kunnen toxische slijtageproducten het bot gemakkelijker bereiken. Dit kan tot botafbraak leiden en het loskomen van de prothese bevorderen. Welk het beste compromis is tussen de verhoogde mechanische stabiliteit van een massiever implantaat enerzijds, en het beperken van het aantal defecten in de cementmantel anderzijds, is nog niet helemaal duidelijk. Dit onderzoek vormt de doctoraatsthesis van dr. Thierry Scheerlink (dienst orthopedie, UZ Brussel). De doctoraatsthesis heeft als titel: “cement fixation of femoral hip arthroplasty implants”. Meer informatie: Dr. Thierry Scheerlinck, Dienst orthopedie en traumatologie, UZ Brussel, 02 477 65 47, [email protected]

ACTUEEL

Beroepen in Europa “Beroepen spelen een steeds belangrijkere rol in onderzoek naar de arbeidsmarkt, zowel nationaal als internationaal. Bovendien worden werknemers, ook ingenieurs, hoe langer hoe mobieler. Internationale ervaring wordt almaar belangrijker. Het is daarom nuttig en nodig om over informatie te beschikken over wat een bepaald beroep in andere landen inhoudt.

Daarvoor moet informatie over beroepen tussen landen natuurlijk wel vergelijkbaar zijn. Net omdat vergelijkbare informatie over beroepen nog grotendeels ontbreekt, werd het Euroccupations project opgestart (www.euroccupations.org). In dit project ontwikkelen tien onderzoeksinstellingen een beroependatabase waarin informatie wordt opgenomen over 1,500 beroepen in 8 Europese landen (België, Frankrijk, Duitsland, Italië, Nederland, Polen, Spanje, Groot-Brittannië). Voor een selectie van 160 beroepen bevat de database onder andere ook taakbeschrijvingen, competenties, vereiste scholing, certificaten en ‘on-thejob-training’. In deze selectie zitten ook een aantal ‘ingenieursberoepen’:

• Bouwkundig ingenieur • Automechanieker • Technicus burgerlijk ingenieur • Meteoroloog • Elektrisch ingenieur • Werktuigbouwkundige • Landbouwkundig adviseur • Voedingsmiddelentechnoloog De onderzoekers willen met dit onderzoek zowel de kennis aanspreken van mensen die deze beroepen kennen, maar niet uitoefenen, als van mensen die deze beroepen zelf uitoefenen. Bent u bereid om een korte vragenlijst in te vullen (maximaal een kwartiertje voor een beroep) en oefent u één van bovenstaande beroepen uit, dan zou-

Poolse universiteit eert Prof. dr. ir. Erick Vandamme

Op 11 juni wordt aan Prof. dr. ir. Erick Vandamme de titel toegekend van “Doctor honoris causa“ aan de Technical University of Lodz, Polen, in het domein van de Biochemische en Microbiële Technologie. Erick Vandamme is bio-ingenieur in de chemie en bioprocestechnologie (UGent 1967), doctor in de toegepaste biologische wetenschappen (UGent 1972), en geaggregeerde voor het Hoger Onderwijs (UGent 1976). Hij ontving verschillende wetenschappelijke onderscheidingen, o.a. Elected Fellow of the American Academy of Microbiology (1999)

en Fellow of the Society for Industrial Microbiology (2005, VSA), alsook de Waksman Outstanding Educator Award (2007, VSA). Hij zetelt verder in de redactieraden van 8 internationale wetenschappelijke tijdschriften en diverse nationale, waaronder ook Het Ingenieursblad. Hij is tevens bestuurslid van diverse werkgroepen van de Koninklijke Vlaamse Ingenieursvereniging (K VIV) en was voorzitter van het KVIV-TI-Genootschap Biotechnologie van 1987 tot 1996. Prof.dr.ir. Erick Vandamme is gewoon hoogleraar aan de Universiteit Gent (UGent) en verbonden aan de vakgroep Biochemische en Microbiële Technologie, Faculteit Bio-ingenieurswetenschappen, waar hij de leiding heeft over het Laboratorium voor Industriële Microbiologie en Biokatalyse, waar onderzoek wordt verricht op het gebied van de industriële biotechnologie, biokatalyse en nieuwe fermentatieprocessen.

den wij u willen vragen om een mailtje te sturen naar Yves De Weerdt (yves. [email protected]), de Belgische coördinator van dit project aan de KUL. Hij zal u dan een rechtstreekse link naar de enquête doorsturen. Oefent u geen van deze beroepen uit, maar meent u wel de inhoud er-van te kunnen beoordelen? Registreer u dan op de website van het project (www. euroccupations.org). Verdere instructies worden dan vanzelf doorgestuurd. Meer informatie: Yves De Weerdt, Onderzoeksdocent Arbeid & Organisatie, Hoger Instituut voor de Arbeid, Faculteit Economie en Bedrijfskunde, [email protected]

C o re s D eve l o p m e n t n v i s e e n j o n g ontwikkelingsbedrijf in volle expansie gefocust op het ontwikkelen van residentiële, KMO- en retailprojecten. Om actief mee te werken aan dezegroei zijn wij momenteel op zoeknaar:

ERVAREN PROJECTMANAGER/ONTWIKKELAAR (m/v) Functie-inhoud - Verantwoordelijk voor het aanstellen van stabiliteitsingenieur, veiligheidscoördinator, coördinatie van terreinonderzoeken, opvolgen en bijsturen van architect en ingenieur bij opmaak aanbestedingsdossier en de aanbesteding van het project in algemene aanneming. - Controle van budget/planning/timing/kwaliteit/voorbereiding en uitvoering van het bouwproject, dit zowel voor architecten, ingenieurs als aannemers - Dossierbeheer bouwproject - Nazorg en klantentevredenheid Profiel - U bent burgerlijk of industrieel ingenieur bouwkunde - Minimaal 5 jaar werkervaring binnen de projectontwikkeling en/of het bouwmanagement. - Vaardigheden: communicatief, commercieel, flexibel, sterke onderhandelingscapaciteiten en een zeer uitgebreide technische kennis - Zin voor humor Aanbod - Aantrekkelijk salaris, aangevuld met extralegale voordelen - Firmawagen - Boeiende werksfeer Contact - Cores Development t.a.v. Peter Leyssens - Beukenlaan 10b - 2020Antwerpen - [email protected] of 03/820 82 82 Company backed by funds under management by Rockspring Property Investment Managers Ltd


|7

ACTUEEL

Dag van de Biotechnologie op 21 juni Vlaamse biotechnologie in de kijker – Vlaamse biotechsector opent zijn deuren

D

e impact van biotechnologie op ons leven neemt elke dag toe. Zo zijn heel wat van onze geneesmiddelen biotechproducten, maakt biotechnologie een heel precieze diagnose van ziektes mogelijk en kunnen we gewassen maken die beter bestand zijn tegen droogte,... Maar de Vlaamse biotechsector werkt ook aan antwoorden op de uitdagingen van de toekomst. Er wacht ons een hele waaier aan nieuwe toepassingen. Deze nieuwe en bestaande toepassingen willen we tonen aan een groot publiek op zaterdag 21 juni tijdens de Dag van de Biotechnologie. Alle belangrijke Gentse biotechspelers openen hun deuren en de Belgische beursgenoteerde biotechspelers stellen zich voor aan geïnteresseerde beleggers. Het evenement zal geopend worden in aanwezigheid van Vlaams minister van Economie, Ondernemen, Wetenschap, Innovatie en Buitenlandse Handel, Patricia Ceysens.

Biotechnologie: buitengewoon alledaags

schermen van de biotechwereld. Waar het congres zich vooral richt op de particuliere belegger, zal de opendeurdag een groot publiek op een interactieve manier laten kennis maken met de wereld van de biotechnologie. Wetenschappers uit de belangrijkste academische en industriële biotechspelers van het Gentse Technologiepark ontvangen de bezoekers met open armen. Via experimenten, rondleidingen, demonstraties en andere activiteiten brengen ze biotechnologie, haar toepassingen en haar belang voor onze gezondheidszorg, economie en ecologie bevattelijk over. Biotechnologie is een zeer actueel thema. De innovatieve bedrijven en het academisch onderzoek in België leveren vandaag al veel essentiële biotechproducten. Ze werken ook aan oplossingen voor de uitdagingen van morgen, zoals de betaalbaarheid van de gezondheidszorg, de groeiende vraag naar voedingsproducten, de slinkende energievoorraad en het broeikaseffect.

wetenschappers jong en oud in deze biotechverhalen in. Bezoekers krijgen rondleidingen in labo’s en serres, kunnen proefjes doen en komen in direct contact met de wetenschappers achter de verhalen. Speciaal voor de kinderen (6-14 jaar) is er een labo ingericht waar ze zelf even wetenschapper kunnen zijn. En voor de jongsten (3-6 jaar) is er een kleurwedstrijd. De dag van de Biotechnologie is een initiatief van VIB, GIMV en Biotech Fonds Vlaanderen. Wil je meer informatie over dit evenement, neem dan contact op met Sooike Stoops (wetenschapscommunicator VIB), 09 244 66 11 of [email protected]. Op 5 mei werd de website www.buitengewoonalledaags.be gelanceerd waarop alle informatie over het evenement te vinden is. Je kan er terecht voor inhoudelijke en praktische informatie over deze dag.

Ervaar het zelf op de Dag van de Biotechnologie

De Dag van de Biotechnologie biedt het publiek een unieke blik achter de Op zaterdag 21 juni wijden enthousiaste

Veehouderijsector krijgt ook zijn autocontrolegids De verschillende autocontrolegidsen die worden opgesteld door de landbouw- en voedingssectoren zelf en die door het FAVV worden aangemoedigd en goedgekeurd, gelden als echte handboeken op het gebied van hygiëne, traceerbaarheid en goede productiepraktijken. De “Sectorgids voor de dierlijke primaire productie” wordt thans toegevoegd aan de reeds lange lijst van 19 gidsen die het FAVV tot nu toe heeft goedgekeurd (slagerijen, horeca, grootkeukens, enz.).

D

it werk, dat werd opgesteld door de leden van CODIPLAN, nl. de Boerenbond, het ABS en het FWA samen, bevat een


5/2008

schat aan informatie en verschaft zo de landbouwsector inzicht in wat men moet doen om in orde te zijn met de regelgeving op het gebied van voedselveiligheid en traceerbaarheid. Alle aspecten van de veehouderij (dierengezondheid, dierenwelzijn, geneesmiddelen,...) en alle betreffende diersoorten (run-

deren, varkens, konijnen, pluimvee, struisvogels,…) komen in het werk aan bod. De gids rolt weldra van de persen. Het FAVV is blij met de publicatie van dit nieuwe werk dat bijdraagt tot een betere voedselveiligheid. Meer info: www.favv.be

Production – i-SUP2008”

van het congres vertaalt zich in een veelvoud aan nationaliteiten, waaronder nemers uit de USA, Japan, Zuid-Afrika en Puerto Rico.

Gedelegeerd bestuurder van VITO Dirk Fransaer verwelkomt de deelnemers op de openingsavond van i-SUP2008. VITO zal deze internationale conferentie voortaan om de twee jaar organiseren.

Raf Suys, kabinetschef van Vlaams ministerpresident Kris Peeters, vervangt de ministerpresident die onverwachts verhinderd was, en houdt de openingstoespraak.

i-SUP2008: Innovation for Sustainable Production

t

Bruno De Keyzer (uiterst rechts) modereert het debat over Sustainable Production.

:

Omstreeks 21:30u is het tijd voor het culturele gedeelte van de avond: de deelnemers kunnen genieten van een pianorecital gebracht door Liebrecht Vanbeckevoort, de Belgische finalist van de Koningin Elisabethwedstrijd 2007.

i-SUP2008 is een internationale conferentie in Brugge over innovatie in duurzame procesmethoden. VITO organiseerde de conferentie met de medewerking van enkele belangrijke Vlaamse bedrijven (Umicore, Janssen Pharmaceutica) en federaties (essenscia), en met medewerking van de OVAM, Dell, de KVIV en Igopost. Deze eerste editie van i-SUP2008 kan rekenen op 510 deelnemers, uit Europa, maar er zijn ook delegaties uit Puerto Rico, USA, Canada, Japan en Zuid-Afrika. In de openingstoespraak had Raf Suys, kabinetschef van Vlaams minister-president Kris Peeters, gewezen op de rol die hij VIA (Vlaanderen in actie) ziet spelen om Vlaanderen op te stuwen tot één van de - zoniet dé - belangrijkste regio in Europa. In zijn toespraak had Dirk Fransaer, gedelegeerd bestuurder van VITO, net zijn visie op de toekomst van de productieprocessen aangegeven. Na de huidige nadruk op ‘innovatie’ verwacht hij een verschuiving naar ‘integratie’, waarbij er een geïntegreerde visie zal ontstaan op het productieproces teneinde dit beter te laten aansluiten op een duurzame productievisie. Ten slotte zullen we komen tot echt duurzame processen, die volgens zijn visie het best worden gerealiseerd door een ‘REAP’-methodologie (REgistration and Acceptance of Production methods), analoog aan REACH. Waar hij deze visie voor 2025 vooropstelde, blijkt nu dat de Europese Commissie reeds volgende maand hierover wetgevende initiatieven wenst te nemen.

of 5/2008 Het Ingenieursblad

| 13

www.sirris.be • [email protected]

K VIV - Jaarthema Bouw 2007

Werf je mee? 12-jarigen bezoeken Vlaamse bouwprojecten K VIV-pilootproject in de 5 Vlaamse provincies

O

p vrijdagnamiddag 25 april 2008 bezochten meer dan 200 leerlingen uit het zesde leerjaar, samen met ingenieurs en architecten, een bouwwerf in hun provincie. Ministers van de Vlaamse Regering Patricia Ceysens en Marino Keulen, samen met andere prominenten, vergezelden hen. De bezoeken verliepen simultaan in de vijf Vlaamse provincies. Bussen van De Lijn brachten de leerlingen naar een bouwwerf in dezelfde provincie. Het werd een leuk en voor de leerlingen op maat gemaakt bezoek. Ze kregen uitvoerig de kans om te praten met ingenieurs en anderen die op de werf werken. Met dit pilootproject wil de K VIV de bouwsector en haar loopbaanmogelijkheden bij jongeren promoten. Het is een actie die voortvloeit uit het K VIV-Jaarthema 2007 “Boeiend bouwen voor morgen”. Door kinderen al op jonge leeftijd in contact te brengen met de bouwwereld van vandaag ontstaat er een positief referentiekader. De gekozen werven zijn projecten waarbij de leerlingen zich gemakkelijk iets kunnen voorstellen: windmolens, een brug, een brandweerkazerne, een kantoorgebouw en een museum. Zo Iedere leerling kreeg van het TI en de zien ze de toegeK VIV een rolmeter als aandenken aan voegde waarde van de dag en ze hadden ook een brief mee voor hun ouders. ‘bouwen’ voor het maatschappelijk en economisch leven in de praktijk. Door het bezoek net voor de ‘Open Wervendag’ van de Confederatie Bouw te plannen, rekende de K VIV er ook op dat de leerlingen zondag 27 april met hun gezin aan de Open Wervendag zouden deelnemen. Op de volgende pagina’s vindt u de fotoreportage.

Sinds 2003 brengen de Koninklijke Vlaamse Ingenieursvereniging en het Technologisch Instituut jaarlijks een technologisch onderwerp of sector op de voorgrond. In 2007 was de bouwsector aan de orde. Met de slogan “Boeiend bouwen voor morgen” werden er 14 activiteiten georganiseerd met 100 bedrijven en organisaties als partners, 75 uiteenzettingen en 3500 deelnemers. Op 13 december werden de conclusies van de jaarwerking geformuleerd in het standpunt “Mensen bouwen voor mensen”. Eén van de conclusies legt het accent op de promotie van de bouwsector bij jongeren: door hen meer en beter te tonen wat de bouwsector betekent voor de maatschappij, door hen te tonen welke beroepen er in de bouwsector uitgeoefend worden, zullen jongeren later bij de keuze van een eigen beroep of studie beter geïnformeerd zijn en een positief beeld hebben van de mogelijkheden in die sector. Tekst: ir. Hans Romaen, directeur Technologisch Instituut, Nancy Cantens, projectcoördinator en Toon de Bruyn, projectassistent Foto’s: Stefan Dewickere (Oostende – Antwerpen), Thomas De Boever (Gent), Hans Romaen (Leuven), Inge Bats (Hasselt) ■

In Hasselt was TVL van de partij.

Na afloop van het bezoek boden de aannemers een drankje aan.

Om de veiligheid van de leerlingen te verzekeren, was er op iedere werf voldoende veiligheidsmateriaal aanwezig.


| 15


Vlaams-Brabant naar de Museumsite De leerlingen van de 6de klas van de Gemeentelijke Basisschool Leefdaal & de Gemeenteschool Bertem bezochten in het gezelschap van Vlaams minister Patricia Ceysens, K VIV-stuurgroepbegeleider ir. Sven Dumortier en medewerkers van aannemer CEI De Meyer de Museumsite in Leuven.

Antwerpen naar de centrale brandweerkazerne Voor de leerlingen van de 6de klas van de Vrije Gesubsidieerde Basisschool uit Hemiksem was het bezoek voorzien in het gezelschap van Vlaams minister Dirk Van Mechelen die op het laatste moment verhinderd was. K VIV-stuurgroepbegeleider ir. Ludo Moons en medewerkers van aannemer Interbuild stelden het project van de centrale brandweerkazerne in Antwerpen voor. De leerlingen kregen van de brandweer ook te horen hoe deze kazerne gebruikt zal worden.

Oost-Vlaanderen naar de Skaldenbrug De leerlingen van de 6de klas van de Gesubsidieerde Basisschool Sint-Paulus uit Drongen-Luchteren bezochten samen met burgemeester van Gent Daniël Termont, K VIV-stuurgroepbegeleider ir. Etienne Hemerijckx en medewerkers van aannemer Stadsbader Flamand de Skaldenbrug op de ring rond Gent.

Limburg naar het kantoorgebouw Hollandsch Huys De leerlingen van de 6de klas van de Vrije Lagere School Mozaïek uit Hasselt bezochten in het gezelschap van Vlaams minister Marino Keulen, K VIVstuurgroepbegeleider ir. Rob Lenaers en medewerkers van aannemer Houben Bouw en Interieur het kantoorgebouw Hollandsch Huys in Hasselt.

West-Vlaanderen naar de funderingen van de Oostendse windmolens De leerlingen van de 6de klas van het OnzeLieve-Vrouwecollege uit Oostende bezochten met hoofdprojectleider Alex Vandemeulebroecke van aannemer MBG en de K VIV de funderingen van de windmolens op de Thorntonbank in Oostende.

Werf je mee was een organisatie van ir. Hans Romaen, directeur, Nancy Cantens, projectcoördinator m.m.v. Christine Mortelmans, Toon de Bruyn en Geert Romaen voor de coördinatie ter plaatse Technologisch Instituut vzw tel.: 03-260 08 60 - fax: 03-216 06 89 - e-mail: [email protected] Meer foto’s zijn te vinden op www.ti.kviv.be/openwerven-12jaar


5/2008


Met de medewerking van De Lijn stond in voor het vervoer van de leerlingen.

De tweede editie van de Open Wervendag op zondag 27 april was een voltreffer: in België bezochten meer dan 55.000 belangstellenden de meer dan 130 werven die voor het grote publiek uitzonderlijk waren opengesteld. Met de Open Wervendag wil de Confederatie Bouw het imago van de bouw verbeteren en ook de aandacht vestigen op de enorme tewerkstellingsmogelijkheden die de sector biedt. Meer informatie is te vinden op www.openwervendag.be

Infarcten, en hartinfarcten in het bijzonder, zijn de grootste oorzaak van sterfgevallen in de westerse wereld, en de derde oorzaak in ontwikkelingslanden [1]. De ontwikkeling van nieuwe, effectievere therapieën werd tot voor kort gehinderd door een aantal gaten in onze kennis van de bloedvaten. De resultaten van dit onderzoek suggereren dat een bepaalde familie van eiwitten in ons lichaam – de fibroblast groeifactoren – ons een belangrijke nieuwe weg kunnen doen in slaan in het zoeken naar betere therapieën om deze patiënten te behandelen. Jeroen Vandecasteele Laureaat K VIV-Ingenieursprijzen

Lichaamseigen eiwitten

S

inds een aantal jaren is de discussie over gezonde voeding brandend actueel. Films als ‘Supersize me’, cholesterol verlagende drankjes en margarines (al dan niet inderdaad werkzaam) die in de supermarkt te verkrijgen zijn en de populariteit van light-producten zijn hiervan duidelijke voorbeelden. Het is inderdaad zo dat in het na-oorlogse tijdperk onze levensstandaard sterk is toegenomen, en dat dit een aantal nieuwe gezondheidsproblemen met zich mee heeft gebracht. Hart- en vaatziekten zijn belangrijke gevolgen van onze nieuwe levens- en voedingsgewoonten, en er wordt dan ook intensief wetenschappelijk onderzoek naar verricht. Teveel ‘slechte’ cholesterol in onze voeding zorgt ervoor dat onze aders als het ware dichtslibben. Als een bloedvat zo nauw wordt dat het geen bloed meer kan door-


5/2008

laten, wordt het weefsel dat normaal via dat vat van bloed (en dus van zuurstof en voedingstoffen) voorzien wordt, afgesneden van de stoffen die broodnodig zijn voor het overleven van dat weefsel en spreekt men van een infarct. Een mogelijke therapie voor de behandeling van patiënten met een hartinfarct zou kunnen zijn dat men de vorming van nieuwe bloedvaten stimuleert die het oude, verstopte bloedvat kunnen vervangen en zo toch nog het weefsel in kwestie van zuurstof en voedingsstoffen kunnen voorzien. Dit zou, bijvoorbeeld in het geval van hartinfarcten, de schade aan het hart als gevolg van lokaal zuurstofgebrek door de afgesneden bloedtoevoer kunnen beperken. Echter, ondanks het feit dat onze kennis over de vorming van bloedvaten – de wetenschappelijke term hiervoor is angiogenese

n als nieuwe therapie – al zeer groot is, bevindt deze therapie zich nog steeds in de eerste experimentele fases, en is veel bijkomend onderzoek nodig.

Angiogenese of bloedvatvorming Bloedvaten bevinden zich in bijna alle delen van ons lichaam en voeden daar de cellen met voedingsstoffen en zuurstof. Het is daarom geen verrassing dat angiogenese – of de vorming van nieuwe vaten uit reeds bestaande bloedvaten – een belangrijke rol speelt zowel tijdens de embryonale ontwikkeling als in pathologische omstandigheden en onderwerp is van intensief wetenschappelijk onderzoek wereldwijd [2]. Deze

studies hebben ertoe geleid dat het aantal gekende moleculen met angiogene eigenschappen (stoffen die ons lichaam aanmaakt om vorming van bloedvaten te stimuleren) sterk is toegenomen. De volgende stap, waarin nieuw gevormde bloedvaten moeten onderhouden en gestabiliseerd worden, begrijpen wetenschappers echter minder goed en krijgt tegenwoordig meer aandacht. Bijvoorbeeld, pro-angiogene therapie waarin bloedvatgroei gestimuleerd wordt in ‘ischemische’ ziektes (ziektes waarin bepaalde weefsels een te lage zuurstoftoevoer krijgen) zoals hartinfarcten, gaf niet de verwachte resultaten omdat de nieuwgevormde bloedvaten lekten en onstabiel waren. Angiogenese komt normaal enkel voor in het ontwikkelende embryo en kort na de geboorte. In gezonde,


| 19


Besluit Nieuwe therapieën ter behandeling van patiënten met een infarct waarbij vorming van nieuwe bloedvaten gestimuleerd wordt bleken tot nu toe niet succesvol omdat de nieuw gevormde bloedvaten onstabiel waren en desintegreerden. In dit werk werd aangetoond dat FGF/FGFR signaaloverdracht een belangrijke rol speelt in het behoud van integriteit van bloedvaten door ervoor te zorgen dat twee molecules gevormd worden die verantwoordelijk zijn voor het versterken van aanhechting van endotheelcellen aan elkaar (namelijk PTPRB en PTPRμ). Een mogelijk nieuwe en succesvolle therapie bij de behandeling van infarctpatiënten zou er bijgevolg dus uit kunnen bestaan angiogenese te stimuleren en lage dosissen FGFs toe te dienen. Dit zou als gevolg hebben dat de nieuwe bloedvaten intact blijven en functioneel worden, en bloedtoevoer naar de beschadigde weefsels hersteld wordt. In het vervolg van het onderzoek zal men dus nagaan of het toedienen van basale FGF-dosissen inderdaad een stabiliserend effect heeft (wat zeer waarschijnlijk is), alsook welke dosissen optimaal zijn (omdat te hoge dosissen een omgekeerd effect kunnen hebben). Hiertoe lenen vooral hogere gewervelden zoals de muis en de rat zich uitstekend als proefdier. In de laatste klinische testfasen kan men dan het potentieel bij de mens onderzoeken. De bekomen resultaten zijn hoopgevend; het is echter duidelijk dat nog veel bijkomend onderzoek verricht moet worden om het potentieel van zulke pro-angiogene therapieën te verkennen.

TALENT

voor een schone samenleving

Referenties [1] The World Health Report 2004 - Changing History. (2004). World Health Organization, 120-4. ISBN 92-4-156265-X. [2] Carmeliet, P. (2000). Mechanisms of angiogenesis and arteriogenesis. Nature Medicine 6, 389-395. [3] Dejana, E. (2004). Endothelial cell-cell junctions: happy together. Nat Rev Mol Cell Biol 5, 261-70. [4] M. Murakami & M. Simons, Darthmouth, USA, persoonlijke communicatie, onder revisie voor Nature [5] Bono, F, De Smet, F et al., onder revisie voor Nature Dankwoord Heel veel dank ben ik verschuldigd aan mijn beide promotoren: prof. dr. Monica Autiero aan het Centrum voor Transgene Technologie en Gentherapie aan de faculteit Geneeskunde, alsook aan prof. dr. ir. Eddy Decuypere aan de afdeling Dier-Voeding-Kwaliteit aan de faculteit Bio-ingenieurswetenschappen. Ook prof. dr. Peter Carmeliet, hoofd van het Centrum voor Transgene Technologie en Gentherapie, wil ik bedanken om mij de kans te geven in zijn laboratorium mijn eindwerk te mogen afleggen. Het enthousiasme en geduld van ir. Frederik De Smet, mijn dagelijkse begeleider, zijn een onaflatende stimulus geweest om te blijven doorwerken, ook wanneer tegenslagen succes tijdelijk overtroffen. Hartelijk bedankt! De auteur Jeroen VANDECASTEELE (° 1983) studeerde in 2007 af aan de Faculteit Bio-ingenieurswetenschappen aan de Katholieke Universiteit van Leuven als bio-ingenieur in de Cel- en Genbiotechnologie met als minor-optie Bionanotechnologie. Zijn eindwerk dat hij maakte aan het Centrum voor Transgene Technologie en Gentherapie aan de KULeuven, onder leiding van de gerenomeerde wetenschapper prof. Peter Carmeliet, droeg de titel “FGF/ FGFR signaling maintains vessel integrity by regulating phosphatase expression”. Op dit moment reist hij rond door Zuid-Amerika, maar in 2009 zal hij, ■ als alles goed gaat, een doctoraat starten.

BURGERLIJK INGENIEUR Functie: • definiëren, opstarten en uitvoeren van studies om tot optimale verwerkingsscenario’s, technieken en installaties te komen • uitwerking van verwerkingsscenario’s voor specifieke afvalloten • opstarten van projecten die leiden tot (ver)nieuw(d)e installaties. Profiel: • burgerlijk ingenieur chemische technieken of gelijkaardig (bv. milieutechniek) • min. 5 jaar praktijkervaring in de chemische, farmaceutische, milieu- of aanverwante sector • polyvalente technische kennis • projectbeheer en managementtechnieken • kennis van thermische processen en waterzuivering is meegenomen • resultaatgericht • ondernemend organisatietalent • beschikken over leidinggevende capaciteiten i.f.v. doorgroeimogelijkheden • goede communicator, zowel mondeling als schriftelijk • goede kennis van technisch Engels en Frans • MS Office.

VEILIGHEIDSMANAGER Functie: • uitvoeren, begeleiden en/of verifiëren van veiligheidsanalyses voor nieuwe installaties of wijzigingen aan bestaande installaties • opvolgen van de veiligheidsaspecten bij projecten • opstellen van vergunningsdossiers voor nieuwe installaties met inbegrip van het maken en/of begeleiden van het milieueffectrapport (MER) • meewerken aan de verdere ontwikkeling van het geïntegreerd zorgsysteem veiligheid, kwaliteit en milieu • meewerken aan de implementatie van het veiligheidsbeleid. Profiel: • burgerlijk ingenieur met een aanvullende veiligheidsopleiding niveau 1 • ten minste 3 jaar recente ervaring met de leiding van een operationele entiteit in een industriële omgeving • sterk ontwikkeld vermogen tot leidinggeven • een flexibele teamspeler zijn • enkele jaren ervaring in de nucleaire sector of op een veiligheidsdienst strekt tot aanbeveling • gedreven kunnen inspelen op de behoeften van zowel binnen als buiten de afdeling • zowel mondeling als schriftelijk vlot kunnen communiceren met diverse doelgroepen • naast het Nederlands als bedrijfstaal is een actieve kennis van het Frans en het Engels wenselijk. Meer weten over Belgoprocess? Surf naar www.belgoprocess.be. Bekijk zeker onze bedrijfsfilm.

BELGOPROCESS is als hoogtechnologische onderneming gespecialiseerd in de verwerking van radioactief afval en de ontmanteling van inactieve nucleaire installaties. Een professionele en verantwoorde aanpak naar veiligheid, ecologie en sociale omgeving staan centraal in onze missie. Momenteel zoeken wij volgende m/v:


5/2008

BELGOPROCESS biedt je: • een uitdagende werkomgeving • een belangrijke maatschappelijk relevante opdracht • een competitief salaris • ruimte voor creativiteit en initiatief • doorgedreven opleidingen. Wil je samen met ons de uitdaging aangaan? Stuur dan meteen je sollicitatie en uitgebreid cv naar Ment Associates, t.a.v. Sofie Claes, Grote steenweg 651, 2600 Berchem of naar [email protected].

Lichaamseigen eiwitten van het zebravisembryo aanvankelijk normaal gevormd werden, maar daarna desintegreerden door het verlies van cel-cel contacten tussen de endotheelcellen (figuur 3). Zoals eerder vermeld interageren deze fosfatases met VE-cadherine; blokkering van deze fosfatases zou dus kunnen leiden tot een verhoogde fosforylatie van VE-cadherine, wat een verklaring kan zijn voor het waargenomen fenotype (zie kaderstuk 1). Dit fenotype was vergelijkbaar met het fenotype dat geobserveerd werd in een van de twee hogerop vermelde studies waarin FGF/FGFR signalen geblokkeerd werden met een klein synthetisch molecule. De overeenkomst van deze drie fenotypes was een belangrijke eerste stap naar het vinden van een verklaring voor de rol van FGFs in bloedvatintegriteit.

Fluorescent assisted cell sorting of FACS In fluorescent assisted cell sorting of FACS kan men fluorescente cellen isoleren uit een mengsel van zowel niet-fluorescente als fluorescente cellen. In dit onderzoek werden embryo’s van de transgene Fli-lijn met fluorescente cellen in de bloedvaten, zodanig behandeld dat ze volledig uiteen vielen tot losse cellen. Vervolgens werden de cellen van dit mengsel gesorteerd in het FACS-apparaat, dat fluorescente cellen detecteert met een laser en ze in een elektrisch veld scheidt van de niet-fluorescerente cellen.

Een functioneel verband tussen FGFs, fosfatases en bloedvatintegriteit? geen normale FGF/FGFR signaaltransductie kon plaats vinden. Ook op het RNA van deze vissen werd een qRTPCR detectiereactie uitgevoerd. Beide methodes toonden overtuigend aan dat blokkering van FGF/FGFR signalen leidt tot een vermindering van de hoeveelheid PTPRB en PTPRμ (figuur 5). Deze afname in fosfatasehoeveelheid is een robuuste verklaring voor de toename in fosforylatie van VE-cadherine en het verlies van intactheid van bloedvaten, en dus voor de rol van FGF/FGFR signaaloverdracht in het behoud van bloedvatintegriteit. Immers, uit de resultaten volgt dat een continue FGF/FGFR signaaloverdracht essentieel is bij het onderhouden van stabiliteit en intactheid van onze bloedvaten.

Figuur 4: In vissen waarin een transgen tot expressie gebracht wordt door een heat-shock wordt FGF/FGFR signaaloverdracht geblokkeerd. In de linkse figuur wordt de normale structuur van een FGFR weergegeven. De middelste figuur toont schematisch de receptor waarin het intracellulaire deel vervangen werd door een fluorescent eiwit. De foto rechts toont een embryo na een heat-shock: fluorescentie is sterk merkbaar, wat wil zeggen dat de nieuwe receptor zeer sterk tot expressie komt.

Invloed van heatshock op hoeveelheid PRPRB

0,38 0,25

Invloed van heatshock op hoeveelheid PTPRμ

Kopijen per 1000 kopijen van een referentiegen

Invloed van chemische FGFR inhibitie op fosfatasehoeveelheid

Kopijen per 1000 kopijen van een referentiegen

Omdat het nu duidelijk was dat de fosfatases met een expressiepatroon specifiek in de bloedvaten ook een invloed hadden op de intactheid van bloedvaten, net zoals FGFRs, was de volgende logische stap na te gaan of FGF/FGFR signalen een invloed hadden op de hoeveelheid fosfatases in de cel. Immers, zoals geponeerd in het begin van dit artikel, was het reeds duidelijk dat blokkering van FGF/FGFR signalen leidde tot een toegenomen fosforylatie van het adhesiemolecule VE-cadherine (zie ook kaderstuk 1) en kan dit het gevolg zijn van een afname in fosfatase-hoeveelheden in de cel. Om dit mogelijke verband na te gaan, moest FGF/FGFR signaaltransductie conditioneel geblokkeerd worden. De handigste manier daartoe is ervoor zorgen dat de FGF receptoren geen signaal meer kunnen doorgeven naar de binnenkant van de cel. Daartoe werd op twee manieren deze signaaloverdracht geblokkeerd: in de eerste methode werd in het extracellulaire milieu deze overdracht voorkomen door gebruik te maken van een klein synthetisch molecule dat de receptoren blokkeert; in een tweede methode werd aan de binnenkant van de cel voorkomen dat het signaal kon worden verder gezet als een FGF aan zijn receptor bond. De eerste methode behelsde dat zebravis embryo’s uit de transgene Fli-lijn (kaderstuk 2) behandeld werden met het receptor-inhiberende molecule, waarna de fluorescente cellen uit deze embryo’s werden geïsoleerd (kaderstuk 4) en een qRT-PCR detectie reactie werd uitgevoerd. In de tweede methode werd gebruikt gemaakt van een andere transgene zebravislijn. Op een ingenieuze manier werd in deze vissen een nieuw gen ingebouwd waarin het deel van de FGFRs dat zich aan de binnenkant van de cel bevindt (en dus verantwoordelijk is voor het doorgeven van signalen van de buitenkant naar de binnenkant van de cel), vervangen was door een hetzelfde gen dat in de Fli-lijn verantwoordelijk is voor fluorescentie van de bloedvaten en deze receptor dus geen signalen kon overbrengen. Dit gebeurde echter op een zodanige manier dat dit gen enkel tot expressie kwam indien de vissen eerst enkele minuten op een hogere temperatuur werden geplaatst (in het Engels wordt dit een heat-shock genoemd). Heat-shocken van deze transgene vissen leidde tot een overexpressie van deze veranderde receptor (figuur 4), waardoor alle FGFs als het ware ‘gevangen’ werden en

0,21 0,12

Figuur 5: Blokkering van FGF/FGFR signaaloverdracht leidt tot een vermindering van de fosfatasehoeveelheid. Links boven: de resultaten van chemische blokkering van de FGFRs. Op de X-as wordt de toenemende concentratie aan inhiberende stof weergegeven. Er is een duidelijke afname aan het aantal RNA kopijen van zowel PTPRB als PTPRμ, wat erop wijst dat de hoeveelheid van beide eiwitten sterk afneemt als FGFRs chemisch geblokkeerd worden. Rechtsboven en onderaan: overexpressie van een receptor die de FGF/FGFR signalen blokkeert (‘heatshock’), leidt tot een afname van de hoeveelheid fosfatase in vergelijking met gewone vissen.


| 25


Morfolino-techniek in genetische studies bij zebravissen Het centrale dogma van de biologie stelt dat DNA (een gen) wordt gekopieerd in RNA in de celkern, en dat dit RNA buiten de kern wordt vertaald naar een functioneel eiwit. Uitschakelen van een gen om de functie ervan na te gaan kan dus in feite op drie niveau’s: het DNA-, RNA- of eiwitniveau. In zebravissen is de snelste en gemakkelijkste manier om genetische studies uit te voeren genen uit te schakelen op het RNA-niveau. Hiertoe injecteert men in embryo’s die nog uit een enkele cel bestaan, een morfolino-oplossing. Morfolino’s zijn synthetische molecules die sterk gelijken op RNA, welke kunnen binden aan het RNA van het doelwitgen. Op die manier kan dit RNA-molecule niet meer vertaald worden in zijn eiwit, waardoor dit laatste niet meer voorkomt in de cel en de functie van het gen dat hiervoor codeert, nagegaan kan worden.

Figuur 2: Expressieniveaus van fosfatases en FGFRs in endotheelcellen van de zebravis: Grote onderlinge verschillen zijn zichtbaar tussen de expressieniveaus van de verschillende genen. Het is echter duidelijk dat elk van deze genen inderdaad tot expressie komt in de bloedvaten van de zebravis.

weefsels. FGFR3 toont slechts zwakke vasculaire expressie. De resultaten van dit experiment gaven dus een duidelijk bewijs dat enkele FGFRs en fosfatases inderdaad vasculair specifieke expressie vertoonden en dus betrokken konden zijn bij de regulatie van bloedvatintegriteit. Als bewijs voor de endotheel-specifieke expressie van zowel FGFRs als PTPRμ en PTPRB werd een tweede experiment uitgevoerd dat, tot zover onze kennis reikt, nooit eerder gedaan werd. Hierin werden fluorescente cellen uit de zebravissen geïsoleerd (kaderstukken 2 & 3). Uit deze cellen konden we het RNA isoleren. Zoals hogerop vermeld is aanwezigheid van RNA in een cel bewijs voor expressie van het gen. Op het geïsoleerde RNA voerden we een detectiereactie uit die ons toeliet genexpressie aan te tonen, alsook de relatieve verschillen in expressie (niet alle genen komen even sterk tot expressie) te vergelijken (wetenschappers noemen deze reactie kwantitatieve real-time PCR of qRT-PCR). In figuur 2 wordt weergegeven dat inderdaad alle FGFRs en fosfatases tot expressie komen in de endotheelcellen van de zebravis, en dat de expressieniveaus sterk verschillend tussen de verschillende genen.

Figuur 3: Detailopname van zebravis embryo’s waarin al dan niet gen-manipulatie plaatsvond: Linksboven een niet behandeld embryo met een normale bloedvatstructuur. Rechtsboven een embryo dat behandeld werd met een molecule dat FGFRs blokkeert, waarin de bloedvaten duidelijk desintegreren. Links- en rechtsonder embryo’s waarin respectievelijk de PTPRB en PTPRμ genen werden uitgeschakeld. De pijlen in de onderste figuren duiden aan waar celcontacten verloren gaan en bloedvaten desintegreren.

Hebben fosfatases en FGFs een invloed op stabiliteit en integriteit van bloedvaten? Om de functie van een gen na te gaan bestaan er twee soorten genetische studies: forward en reverse genetics. De eerste techniek houdt in dat er willekeurige mutaties worden aangebracht in het DNA door gebruik van mutagene stoffen (stoffen die mutaties in het DNA veroorzaken), te kijken naar het effect, en achteraf in het DNA gaan opsporen welke genen gemuteerd zijn. Reverse genetics zijn veel kleinschaliger en specifieker. In deze methode wordt één specifiek gen uitgeschakeld en dan gekeken naar het effect hiervan. Om de functie van de genoemde fosfatases te onderzoeken werd de morfolino-knock down methode gebruikt (kaderstuk 3). Zoals verwacht hadden enkel PTPRB en PTPRμ een invloed specifiek op bloedvatintegriteit (figuur 3): immers, PTPRJ en PTPN11 vertoonden ook expressie in andere weefsels, en het uitschakelen van deze genen had dus ook daar een effect – dit effect was zelfs zo sterk dat de rol van deze genen in bloedvatvorming niet duidelijk onderzocht kon worden. Knock down van PTPRB en PTPN11 resulteerde in een fenotype (fenotype is de wetenschappelijke term voor het uiterlijk van een organisme) waarin de bloedvaten

Figuur 1: Expressiepatronen van FGFRs en fosfatases in zebravisembryo’s: De pijlen duiden aan waar de kleurreactie plaatsvond en waar bijgevolg de respectievelijke genen tot expressie komen. Zowel FGFR1,2 en 4 als PTPRμ en PTPRB vertonen een duidelijk vasculairspecifiek expressiepatroon, FGFR3 in mindere mate.


5/2008

Lichaamseigen eiwitten van FGFs en hun receptoren zou dus een veelbelovende therapie kunnen zijn bij behandeling van kankerpatiënten: een tumor is immers afhankelijk van bloedtoevoer om te kunnen groeien en zorgt er daarom zelf voor dat er bloedvaten in de tumor groeien. Als de bloedtoevoer naar het gezwel wordt afgesneden, zou de tumor dus niet meer kunnen groeien of zichzelf uitzaaien (ook gekend als metastase). Een van deze studies toonde ook aan dat VE-cadherine gefosforyleerd werd na blokkering van FGF/FGFR signalen (zie kaderstuk 1). Uitgangspunt van het thesisonderzoek was dan ook dat deze fosforylatie na FGF/FGFR blokkering de oorzaak was van het stabiliteits- en integriteitsverlies van bloedvaten. Het doel van deze thesis was een verklaring vinden voor de rol van FGF/FGFR signalen in het behoud van bloedvatintegriteit. De toegenomen fosforylatie van het cel-adhesie molecule VE-cadherine kan twee oorzaken hebben: ofwel zijn er meer moleculen aanwezig die een fosfaatgroep aan VE-cadherine kunnen toevoegen (dit zijn eiwitten die men kinases noemt), ofwel zijn er minder moleculen die eigenlijk voortdurend fosfaatgroepen van het molecule afhalen (deze eiwitten noemt met fosfatases). Er is van een aantal fosfatases en ook van een kinase geweten dat ze interageren met VE-cadherine: beide types van moleculen waren dus mogelijke kandidaten als verantwoordelijke voor de fosforylatie. De kandidaat fosfatases waren PTPRμ, PTPRJ, PTPRB en PTPN11; het kinase droeg de naam Src-kinase; het is de fosfatasepiste die in deze thesis onderzocht werd. Om te onderzoeken of er een verband was, en wat het verband dan zou zijn, tussen deze molecules en de FGFs, werd er gebruikt van de zebravis als modelorganisme (zie kaderstuk 2). Verschillende stappen waren nodig om het verband te kunnen aantonen: • Eerst moest worden aangetoond dat FGFRs voorkomen in het bloedvatenstelsel – en meer precies de endotheelcellen - van de zebravis; indien dit niet het geval was konden zij niet verantwoordelijk zijn voor het geobserveerde integriteitsverlies van bloedvaten • Vervolgens moest ook van de fosfatases aangetoond worden dat ze voorkomen in de endotheelcellen van de zebravis • De derde stap in het onderzoek was nagaan of de vier fosfatases inderdaad een invloed hebben op bloedvatintegriteit • En tenslotte moest aangetoond worden dat FGF/FGFR signalen een invloed hebben op de hoeveelheid aan fosfatase- of kinasemoleculen

Expressiepatroon van FGF- receptoren en fosfatases Om te onderzoeken waar in de zebravis een bepaald gen tot expressie komt – niet alle genen staan immers ‘aan’ in elke cel, ze kunnen ‘aan’ staan in bepaalde weefsels en ‘af’ in andere – werd een techniek gebruikt die gebaseerd is op wat men noemt het centrale dogma van de (moleculaire) biologie. Dit stelt dat een eiwit gevormd wordt in twee grote stappen: eerst wordt het DNA van het gen dat codeert voor het eiwit, in de kern gekopieerd naar RNA. In een tweede stap wordt dit RNA uit de kern getransporteerd en in het cytoplasma (dit is het deel van de cel dat buiten de kern maar binnen het cel-

membraan ligt) vertaald naar een eiwit. Dus, in het geval van de FGFRs en de fosfatases, moet in elke cel waar deze eiwitten voorkomen, ook RNA voorkomen waarvan ze vertaald worden. Op deze RNA aanwezigheid is de techniek gebaseerd die we in situ hybridisatie (ISH), of hybridisatie ter plekke, noemen. Deze techniek houdt in dat men in het laboratorium een synthetisch stukje RNA maakt dat kan binden aan het RNA molecule afkomstig van een bepaald gen. Deze synthetische moleculen zijn zo gemaakt dat, als men deze binding laat gebeuren in embryo’s die gefixeerd werden op een vast tijdstip in hun ontwikkeling, ze een kleurreactie kunnen katalyseren. Dus, waar een gen tot expressie komt, is RNA aanwezig, waaraan het synthetisch molecule bindt, wat men kan waarnemen door een verkleuring na een speciale reactie. Het is duidelijk uit figuur 1 met name FGFR1, FGFR2, FGFR4, PTPRμ en PTPRB vasculaire expressie vertonen. PTPRJ en PTPN11 vertoonden ook vasculaire expressie, maar deze was niet specifiek en kwam ook voor in andere

Gebruik van de zebravis als modelorganisme voor onderzoek naar bloedvaten De zebravis (Danio rerio), een tropische zoetwatervis, bezit een unieke combinatie van kenmerken die hem bijzonder geschikt maken voor experimentele en genetische analyses van de ontwikkeling van gewervelde dieren. Volwassen zebravissen zijn maar enkele centimeters lang, zodat men relatief goedkoop grote aantallen kan houden in het laboratorium. Ze bereiken seksuele volwassenheid binnen de 3 maanden en een koppel vissen kan per week honderden nakomelingen genereren. Dit, samen met snelle ontwikkeling van de embryo’s die plaatsvindt buiten het moederdier, laat ons toe op korte tijd gemakkelijk de ontwikkeling te bestuderen en statistisch betrouwbare resultaten te bekomen. Verschillende transgene zebravislijnen zijn ontwikkeld in de laatste jaren die genetische studies vergemakkelijken. In dit onderzoek werd gebruik gemaakt van de Fli-lijn: dit zijn transgene zebravissen die in de bloedvatcellen een eiwit aanmaken dat fluoresceert als er laserlicht van de gepaste golflengte op de vis gericht wordt. Indien nu een bepaald gen of eiwit geblokkeerd wordt in deze embryo’s of volwassen vissen, kan worden nagegaan of dit een invloed heeft op bloedvatvorming door het embryo of de vis simpelweg door een lasermicroscoop te leggen en te kijken naar mogelijke defecten in het bloedvatenstelsel. Een voorbeeld van een transgeen Fli-embryo is weergegeven in onderstaande figuur.

Deze figuur toont een zebravisembryo van de transgene Flilijn. De belangrijkste soorten bloedvaten worden aangeduid: intersegmentale bloedvaten (ISV), het dorsale longitudinale anastomerend vat (DLAV), de dorsale aorta (DA), het posterieure cardinale vat (PCV) en de vasculaire plexus (VP).


| 23

WE WANT YOU TO BE PART OF OUR SUCCESS STORY! VASCO is the number one supplier of strong authentication and e-signature solutions and services. VASCO has established itself as the world’s leading software company specializing in Internet Security, with a customer base of over 7.000 companies and organizations in more than 110 countries, including over 950 international financial institutions. VASCO’s prime markets are the financial sector, enterprise security, e-commerce and e-government. VASCO is continuously investing in its most important asset: PEOPLE !

DIGIPASS BY VASCO WE

AUTHEN

For its Head Quarters in Brussels (Wemmel) and other locations, VASCO has currently openings in:

sDEVELOPMENT sTESTINGQUALITYASSURANCE sSALESPRE SALES sPRODUCTMANAGEMENT

sSUPPORT sTRAINING sOPERATIONALMARKETING sCOMMUNICATIONS02

YOUR PROFILE: s&LUENT%NGLISHAND$UTCH/THERLANGUAGESBEINGANASSET s0ROBLEMSOLVERANDWORKTOWARDSCUSTOMERSATISFACTION YOU are the talent we are looking for! We invest in YOUR career! Send your application or spontaneous CV’s to [email protected] Visit www.vasco.com for detailed job descriptions

The world’s leading software company specializing in Internet Security

www.vasco.com

 PROJECTLEIDER / CALCULATOR  ALGEMENE AANNEMINGEN VAN LAERE nv, bouwpoot binnen de groep Ackermans & van Haaren, werft voor haar zetel te Burcht (Zwijndrecht) aan: PROJECTLEIDER

CALCULATOR

Taakomschrijving: als projectleider bent u de drijvende kracht die in samenwerking met de andere leden van het bouwteam het project in goede banen leidt. Vereiste diploma’s, kennis en vaardigheden: 3 u bent een burgerlijk of industrieel ingenieur 3 u bent tweetalig (N/F) Professionele ervaring: 3 u hebt minstens 5 jaar ervaring in de sector, met voorkeur in de burgerlijke bouwkunde.

Taakomschrijving: u zal worden ingedeeld bij een team van calculatoren dat instaat voor diverse taken. Vereiste diploma’s, kennis en vaardigheden: 3 u bent een industrieel ingenieur bouwkunde of gegradueerde 3 u hebt een goede kennis van de computersystemen Professionele ervaring: 3 u hebt reeds enkele jaren ervaring in de calculatie

Wij bieden: 3 een boeiende job in één van de vooraanstaande bouwbedrijven in België; 3 een correct salarispakket, aangepast aan de kennis, ervaring en inzet, met bijhorende extra-legale voordelen.

Schrijf of mail uw sollicitatiebrief naar volgend adres: VAN LAERE NV – ANTWERPSESTEENWEG 320 – 2070 ZWIJNDRECHT (BURCHT) T.A.V. KIM SCHELLEMANS ([email protected]).

BIJ ONS. Als u zich afvraagt waarop die ambitieuze claim “materials for a better life” dan wel berust, is ons antwoord: op een jarenlange ervaring in de omgang met zeldzame en edele metalen en de resolute keuze voor de oplossingsgerichte en recycleerbare materialen voor een duurzame, milieuvriendelijke samenleving. Deze innovatieve, hoogtechnologische omgeving kan slechts verder evolueren door volop ruimte te geven aan persoonlijk initiatief. Bent u de m/v ingenieur die wil meewerken aan “a better life”, wiens ambitie even ver reikt als die van ons en die zich kan terugvinden in onze kernwaarden; openheid, respect, innovatie, teamwork en inzet, dan moesten we maar eens gauw met elkaar praten. Op dit ogenblik zijn we hard op zoek naar: • Experienced Operations Manager • Project Leader R&D • Engineering Program Manager • Process Engineer Op www.umicore.jobs verneemt u meer over al over onze carrièremogelijkheden, solliciteer on-line, of ga naar Job Alerts en laat daar uw persoonlijke gegevens na. Dan contacteren wij u snel!

I have no special talent. I am only passionately looking for solutions. naar A. Einstein

VITO is een leidend Europees onafhankelijk onderzoekscentrum dat via innoverende technologieën en wetenschappelijk onderbouwde adviezen aan bedrijven en overheden kwalitatieve oplossingen biedt. Om het team van 500 medewerkers te versterken zoeken we (m/v): • R&D professionals • Projectverantwoordelijken • Software- en instrumentontwikkelaars • Laboranten • ...

Interesse?

www.vito.be/jobs

VITO, Personeel en organisatie Boeretang 200, 2400 Mol

Lichaamseigen eiwitten volwassen personen vindt er dus normaal gezien geen vorming van bloedvaten plaats, tenzij bij wondheling of in de voortplantingsorganen bij de vrouw. Het lichaam kan ook zelf angiogenese stimuleren in pathologische omstandigheden, om bijvoorbeeld een tumor van bloed te voorzien zodat hij kan groeien [2]. Echter, kunstmatige stimulatie in de genoemde pro-angiogene therapieën leidde wel tot vorming van bloedvaten, maar deze bleken niet functioneel. Om te begrijpen hoe dit komt, is het belangrijk om te weten hoe bloedvaten zijn opgebouwd. Een groot bloedvat bestaat uit drie lagen, van buiten naar binnen zijn dat een laag bindweefsel, een laag van gladde spiercellen die de bloedvaten kunnen doen uitzetten (waardoor we warmte kunnen verliezen) of kunnen doen samentrekken (waardoor onze bloeddruk verhoogt of we warmteverlies beperken), en een binnenste laag ‘endotheelcellen’. Het is deze binnenste laag, slechts één cel dik, die verantwoordelijk is voor de stabiliteit en het al dan niet lekkend zijn van nieuw gevormde bloedvaten (de spiercellaag en de bindweefsel laag worden pas achteraf gevormd). Endotheelcellen moeten dus sterk aan elkaar vastkleven (hoe dit werkt leest u in kaderstuk 1).

Fibroblast groeifactoren en bloedvatintegriteit De fibroblast groeifactor (FGF) eiwitfamilie is een familie van 23 structureel gerelateerde eiwitten die voorkomen in organismen gaande van platwormen tot de mens. Hun naam is gebaseerd op de biologische activiteit van de eerste leden van deze eiwitfamilie die ontdekt werden (zijnde de stimulatie van groei van fibroblasten, een celtype dat voorkomt in bindweefsel), maar niet alle 23 leden van deze familie hebben een fibroblast-stimulerende activiteit. Het totale spectrum aan celtypes dat kan gestimuleerd worden door FGFs is zeer divers: FGFs zijn essentieel in een aantal fysiologische en pathologische processen zoals angiogenese, wondgenezing, tumorgroei, ontwikkeling van het centraal zenuwstelsel en embryonale ontwikkeling. FGFs, en meer in het bijzonder FGF-1 en FGF-2 (ook gekend als zuur-FGF en basisch-FGF), waren bij de eerste moleculen met angiogene eigenschappen die ontdekt werden. Twee recente onafhankelijke studies, die binnenkort gepubliceerd worden in het vaktijdschrift Nature, tonen overtuigend aan dat FGFs niet alleen angiogene eigenschappen hebben, maar tevens belangrijk zijn voor het behoud van integriteit en stabiliteit van bloedvaten [4,5]. Dus, FGFs moeten ook nadat de bloedvaten gevormd zijn nog signalen kunnen doorgeven aan de endotheelcellen, zodat de bloedvaten overleven. In deze studies – met de muis als modelorganisme observeerde men dat blokkering van FGFs of van de FGF receptoren (FGFRs) (er bestaan vier verschillende FGFRs: FGFR1 tot en met FGFR4) – moleculen op het celmembraan die de FGFs ‘vangen’ uit het extracellulair milieu en daarna een signaal doorgeven aan de binnenkant van de cel – leidde tot een verlies van cel-cel contacten in het vasculair endothelium en een terugtrekking van nieuw-gevormde bloedvaten. Blokkering


5/2008

Cel-cel contacten in het vasculair endothelium: behoud van bloedvatintegriteit en regulatie van permeabiliteit Bloedvaten zijn opgebouwd uit drie lagen: een binnenste endothelium laag, een laag gladde spiercellen en een buitenste bindweefsellaag. Om volwaardige functionele bloedvaten te vormen moeten de endotheelcellen sterk aan elkaar hechten. Dit doen ze met twee types van cel-cel juncties, in het Engels tight junctions (TJs) en adherens junctions (AJs) genoemd. Soms is het nodig om vanuit het bloed, bepaalde cellen (zoals witte bloedcellen) of stoffen naar buiten te laten, buiten het bloedvat (bijvoorbeeld bij het filteren van het bloed in de nieren). Deze flux van cellen en stoffen wordt gereguleerd door de TJs, terwijl de AJs verantwoordelijk zijn voor de adhesie van de endotheelcellen aan elkaar, en dus voor de intactheid van onze bloedvaten. De aanhechting van endotheelcellen aan elkaar in AJs gebeurt door vasculair endotheliaal cadherine, VE-cadherine, een molecule dat enkel voorkomt in endotheelcellen van bloedvaten. VEcadherine is een eiwit dat een extra- en intracellulair deel heeft. De aanhechting van endotheelcellen aan elkaar gebeurt doordat het extracellulair deel van VE-cadherine moleculen van een cel multimere complexen (dit zijn complexen waarin verschillende VE-cadherine moleculen verenigd zijn) gaat vormen met het extracellulair deel van VE-cadherine moleculen van een buurcel. Op die manier worden de cellen als het ware aan elkaar gekleefd en blijven de bloedvaten intact. De regulatie van deze intactheid gebeurt via het intracellulaire deel van VE-cadherine: indien dit gefosforyleerd wordt (als er een fosfaatgroep, PO43-, op gezet wordt), komt het los van het actine-cytoskelet en komen de cellen los van elkaar [3].

VE-cadherine vormt met zijn extracellulair domein clusters met andere VE-cadherine molecules van naburige cellen, waardoor deze aan elkaar hechten. Aan de binnenkant van de cel zijn de VE-cadherine molecules via een aantal andere eiwitten (catenines) vastgehecht aan het actine-skelet van de cel. Als het VE-cadherine molecule gefosforyleerd wordt, komt het los van het actine-skelet en gaan de cel-cel contacten verloren.

080216

“ ARCHITECTURE BEGINS WHERE ENGINEERING ENDS.” WALTER GROPIUS (1883-1969)

BOUW SAMEN MET STRABAG AAN EEN BOEIENDE CARRIÈRE

NV STRABAG Belgium SA Rijnkaai 37 - 3de verdieping B-2000 Antwerpen Tel: +32(0)3/201 60 00 Fax: +32(0)3/201 69 12 www.strabag.be Contactpersoon: Iris Van Peteghem E-mail: [email protected]

De succesvolle realisatie van een project begint bij een open samenwerking tussen verschillende partijen. Walter Gropius, zelf principieel voorstander van teamwerk, zou onze filosofie zeker hebben onderschreven. Een gebouw ontwikkelen is geen soloprestatie. Het is de verdienste van architect én ingenieur, van aannemer én onderaannemer. In nauw en continu overleg met de opdrachtgever. Dankzij die totaalaanpak is STRABAG – met hoofdzetel in Wenen en actief van Canada tot Rusland – vandaag toonaangevend in de Benelux op het gebied van utiliteitsbouw, industriebouw en civiele werken. Een moderne, eindeloos inspirerende omgeving voor al wie de grenzen van zijn vakgebied durft te doorbreken. Een open onderneming die haar mensen de vrijheid gunt zich professioneel te ontplooien in functie van hun persoonlijke ambities. Begint ú bij ons aan een boeiende carrière?


Geluidsanalyse Elke mechanische kunsthartklep produceert een repetitief klikgeluid. Bij tromboseafzetting verandert het dynamisch gedrag van de klep en daarmee ook het geproduceerde geluid. Drie analysetechnieken werden onderzocht op bruikbaarheid voor herkenning van klepdisfunctie.

Tijdsanalyse De eerste methode is meteen de meest voor de hand liggende en bekijkt het signaal in het tijdsdomein. Aan de hand van een classificatiealgoritme wordt elke piek die voorkomt in het signaal onderverdeeld in 4 categorieën: de openingsklik, de sluitingsklik, scharniergeluid of storing. Uit metingen is gebleken dat de eerste aanwijzing voor een klepfout het systematisch wegvallen van eerst de scharniergeluiden en daarna ook de openingskliks is. Daarom maakt het analyseprogramma een telling van deze laatste twee types van kliks in verhouding tot het aantal sluitingskliks. Daling van dit percentage vormt dus een eerste maat voor klepfalen. Een tweede aspect van de tijdsanalyse is de asynchroniteit. Er zijn telkens twee klepblaadjes die openen en sluiten en die doen dit nooit volledig op hetzelfde moment, zoals ook te zien in het signaal van figuur 2. De tijdsspanne tussen de eerste en de tweede impact van een klik is een maat voor de asynchroniteit van de klep. Wanneer deze asynchroniteit systematisch meer nulwaarden begint te vertonen, betekent dit hoogstwaarschijnlijk dat er nog slechts één klepblaadje functioneert en het andere ergens stropzit. Lage gemiddelde waarden van asynchroniteit zijn dus een tweede maat voor klepfalen.

Frequentieanalyse De tweede methode bekijkt de frequentie-inhoud van het signaal. Het frequentiespectrum van het kliksignaal bevat altijd één of enkele pieken, die overeenkomen met de eigenfrequentie(s)

van de structuur. Intuïtief volgt uit het de accumulatie van massa (trombi) op de klepblaadjes dat de eigenfrequentie zal verlagen. Bovendien zal er demping optreden door ophoping van weefsel in de scharniertjes en op de behuizing, met piekverbreding en signaalverzwakking tot gevolg. In de praktijk is vooral dit tweede fenomeen sterk merkbaar. Verandering van de piekfrequentie(s) en verlaging van de energie-inhoud van het signaal vormen bijgevolg ook een maat voor trombose van een kunsthartklep. Uit metingen blijkt ook dat deze methode sneller dan de methode van de tijdsanalyse een beginnende trombose zal opsporen. De tijdsanalyse is dan weer een iets robuustere methode.

Wavelets De twee vorige analysemethodes hebben elk hun voor- en nadelen. Daarom werd de mogelijkheid onderzocht om de beide methodes te combineren. De techniek van wavelets bekijkt in één keer zowel de temporele als frequentiële informatie van een signaal. Vereenvoudigd gezegd ontbindt de wavelettransformatie het signaal door het achtereenvolgens door een reeks hoog- en laagdoorlaatfilters te sturen [6]. Het resultaat is een 3D opeenstapeling van telkens hetzelfde signaal, maar elke keer in een andere frequentieband. Door te spelen met de breedte van de frequentiebanden kan op een bepaald punt ofwel de frequentieresolutie ofwel de temporele resolutie worden opgedreven, telkens ten koste van de andere resolutie. Belangrijk bij deze methode is bijgevolg een voldoende hoge samplefrequentie te gebruiken bij het opmeten, zodat er niet te veel aan resolutie verloren gaat ten opzichte van de vorige twee technieken. Wegens beperking van de maximale samplefrequentie van de gebruikte NI 4551 meetkaart tot 50 kHz, werd voor het diagnoseprogramma geopteerd voor de twee aparte analysetechnieken.

normaalfunctionerend naar tromboserend. Afhankelijk van het stadium waarin de klep zich volgens het analyseprogramma bevond op het ogenblik van de explantatie, werd in meer of mindere mate weefselovergroei of trombosevorming op de kleppen vastgesteld. Uit deze analyses bleek de robuustheid van de methode van de tijdsanalyse (zie kaderstuk Geluidsanalyse). Wanneer deze analysemethode risicowaarden begon te vertonen bevond de klep zich inderdaad in een relatief ver gevorderd stadium van trombose. Ook is de hogere gevoeligheid van de methode van de frequentie-analyse aangetoond. Met deze techniek werd sneller een verandering vastgesteld dan bij de eerste. Deze eerste testresultaten zijn positief, maar vormen nog geen statistische validatie noodzakelijk om de methode in de klinische praktijk te brengen. Meer in vitro en in vivo onderzoek is nodig om kwantitatieve grenswaarden te kunnen vastleggen. Op dit ogenblik loopt het onderzoek verder aan de K.U.Leuven om dit euvel te overbruggen.

In de toekomst Patiënten met mechanische kunsthartkleppen lopen niet enkel continu het risico op een fatale trombose, ze dienen ook levenslang antistollingsmedicatie in te


5/2008

nemen met de daaraan gerelateerde bloedingen, die eveneens levensbedreigend kunnen zijn. De in dit artikel beschreven diagnosemethode lost het probleem op van de uiterst dunne lijn tussen te veel en te weinig bloedverdunning, door op een betrouwbare manier de toestand van de kunsthartklep te monitoren en aan te geven wanneer medicatie noodzakelijk is. Zo heeft de patiënt niet alleen toegenomen zekerheid over het goed functioneren van zijn protheseklep, maar hij kan ook gerichter en minder medicatie innemen, wat zijn levenskwaliteit aanzienlijk zal verbeteren. De eerste testresultaten op een in vitro testopstelling en een in vivo dierenmodel zijn veelbelovend, de klinische toepassing hopelijk niet veraf. De medische technologie gaat in sneltreinvaart vooruit en er is een trend te merken in de richting van meer autonomie voor de patiënt. Ook hier kan deze trend worden verder gezet, bijvoorbeeld met een ‘handheld’ monitoring apparaatje. De patiënt kan hiermee dagelijks een meting uitvoeren, waarop het apparaat aangeeft of het die dag al dan niet nodig is medicatie in te nemen. Deze informatie kan ook rechtstreeks naar de arts gestuurd worden (home monitoring) zoals vandaag reeds gebeurt met pacemakers en defibrillatoren. Deze en andere toepassingen tonen aan hoe technologie en

Het ‘klikt’ tussen de ingenieurs en de medische wereld. Akoestische analyse zoals die nu volop in gebruik is bij monitoring van machines, blijkt ook een oplossing te bieden voor het grote tromboserisico bij patiënten met mechanische kunsthartkleppen… Korijn Defever en Nele Famaey

Geluidsdiagnose van mech

H

artkleppen zijn de sluisdeuren van het bloedcirculatiesysteem. Ons hart telt er vier en ze regelen de doorstroming van het bloed, zodat het voldoende stuwing krijgt om de lange weg doorheen het lichaam af te leggen. Een fout in één van deze kleppen heeft dan ook fatale gevolgen. Om hartfalen te voorkomen bij aangeboren hartklepafwijkingen, slijtage door ouderdom, infectie of andere oorzaken, is een klepvervanging vaak de enige oplossing. Hiervoor zijn er vandaag de dag twee mogelijkheden: een biologisch ‘dode’ kunsthartklep van een varken, of een metalen ‘mechanische’ klep. De mechanische klep is echter de enige die het vermoeiende werk - een klep opent en sluit gemiddeld zo’n zeven miljoen keer per dag - levenslang uithoudt zonder te verslijten.


5/2008

Daarom is zij voorlopig de enige oplossing voor jonge patiënten en vinden er jaarlijks in Europa ongeveer 75 000 implantaties van deze kleppen plaats [1]. De kracht van de mechanische klep is echter meteen ook haar grootste zwakte: metaal. Een mechanische kunsthartklep bestaat uit het zeer sterke pyrolitisch koolstofstaal. Het immuunstelsel is echter zo opgebouwd dat het meteen reageert op lichaamsvreemde objecten, zoals metaal, door middel van een stollingsreactie van het bloed en de vorming van littekenweefsel. Deze ingebouwde veiligheid heeft in dit geval catastrofale gevolgen wanneer de op de klep gevormde bloedklonters (trombi) in de bloedbaan terechtkomen en ergens een opstopping of trombose veroorzaken (zie figuur 2). Vorming van littekenweefsel in de scharnier-

Het Ingenieursblad is het officiële maandblad van de Koninklijke Vlaamse Ingenieursvereniging (K VIV). Deze is al sinds 1928 de enige overkoepelende beroepsorganisatie voor burgerlijk en bio-ingenieurs in Vlaanderen. Tien keer per jaar valt het tijdschrift in de bus bij zo’n 10.000 leden, zowel individuele leden als bedrijven. Naast ruimte in Het Ingenieursblad biedt de K VIV ook advertentieruimte aan op haar website en in de elektronische nieuwsbrief (verschijnt 1x per maand). Combineer uw printcampagne met online adverteren en geniet tot 20% korting op het normale tarief.

ingenieur (de (m.); -s) [afgeleid van me. Lat. ingenium (uitvinding, kunstgreep), in klass. Lat. (aard, verstand, talent, eig. wat is ingeboren)] Bezitter van de hoogste academische graad van een technische of landbouwuniversiteit (de titelaanduiding is hierbij ‘ir.’), in België, ingenieur die is afgestudeerd aan een universitaire ingenieursfaculteit. De term werd voor het eerst gebruikt in 1588 in het Frans en betekende toen ‘militaire bouwmeester’.

Adverteer online en bereik zo’n 10.000 ingenieurs

.k www

Adverteer online bij K VIV Opties: • op de website: banner • in de nieuwsbrief: banner en/of tekstbericht • u kan ook de website en de nieuwsbrief combineren. → tarieven op aanvraag Meer info:

DECOM NV Bie Van Cleuvenbergen • [email protected] • 016-63 20 65 Annick Kumbruck • [email protected] Stationsstraat 108 • 2800 Mechelen

viv.be

Figuur 1: Om hartfalen te voorkomen bij aangeboren hartklepafwijkingen, slijtage door ouderdom, infectie of andere oorzaken, is een klepvervanging vaak de enige oplossing. Jaarlijks vinden in Europa ongeveer 75000 implantaties van mechanische kunsthartkleppen plaats.

chanische kunsthartkleppen tjes belemmert de beweging van de klep zodat ze niet meer opent of sluit en het probleem weer van voor af aan begint. Sterfte door kunstklep-gerelateerde trombose komt jaarlijks wereldwijd in 0.03 tot 4.3% van de gevallen voor, een niet verwaarloosbaar aantal [2]. Hoe goed de kleppen ook bedekt worden met biocompatibele deklagen, het risico blijft bestaan. Daarom dienen patiënten met een kunsthartklep levenslang en dagelijks antistollingsmedicatie te slikken. Het spreekt voor zich dat dit het risico op hevige bloedingen en andere ongunstige neveneffecten met zich meebrengt, waardoor de levenskwaliteit van deze patiënten soms onnodig daalt. Onnodig, omdat deze bloedverdunners preventief worden ingenomen, zonder zekerheid dat er wel degelijk klonterof littekenweefselvorming is. Het grootste deel van de tijd

Figuur 2: De meest gebruikte mechanische kunsthartklep is de St. Jude Regent klep, zoals er links een te zien is. De rechtse figuur toont hetzelfde type klep, maar na trombosevorming. Stukjes stollingsweefsel zijn geaccumuleerd op de klepblaadjes. Wanneer deze loskomen en in de bloedbaan terechtkomen, kunnen ze fatale verstoppingen veroorzaken.


| 29

Geluidsdiagnose van mechanische kunsthartkleppen geneeskunde hand in hand gaan. Anders gezegd, het loont de moeite dat ook ingenieurs naar het hart van de mensen luisteren! Referenties [1] B. Meuris, E. Verbeken, and W. Flameng. Mechanical valve thrombosis in a chronic animal model: differences between monoleaflet and bileaflet valves. J Heart Valve Dis, 14(1):96–104, Jan 2005. [2] C. H. Kang, H. Ahn, K. H. Kim, and K.-B. Kim. Long-term result of 1144 carbomedics mechanical valve implantations. The Annals of Thoracic Surgery, 79(6):1939–1944, 2005. [3] K. Reynolds. Detection of mechanical changes to prosthetic heart valves by spectral analysis of valve closing sounds. Journal of the Acoustical Society of America, 98/1:60–68, 1995. [4] D. Medart, U. Steinseifer, H. Reul, and T. Schmitz-Rode. Early wear development in a novel mechanical heart valve prosthesis made from polymeric materials. J Heart Valve Dis, 15(4):557–562, Jul 2006. [5] S. Patel, T. Callahan, M. Callahan, J. Jones, G. Graber, and K. Foster. An adaptive noise reduction stethoscope for auscultation in high noise environments. Journal of the Acoustical Society of America, 103/5:2483–2491, 1998.

[6] J. Goswami and A. Chan. Fundamentals of Wavelets Theory, Algorithms and Applications. John Wiley & Sons Inc., New York, 1999. Dankwoord De auteurs danken hun promotor Prof. Paul Sas (departement Werktuigkunde, afdeling PMA, K.U.Leuven) en begeleider Paul Bielen voor de wetenschappelijke ondersteuning en opvolging doorheen het jaar. Daarnaast ook een oprecht woord van dank aan Dr. Bart Meuris (Centrum voor Experimentele Heelkunde en Anesthesie K.U.Leuven) voor zijn chirurgische bijdrage en medische kijk op de zaak. De Auteurs Korijn DEFEVER en Nele FAMAEY promoveerden als burgerlijk werktuigkundig-elektrotechnisch ingenieur, optie biomedische technieken, in 2006 aan de Katholieke Universiteit van Leuven. Zij hebben hun eindwerk gemaakt aan de afdeling Productietechnieken, Automatisatie en machinebouw onder het promotorschap van prof. dr. ir. P. Sas. Korijn DEFEVER is werkzaam als strategy consultant bij Arthur D. Little. Nele FAMAEY werkt aan een doctoraat in de ingenieurswetenschappen.

Baanbreker in lineaire beweging

De lineaire bewegingsystemen van THK met de oorspronkelijke kogelkooi-technologie kenmerken een aantal bijkomende voordelen. Een langere levensduur, zachtere beweging en hoge-snelheid mogelijkheden aan de helft van het geluidsniveau van conventionele LM geleidingen bieden vernieuwde oplossingen voor alle toepassingen. De verminderde werkingskosten te danken aan een geoptimaliseerde kost-prestatie verhouding en een mogelijke onderhoudsvrije werking zullen ook jullie klanten kunnen overtuigen.

www.thk.eu


5/2008

■


Figuur 3: Bij het sluiten tikken de klepblaadjes tegen de behuizing en bij het openen slaan ze tegen de scharnieren aan. Hierbij produceren ze een hoogfrequent klikgeluid, soms zelfs hoorbaar voor de patiënt. Het resultaat is een repetitief patroon bestaande uit een openingsklik (A), een scharniergeluid (B) en een sluitingsklik (C). De voornaamste frequentie van dit geluid ligt rond de 13kHz, de amplitude is niet hoger dan 1dB.

functioneert de hartklep waarschijnlijk perfect normaal, maar dit kan niet gecontroleerd worden, noch met een stethoscoop, noch met gesofisticeerde technieken zoals echocardiografie en röntgen fluoroscopie. Toch zullen sommige hartkleppatiënten deze laatste bewering durven weerleggen. ”Dokter, er is iets mis, mijn klep klinkt anders”, heeft al meer dan één arts van zijn patiënt te horen gekregen, en meer dan eens had deze het bij het rechte eind. Tot grote ergernis van sommigen, maar blijkbaar ook tot redding van anderen, produceert een mechanische kunsthartklep een hoogfrequent, repetitief klikgeluid. Bij het sluiten van de klep stoten de blaadjes namelijk tegen de klepring en bij het openen tikken ze tegen de scharniertjes, dit dus zeven miljoen keer per dag en in sommige gevallen ook hoorbaar voor de patiënt en omstaanders. Wanneer er zich een bloedklonter tussen de scharniertjes of op de klepblaadjes vormt, is er een verandering in het dynamisch gedrag van de klep, en kan het dus inderdaad zijn dat de klep anders gaat ‘klinken’ [3]. Dit gegeven vormt het onderwerp van deze thesis. Als het mogelijk zou zijn het signaal van een mechanische kunsthartklep duidelijk en consequent te registreren en te analyseren, kan een beginnende trombose tijdig worden opgespoord. Op die manier moeten patiënten enkel bloedverdunners innemen wanneer het geluidssignaal klontervorming verraadt, wat een sterke verbetering in levenskwaliteit betekent en voor een verhoogde veiligheid zorgt die de huidige mortaliteit drastisch kan doen dalen.

De Aanpak Acquisitie van het geluid De eerste uitdaging van deze opdracht: opmeten van het geluid. Bij het openen en sluiten van de hartklep produceert deze hoogfrequente trillingen rond de 13 kHz, met zeer lage amplitude (minder dan 1dB) (figuur 3). Het menselijk oor toont net een relatief hoge gevoeligheid voor deze frequenties, en is bovendien ook in staat om storende achtergrondgeluiden weg te filteren. Daarom is dit klepgeluid voor de mens meestal vrij goed waarneembaar. Een (goede) microfoon heeft daarentegen een even grote gevoeligheid voor een hele bandbreedte van frequenties en maakt dus ook geen onderscheid tussen stoorgeluiden - komende van de bloedstroming, de ademhaling, een generator in de kamer… - en ‘nuttige’ geluiden (klepgeluiden). In dit eindwerk is een meetopstelling ontworpen die de kwaliteiten van het menselijk oor nabootst. Dit houdt in: • een hoogdoorlaatfilter die de juiste frequenties extra versterkt, • een tweede microfoon, die enkel de stoorgeluiden opmeet en deze dan met behulp van het RLS-algoritme (recursive least squares, zie kaderstuk Ruisonderdrukking) aftrekt van het geluidssignaal opgenomen door de hoofdmicrofoon, • een geluidsisolerend kapseltje rond de microfoons, in de vorm van het klokje van een stethoscoop, om deze van de resterende omgevingsgeluiden af te schermen. Het resultaat ziet er net uit als twee gewone stethoscopen, waarbij het oor van de arts vervangen is door een pc met een programma voor geluidsanalyse. (Figuur 4)

Analyse van het geluid

Figuur 4: Verschillende maatregelen werden getroffen om het klepsignaal zo duidelijk en consequent mogelijk te kunnen registreren. Twee microfoons gehuld in een geluidsisolerend kapsel meten het geluid op dat vervolgens passeert door een hoogdoorlaatfilter (afsnijfrequentie 500 Hz) waarna het wordt verwerkt in het programma voor geluidsanalyse, ALPHA (AcousticaL Prosthetic Heart valve Analyzer) genaamd.


5/2008

Dit programma voor geluidsanalyse vormt het tweede luik van de opdracht. De bedoeling was een diagnosemethode te ontwikkelen die het ‘anders klinken’ van de hartklep precies kan kwantificeren, en die deze informatie dan in duidelijke taal terugkoppelt naar de arts. Dit werd verwezenlijkt in het softwareprogramma ALPHA (AcousticaL Prosthetic Heart valve Analyzer). Een computeralgoritme ‘leest’ het opgemeten geluids-

Hansen Transmissions Int. is wereldwijd een gevestigde waarde in het ontwerp, de productie en verkoop van windturbineaandrijvingen en industriële tandwielkasten, met een wereldleiderspositie in de markt van tandwielkasten voor windturbines. Het bedrijf levert wereldwijd aan vier van de vijf grootste bouwers van met tandwielkast aangedreven turbines. Daarnaast levert het ook duurzame tandwielkasten voor een brede waaier van industriële toepassingen in alle continenten. Hansen plant haar productie voor windturbineaandrijvingen uit te breiden met een viervoud, namelijk van 3800 MW per jaar tot 14300 MW tegen 2012. Hansen heeft twee productiefaciliteiten in België, een fabriek in opbouw in India en gevorderde plannen voor een fabriek in China. Hansen stelt wereldwijd meer dan 1600 mensen tewerk.

Hansen Transmissions Hansen Transmissions volgt de wereldwijde groei van de Windenergiemarkt door een uitbreiding van capaciteit in diverse vakgebieden gespreid over de 3 Belgische vestigingen in Lommel, Edegem en Gent.

R&D MECHANICAL DESIGN ENGINEERS (Lommel, Edegem of Gent) Functie: Als R&D mechanical design engineer ben je, samen met jouw collega’s, verantwoordelijk voor het onterwerptechnisch up to date houden van de actuele serieproducten voor de Windindustrie. Je werkt zelfstandig verbeteringen uit aan het productontwerp op basis van input zowel vanuit de interne organisatie als vanuit de field ervaring bij de klant. In dat kader neem je deel aan design change besprekingen met verschillende interne afdelingen. Bovendien werk je nauw samen met collega’s uit de andere R&D-departementen. Profiel: Je behaalde een diploma Industrieel Ingenieur Mechanica of Elektromechanica • Je beschikt over een grote dosis creativiteit gecombineerd met technisch inzicht • Je hebt enige affiniteit of ervaring op het vlak van ontwerpen • Een goede talenkennis -Nederlands, Duits, Engels- is een pluspunt.

R&D TECHNOLOGY ENGINEERS (Lommel, Edegem of Gent) Functie: Als technology engineer maak je deel uit van het R&D team. Je bent, samen met jouw collega’s, verantwoordelijk voor het verder optimaliseren van bestaande technologieën en de ontwikkeling van nieuwe technologieën. Je verdiept je in een aantal deelaspecten van een mechanische aandrijflijn (lagertechniek, afdichtingsystemen, macrogeometrie en contactgeometrie van een vertanding, verbindingstechnologie, smeer- en koelsystemen, trillings- & geluidsanalyses, …) en stelt eventueel rekenmodellen of softwarelogica op. Je stelt nieuw verworven kennis ter beschikking van je collega’s. Gedurende het ontwikkelingstraject van nieuw te bouwen tandwielkasten doen product development engineers regelmatig beroep op jouw expertise als adviseur. Je assisteert hen ook bij hun leveranciersselectie en legt technische specificaties vast voor aankoop en kwaliteit. Profiel: Industrieel Ingenieur Elektromechanica of Burgerlijk Ingenieur Werktuigkunde • Van nature uit initiatiefnemer met aandacht voor een gestroomlijnde en klantgerichte organisatie • Teamspeler, inspirerend en aandacht voor een goede communicatie • Creatief, leergierig en gevoel voor verantwoordelijkheid • Grondige kennis van en affiniteit met mechanische techniek, ook complexere vraagstukken schrikken niet af • Ervaring met CAD/FEM systemen, Matcad, Matlab en andere programmeertalen is een pluspunt • Werktalen Nederlands en Engels - Duits is een pluspunt.

PRODUCT DEVELOPMENT ENGINEERS (Lommel of Edegem) Functie: Je werkt als product development engineer binnen het R&D-team. Je bent, samen met jouw collega’s van het ontwerpteam, verantwoordelijk voor het ontwerpen van nieuwe tandwielkasten en toepassingen op basis van klantenspecificaties. Je drukt je stempel op de technologische specificaties van een product of een deelaspect ervan. Je wordt betrokken bij de selectie van toeleveranciers en bewaakt de technologische specificaties in deze projecten. Je werkt nauw samen met de andere R&Ddepartementen, maar ook met productie- en montageafdelingen of met de kwaliteitsafdeling. Profiel: Industrieel Ingenieur Elektromechanica of Burgerlijk Ingenieur Werktuigkunde • Een grote dosis creativiteit gecombineerd met de interesse in technische verdieping • Je hebt enige affiniteit of ervaring op het vlak van ontwerpen • Een goede talenkennis -Nederlands, Duits, Engels- is een pluspunt.

Leonardo da Vincilaan 1 2650 Edegem - Antwerp Tel. +32 3 450 14 50

Gerard Mercatorstraat 40 3920 Lommel Tel. +32 11 34 99 89

www.hansentransmissions.com [email protected]

Info www.hansentransmissions.com doorklikken naar working@hansen Solliciteer naar [email protected] Contact Ingrid Claesen, T: 011 349 733

Klaar voor een volgende stap in uw carrière?

Capsugel is een dynamische en snelgroeiende dochter van de beursgenoteerde farmaholding Pfizer. We zijn de absolute marktleider in de ontwikkeling, de productie en de verkoop van tweedelige capsules voor farmaceutische en health&nutrition-toepassingen. Capsugel levert de capsules vanuit zijn tien productievestigingen wereldwijd. In Bornem specialiseren we ons met meer dan 450 medewerkers in de productie van hoogkwalitatieve lege capsules. Ons research & development center ontwikkelde daarvoor innovatieve machines. Dankzij een volcontinu productieproces worden dagelijks tientallen miljoenen capsules klantspecifiek geproduceerd en bedrukt met logo’s of tekst. Voor zijn verdere expansie is Capsugel op zoek naar gemotiveerde:

R&D Project Engineers (m/v) Uw uitdaging: U staat in voor het opzetten, sturen en evalueren van een brede waaier innovatieve projecten. • U wendt uw bagage aan uit diverse technische domeinen, bouwt deze verder uit en buigt ze om tot een praktische en hoogtechnologische realisatie. • Waar nodig maakt u gebruik van externe specialisten. • U stelt technische documentatie samen en verdeelt deze. • U werkt in een internationale context, waarbij nieuw te ontginnen terreinen worden aangeboord.

Uw profiel: U bent burgerlijk ingenieur. • U heeft reeds enkele jaren relevante ervaring waarin u kennis hebt opgebouwd in een aantal specifieke engineering disciplines. • U hebt een passie voor techniek • U heeft kennis van de nodige soft- en hardware tools. • U werkt resultaatgericht, bent flexibel en neemt graag initiatief. • U werkt probleemloos in het Engels en het Frans.

Ons aanbod:

Interesse? Stuur je motivatiebrief met cv, naar johan.aeyels@pfizer.com www.capsugel.com

design by lemento

Wij bieden u een boeiende functie aan in een financieel kerngezond, innovatief en vooruitstrevend bedrijf, dat in zijn sector tot de absolute wereldtop gerekend wordt. • U kan werken in een prettige, open en stimulerende werksfeer met korte communicatielijnen en een jonge, dynamische teamgeest. • Wij bieden een competitief salaris aan met een aardig pakket extralegale voordelen.

BdWâîZîZcDeZcWVgZLZg`Zc

Alle vacatures bij Mobiliteit en Openbare Werken vind je op www.bouwmeeaanvlaanderen.be. De afdelingen Beton- en Metaalstructuren van het Departement Mobiliteit en Openbare Werken zijn dringend op zoek naar een contractuele (m/v):

_jc^dgZchZc^dghijY^Z"^c\Zc^ZjghiVWâîZî

Jouw functie: als studie-ingenieur ontwerp, begeleid en coördineer je studies rond nieuwe en te herstellen constructies zoals bruggen, sluizen en tunnels. Je controleert studies en ontwerpen, gemaakt door externe studiebureaus, en geeft technisch advies. Je volgt de laatste ontwikkelingen in de bouwkunde en neemt deel aan technische commissies. Daarnaast leid je een beperkte groep van medewerkers, vooral tekenaars. Jouw profiel: als junior studie-ingenieur heb je een diploma van burgerlijk bouwkundig ingenieur of burgerlijk ingenieur-architect of je bent laatstejaarsstudent in deze richting. De senior studie-ingenieur heeft naast dit diploma minstens 4 jaar werkervaring in het ontwerpen of volgen van burgerlijk bouwkundige constructies. Voor beide functies is een sterke interesse voor constructies in het kader van bruggenbouw en waterbouwkunde vereist.

De afdeling Waterbouwkundig Laboratorium van het Departement Mobiliteit en Openbare werken is dringend op zoek naar een contractuele (m/v):

dcYZgodZ`ZgcVji^hX]ZhijY^Zh Jouw functie: als onderzoeker nautische studies voer je, onder begeleiding van het hoofd van de groep ‘nautisch onderzoek’, onderzoeksprojecten uit op de sleeptank voor ondiep water en op de scheepsmanoeuvreersimulator. Je interpreteert proeven en simulaties en formuleert hierover adviezen. Verder maak je wiskundige modellen aan voor nieuwe scheepstypen en werk je mee aan de uitbouw van het kenniscentrum ‘varen in ondiep en beperkt water’. Jouw profiel: je hebt een diploma van burgerlijk ingenieur (bij voorkeur scheepsbouwkunde, bouwkunde of werktuigkunde elektrotechniek) met kennis over en ervaring in het gebruik van informatica. Je bent bereid kennis op te doen over het uitvoeren van studies op schaalmodellen en het ontwikkelen van wiskundige modellen in het vakgebied scheepshydrodynamica.

kZgVcilddgYZa^_`ZkddgheZaa^c\hXZcigjb=>8 Jouw functie: je bent samen met een collega verantwoordelijk voor de uitbouw en organisatie van het operationele voorspellingscentrum van het Hydrologisch Informatiecentrum (HIC). Dat betekent dat je onder meer zorgt voor de verbetering van de bestaande en de installatie van nieuwe hydraulische en hydrologische voorspellingsmodellen. Ook volg je de activiteiten van het voorspellingsteam en zet je mee de strategische lijnen uit die het operationele voorspellingscentrum moet uitgaan. Jouw profiel: je bezit een diploma van burgerlijk ingenieur of bio-ingenieur en hebt minstens 5 jaar relevante ervaring in het vakgebied hydrologie en hydraulica. Je bent sterk in het realiseren van complexe projecten (zowel organisatorisch als inhoudelijk) en je hebt bij voorkeur ervaring met het opmaken en gebruiken van numerieke hydraulische en hydrologische modellen en met het opmaken van voorspellingsmodellen.

Om de territoriale afdelingen van het Agentschap Wegen en Verkeer te versterken, zijn we dringend op zoek naar contractuele (m/v):

Wjg\Zga^_`Wdjl`jcY^\^c\Zc^Zjgh Jouw functie: als dienstkringingenieur leid en coördineer je een dienstkring in een territoriale afdeling. Dit betekent dat je de planning en het beleid voorbereidt op alle terreinen van verkeer en vervoer die de dienstkring aanbelangen. Je ontwerpt eveneens infrastructuurwerken. Als projectleider coördineer je projecten van ontwerp tot uitvoering. Jouw profiel: je bezit een diploma burgerlijk ingenieur bouwkunde of burgerlijk ingenieur-architect. Je hebt kennis van wegenbouwkunde en je bent sterk in plannen en organiseren. Je kunt leidinggeven en je bent een echte teamplayer.

Ben je geïnteresseerd in een van de bovenstaande functies, surf dan naar www.bouwmeeaanvlaanderen.be voor meer informatie. De Vlaamse overheid wil de samenleving waarvoor ze zich inzet, zo goed mogelijk weerspiegelen. Kandidaten worden dan ook geselecteerd op basis van hun kwaliteiten en vaardigheden, ongeacht geslacht, afkomst of handicap.

WELKE

website brengt je in startpositie om te solliciteren?

MIPIM AWARD WINNER ‘07

A LW AY S L O O K I N G F O R G R E AT E N G I N E E R S

VK ENGINEERING Building Services Brussels-Merelbeke -Roeselare

Civil & Structural Brussels-Merelbeke -Bruges

contact Martine Decock human resources manager [email protected]

E

find out more on W

www.vkgroup.be

1

2

3

4

5

6

7

8

1 NATO headquarters, Brussels 2 Belmont Court, Brussels 3 AZ Sint-Maarten, Mechelen 4 Arteveldestadion, Ghent 5 Niko, Sint-Niklaas 6 Jardin de la Couronne, Brussels 7 N43, Harelbeke 8 PIH, Kortrijk

Digital Angel, VitalSense, Lifeguard. Het zijn allemaal voorbeelden van elektronische producten die vandaag op de markt zijn voor het beter opvolgen van patiënten, ook buiten de ziekenhuisomgeving. Technologische innovaties staan aan de deur te dringen om onze ‘curatieve’ gezondheidszorg van vandaag te veranderen in een onopvallende beschermengel die steeds over ons waakt.

Els Parton en Bert Gyselinckx

Samenwonen met je arts

O

p onze wereldbol lopen vandaag meer dan 300 miljoen individuen rond die kampen met obesitas en 600 miljoen die chronisch ziek zijn. Een grote ‘markt’ voor de gezondheidszorg die nog zal uitbreiden door de vergrijzing van de bevolking – tegen 2025 zal ongeveer 1,2 biljoen van de bevolking ouder zijn dan 60 jaar. Kan technologie hier een antwoord bieden? Onderzoekers wereldwijd en industrieanalisten geloven van wel. Hun toekomstscenario’s laten een wereld zien waarin patiënten een sensornetwerk dragen op het lichaam, bijvoorbeeld geïntegreerd in de kleding. Sensormetingen worden draadloos doorgestuurd naar een centraal punt dat er kan uitzien als een polshorloge. Van hieruit komen de gegevens bij de dokter terecht, bv. via het GSM-netwerk of via internet. Computerprogramma’s zorgen ervoor dat bij alarmerende waarden de dokter en eventueel een ambulance gewaarschuwd wordt.

Ergens tussenin Vandaag zitten we ergens tussen het doem- en droomscenario dat hierboven vermeld wordt. Er zijn heel wat

‘remote monitoring’ toepassingen op de markt, onder andere voor baby’s, bejaarden en diabetespatiënten: • Een vrij ‘basic’ toepassing is de Vivago Wristcare voor bejaarden: via temperatuur- en bewegingsensoren detecteert deze polsband wanneer er iets mis gaat, bv. wanneer de patiënt bewusteloos valt. Er wordt dan automatisch een alarm gestuurd naar de bevoegde persoon. • Premature baby’s moeten zorgvuldig opgevolgd worden en het lange ziekenhuisverblijf is een zware dobber voor de ouders. In Zweden testte Ericsson daarom een systeem waardoor de baby’s thuis kunnen opgevolgd worden. Via een klein toestel aan de voet kan de zuurstofconcentratie in het bloed gemeten worden en de hartslag. Deze data worden via het GSM-netwerk doorgestuurd naar de dokter die de informatie te zien krijgt op een webpagina. • Het COR-horloge ziet eruit als een ‘beam me up’ horloge uit star wars, maar is een insulinepomp voor diabetespatiënten. Via een dun buisje en onderhuidse naald kan insuline worden toegediend. De bewegingen van de patiënt leveren bovendien de elektriciteit om het horloge/pomp te laten werken via piezo-elektrische technologie.


| 39


Ruisonderdrukking De grote moeilijkheid bij het registreren van het klepgeluid is ruis. Allerhande interne (ademhaling, bloedstroming, ...) en externe (generator, omgevingsgeluid, ...) geluiden verstoren het signaal. Het RLS-algoritme (recursive least squares) berekent een adaptieve filter (w) die in staat is de stoorgeluiden van het totale geluid af te trekken, zodat enkel het gewenste geluid (e) overblijft [5]. Eén microfoon meet het volledige signaal (d), een tweede microfoon enkel de ruis (x). Het RLS-algoritme zoekt vervolgens de maximale correlatie tussen het eerste en het tweede signaal. Het gemeenschappelijke deel van beide is net de ruis, die vervolgens bij het totale geluid in mindering wordt gebracht. Figuur 5: Aan het Helmholtz instituut in Aken werd de ‘Thrombotester’ ontwikkeld voor onderzoek naar de trombogeniciteit van kunsthartkleppen. Hierin kunnen twee mechanische kunsthartkleppen in antiparallel in een bloedcirculatiesysteem geschakeld worden en is het dus mogelijk om een zeer zuiver klepsignaal van een ideaal werkende klep te meten.

‘gevarenzone’ bevindt. Op dat ogenblik is het aan de arts om te beslissen om de medicatie op te drijven, of, in het slechtste geval, een nieuwe klep te implanteren. (Zie kaderstuk Geluidsanalyse). De drie onderstaande grafieken tonen de effectiviteit aan van de methode. De eerste grafiek toont het signaal d bestaande uit het gewenste klepsignaal met zeer uitgesproken externe stoorsignalen. De tweede grafiek toont het signaal x, zijnde de stoorsignalen. De laatste grafiek toont de output van het RLS-algoritme, waarin de storende invloed aanzienlijk verminderd is.

signaal en zoekt naar fouten die een beginnende trombose verraden. Dit is bijvoorbeeld het wegvallen van een typisch scharniergeluid of een verandering van de frequentie-inhoud van de geluidsgolf. Het programma somt deze fouten op en bekijkt vervolgens of ze van die aard zijn om te kunnen besluiten dat de klep zich in de

Toetsing Het duurt een hele tijd vooraleer een nieuwe diagnosetechniek operationeel kan worden. Alle innovatieve medische technologie heeft een ellenlange weg af te leggen vanaf de eerste ontwikkeling, langs experimentele proeven op testopstellingen, testen op proefdieren en tot slot een klinische validatie bij patiënten. Een eerste toetsing van de vernieuwde meetmethode en diagnosetechniek vond plaats op een in vitro opstelling te Aken. Daar voeren ingenieurs aan het Helmholtz instituut onder andere onderzoek uit naar de trombogeniciteit van mechanische kunsthartkleppen [4]. Hiervoor werd de ‘Thrombotester’ ontwikkeld, een bloedcirculatie-simulator met pneumatische pompen en varkensbloed (figuur 5). Mits lichte aanpassing van de opstelling was het hier mogelijk het signaal van een ideale klep op te meten, en zodoende te toetsen of dit ideale signaal overeenstemde met een positieve evaluatie door het analyseprogramma. De meetresultaten weerspiegelden volgens het analyseprogramma inderdaad een ideale klepwerking. In verder in vitro onderzoek kan hier door toevoegen van bepaalde coagulatiefactoren een trombose in de klep gesimuleerd worden om zodoende op een heel zuivere manier de evolutie van een tromboserende klep op te volgen. Na in vitro volgt in vivo en daarvoor kregen vier schapen een mechanische kunsthartklep ingeplant. In tegenstelling tot patiënten met een mechanische klep moesten de dieren het stellen zonder antistollingsmedicatie, waardoor er versnelde trombose optrad. Wekelijkse monitoring van hun klepgeluid leverde zeer nuttige informatie op over de evolutie van een tromboserende klep. Analyse van de opeenvolgende signalen vertoonde een overgang van


| 33

© ESA

Medische technologie

COR-horloge, Insulinepomp

• De slimme weegschaal en bloeddrukmeter van IP Globalnet sturen gegevens via een bluetooth-gsm naar de dokter. Het Hasselste Virga Jesseziekenhuis testte dit systeem voor de opvolging van patiënten met hartfalen omdat deze ziekte goed kan gerelateerd worden met afwijkingen in gewicht en bloeddruk. Bij abnormale waarden worden huisarts en specialist gewaarschuwd.

en wil de vorm, de kostprijs, de intelligentie, en het vermogenverbruik van de sensorsystemen verbeteren. … klein. Een eerste vereiste voor de ‘ideale’ sensor is dat hij ongemerkt kan gedragen worden, bijvoorbeeld geïntegreerd in kleding. Miniaturisatie van de sensor is mogelijk door de verschillende onderdelen (radio voor draadloze communicatie, microprocessor voor dataverwerking, energiebron) op elkaar te stapelen. Een andere piste is het integreren van deze sensorbouwstenen in een plooibaar substraat.

Win-win situatie

© Vivago

Remote monitoring heeft vele voordelen, zowel voor de dokters als voor de patiënten. Dokters kunnen een betere diagnose stellen, omdat de patiënten continu kunnen opgevolgd worden, in Vivago Wristcare hun vertrouwde omgeving (bv. slaaponderzoek thuis) en omdat draadloze metingen minder artefacten opleveren dan metingen waarbij de patiënt via kabels verbonden wordt met een computer (bv. EEGmetingen voor epilepsiediagnose). Ziekenhuizen die nu vaak overbezet zijn kunnen via remote monitoring hun ziekenhuisbedden vrij houden voor de echt dringende gevallen. Voor de patiënten is er allereerst het grotere comfort tijdens de metingen (draadloze sensoren), de geruststelling dat hun toestand thuis wordt opgevolgd (bv. hartpatiënten) en het feit dat ze sneller naar huis kunnen of – voor bejaarde patiënten – langer thuis kunnen blijven zonder naar een rusthuis te moeten. Sommige experts verwachten bovendien dat patiënten beter voor hun gezondheid zullen zorgen doordat ze zelf instaan voor de metingen en ze ook elke dag kunnen opvolgen (bv. elke dag gewicht en bloeddruk doorgeven bij hartfalen-patiënten).

De ideale sensor is …. De voorbeelden tonen duidelijk aan dat er vandaag al veel mogelijk is op het vlak van remote monitoring van patiënten. Maar de onderzoekswereld blijft niet stil zitten

Geminiatiseerd sesorsysteem met op elkaar gestapelde functionele lagen.

40 | Het Ingenieursblad 5/2008

… zuinig. Ongemerkt dragen betekent ook dat je niet elke dag de batterij van het sensorsysteem moet veranderen. De tweede vereiste is dus een laag energieverbruik, zowel voor de draadloze communicatie als voor het opmeten van de lichaamsparameters en het verwerken van deze metingen. Het ultieme doel is het energieverbruik zo laag te krijgen dat ‘energy harvesting’ (bv. uit lichaamswarmte) kan gebruikt worden voor de energievoorziening van de sensors. Lichaamswarmte is de meest voor de hand liggende alternatieve ‘energiebron’ voor lichaamssensors. Onderzoek wees uit dat het voorhoofd en de binnenkant van de pols geschikte plaatsen zijn op het lichaam om warmte te ‘oogsten’. Dit gebeurt door middel van thermo-elektrische generators, opgebouwd uit een paar duizend thermokoppels, die het temperatuurverschil tussen lichaam en buitenlucht omzetten in elektriciteit. Andere mogelijkheden voor energy harvesting zijn zonne-energie en mechanische energie. Deze laatste energiebron wordt bijvoorbeeld gebruikt voor sensoren die op bruggen geplaatst worden om de gezondheidstoestand van de brug te monitoren. De trillingen die door de rijdende auto’s veroorzaakt worden, worden omgezet in energie. (bv. op de ‘Golden Gate’ brug in San Francisco). Via ‘energy harvesting’ kan tot 100μW aan elektriciteit opgewekt worden. it is tegelijk het maximum energieverbruik voor de sensorradio, -microprocessor en meetmodule samen. et is een hele uitdaging om deze bouwstenen in ultralaagvermogen-uitvoering te realiseren. … draadloos. De draadloze communicatie van de sensormodules is verantwoordelijk voor de grootste hap uit het energiebudget, ongeveer 50μW. Voor deze ultralaagvermogen draadloze communicatie is de UWBtechnologie of ultrawideband een goede kandidaat. De

Medische technologie en enkel de geïnterpreteerde data te versturen. Deze eerste gegevensverwerking wordt gedaan door een ultrakleine microprocessor in de sensormodule. Door het optimaliseren van algoritmes en processorarchitectuur zou een energieverbruik van maximum 40μW in de toekomst mogelijk moeten zijn.

Diadeem met geïntegreerde EEG-elektroden. Het systeem gebruikt de energie van de zonnecellen en van de lichaamswarmte ter hoogte van de slapen.

Belgisch-Nederlandse inspanningen Een van de onderzoekscentra die werkt aan de ‘ideale’ sensormodule voor o.a. remote patient monitoring is Holst Centre in Eindhoven, een initiatief van het Belgische IMEC en het Nederlandse TNO. Enkele van hun realisaties: • Een EEG(electroencephalogram)-hoofdband die hersengolven opmeet (bv. interessant voor opvolging epilepsiepatiënten) en hiervoor de warmte van het voorhoofd gebruikt. • Een polshorloge dat de warmte van de pols gebruikt en hiermee een oxymeter die rond de vinger gedragen wordt, kan aansturen (meten zuurstofgehalte in bloed). • Een diadeem met geïntegreerde EEG-elektroden, die bv. kan gebruikt worden voor het opsporen van onevenwichten tussen de twee hersenhelften, het detecteren van verschillende soorten hersentrauma’s, het monitoren van de hersenactiviteit, ... De noodzakelijke stroom wordt opgewekt door een hybride stroombron die een thermo-elektrische generator combineert met zonnecellen. • Een sensormodule voor slaaponderzoek die een 2kanaal EEG, een 2-kanaal EOG (electro-oculogram, oogactiviteit) en een 1-kanaal EMG(electromyogram, spieractiviteit) bevat. Holst Centre ontwikkelde een flexibele/herconfigureerbare uitleeschip die zowel EEG, EMG, EOG en ECG-signalen kan uitlezen.

… flexibel. Een van de denkpistes die onderzoekers bewandelen, is om de lichaamssensors te voorzien van een flexibel of herconfigureerbaar circuit dat verschillende signalen aankan (bv. hartslag, hersenactiviteit), ook al zijn ze zeer uiteenlopend wat betreft amplitude en frequentie. Op deze manier kan de kostprijs laag gehouden worden en kunnen snel verschillende toepassingen ontwikkeld worden (korte time-to-market).

Waar blijft de grote doorbraak? De eerste generatie telemonitoring-toepassingen op de markt kunnen het leven van veel patiënten gemakkelijker maken. Meer geavanceerde prototypes duiken op in onderzoekslabo’s en zijn de voorlopers van nog slimmere, goedkopere en meer gebruiksvriendelijke producten (zie toekomstscenario). Toch zien we de systemen nog niet massaal opduiken in ons dagelijkse leven door de vele barrières die nog bestaan op het vlak van weten regelgeving en financiering. Nog even wachten dus op de grote doorbraak van telemonitoring. De technologie is er (bijna) klaar voor. De auteurs ELS PARTON behaalde haar ingenieurs- en doctoraatsdiploma Bioingenieur aan de K.U.Leuven. Sinds 2001 werkt ze als wetenschappelijk redacteur bij IMEC. E-mail: [email protected] BERT GYSELINCKX behaalde zijn ingenieursdiploma aan de Universiteit van Gent in 1992. Vandaag is hij directeur van het Wireless Autonomous Transducer Solutions (WATS) programma van Holst Centre. E-mail: [email protected] ■

naam verwijst naar het feit dat de radiosignalen een bandbreedte van meer dan 500MHz bestrijken. De Federal Communications Commission (FCC) voorziet hiervoor het spectrum tussen 3.1GHz en 10.6GHz. Een bepaalde versie van de UWB-technologie, namelijk impulse radio UWB (UWB-IR) verbruikt weinig vermogen doordat radiosignalen in zeer korte pulsen worden doorgestuurd (1 à 2 nanoseconden) en de radio tussenin in ‘slaaptoestand’ is. Aangezien het draadloos doorsturen van de meetgegevens naar het centrale ‘horloge’ zeer veel eist op het vlak van energieverbruik, is het belangrijk de hoeveelheid data die moeten doorgestuurd worden, te beperken. Dit kan door de ‘ruwe’ metingen van de sensor reeds gedeeltelijk te verwerken in de sensormodule zelf

Draadloos sensornetwerk voor slaaponderzoek.


| 41

Loopbaan en maatschappij

Je hebt het misschien al gehoord, of aan den lijve ondervonden: je carrière wordt sterk beïnvloed door je eerste job. De keuzes in de eerste jaren van je loopbaan zijn vaak beslissend. Een reden te meer dus om daar eens over na te denken, en lessen te trekken uit de ervaringen van andere, wijzere, of tenminste oudere collega’s. Als je op een bepaald moment een andere wending in je carrière wil kiezen, kan dat in zekere mate, maar het zal veel energie en tijd kosten om bij te sturen. Bepaalde stappen zijn (quasi) onherroepelijk verloren. Kan je bijvoorbeeld na een succesvolle technische job nog in verkoop terecht? Kan je in top-management zonder verkoopervaring? Moet je voor een nieuwe stap, een echte promotie, van werkgever veranderen? Of juist niet?

O

mdat carrièreplanning toch een van de hoekstenen van loopbaanondersteuning is, organiseerde K VIV Loopbaan en Maatschappij hierover in juni 2007 een avondactiviteit. Uiteraard weten we dat het leven meer is dan een carrière alleen, maar voor een stuk willen we - zeker als ingenieur - toch bewuste keuzes maken om die loopbaan zo effectief en zo efficiënt mogelijk in te vullen. Daarvoor hadden we twee sprekers uitgekozen, een van de wereld van personeelsbeleid, en de andere als ervaringsdeskundige. Jan Demarre verschafte ons het inzicht in carrièreplanning vanuit de HR-kant. Zelf ingenieur, is hij Business Unit Manager bij “INSEL - Ingenieursselecties”, een selectiekantoor dat zich uitsluitend toelegt op ingenieurs. Regelmatig coacht hij ook ingenieurs, en van daaruit heeft hij een goed inzicht gekregen in carrièreplanning. Jan stelt dat de essentie van die planning in zelfkennis ligt. Voor je een specifieke richting aan je loopbaan wil geven, moet je “de aard van het beestje” leren kennen - en daaruit je eigen sterktes puren. Hij stelde dit voor aan de hand van een aantal persoonlijkheidstypes. Daarna deelde ook Britta Verhelst, ingenieur én vrouw, haar visie en ervaring op de manier waarop zij haar carrière als ingenieur actief weet te managen. Het verhaal dat zij bracht, klonk heel herkenbaar, en was des te boeiender omdat ze voor velen onder ons datgene wat we ergens wel aanvoelden, duidelijk onder woorden kon brengen. Ik dacht dat het eenvoudig zou zijn om een collega te vinden om te komen praten over zijn of haar carrière. Maar als je iemand zoekt die eruit springt, dan moet je toch even zoeken, en overtuigende referenties krijgen. Plots zei iemand tegen mij: ik weet precies wie je zoekt. En inderdaad, Britta is ingenieur en vrouw, en is een aantal jaar actief geweest in een technische job – eerst als projectmanager, later als technical manager Benelux – bij Air Products. Later heeft ze haar carrière gestuurd in de richting van een meer algemeen-techni-


Carrièreplanning v sche job – en heeft ze de kans gegrepen om in procurement te gaan en hoofd van de aankoop te worden bij DuPont de Nemours. Wat mij bijzonder heeft getroffen is haar visie en de manier waarop zij haar carrière als ingenieur actief weet te managen. Britta heeft een aantal inzichten verzameld en geconceptionaliseerd. Tot slot hebben we wat we die avond geleerd hebben, of wat we tijdens de voorbereiding verzameld hebben samengevat in twaalf punten - “Stellingen en Praktische tips”. Ze zijn zoals ze zijn, misschien een beetje controversieel, en te gebruiken op eigen risico, maar naar ik hoop zeker een goede samenvatting van wat die avond besproken is.

1. Bepaal je visie Weet wat je over tien jaar wil bereiken. Zelfs al kan je er niet op rekenen dat je er zal komen. Wie weet ga je wel een totaal andere richting uit, als het lot of de voorzienigheid iets anders voor jou in petto hebben. Door te weten wat je wil, kan je echter gemakkelijker bepalen waar je tijd en energie in zal steken (en waar niet).

2. Definieer je totaalvisie Carrière is een onderdeel van het leven, maar er is meer.

g voor de ingenieur Er is ook een gezinsleven, een nood aan vrije tijd, de vrienden, de familie, je roeping. Voor de meeste onder ons is het geen goede keuze om het hele leven te optimaliseren rond je loopbaan. Denk op voorhand na hoe je hiermee om zal gaan indien er zich zware keuzes opdringen. Je kan bijvoorbeeld jezelf toetsen aan het model van “Targeted Development” – een programma voor persoonlijke ontwikkeling, dat een vijftal types van persoonlijkheden onderscheidt: 1) Ahead: streeft naar invloed en zichtbaarheid in de organisatie 2) Secure: wil (werk)zekerheid en waardering. Is loyaal. 3) High: is een hoogvlieger die grenzen wil verleggen en uitdagingen opzoekt 4) Free: Zoekt autonomie, controle over het eigen werk komt op de eerste plaats 5) Balanced: zoekt een evenwicht tussen werk, familie en vrienden en persoonlijke interesses

3. Bepaal je mogelijkheden - zelfkennis Ken jezelf, en blijf eraan werken om je blinde vlekken te leren herkennen. Ongeveer iedereen stelt dat je dan eerder je sterktes moet uitbuiten, in plaats van je zwak-

heden te repareren. Als je zwakheden je echt hinderen in je werk, zoek dan naar workarounds. Herbekijk je doelen en je visie in functie van je eigen karakter en mogelijkheden. Maak voor jezelf uit wat je echt gaat nastreven. Uiteindelijk bepaal je je uitdagingen zelf. Jij alleen weet wat je en kan wil veranderen, en wat niet.

4. Stel tussentijdse doelen Tussentijdse doelen zijn een manier om je einddoel te bereiken. Ze geven je de mogelijkheid om je visie en doelstellingen om te zetten in concrete – haalbare – acties. Als je een tussentijds doel bereikt, heb je een resultaat bereikt dat op zichzelf staat, dat een onderdeel van je CV kan worden, en een startpunt kan worden voor nieuwe richtingen, e.d.

5. Investeer in persoonlijke ontwikkeling Niemand anders doet het voor jou. Besef dat je heel concreet elke week moet werken aan je eigen ontwikkeling – minstens twee uur per week. Kan je dat tijdens je werktijd doen? Ja, natuurlijk: je investeert in jezelf, maar de eerste die daar voordeel van haalt, is je werkgever. Als je er niet toe komt, plan dan expliciet die tijd in in je agenda.


| 43

Loopbaan en maatschappij 6. Technische vaardigheden - en niet-technische vaardigheden Als ingenieur moet je je technische vaardigheden onderhouden. Iemand vertelde me ooit dat je “een rode draad” nodig hebt in je carrière. Als generalist-ingenieur houd je best in het oog wat die rode draad is, zodat je daar in tijden van nood op kunt terugvallen. Voor de meer technisch ingestelde ingenieur willen we echter vooral benadrukken om ook voldoende aandacht te besteden aan niet technische vaardigheden: management, commerciële vaardigheden, financiële vaardigheden, e.d.

7. Focus en flexibiliteit Misschien het belangrijkste advies bij carrièreplanning is om flexibel te blijven. Ja, het is interessant om te plannen, een visie te ontwikkelen en tussenstappen te plannen op weg naar de realisatie van je doel. Tijdens je loopbaan gebeurt er echter zoveel dat je niet kan plannen. Wees flexibel genoeg om van je plannen af te wijken of af te stappen, als dat moet, of als je dat opportuun lijkt.

8. Werk aan je reputatie Je reputatie leeft verder dan je huidige job. Zorg dan ook dat je steeds ethisch en correct omgaat met je bedrijf, je klanten en leveranciers, je collega’s en ook naar jezelf toe. Besteed belang aan je relaties, en als je om een of andere reden (zwaar) in botsing komt met iemand, werk dan zo hard mogelijk om die confrontatie te herstellen. Als we dan spreken over netwerking – zorg dan dat je eerder bekend staat als iemand die dingen geeft dan iemand die dingen vraagt. Geef voor je vraagt. Mensen staan trouwens niet graag in het krijt bij iemand, en zullen blij zijn later iets terug te kunnen doen. Ir. Jan Demarre (l), Business Unit Manager bij “INSEL – Ingenieursselecties”. Ir. Britta Verhelst (r), hoofd van de aankoop bij DuPont de Nemours.

9. Documenteer en publiceer je resultaten Als je het niet gedocumenteerd hebt, heb je het niet gedaan. Daarom besteed je best af en toe wat tijd om te documenteren en te publiceren wat je gedaan hebt. Denk daarbij aan memo’s en interne verslagen, maar ook aan nieuwsbrieven, artikels, e.d. Je werkgever zal je er trouwens dankbaar om zijn.

10. Onderhoud je cv permanent Je CV is je database van resultaten. Waarschijnlijk zal je niet steeds de volledige lijst met resultaten vermelden als je gaat solliciteren, maar het basismateriaal houd je continu up to date – en niet alleen wanneer je een andere job zoekt. Een goede richtlijn is om elke drie maanden een half uurtje aan je CV te besteden.

11. Zoek een mentor Een mentor is iemand die je bewondert, en waarin je genoeg vertrouwen hebt om je te helpen sturen op de


strategische momenten in je carrière. Het is beter hiervoor niet je baas te kiezen. Vraag ook expliciet aan iemand om je te mentoren, en vraag dat voor een beperkte periode, met een concreet doel.

12. Zorg dat je goed overeenkomt met je baas Om het cru te stellen, de verantwoordelijkheid om goed overeen te komen met je baas ligt bij jezelf, “zelfs als het de schuld van je baas is”. Als je niet goed overeenkomt met je baas, zal je minder succesvol zijn in alles wat je doet. Probeer vooral te begrijpen wat voor hem of haar van belang is, en hoe je op hem/haar kunt inspelen. Referenties • Carriereplanning, Technicus of Manager?”, Renaud Cuignet, Belgian Maintenance Association, http://www.bemas.be/file?fle=1286, zie ook op http://www.mainpress.com/nederlands/dossier_maintenance/carriereplanning.htm • “Carrièreplanning: hoe begin ik eraan?”, Insight Lab AB, op Stepstone.be, http://www.ingenieur-job.stepstone.be/content/be/bnl/ B2C_Artikel_Carriereplanning.cfm • “Carrièreplanning@Loopbaan”, Leren.NL, http://www.leren.nl/ rubriek/loopbaan/carriereplanning/, met veel interessante links. • “10 Stappen naar succes en geluk”, Carl Van de Velde, te bestellen via http://www.carlvandevelde.be. Carl Van de Velde was te gast bij KVIV in november 2006. • “Rites of Passage at $100,000 to $1 Million+, John Lucht, via Amazon, “the best”, volgens manager tools. • “Plan je carriere voor dummies”, Mcclelland, Carol. Van de typische “for dummies”-reeks: kopen op eigen risico. • “Tien tips om hogerop te komen”, Fred Akkerma, Managersonline. nl, 28 mei 2007, http://www.managersonline.nl/index.php?section =article&action=show&id=5897 – voor alle duidelijkheid: iets waar we niet achterstaan, maar leuk controversieel. De auteur Luc BONGAERTS is sinds 1992 actief in Supply Chain Management. Hij doctoreerde in 1998 aan de K.U.Leuven over de de integratie tussen planning en besturing van intelligente productiesystemen. Sindsdien werkt hij bij i2 Technologies, the Supply Chain Company. Daar combineert hij zijn Supply-Chain-vaardigheden met het management van een klantenportfolio, projecten en support operations, via een team ingenieurs in India. In 2008 is Luc erin geslaagd van een technische job toch in de verkoop terecht te komen, binnen hetzelfde bedrijf. Sinds 2006 is hij voorzitter van “Ingenieur in de privé-sector”, een van de LoMa-denknetten van de K VIV. E-Mail: [email protected] URL: http://www.bongaerts.be

■

Defensie zoekt

jouw competenties %FGFOTJFSFLSVUFFSUPGmDJFSFOFOPOEFSPGmDJFSFO NW NFUFFOVOJWFSTJUBJSEJQMPNB MJDFOUJBBUPGNBTUFS PGFFOEJQMPNBIPHFSPOEFSXJKT CBDIFMPS

tJOEVTUSJFFMJOHFOJFVSFMFDUSPNFDIBOJDB tMJDFOUJBBUJOGPSNBUJDB tBSUTFO tPGmDJFSFOWPPSLBEFSGVODUJFT QFMPUPOTDIFG

VJUFSTUFJOTDISJKWJOHTEBUVN KVMJ PGmDJFSFO FOBVHVTUVT POEFSPGmDJFSFO

%FGFOTJFSFLSVUFFSUPPLCVSHFSQFSTPOFFM FOSFTFSWJTUFO .FFSJOGPSNBUJFWJOEKFPQ

XXXNJMCF

DURF TE VERNIEUWEN... Jan De Nul Group is een groep van bedrijven met activiteiten die steunen op 3 pijlers: de baggersector, de civiele bouw en de milieusector. Wereldwijd stelt de groep 4000 werknemers tewerk. De vloot van Jan De Nul Group is in volle uitbreiding. Wij bouwen op dit moment 19 nieuwe schepen en divers hulpmaterieel.

Door sterke nationale én internationale groei kent Jan De Nul geen strakke bedrijfscultuur. Ondanks de expansie blijft het uitgesproken familiale karakter behouden. Naast de bekende baggerdivisie is onze groep ook actief in de civiele bouw en de milieusector, nu vooral in de Benelux en Europa, maar weldra ook daarbuiten. Onze groei draagt ertoe bij dat we een brede waaier aan jobmogelijkheden kunnen aanbieden. Bij de diverse bedrijven en filialen binnen de groep zijn er tal van vacatures. Niet alleen voor de begeleiding van onze projecten maar ook voor de bouw van onze nieuwe schepen zoeken wij voortdurend ingenieurs, technisch graduaten, geologen, geografen, topo- en hydrografen, ... . Verder zijn juristen, economisten, boekhouders en administratief bedienden steeds welkom. Wil je graag met ons meewerken aan prestigieuze projecten zoals het Palm Island Resort in Dubai of het waterzuiveringsstation ‘Brussel Noord’? Word je aangetrokken door het avontuur van het het onbekende en deins je er niet voor terug de wijde wereld in te trekken voor het uitoefenen van je job? Of zoek je net een werkgever dicht bij huis? Aarzel dan niet om bij ons te solliciteren. Op www.jandenul.com vind je steeds een actuele lijst van onze vacatures. Vind je niet onmiddellijk je ding, dan kan je ook spontaan je kandidatuur stellen. Stuur je volledig curriculum vitae met vermelding van je persoonlijke gegevens, opleiding en werkervaring naar Jan De Nul nv, Tragel 60 - 9308 Hofstade-Aalst t.a.v. Mevr. Katleen Peeters of mail naar [email protected]. www.jandenul.com – www.envisan.com.


Vandaag de dag gaan we graag uit van gendergelijkheid, zijn we fier om in een samenleving te leven die mannen en vrouwen gelijke rechten toekent. Voor de huidige generaties jonge vrouwelijke ingenieurs is het vanzelfsprekend om aan deze universitaire studies te beginnen en daarna de job uit te oefenen die het beste bij hen past. Al zal de markt daar ook wel voor iets tussen zitten. Nochtans is het nog niet zo lang geleden dat vrouwelijke ingenieurs als een rariteit beschouwd werden en de mannen die met hen getrouwd waren als zwakkelingen die het (financieel) niet alleen konden. Vaak goedmenende mannen én vrouwen gingen er van uit dat de helft van de populatie intellectueel minderwaardig was en haar plaats in de wereld moest kennen. Het huishouden dus. Dankzij enkele pioniers, vrouwen maar ook mannen, veranderde die mentaliteit langzaamaan en kregen alle kinderen officieel gelijke startkansen. Maar we zijn nog niet helemaal verlost van die archaïsche erfenis: vrouwen verdienen minder, stoten op een glazen plafond, haken af van zodra er kinderen verschijnen,… Werk aan de winkel dus! Of is de hele problematiek overroepen?

Vrouw & ingenieur: Op weg naar de top? We laten met plezier enkele ingenieurs aan het woord die met beide voeten in het werkveld staan. Ze vertellen openhartig over hun tewerkstelling, ambities, hindernissen en hun passie voor de ingenieurswetenschappen. De volledige getuigenissen kan u lezen op de K VIV-website (www.kviv.be/ vrouweningenieur/getuigen.html). “Ik denk dat wij, uit de sociale middenklasse, de eerste generatie vrouwen waren die alles mochten doen: studeren, werken en uiteraard het huishouden en onze man en kinderen dienen… Het was zwaar, maar voor de man was het ook niet altijd gemakkelijk. Een werkende echtgenote werd gezien als zijn falen om voldoende inkomsten binnen te

halen. Een idee dat vooral bij schoonmoeders leefde. Vandaag is het misschien weinig relevant, maar naar mijn oordeel was dit alles vroeger veelbepalend.” Carine Boeckx, zelfstandig architecte (b.i.a., K.U.Leuven 1982)

“Iedereen ondervindt wel eens moeilijkheden tijdens zijn carrière. Eerder dan dat het iets met vrouwzijn te maken heeft, is het afhankelijk van je karakter, van hoe je je positioneert. Ik heb ook mannen gezien die moeite hadden om zich in groepen te manifesteren of om op een bepaald niveau te blijven functioneren. Iedereen botst op tijd en stond eens tegen grenzen aan, moet veerkrachtig zijn. Maar net dat doet je evolueren en ontwikkelen.” Els Schrauwen, directeur administratie en logistiek (l.ir., K.U.Leuven 1984)


| 47

Loopbaan en maatschappij “Als ik nog een boodschap mag geven: ik denk dat er meer ingenieurs in de politiek zouden moeten zitten. Om de grote vraagstukken aan te pakken. Ik denk maar aan de energievoorziening in de toekomst, natuurlijk omdat ik daar zelf dicht bij zit. Men heeft blijkbaar niet de inzichten vanwaar energie komt. Dan denk ik altijd: ‘ik had in de politiek moeten gaan’ (lacht).” Els Thoelen, Verantwoordelijke stralingsbescherming KC Doel

Wat is Vrouw en Ingenieur? Vrouw én Ingenieur is een denknet binnen de K VIV dat de positie van de vrouwelijke ingenieurs wil versterken en ondersteunen. Het biedt een netwerk aan waarbinnen vrouwelijke ingenieurs hun persoonlijke groei en ontwikkeling kunnen realiseren. Bovendien vestigt Vrouw én Ingenieur de aandacht op specifieke aspecten van de loopbaan, formuleert het nieuwe inzichten en is er ruimte om thema’s uit te diepen.

(b.sch.i., K.U.Leuven 1991)

“Dankzij mijn opleiding tot bioingenieur heb ik een denkpatroon ontwikkeld dat helpt bij het oplossen van problemen. Deze wetenschappelijke basis heeft mijn geest verruimd en geeft mij een beter inzicht in de achtergrond van klinische studies. Eigenschappen van een goede ingenieur zijn volgens mij het kunnen ontdekken van problemen en hier creatieve oplossingen voor vinden.” Inge Bex, Senior Drug Supplies, Labelling and Site Documenta-

Activiteiten: - lezingen en discussieavonden - trainingen - grote evenementen - groepsuitstappen, van cultuur tot gastronomie - informatiesessies voor scholen - Vlaamse projecten Nieuw in 2008: project “ De wereld aan je voeten”. Doel is scholieren en leerkrachten in contact te brengen met ingenieurs in hun werkomgeving. Het project is er voor jongens en meisjes, maar deze laatste groep krijgt wel specifieke aandacht.

tion Assistant (bio-ir.c.&g., VUB 2004)

“Tot op het laatste moment heb ik getwijfeld tussen de studies geneeskunde of ingenieur. Het is bio-ingenieur geworden - toen nog ingenieur voor de scheikunde en de landbouwindustrieën - omwille van de brede maar tegelijk technische invulling van de opleiding. Doordat mijn interesse in de medische wetenschappen bleef, heb ik achteraf nog een doctoraat in die richting gemaakt. Na mijn doctoraat is het een bewuste keuze geweest om uit de onderzoekswereld te stappen. Ik heb geen geduld om jarenlang rond één bepaald molecule te werken. En ik had ook andere interesses.”

De zeer actieve en enthousiaste stuurgroep van dit denknet komt maandelijks bijeen voor een vergadering. Ze werken niet volgens rigoureuze regels, maar spelen flexibel in op wat leeft binnen het netwerk. Ze zoeken naar antwoorden, kijken rond en observeren wat er zich afspeelt. Nieuwe leden voor de denktank worden met open armen ontvangen. Contact: [email protected]

Ingrid Reynaert, Raadgever Wetenschap en Innovatie (ir.sch.l.i.,

beter laten draaien van je huidige job. Je moet je dagelijkse bezigheden even durven stopzetten en tijd voor jezelf nemen.”

K.U.Leuven 1993 & dr.med.wet., K.U.Leuven 1999)

Valérie Tanghe, kwaliteitsmanager (b.e.ir., K.U.Leuven 1995)

“Het verenigingsleven zit in mijn bloed. Als oud-praeses van het VTK rolde ik vanzelf in de vereniging van universitaire ingenieurs, de K VIV. Ik heb er in de voorbije vijftien jaar heel wat geleerd. Bijna allemaal zaken die goed van pas komen in mijn professioneel leven. Efficiënt vergaderen, mensen motiveren, projecten tot een goed einde brengen, een netwerk uitbouwen, … Toch niet steeds zo’n eenvoudige dingen als je werkt met vrijwilligers.”

“Als ik terugblik op de laatste 25 jaar dan kan ik alleen maar vaststellen dat er al heel wat maatregelen genomen zijn door de overheid die de combinatie werk en gezin ten goede komen. Vlaams minister Kathleen Van Brempt investeert dit jaar 5 miljoen euro in ondernemingen die hun werknemers gezinsvriendelijke diensten willen aanbieden. Ik stel vast dat ook heel wat mannelijke collega’s gebruik maken van bv. een strijkdienst!”

Iris Vande Walle, bedrijfsleider (b.sch.ir., UGent 1989)

dr.ir. Katrien Ostyn, Ondersteuning Site directie (b.b.ir., UGent 1978, m.sc., Cornell 1981 & ph.d., Cornell 1984)

“Vrouwen zien netwerken soms als iets vies. Maar als je investeert in een netwerk dan komt er op een bepaald moment een return. Mannen hebben dat precies soms sneller door. Vrouwen, dikwijls al zwaarder belast door de combinatie thuis-werk, maken minder makkelijk tijd vrij om te netwerken. Maar het is zo belangrijk! Zowel voor het vinden van een nieuwe job als voor het


Katrien Verheecke, communicatiemedewerker ■

Innovatieve ingenieurs kunnen bij ons hun horizon verbreden. www.electrabel.be/career

Ben jij een gedreven ingenieur? Dan heet Electrabel je van harte welkom. We hebben uitdagingen voor jouw specialisatie, zeker als je gepassioneerd bent door innovatie. Als dochter van SUEZ beschikt Electrabel over de slagkracht om onze medewerkers de mogelijkheden te bieden die ze verdienen. Welke richting je ook uit wil, Electrabel reikt je kansen aan voor een energieke loopbaan.

Tessenderlo Group, bringing chemistry to life

Tessenderlo Group is een internationale chemiegroep met meer dan 100 vestigingen in 21 landen. Er werken ongeveer 8 100 personen voor de groep, waarvan 2 200 in België. De geconsolideerde omzet bedroeg 2 150 miljoen euro en wordt gerealiseerd in 3 businessgroepen (chemie, specialiteiten en kunststofverwerking). De groep is Europees marktleider en wereldleider voor de meeste van haar producten. Tessenderlo Chemie NV is genoteerd op Eurolist van Euronext Brussel en maakt deel uit van de Next 150, NextPrime en BEL Mid.

Wij zijn op zoek naar enthousiaste en dynamische collega’s (m/v) voor het versterken van onze teams binnen volgende domeinen:

• • • • • •

Operations Engineering Sales & Business Development Finance Supply Chain Quality

Ons aanbod: • een organisatie in volle ontwikkeling, waar ruimte is voor jouw ideeën • internationaal actief • een competitief salarispakket • aandacht voor ontwikkelingsmogelijkheden en loopbaantrajecten.

Zin in actie? Geef ons je reactie! Stuur je sollicitatiebrief met cv naar Tessenderlo Group, t.a.v. Myriam Lonneville (Personeelsdienst), Troonstraat 130, 1050 Brussel. E-mail: [email protected] Voor andere vacatures, surf naar www.tessenderlogroup.com

www.tessenderlogroup.com

Op zoek naar een werkgever waarmee het klikt?


Eens de vijftig voorbij, en soms zelfs al veel vroeger, wordt het voor de ingenieur moeilijk om nog een voltijdse betrekking te vinden via een klassieke arbeidsovereenkomst. Consultancy opdrachten in het vakgebied waarin veel ervaring werd opgebouwd kunnen een oplossing bieden.

Consultancy opdrachten voor de senioringenieur

H

et denknet LoMa 4 heeft binnen de K VIV de taak zich te beraden over de midden- en eindeloopbaan-problematiek van ingenieurs. Zoals ook in de andere denknetten van LoMa blijft het niet bij denken alleen en worden er ook daadwerkelijke acties gevoerd. Denken we maar aan de oprichting van de KRID voor ingenieur-experten. Onlangs heeft LoMa 4 onder impuls van 2 opeenvolgende LoMa voorzitters en hun teams de cvba Flanders Engineers opgericht als antwoord op de problematiek van de senior ingenieur die tijdelijke opdrachten als consulent wil uitvoeren. Een steeds wederkerend probleem dat op de LoMa 4 vergaderingen aan de orde komt is immers de kwestie van de voortijdige beëindiging van de loopbaan van ingenieurs door fusies, sluitingen en herstructureringen. Ontslag, al dan niet met gouden handdruk, brugpensioen, vervroegd pensioen: ingenieurs weten er meer van dan advocaten, dokters of universiteitsprofessoren. Een verklaring hiervoor is dat de loopbaan van ingenieurs zich dikwijls afspeelt in een industrie die enkel kan overleven indien ze

zich voortdurend kan aanpassen aan de steeds wijzigende omgevingsfactoren (globalisering, fusies, product innovatie…). Eens de vijftig voorbij krijgt de ingenieur het dus moeilijker om nog een voltijdse betrekking te vinden via een klassieke arbeidsovereenkomst. Een voor de hand liggende oplossing is dan dikwijls het zoeken naar consultancy opdrachten in het vakgebied waarin veel ervaring werd opgebouwd. Sommige ingenieurs slagen daar goed in en zijn zeer succesvol. Anderen - hoewel dikwijls zeer bekwaam - vinden moeilijk dergelijke jobs omdat ze geen netwerk hebben, zich niet goed kunnen verkopen of gewoon de markt niet kennen. Ze struikelen bovendien dikwijls over de ingewikkelde sociale wetgeving en hebben geen oplossing voor problemen zoals het opschorten van het brugpensioen of de fiscale begrenzing van mogelijke verdiensten bij pensionering. Ze worstelen met vragen als: Hoe werkt men best als consulent? Als zelfstandige, met een bvba, als interim, als gedetacheerde? Binnen LoMa 4 is dan ook de idee gegroeid om alle ervaring van de K VIV-ingenieurs, de netwerken en de daadkracht


| 51

Loopbaan en maatschappij Over LoMa K VIV-Loopbaan en Maatschappij (LoMa) is de geleding die de invloed van de maatschappij op uw loopbaan vanaf de start tot de eindmeet volgt en acties neemt die alle leden aangaan. LoMa werkt een jaarprogramma uit van activiteiten die de professionele ingenieur een betere kijk geeft op zijn of haar loopbaan. De geleding is gestructureerd in permanente “denknetten”, waar projecten ontstaan en die na uitvoering verder opgevolgd worden. Daarnaast zijn er “projectgroepen” waar concrete projecten worden uitgewerkt. Een “coördinatiecomité” leidt de verschillende denknetten en projectgroepen. Daarnaast worden geregeld juridische e.a. vormingssessies georganiseerd die het individueel lid informeren over tal van onderwerpen.

te bundelen om het voor de K VIV-leden gemakkelijker te maken om tijdelijke opdrachten te vinden. Zo ontstond de cvba Flanders Engineers (FLE) De FLE speelt ook in op de behoefte van de Industrie en Overheid om snel bekwame en ervaren ingenieurs te kunnen inschakelen voor kortlopende opdrachten.

• Wat doe FLE en hoe werkt het? Flanders Engineers stelt een portefeuille van CV’s van ingenieurs samen om daarvoor tijdelijke opdrachten te zoeken in bedrijven en instellingen in binnen- en buitenland.

FLE wil dus een interface vormen tussen vraag en aanbod voor tijdelijke opdrachten voor ingenieurs. Laten we hier duidelijk zijn: “Flanders Engineers cvba” is een commercieel initiatief en bouwt voort op de ervaring opgedaan in een eerder initiatief van LoMa 4 namelijk “KMO en Ingenieur”. FLE zoekt opdrachten en sluit daarvoor een dienstverleningscontract af met een klant aan een bepaald uurtarief. Vanuit zijn ledenbestand stelt FLE een of meerdere mogelijke uitvoerders voor, de klant doet de uiteindelijke keuze. FLE sluit dan met zijn lid, uitvoerder, eveneens een dienstverleningscontract af om de opdracht voor een onderling overeengekomen uurtarief uit te voeren. FLE zorgt ervoor om zelf voldoende middelen te genereren om op professionele wijze het potentieel aan klanten te benaderen, de kandidaat ingenieurs te evalueren en de eigen werking dus te financieren.

• Extra ondersteuning van de leden-consulenten door de K VIV en LoMa 4. Wie zich als consulent wil vestigen wordt snel met een aantal problemen geconfronteerd. “Onder welk statuut kan ik best werken: zelfstandige, bediende, via een vennootschap? Welke vennootschap richt ik best op en met welke statuten en wat kost dat allemaal? Hoe kan ik mijn brugpensioen opschorten, wat kan er door een gepensioneerde bijverdiend worden, welke verzekeringen moet ik nemen?” FLE geeft hierover zelf geen adviezen maar stelt zijn ervaring hierover ter beschikking van LoMa 4 waar de leden dan terecht kunnen voor deze extra ondersteuning

Is embedded software ook jouw passie? Is techniek voor jou niet alleen werk? Wil jij, samen met gemotiveerde collega’s, voor de volle 100% doen waar je goed in bent? Als embedded software engineering ook jouw passie is, dan ben je bij Sioux aan het juiste adres. Bij Sioux werken ambitieuze en resultaatgerichte professionals. Meedenkend, betrokken en innovatief. Juist door deze mensen is Sioux niet zomaar een bedrijf, maar een toonaangevende technische IT-partner van vele vooraanstaande hightech ondernemingen. Met als kernwaarde oprechte interesse in mensen... Dat maakt het verhaal compleet.

160 medewerkers en nog steeds groeiend… Vanwege een sterke groei van onze detacheringsen adviesdiensten, van in-house development activiteiten en eigen productontwikkeling zijn we onder andere op zoek naar gedreven specialisten op het gebied van Linux, Microsoft en Embedded software engineering en met een goede kennis van programmeertalen zoals C en C++.

Jouw ontwikkeling telt

Benieuwd wat dat voor jou kan betekenen?

Bij Sioux staan we volledig achter het idee dat je écht talent alle ruimte moet geven om te groeien. We investeren daarom veel in je. Want jij bent

Breng dan een bezoek aan onze website www.sioux.eu of stuur je sollicitatie aan Filip Eykens, Managing Director

het beste dat wij onze opdrachtgevers kunnen bieden. En daar hebben we heel veel voor over.

(fi[email protected]). Kom zelf de sfeer eens proeven!

www.sioux.eu


Source of your development.

Loopbaan en maatschappij Flanders Engineers cvba werd opgericht te Antwerpen op 14 september 2007 door drie ingenieurs vanuit de LoMa werking van KVIV, samen met een ervaren partner uit de people business sector. Alle partners hebben een gelijk aandeel in het maatschappelijk kapitaal van Flanders Engineers en hebben tevens zitting in de Raad van Bestuur. Naast de Raad van Bestuur wordt een Adviesraad opgericht met daarin een aantal personen die zich met hun netwerk wensen in te zetten voor Flanders Engineers. Flanders Engineers cvba werd erkend als privaat arbeidsbemiddelingsbureau op 27 februari 2008. bewust

innoveren

voor een

duurzame

leefwereld

• Gebouwen • Transportinfrastructuur & Stedenbouw • Beleidsstudies & -advies • Haven- & Waterbouw

ter aanvulling van de ondersteuning die KVIV zelf aan de leden biedt.

Hoewel de LoMa 4 denkers er oorspronkelijk van uit gingen om jobs te zoeken voor de specifieke LoMa 4 doelgroep, met name senior ingenieurs, wil “Flanders Engineers cvba” zich hiertoe niet beperken en wat leeftijd betreft zeker geen onder- of bovengrens trekken. FLE legt zich wel toe op het matchen van jobs waarvan men verwacht dat ze normaal door ingenieurs zouden uitgevoerd worden. Elke job die door een van de 10.000 KVIV leden wordt uitgevoerd is een principe een job die ook door FLE kan aangeboden worden. We zullen ons dus vooral maar zeker niet alleen toeleggen op het vinden van jobs met technische inhoud.

• Wat is de verhouding met de KVIV? Er is geen enkele juridische band met de KVIV en Flanders Engineers cvba. Flanders Engineers valt dus niet onder de verantwoordelijkheid en toezicht van de K VIV. Maar er is wel een zeer sterke connotatie als spin-off van LoMa 4. De positieve houding van de KVIV tav het initiatief werd verwoord door voormalig K VIV-voorzitter Norbert Van Belle: “Mooi initiatief van LoMa 4: KVIV wil best de garage zijn van waaruit deze spin-off opstart.” Daarom is de maatschappelijke zetel van Flanders Engineers cvba dan ook tijdelijk gevestigd in het Ingenieurshuis en wordt er voor KVIV-leden geen inschrijvingsgeld gevraagd om deel uit te maken van het Flanders Engineers netwerk (Voor externen wordt een jaarlijkse administratieve bijdrage van 70 euro gevraagd) Meer weten en/of zelf deelnemen aan FLE? Surf naar www. flandersengineers.be Luk Kennis Voorzitter LoMa 4 ■

Technum is een innoverend multidisciplinair studie- en adviesbureau dat haar klanten adviseert bij de ontwikkeling van hun projecten. Via een integrale aanpak van de problematiek, een flexibele organisatie en een duidelijke focus op kwaliteit, competentie en expertise, slagen wij erin onze klanten innovatieve en duurzame oplossingen aan te reiken op het gebied van gebouwen, transportinfrastructuur & stedenbouw, beleidsstudies & -advies en haven- & waterbouw. Onze kantoren in Antwerpen, Hasselt, Gent, Oostende en Leuven bieden hiervoor een uitstekende uitvalsbasis. Internationaal kunnen we rekenen op de steun van ons moederbedrijf Tractebel Engineering dat op haar beurt tot de nutsgroep SUEZ behoort. Technum groeit snel. Om ons team van 350 medewerkers te versterken, zoeken wij enthousiaste (m/v): Gent:

• • • •

PROJECTLEIDER STAAL EN/OF BETON PROJECTLEIDER RUIMTELIJKE PLANNING (SENIOR) PROJECTLEIDER INFRASTRUCTUUR COMMERCIEEL REGIOMANAGER

Oostende:

• (SENIOR) PROJECTLEIDER HAVEN- EN WATERBOUW Hasselt:

• AFDELINGSHOOFD STRUCTUREN • PROJECTMANAGER BOUW • PROJECTLEIDER BOUW Antwerpen:

• PROJECTLEIDER HAVEN- EN WATERBOUW • VEILIGHEIDSCOÖRDINATOR • PROJECTLEIDER GELUID EN TRILLINGEN Aarzel niet en consulteer onze vacatures op www.technum.be

Ons aanbod: • een afwisselende job in een hoogtechnologische omgeving • een stabiele werkomgeving met ruimte voor professionele groei en ontwikkeling (zowel binnen Technum als binnen SUEZ) • uitdagende en internationale projecten • een aantrekkelijk salaris en extralegale voordelen. Interesse? Solliciteer via www.technum.be. Antwoord en discretie verzekerd.

Gent Antwerpen Hasselt Leuven Oostende


www.technum.be | 53

Foto: Jonas Lampens

• Tot welke doelgroep richt Flanders Engineers zich?

Audi dynamic steering is een van de nieuwste innovaties op het gebied van stuursystemen in personenwagens. Nieuwe functies zorgen bijvoorbeeld voor het reduceren van de bestuurderbelasting en verhogen de voertuigstabiliteit. Dit wordt gerealiseerd door het toebrengen van een extra elektromechanische stuurhoek op de bestuurderstuurhoek. Niet enkel het eindproduct, maar ook de „making of“ is een verhaal op zich. Marnix Lannoije, Jürgen Schuller, Michael Sagefka, Wolfgang Dick, Ralf Schwarz, Martin Meys

Actieve veiligheid door Aud

D

e sterke opkomst van verschillende hoogdynamische chassisregelsystemen draagt veel bij tot de verhoging van het rijcomfort en de actieve veiligheid in voertuigen. Hierdoor verandert het rijgedrag door actieve ingrepen van stuur-, rem- en dempsystemen, afhankelijk van de rijsituatie. Het is duidelijk dat naast het vertalen van de juiste functionele eisen vanuit het standpunt van de bestuurder - ook wel het topniveau genoemd - naar de componenten toe, ook de functionele veiligheid van deze regelsystemen gegarandeerd moet zijn, zodat niet gewenste actuatoringrepen verhinderd worden [1]. Het hoofddoel van dit artikel is de lezer een idee te geven van hoe de ontwikkeling van een complex mechatronisch systeem op korte termijn gerealiseerd wordt. Eén resultaat van de ontwikkeling wordt kort in de kadertekst


5/2008

verduidelijkt. De hoofdtekst beschrijft het systematisch ontwerp en realisering van het functionele concept en veiligheidsconcept van dynamic steering op basis van het op veiligheid georiënteerd ontwikkelingsproces [2]. Het veiligheidsconcept zelf dient tot het vermijden van het mogelijke gevaar (afgeleid uit een gevaar- en risicoanalyse) dat eigen is aan het systeem, en wordt uiteindelijk door 2 centrale eisen gedefinieerd: • het voldoen aan de noodzakelijke veiligheidsintegriteit en • het in acht nemen van het veiligheidscriterium. Enerzijds zegt de veiligheidsintegriteit, welke risicoreductie nodig is om het restrisico voor het afgeleide gevaar op een draagbaar niveau te verlagen[3]. Anderzijds bepaalt het veiligheidscriterium de kwaliteit van het te realiseren veiligheidsconcept. Het veiligheidscriterium bepaalt welke

© audi AG

udi dynamic steering systeemfouten – uitgedrukt in foutamplitude en haar duur – nog door een bestuurder geaccepteerd worden, zonder dat een niet controleerbare toestand intreedt. Door deze afleiding kunnen de diagnose- en uitschakelmogelijkheden gespecificeerd worden. Verder merken we op dat het veiligheidsconcept dient om het actieve systeem bij storing in een veilige toestand te brengen. Bij dynamic steering is dit bijna altijd een inactief systeem (fail safe). Voor fouten die buiten het systeem hun oorzaak vinden, worden enkel bepaalde deelfuncties gestopt (fail degraded).

volgende functies die het rijgedrag drastisch beïnvloeden: • Het verhogen van het stuurcomfort en voertuigagiliteit bij lage snelheden door het reduceren van de stuurhoek van de bestuurder voor de dezelfde rijhoek. Bij lage snelheid stuurt het voertuig dus directer. • Het verhogen van de voertuigveiligheid bij hogere rijsnelheden door de vereiste stuurhoek te verhogen. Dat zorgt ervoor dat de wagen bij hoge snelheid massief en helemaal niet nerveus en dus stabiel aanvoelt. • Het stabiliseren van het voertuig bij verschillende rijsituaties door het regelen van een gepaste rijhoek, nauwelijks merkbaar voor de bestuurder.

Audi dynamic steering

De eerste beide functies worden door het systeemfunctie variabele stuuroverbrengingsverhouding gerealiseerd, terwijl de derde functie door de voertuigstabilisatiefunctie (zie kadertekst) gerealiseerd wordt.

Audi dynamic steering regelt mechatronisch op de stuurhoek van de bestuurder een hoek bij. Hierdoor ontstaan


| 55

Auto dynamic steering

© audi AG

Figuur 1: Systeemarchitectuur van dynamic steering [9]

Voor de realisatie van de beide systeemfuncties worden de in figuur 1 getoonde componenten binnen de rood omrande systeemgrens gebruikt. Hierbij is de systeemfunctie variabele stuuroverbrengingsverhouding in de stuurdoos SCU, de systeemfunctie voertuigstabilisatie (ESP-ADS) in de stuurdoos ESP (elektronic stabilisation program) en de mechanische additiefunctie in de actuator ondergebracht. Voor de ontwikkeling wordt een iteratief ontwikkelingsproces [2] gebruikt dat op het V-Model (zie ook figuur 12) gebaseerd is én aan de eisen van de IEC 61508 voldoet. De bedoeling van zo’n proces is zeker te stellen dat gedurende de ontwikkeling geen systematische fouten gemaakt worden. In deze tekst wordt uitgelegd hoe de opvolging van alle functionele en veiligheidspe-

Figuur 2: Variabele overbrengingsverhouding

cificaties tot hun validatie gevolgd worden, wat trouwens ook de basiseis van de norm IEC 61508 is. Om de voldoening aan alle eisen te kunnen aantonen is een ondersteunend specificatiemanagement ingevoerd, dat de volgende mogelijkheden aanbiedt: • éénduidige identificatie van alle eisen (functioneel en veiligheid) en hun testcases over alle ontwikkelingsfasen • koppeling van de eisen aan de subsystemen en componenten met de overkoepelende systeemeisen („verticale“ opvolging ) • koppeling van alle testcases met de bijhorende eisen („horizontale“ opvolging) op elke niveau van het V-Model • koppeling van de testresultaten met de –cases en hierdoor indirect ook met de specificaties (maatstaaf voor de vervulling van de specificaties)

Specificatieanalyse Voor de optimale tuning van de stuuroverbrengingsverhouding is het stuurvermogen uit het zicht van de bestuurder voor drie karakteristieke rijsnelheden geanalyseerd: bij kruipsnelheid moet de verhouding het kleinst gehouden worden, zodat er niet nodeloos aan het stuur moet worden gedraaid. Het blauwe stuur in figuur 2 toont de stuurhoek aan die men met dynamic steering nodig heeft in stadsverkeer. Het bruine stuur symboliseert een conventioneel stuurhuis voor dezelfde rijhoek. Buiten de bebouwde kom moet de bestuurder met een behoorlijke directe ratio ondersteund worden. Dat zorgt voor veel precisie en een snelle respons, terwijl de handen niet van het stuur moeten in korte bochten. Op de snelweg moet de stuurverhouding dan weer harmonisch opgedreven worden zodat het voertuig bij kleine stuurcorrecties niet meteen onrustig reageert. Verder kan de bestuurder door een individualiseringsysteem (Audi drive select) verschillende setups kiezen en hierdoor het voertuiggedrag zelf meebepalen. Dit vereist een harmonische overgang naar de verschillende setups. Na het vastleggen van de specificatie uit het zicht van de bestuurder (ook wel topniveau genoemd) wordt de verdere verfijning aan de hand van twee componenten (SCU en de actuator) aangetoond. Figuur 3 toont vereenvoudigd de softwarearchitecture en –functies voor de SCU. De eerste module filtert, conditioneert en controleert de vereiste ingangssignalen die informatie over de richtingwens van de bestuurder en de draaisnelheid van de wielen bevatten. Verder worden hier ook eventuele afwijkingen vastgesteld en meteen gecorrigeerd. Ook wordt de effectieve rijsnelheid voor zowel voorwielaangedreven als 4 x 4 –voertuigen voor iedere rijomstandigheid met vereiste nauwkeurigheid geschat. De variabele overbrengsverhoudingsfunctie leest deze gecorrigeerde signalen in en berekent de vereiste positieve of negatieve stuurhoek die samen met de, door het ESP gestuurde, dynamische stuurhoek in een coördinator tot een totale gewenste correctie opgeteld wordt. De positieregeling

© audi AG


5/2008

www.concerto.be

SHARING OUR TALENT POWER

NUCLEAR

GAS

INDUSTRY INFRASTRUCTURE

It takes two to share. We are experts in our sector, offering the know-how, challenges and experience to place you at the forefront of your field. You are a graduate or professional, bringing creativity, passion and a dream of contributing to a sustainable future. We have a lot of talent to share. With about 2,650 employees around the world, Tractebel Engineering (SUEZ) is one of Europe’s major engineering companies. We offer state-of-the-art engineering solutions and consulting to power, nuclear, gas, industry and infrastructure customers in the public and private sectors. Tractebel Engineering is part of SUEZ Energy Services, one of the four business lines of SUEZ.

www.tractebel-engineering.com / careers

CHOOSE EXPERTS, FIND PARTNERS

TRAC 0804-013 AD IngenieursbladA4 IngenieursbladA4_v1.indd v1.indd 1

24/04/08 14:59:20

Energie-efficiëntie projecten. Kyoto Protocol en CO2 uitstoot. Hernieuwbare Energie. Warmtekrachtkoppeling, ... Energie is voor iedereen een prioriteit geworden. Energie is één van de meest dynamische sectoren in de wereld vandaag. Hoe bedrijven energie verbruiken en aankopen heeft verstrekkende gevolgen voor hun rentabiliteit op korte termijn en duurzaamheid op lange termijn. GfE energy management, behorend tot Summit Energy, begeleidt een aantal van ’s werelds grootste bedrijven bij het nemen van beslissingen over hun energietoekomst. GfE verleent zowel deskundig advies enerzijds m.b.t. een efficiënter en duurzaam gebruik van energie, reductie van emissies en beheersen van milieukosten en anderzijds m.b.t. prijsrisicomanagement, inkoopstrategie, contractonderhandelingen en prijsprognoses.

GfE werd in 1971 opgericht om Belgische energieverbruikers te ondersteunen en beheert vandaag energie in heel Europa. In 2006 werd GfE de Europese tak van het Amerikaanse Summit Energy. Met GfE heeft Summit meer dan 240 werknemers (80 in Europa) in dienst en beheert ze een energieverbruik van meer dan $13 miljard wereldwijd. Onze werknemers hebben heel verschillende opleidings- en onderwijsachtergronden. Vandaag hebben wij een voltijdse vacature voor een energy efficiency consultant om ons team in Waregem te vervoegen.

ENERGY EFFICIENCY CONSULTANT Functieverantwoordelijkheden: • Advies m.b.t. energie-efficiëntie met inbegrip van analyse van energieverbruik in industriële processen, utilities en gebouwen voor onze Europese klanten. • Bepalen van het potentieel aan energiebesparingen, de toepassingsmogelijkheden van hernieuwbare energie en voorstellen van haalbare projecten. • Pre-engineering van energiebesparende projecten. • Coachen van energieteams.

Succesvolle kandidaten: • bezitten een ingenieursdiploma • beschikken over expertise in de energieproblematiek of energiebesparingstechnieken in industriële processen, utilities en gebouwen • hebben organisatorische vaardigheden en kunnen omgaan met verschillende prioriteiten • hebben een goed klantencontact • zijn teamgericht • kunnen zich vloeiend in het Nederlands, Frans en Engels uitdrukken • schikken zich naar de bedrijfsvisie en –waarden.

Voordelen:

Om meer over ons bedrijf te vernemen, bezoek onze websites www.gfe-em.com en www.summitenergy.com

Een groeiend bedrijf met een positieve reputatie • Marktleider in energieconsultancy • Ondernemend bedrijf met een positieve bedrijfscultuur • Competitief salaris en bonus • Extralegale voordelen zoals onder andere hospitalisatieverzekering, pensioenverzekering, ...

ANTWERP

-

GfE energy management

LASNE Holstraat 61-A1

Om meer over deze vacature te vernemen, stuur uw c.v. naar [email protected]. Wij zien graag uit naar uw reactie.

-

LIEGE

-

WAREGEM

8790 Waregem - Tel. 056/60 04 04 - Fax 056/60 64 33

Auto dynamic steering en de complexe motorcommutering hebben verder als doel de driver voor halfgeleiders aan te sturen. Deze hoog performante MOSFETS zorgen, samen met de elektromotor, voor een snelle maar zachte rotatiebeweging die voor de bestuurder niet voelbaar maar toch effectief blijft. De in de stuurstang geïntegreerde actuator bestaat uit een elektronisch gecommuteerde elektromotor met een eigen positiesensor, een additief werkende tandwielsysteem en een stift om de motor te blokkeren zonder hierbij de stuurbeweging van de bestuurder te verhinderen. Figuur 4 toont het principe van het voor het eerst in de automobielindustrie ingezette tandwielsysteem. Voor de additie van een hoek draait de elektromotor een ellipsvormige rotor (WG) aan. Deze vervormt via een flexibele kogellager (FB) een dunwandig zonnewiel (FS) aan, dat met het stuurwiel in verbinding staat. Dit zonnewiel staat enkel volgens de richting van de lange ellipsas in verbinding met de binnenvertande buitenring (CS), die wederom met de uitgang van het tandwielsysteem verbonden is. Door het verschil van het aantal tanden tussen de buitenring en het zonnewiel, ontstaat er door het verdraaien van de motor een relatieve beweging tussen het stuur en de uitgang van het systeem en dit met volgende voordelen: hoge overbrengingsverhouding, compact, hoge torsiestijfheid, zonder speling en een zeer geringe wrijving. Deze eigenschappen zijn ideaal voor de energiebalans van het systeem. De kleine rotatie-inertie en de geringe wrijving zorgen ervoor dat minder energie nodig is en minder verlieswarmte afgeleid moet worden. Hierdoor kunnen de thermische eigenschappen aan de stuurdoos en zijn aanbinding in het voertuig verder vereenvoudigd worden.

© AUDI AG

het systeem afgeleid. In een tweede stap kunnen deze specificaties voor de veiligheidintegriteit over de verschillende componenten verdeeld worden. De vastlegging van de veiligheidintegriteit is gebaseerd op de methode van Schwarz [4]. Tabel 1 toont hoe voor de beschreven errorfunctie de hoogste klasse ASIL D voor de veiligheidintegriteit uit de automobielnorm ISO26262 bepaald wordt. Gezien deze norm nog niet gepubliceerd was, is enkel de methodiek voor de classificatie gebruikt. De eisen voortvloeiend uit deze klasse worden uiteindelijk door overeenstemde klasse SIL3 uit de algemeen geldende norm IEC 61508 toegepast.

Figuur 3: Principe van de software-architectuur in de SCU [9].

Figuur 4: Principe van het additietandwielsysteem [9]

Bepaling van de veiligheidintegriteit Nadat de functionele eisen vast staan moeten de mogelijke errorfuncties vanuit het bovenste systeemniveau tot op het componentenniveau afgeleid worden zodoende het veiligheidconcept te kunnen realiseren en te valideren. Eerst moeten de gevaren die vanuit dynamic steering kunnen ontstaan met behulp van een risicoanalyse geïdentificeerd worden. Daaruit wordt vervolgens de veiligheidintegriteit van de mogelijke errorfunctie van © AUDI AG

errorfunctie

het aanbrengen van een foutieve hoek > veiligheidscriterium

gevolg voor de bestuurder van de errorfunctie

S grote van de schade

E optredenswaarschijnlijkheid van de rijsituatie

C controleerbaarheid/afweermogelijkheid

bochtrijden bij v >150 km/h

S3

E4

C3

dubbele spoorwissel

S3

(rij)-situatie

rechtuit rijden

ASIL specificatieklasse

D

destabilisatie van het voertuig

E3

C3

C

S3

E4

C3

D

achteruit rijden

S3

E4

C3

D

traag rijden (stad) maar met veel stuuractiviteit

S3

E4

C3

D


| 59

Auto dynamic steering Op dezelfde systematische manier zijn verder de volgende errorfuncties geïdentificeerd: • het foutief aansturen van een hoek • een sprong in de overbrengingsverhouding tussen stuur- en wielhoek

© audi AG

Figuur 5: Eénkanaligheid van de componenten [8]

Figuur 6: Methode voor het bepalen van het veiligheidscriterium.

© audi AG

• stuurloos voertuig (open mechanische verbinding tussen het stuur en wielen) • stuurblokkade (geblokkeerde mechanische verbinding tussen het stuur en wielen) De vier errorfuncties kunnen in het ergste geval tot het verlies van de controle over het voertuig voeren en verkrijgen hierdoor de hoogste klasse (ASIL D / SIL3). De vastgelegde veiligheidsklasse (SIL 3) moet nu over de componenten worden verdeeld. Voor bijvoorbeeld de functie variabele overbrengingsverhouding toont figuur 5 de benodigde componten binnen de systeemgrenzen: de stuursensor LWS, de rotorpositiesensor MLS, de steering control unit (SCU) en de actuator (AKT). Gezien alle componenten eenkanalig zijn, kan de hardware failure tolerance (HFT) gelijk nul gesteld worden. Het uitvallen van iedere component voert tot een uitval van het hele systeem. De interne opbouw van de component komt hierbij niet in aanmerking. De errorfuncties daartegenover treden in de verschillende componenten met een verschillende waarschijnlijkheid op. Hierbij wordt in het algemeen aangenomen dat ze in actuatoren het vaakst, in sensoren minder vaak en in stuurdozen het minst voorkomen [1]. Voor dynamic steering zijn voor de realisatie de volgende toelaatbare grenswaarden vastgelegd: het subsysteem SCU+AKT+MLS moet 97%, de LWS 2% en de communicatie over CANbus 1% van SIL3 zeker stellen. In [3] zijn de toelaatbare optredenwaarschijnlijkheidgrenzen (uitgedrukt in probability of failure per hour, PFH) voorgegeven. Voor de klasse SIL3 kan de grens van 100FIT (100x10E-9/h) vast gelegd worden. Onafhankelijk van deze bepaling is tevens in [3] geëist, dat 99% van alle errorfuncties ofwel als veilig, ofwel gedetecteerd moeten zijn en tot een veilige toestand gebracht kunnen worden.

Bepaling van het veiligheidscriterium

© audi AG

Figuur 7: Soorten toelaatbare stelfouten [8]

© audi AG

Figuur 8: Gevolgen van de verhoogde actuatordynamica voor de foutontdekkingsmogelijkheden [7]


5/2008

Voor de bepaling van het veiligheidscriterium zijn de volgende errorfuncties relevant: het foutief aansturen van een hoek en een sprong in de overbrengingsverhouding. Voor die beide moeten kwantitatieve grenswaarden, die door intensieve rijstudies met verschillende types van bestuurders, bepaald worden. De bestuurders worden naar hun subjectief oordeel gevraagd volgens de methode van Neukum & Krüger [5] (zie figuur 6). De vele test hebben aangetoond dat in het geval van een reversibele errorfunctie (het systeem kan zelf de fout nog herstellen), de foutieve hoek binnen 200ms teruggenomen moet worden. Dit ligt voornamelijk aan het feit dat de mens ongeveer na 250 ms ook begint tegen te sturen. Indien deze menselijk ingreep samen gaat met de mechatronische reactie kan dit negatieve gevolgen hebben. De linkerhelft in de volgende figuur toont de typische foutsoorten die door de SCU veroorzaakt worden. De rechterhelft die door het ESP. Verder heeft het onderzoek aangetoond dat de sprong van de overbrengingsverhouding tussen de stuur- en wielhoek binnen volgende grenswaarden moet liggen [6]: • ±6 punten bij trage snelheden • ±4 punten bij gemiddelde snelheden • ≤6 punten bij snelheden hoger als 80 km/h.


Ontwerp en realisatie van het veiligheidsconcept Aan de hand van de systeemfunctie variabele overbrengingsverhouding wordt uiteengezet hoe de eisen voor de veiligheidintegriteit en –criterium uit de voorgaande paragrafen voor deze functie omgezet zijn. Hierbij zijn volgende aspecten belangrijk: • bepalen van de veilige toestand • definiëren van de harwarearchitecture van de stuurdoos SCU (één of twee μ-controllers) • vastleggen waar welke signalen geconditioneerd en gecontroleerd moeten worden • beveiligsmethode van de communicatiepaden • het inzetten van bekende en bewezen technologieën. De stuurhoeksensor moet naast de hoge functionele eisen zoals een fijne resolutie en een kleine hysterese ook aan kritische veiligheideisen voldoen. Door een inverse transferfunctie kunnen de noodzakelijke eisen aan de ingangsignalen van de SCU bepaald worden. Deze worden in grootheden als maximale toelaatbare sprong, drift, offset en foutherkenningstijden afgeleid. De hoge regelperformance van dynamic steering voert ten opzichte van bekende chassisregelsystemen zoals het ESP enerzijds tot een duidelijk snellere voertuigstabilisering. Anderzijds zorgt zij er echter voor dat een foutieve ingreep ook sneller een niet controleerbaarheid veroorzaakt, waardoor de klassieke diagnosesoftware aan de hand van voertuigmodellen aan haar grenzen komt. Figuur 8 toont dat door eisen aan een hoge dynamica kleinere diagnosetijdvensters ontstaan. Om aan de veiligheidseisen te kunnen voldoen heeft de stuurwielsensor twee μ-controllers zodat haar uitgangssignaal een zeer hoge veiligheidintegriteit heeft en complexe foutdetectiesoftware en tests bij de signaalontvanger (SCU) vermeden kunnen worden. Gezien de stuurdoos SCU het laatst intelligente element in de keten is, moet deze component met de meeste en complexe veiligheidsmaatregelen voorzien worden. De afgeleide veiligheideisen aan de SCU zijn: • het verhinderen van de reversibele en irreversibele fouten, die door de SCU, de elektromotor en rotorlagesensor veroorzaakt kunnen worden (zie linkerhelft figuur 7) • het mee controleren van de extern berekende stabiliserende ingrepen en het inleiden van de passende maatregelen waardoor het veiligheidscriterium niet aangetast wordt (zie rechter helft van figuur 7) • het zekerstellen dat bij fouten nooit de maximale toelaatbare sprong van de overbrengingsverhouding overschreden wordt • het verhinderen van een stuurloos voertuig. Verder moet het systeem na bepaalde externe fouten, zoals bijvoorbeeld een sprongachtig spanningsverlies, weer geactiveerd kunnen worden, zonder dat de klant een servicestation moet opzoeken. Figuur 9 toont aan hoe het veiligheidconcept in de SCU in drie niveaus opgedeeld is. Het eerste niveau stelt functionele softwaremodules inclusief signalchecks en foutstrategie voor. Alle kritische paden worden in het tweede niveau diversitair tegengerekend. Hierdoor kun-

© AUDI AG

Figuur 9: het drie-niveau veiligheidconcept in de SCU [9]

© AUDI AG

Figuur 10: Controle van de omzetting van de gewenste in de effectieve hoek [9]

© AUDI AG

nen systematische fouten in een vroeg stadium in de ontwikkeling gevonden worden en sporadische fouten, bijvoorbeeld RAM-fouten, niet tot errorfuncties voeren. Het derde niveau controleert bijvoorbeeld het correcte verloop van de scheduling en operatorcommandos. De uitdaging van het diversaire rekenen bestaat daarin dat de 2 paden bij niet aanliggende fouten hetzelfde resultaat opleveren. De volgende twee voorbeelden verduidelijken dit: • Bij de variabele overbrengingsverhoudingtoepassing is door het feedforward-karakter mogelijk dat beide paden hetzelfde resultaat leveren, zonder dat er grotere amplitude en tijdverschillen optreden. Indien


| 61

Figuur 11: Toelaatbare foutoppervlak bij het kortsluiten van de drie fasen [8].


Stijging van de actieve voertuigveiligheid door intelligente stuuringrepen Figuur a

Bij voertuigen met Audi dynamic steering stabiliseert het elektronisch stabiliteits-programma (ESP) het voertuig in kritische situaties niet enkel door het subtiel afremmen van verschillende wielen, maar veel meer door met actieve en bijna niet voelbare stuurcorrecties in te grijpen. Hierdoor ontstaan er twee voordelen: eerst wordt de totale voertuigstabiliteit door gelijktijdige stuur- en remingrepen verbeterd, wat de actieve veiligheid duidelijk verhoogt. Dit telt voorname-

Figuur b

Figuur c

© AUDI AG

© AUDI AG

© AUDI AG


lijk bij hoge rijsnelheden (>100 km/h), omdat hier de stuuringrepen met hun voordeel, nl. in een zeer snele reactietijd hun volle performance kunnen uitspelen. De effectieve remingrepen komen er door de tragere hydraulische drukopbouwtijden later aan te pas. Verder moeten de remdrukken in minder kritische situaties gedeeltelijk of zelfs volledig niet meer worden aangelegd, wat de voertuigstabilisering harmonisch en comfortabel maakt en ook betekent dat er geen voertuigsnelheid teruggenomen moet worden. Door de vermindering van de remingrepen rijdt het voertuig op wegen met lagere wrijving (bijvoorbeeld sneeuw) met de gelijke stabiliteit voelbaar agiler als een voertuig dat enkel door remingrepen gestabiliseerd wordt. Het ESP gebruikt dynamic steering bij het over-

5/2008

en ondersturen als ook bij het remmen op verschillende oppervlaktewrijving het linker- en rechterrijspoor (μ-split). Figuur a toont bovenaan hoe de remingrepen verlopen bij een oversturende voertuig dat bijvoorbeeld een snel uitwijkmanoeuvre op de snelweg ondergaat. Bij het terug sturen op het nieuwe rijvak kan de achterkant van het voertuig door dynamische tegenslag uitbreken. De ervaring toont aan dat de meeste bestuurders te laat of zelf niet tegensturen. Het gevolg zijn sterke remingrepen van het ESP. De onderste helft toont aan dat de remingrepen bij gelijktijdige niet bemerkbare stuuringrepen duidelijk kleiner uitvallen. Het voertuig verkrijgt hierdoor een betere stabiliteit zonder veel aan rijsnelheid te verliezen.

Figuur b toont aan hoe de stuuringrepen bij μ-split de voertuigstabiliteit ondersteunen. Zulke situaties vinden plaats indien men in de winter met één spoor op een strook sneeuw of natte bladeren en met het ander spoor op een droog wegdek remt. Hierdoor begint het voertuig door de ongelijke wrijvingskrachten aan de wielen rond haar verticale as te gieren wat een gevaarlijke richtingsverandering tot gevolg kan hebben. Een niet geoefende bestuurder met een conventioneel voertuig komt met het vereiste tegensturen gedeeltelijk te laat. Het additief stuursysteem detecteert zeer snel deze situatie en stuurt tegen waardoor de bestuurder zich vol op het gebeuren rond hem kan concentreren zonder zich te hoeven in te spannen voor het noodzakelijk tegensturen. Gezien verder de stuuringrepen zeer snel en effectief gebeuren, ontstaat meestal een remwegverkorting. Figuur c toont hoe bij een ondersturend voertuig de zijdelingse wrijvingskracht op het hoogste mogelijke niveau door de extra stuuringrepen gehouden wordt. De meeste niet geoefende bestuurders draaien, op het moment dat het voertuig in de bocht begint over de vooras te glijden, nog meer aan het stuurwiel waardoor de dynamische wrijvingscoëfficient en dus de zijdelingse reactiekracht afneemt. De intelligente stuuringrepen berekenen in dergelijke situaties de nodige stuurcorrecties om het ondersturende gedrag te vermijden en zorgen soms ervoor dat actieve remingrepen vermeden worden.

Volg de koers van je kerntalenten

Alprocor volgt al meer dan 20 jaar een eigen koers. Als enig Belgisch onafhankelijk selectieen coördinatiebureau voor uitsluitend ingenieurs, voeren we tot nu toe onder de radar. Dat zullen we voortaan over een andere boeg gooien. Want het gaat ons voor de wind. Omdat we over een uitgebreid netwerk van partnerkanalen en klanten beschikken. Omdat we specialisten zijn op het gebied van ingenieurs. En omdat we doen wat we zeggen en zeggen wat we doen: open, transparant en eerlijk naar alle betrokken partijen. Uniek voor Alprocor is de Kerntalentenmethode, specifiek ontwikkeld voor en met behulp van meer dan 7.000 ingenieurs. Een accurate manier om je natuurlijke aanleg en persoonlijkheid in kaart te brengen, een uniek instrument om de koers van je carrière te bepalen. Zodat jij niet alleen bij de job past, maar - minstens even belangrijk - de job ook bij jou! Ga met Alprocor in zee. Stuur je cv naar [email protected]. Je gegevens worden uiteraard strikt vertrouwelijk behandeld.

ALPROCOR UW COÖRDINATIEBUREAU VOOR INGENIEURSFUNCTIES Leuvenselaan 93/3 3300 Tienen

T: 016 82 04 82 F: 016 82 04 80

[email protected] www.alprocor.com

Serving the client by serving the engineer, serving the engineer by serving the client.

Erkenningsnummer: VG.1233/B

THE ORIGINAL EXPERTS IN ENGINEERS

Teken jij mee onze toekomst uit ?

Atlas Copco is permanent op zoek naar gedreven mensen met goede ideeën: Wil je het helemaal gaan maken in de technologische ontwikkeling, dan vind je wat je zoekt in onze afdeling Engineering als ontwerp-, berekenings-, test- of procesingenieur. Breng je de theorie graag in de praktijk en ben je geboeid door assemblagetechnieken en logistieke processen, dan kun je je helemaal uitleven in onze afdeling Productie als kwaliteitsingenieur of manufacturing ingenieur. Voel je bovenop je ingenieurstalent ook commercieel bloed door je aders stromen en ben je een geboren onderhandelaar? Dan wacht jou in onze afdeling Aankoop een bruisende carrière als international sourcing engineer. Tot slot zijn er bij Atlas Copco ook boeiende uitdagingen in IT, Logistiek en Finance. Check onze site www.atlascopco.be/jobs voor meer info.

En wat vinden zij het leukste aan hun job? Brecht, procesingenieur: “Ik introduceer nieuwe processen op de montage-lijnen. Op Atlas Copco krijg je vanaf dag één het volle vertrouwen: ik ben hier amper een jaar aan de slag en werd al gevraagd voor de opstart van een nieuwe plant in China. Ik ben er net drie weken geweest en het smaakt absoluut naar meer.” Sofie, projectingenieur: “Ik ben verantwoordelijk voor de ontwikkeling van het compressorelement. Dat is het hart van de compressor. Ik ontwerp dat en test het aan de hand van prototypes. Na twee maanden bij Atlas Copco mocht ik reeds mijn eerste prototype bestellen. En ik hoop volgend jaar ook mijn eerste prototype in productie te krijgen. Dankzij de coaching en de hulp van mijn collega’s leer ik hier enorm veel op korte termijn. En dan boek je natuurlijk ook snel resultaat.”

Michiel, SQA-ingenieur: “SQA staat voor supply quality assurance en dat betekent dat ik binnen een aankoopafdeling insta voor de proces- en productkwaliteit. Daar waar de aankoper zorgt voor alle commerciële aspecten, bekijk ik voor alle aangekochte onderdelen de technische specificaties. Ik doe meer specifiek de global sourcing, alle aankopen buiten Europa, vooral gietijzeren en aluminium componenten afkomstig uit China en India. Die internationale contacten en het reizen zijn zonder meer de doorslaggevende factoren geweest om voor deze functie te kiezen.”

Geïnteresseerd? Neem dan contact op met Pim Vandijck via 03 401 97 02 of e-mail [email protected]

Auto dynamic steering de functie een meer geregelde zou zijn, is het bijna onmogelijk een diversitaire functie hiervoor te ontwikkelen en moet naar een redundant concept met 2 μ-controllers uitgeweken worden. • Als tweede voorbeeld wordt in figuur 10 getoond hoe de correcte omzetting van de gewenste in de effectieve hoek gecontroleerd wordt.

systeemtest integratietest componententest

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

Tandom test

X

FMEA

Rijmanoevercataloog

Het gebruik van het FMEA-systeem en de testdatabank maakt het testproces transparant en verhindert dat eventuele specificaties door testcases niet gedekt zijn. Figuur 13 toont aan dat 65% van de fouten ontdekt zijn, vooraleer in het voertuig is ingestapt, wat een grote kostenbesparing voor het testen betekent. De overgeblevene 35% tonen echter aan de dure wereldwijde testritten door offlinetests en simulatie nog verder gereduceerd moeten worden zodat droom - dat de eerste prototype direct aan de klant verkocht wordt werkelijkheid kan worden.

error Guessing lessons Learned

Het FMEA-systeem (failure mode and effect analysis) wordt methodisch gebruikt om enerzijds de verticale vervolging (functies van topniveau tot component) van de specificatie op te stellen. Deze koppeling resulteert in een functienetwerk zodat op ieder moment transparant is wat een verandering op ieder niveau in het systeem teweeg brengt (change request management). Op het onderste niveau staan de duidelijke specificaties voor de toeleveranciers. Anderzijds staan naast iedere functionele specificatie ook de mogelijke fouten met hun gevolgen. Ook deze fouten worden met elkaar verbonden tot een foutnetwerk, zodat de gevolgen van een componentenfout op het topniveau duidelijk worden. Figuur 12 toont aan de hand van het V-model hoe deze strategie gebruikt maakt van de bekende testsystemen die op hun niveau worden ingezet. Vooral door de hoge automatiseringgraad van de HILtests kunnen zeer snel regressietests doorgevoerd worden en de kosten van dure prototypevoertuigen sterk gereduceerd worden. Toch kunnen de voertuigen door het subjectieve karakter van bijvoorbeeld NVH,- foutinjectietests of regelapplicatie niet helemaal virtueel ontwikkeld worden en blijft de noodzaak aan onderzoeksvoertuigen bestaan. Verder toont tabel 2 aan welke testmethoden op elk niveau gebruikt zijn. Hierdoor ontstaat voor iedere component, integratiestap en het totale systeem een

Het FMEA-systeem laat toe om snel belangrijke tests die bijvoorbeeld het inhouden van het veiligheidscriterium garanderen, hoog te prioriseren. Deze tests zijn bij projectbegin ontwikkeld en verder in het projectverloop verfijnd. De lager geprioriteerde tests zijn tijdens het verdere projectverloop ontwikkeld. Om te weten of iedere specificatie door de tests voldoende gedekt is, werd een eigen databank ontwikkeld. Omwille van de complexiteit van het systeem wordt het resultaat van de output van de databank door reviews met deelname van de ontwerpen testingenieurs besproken zodat eventuele misverstanden uitgesloten worden. Het voldoen aan de specificaties is dan enkel bewezen wanneer alle tests zijn doorgevoerd en de uitkomst ofwel goed ofwel tolereerbaar of niet relevant voor de klant is. Alle testuitkomsten die voor de veiligheid verantwoordelijk zijn, moeten natuurlijk in orde zijn.

Referentietest

Validatie van het veiligheidconcept

grote testbibliotheek waarbij tegenover iedere specificatie meerdere testcases en ook maatregelen staan.

Functionele tests

Verder zijn er ook nog extra maatregelen voor het bussysteem tussen de verschillende componenten ontwikkeld.

Figuur 12: Teststrategie van dynamic steering [8]

Grenswaardeanalyse / equivalentieklassen Klassificierungboom mehtode

Voor de bepaling van het actuatorconcept waren voornamelijk de volgende veiligheidseisen bepalend: • In het geval van reversibele fouten moet de elektromotor snel genoeg de foutieve hoek gecontroleerd kunnen terugnemen. Samen met de functionele eisen kan de motorkarakteristiek vastgelegd worden. • De aansturing van het blokkeermechanisme moet zo gerealiseerd zijn, dat enkel door een actieve aansturing een additiehoek toegelaten wordt en moet door eenvoudige algoritmen gecontroleerd kunnen worden. • De motor moet bij een irreversibele fout door middel van een kortsluiting van de 3 fasen binnen een bepaalde tijd geremd kunnen worden, zodat de blauwe oppervlakte in figuur 11 het veiligheidscriterium niet overschrijdt. • Het meetprincipe van de rotorsensor moet signaaldrift uitsluiten en de positie moet door eenvoudige algoritmen gemeten en ook weer gecontroleerd kunnen worden.

X

X

Tabel 2: De gebruikte testmethoden [9]


| 65


Figuur 13: Verdeling van de ontdekte fouten.

Besluit Het systeem Audi dynamic steering is niet enkel één van de grootste innovatie in de nieuwe Audi A4, maar ook een modelvoorbeeld hoe complexe mechatronische en veiligheidskritische systemen vandaag de dag in de automobiel sector ontwikkeld worden. De tekst beschrijft niet enkel het ontwerp maar ook de realisatie van de functies en het veiligheidsconcept naar de nieuwste automobielnormen. Uitgangspunt zijn de functionele eisen uit het zicht van de bestuurder en de risicoanalyse hiervan. Daarna zijn deze eisen op de verschillende componenten verdeeld zodat die aan die functionele specificaties en aan het noodzakelijke veiligheidscriterium en de -integriteit voldoen. De concrete omzetting is aan de hand van een deelsysteem gedetailleerd aangetoond. Om in staat te zijn het bewijs te leveren voor de vervulling van alle functionele en veiligheidseisen, wordt afsluitend aangetoond hoe de omvangrijke teststrategie conceptueel opgebouwd en omgezet is. Voornamelijk het ontwikkelingsproces met haar systematische verticale en horizontale koppeling van de functionele en veiligheidsspecificaties zorgen ervoor dat de verantwoordelijke ingenieurs gestructureerd en „just in time“ het product voor serieproductie kunnen vrijgeven.

Referenties [1] Reinelt, W.; Klier, W.; Reimann G.: Systeemsicherheit des Active Front Steering. Automobiltechnik (1/2005), S. 36-43. [2] Schuller, J.; Lannoije, M.; Sagefka, M.; Dick, W.; Schwarz, R.: Achieving Functional Safety of Audi Dynamic Steering using a Structured Development Process. 4th IFAC Symposium on Mechatronic Systeems, Heidelberg Sept. 12-14, 2006. [3] ISO: IEC61508 - Functional Safety of E/E/PE safety related systeems. Genève, 1995. [4] Schwarz, J.: Risicoanalyse – Verfahrensbeschreibung. FAKRA-Entwurf, Frankfurt, 2005. [5] Neukum, A.; Krüger, H.-P.: Fahrerreaktion bei Lenksysteemstörungen – Untersuchungs-methodik und Bewertungskriterien. VDI-Berichte 1791 (2003), S. 297-318. [6] VDA-Arbeitskreis 3.1.3: Sicherheitsstandard Überlagerungslenkungen (Entwurf). VDA, 2006. [7] van Zanten, A.: Fahrdynamikregelseminar. Bosch, 2004. [8] Lannoije, M; Schuller,J ; Meys, M.; Dick. W; Schwarz, R: Entwurf und Realisierung des Funktions- und Sicherheitskonzepts der Audi Dynamiklenkung. Haus der Technik, Elektronik im Kraftfahrzeug 2007, Dresden, Juni 2007 [9] Schöpfel, A;Stingl, H; Schwarz, R;Dick, W;Biesalski, A: Audi drive select, Der neue Audi A4, ATZ, MTZ,September 2007


5/2008

De auteurs Marnix LANNOIJE behaalde zijn diploma burgerlijk werktuigkundig elektrotechnisch ingenieur in de mechatronica in 1999 aan de K.U.Leuven. Daarna ontwikkelde hij in de Duitse voertuigindustrie optische vezeltoepassingen voor Siemens en tyco Elektronics. Sinds 2003 werkte hij bij Audi aan de mechatronica van dynamic steering voor de nieuwe A4 (B8) in Ingolstadt. Daarna werd hij hoofdprojectverantwoordelijke van dynamic steering voor de toekomstige voertuigmodellen. Vanaf april 2008 is hij de ontwikkelingsleider bij Flanders’ DRIVE. E-mail: marnix.lannoije@flandersdrive.be Flanders ‘DRIVE’ zoekt nog bijkomende collega’s. Wolfgang DICK heeft na zijn opleiding bij de Firma Liebherr Fahrzeugtechnik machinebouw aan de Fachhochschule in Ulm gestudeerd. Daarna leidde hij verschillende projecten in de chassisontwikkeling bij Audi. In 2001 werd hij verantwoordelijk voor de voor- en serieontwikkeling van Audi dynamic steering. E-mail: [email protected] Jürgen SCHULLER studeerde machinebouw aan de universiteiten University of Wisconsin-Madison (1988) en Stuttgart (1989) en doctoreerde aan der RWTH in Aken. Vanaf 2003 is hij verantwoordelijk voor de functionele veiligheid van geregelde chassistoepassingen bij Audi. E-mail: [email protected] Michael SAGEFKA studeerde machinebouw in de voertuigtechniek (1997) aan de RWTH in Aken. Daarna doctoreerde hij aan het Instituut Kraftfahrwesen te Aken. Vanaf 2002 was hij medewerker in de chassisontwikkeling bij AUDI en projectverantwoordelijke voor de stabiliserende functies bij Audi dynamic steering. E-mail: [email protected] Ralf SCHWARZ studeerde elektrotechniek (1994) en doctoreerde op het gebied van elektromechanische remsystemen aan de technische universiteit in Darmstadt in samenwerking met Continental Teves, waar hij ook als medewerker op gebied van nieuwe ABS/-ESP-toepassingen begon. Sind 2004 is hij verantwoordelijk voor de nieuwe geregelde chassistoepassingen bij Audi zoals Audi dynamic steering, geregelde demper- en quattrotoepassingen, individualiseering en Audi chassis management. E-mail: [email protected] Martin MEYS studeerde machinebouw aan de technische universiteit München (2001). Daarna begon hij als ontwikkelingsingenieur in de afdeling Automotive Testing Systeems bij IABG mbH en vanaf 2005 is hij de testmanager van Audi dynamic steering. E-mail: [email protected]

■

MARKETING MONTHLY

Wint u graag van of met collega’s?

Ir. Jan Lagast legt al meer dan 15 jaar de verbinding tussen technologie en marketing. Hij is oprichter en Managing Partner van Forte, een van de meest toonaangevende bedrijven op vlak van industriële marketing in België. Speciaal voor het Ingenieursblad brengt hij elke maand een column over industriële marketing. www.forte.eu

In hun boek “Grootmeester in beslissen[1]” adviseren Marc Buelens en Herman Van den Broeck “vraag zo snel mogelijk second opinions, want je ego is niet je beste vriend”. Een goede beslissing nemen vereist inderdaad de betrokkenheid van collega’s in de besluitvorming. Naar andere standpunten luisteren is echter niet altijd evident, zeker niet in een gedreven marketing- en salesomgeving. Toch is het noodzakelijk om tijdens vergaderingen met commerciële teams een breed spectrum van standpunten aan bod te laten komen, als je echt doorbraken wenst te realiseren. Een van de technieken die reeds lang furore maakt is de brainstorm. Die techniek is ondertussen slachtoffer van zijn eigen succes en staat al te vaak synoniem voor een remmen-los vergadering. Fout. Een goede brainstorm lukt pas met een strakke voorzitter die toeziet op de goede gang van zaken en die de creativiteit gaande houdt. Die voorzitter moet onder andere zorgen dat geen enkel idee – hoe gek ook – wordt afgeblokt door een dominante deelnemer of een negatieve criticaster. Pas als iedereen zich vrij voelt om zich te uiten en elk idee als valabel wordt neergeschreven, kan de juiste creatieve flow ontstaan die het top-idee in de verzamelde hersenen naar boven haalt. Een andere techniek om de besluitvorming te ondersteunen wordt ons aangereikt door Edward de Bono[2], neurochirurg en bedenker van de “Six Thinking Hats”. De Bono stelt de klassieke juridische jij-tegen-mij discussies aan de kaak en is daarmee een voorstander avant la lettre van bemiddeling. Laten we niet tegen elkaar ons eigen idee verdedigen, zo stelt hij, maar samen op zoek gaan naar het goede en het slechte in een bepaald voorstel. Met het reorganisatieproject KVIV-morgen mochten we zelf aan den lijve ondervinden hoe verrijkend en constructief het is om een hele zaal slimme koppen een kwartier lang positief te laten meedenken over een bepaald voorstel, om het vervolgens samen de grond in te boren. En om ten slotte vanuit die destructieve positie te zoeken naar constructieve voorstellen en verzachtende omstandigheden. Het eindresultaat was telkens een volledig inzicht in voor- en nadelen, compleet met oplossingen om het voorstel toch bruikbaar te maken. Met dergelijke methode kan je snel samen met collega’s topresultaten bereiken. Zo win je allen samen, en niet alleen van elkaar. [1] Grootmeester in Beslissen, Marc Buelens, Herman Van den Broeck, ISBN13: 978-90-774-3207-5, Lannoo

■

[2] Six Thinking Hats, Edward de Bono, ISBN: 0-316-17831-4, Little, Brown and Company

KDR Search In

Executive search voor de ingenieur! Huidige functies zijn: • Projectdirecteur bouw, regio Rotterdam (ir bb, 15 j. ervaring, N-E-F) • Projectleider bouw, regio Antwerpen (ir bb, min 5 j. ervaring) • Calculator bouw, regio Brussel (ir bb, min 5 j. ervaring) • PPS-manager bouw, regio Brussel (ir bb, 40-55j) • Ingenieur E-M, ervaring technische installaties (ir EW, M) • Floating manager, ervaring onderhoud schepen, kantoor Brussel

• Projectontwikkelaar, regio Antwerpen.(min 5 jaar ervaring) • Civil engineer, chemische sector, kantoor Brussel (ir bb, min.5j stabiliteit) • E/I engineer, chemische sector, kantoor Brussel (ir EE, min 5 j ervaring) • Projectleider bouw, regio Brugge (ir bb, min 5j ervaring) • Branche manager, mechanical constructor, regio Antwerpen

Uilendreef 35 • 2980 Zoersel • tel: 03/385 07 55 • 0473/94 00 24 • [email protected]


| 67

IR AANBOD 08004 Bio-ir scheikunde, promotie 2005. Zoekt nieuwe uitdaging als project of proces ingenieur in de scheikundige, farmaceutische of voedings-industrie. Reeds 1 jaar ervaring als project-ingenieur in de voedings- en metallurgische industrie. Contact: 0485 33 66 19. 08003 Ir Scheikunde, UG 1982. Mag ik me even kort voorstellen. Ik ben actueel tewerkgesteld bij de Vlaamse Overheid als adviseur met een contract van bepaalde duur. In contractueel verband (het einde van het contract is voorzien

op 21 juni 2008) ga ik nu naar de bedrijven toe en licht deze dan door d.m.v. een grondige analyse van de bedrijfsprocessen. Na deze heldere analyse en verwerking van de gegevens volgt een follow-up gesprek met richtlijnen en een actieplan voor het bedrijf in kwestie. Als achtergrond heb ik een scheikundige opleiding aan de UG, ben bovendien verscheidene jaren succesvol in een B2B verkoopsomgeving geweest in o.a. Scandinavië, Frankrijk, Duitsland,.... Als ik in mijn CV “Rohm and Haas“, een Fortune 500 bedrijf, als referentie mag aandui-

U bent ir. en op zoek naar een (nieuwe) baan? U bent werkgever en op zoek naar een ir.? U vindt meer mogelijkheden op www.kviv.be/jobdienst Informatie: K VIV-Jobdienst, Desguinlei 214, 2018 Antwerpen, Tel.: 03 260 08 40, fax: 03 216 06 89 e-mail: david.de [email protected]

den, dan begrijpt u zeker dat het beheersen van zowel het technische luik als het commerciële luik een noodzaak was om onder zeer kritische omstandigheden succesvol zaken te doen. Ben nadien via sales naar het algemeen management doorgegroeid. De doelstelling is binnen een internationaal kader de verkoopsactiviteit van een bedrijf verder te zetten of op te starten OF het dagdagelijkse beleid waar te nemen van een onderneming. Graag zou ik in een persoonlijk onderhoud mijn professionele ambities wensen toe te lichten. Contact na 19.00 uur:+32 9 375 23 66. 08002 Project Manager: dynamische, communicatieve en meertalige doorzetter wenst zijn carriere verder uit te bouwen als project/program manager of consultant. 10 jaar ervaring in telecom en IT projecten. ■

Lmbbs

Cfo!kjk!ffo!johfojfvs! nfu!ffo!xbsn!ibsu wpps!nbslfujoh!fo! dpnnvojdbujf@

!

wpps!ef!tqspoh@

Ebo!jt!ifu!ujke!pn!ffot!wfsefs!uf!ljklfo!ebo! ebu!fof!ufdiojtdif!qspkfdu!jo!o!cfesjkg! fo!ef!tqspoh!uf!nblfo!obbs!ffo!wbo!po{f! bgxjttfmfoef!kpct; ✑! Joevtusjmf!ufltutdisjkwfs fo!qspkfdunbobhfs!)n0w*; xfctjuft-!cspdivsft-!kbbswfstmbhfo-!ujke. tdisjgufoÊ!tusblt!{jko!ifu!kpvx!qbsfmukft

Tqsjoh!ov!nfuffo!obbs!ÕkpctÖ!pq!xxx/gpsuf/fv! fo!epf!npshfo!xbu!kf!bmujke!bm!ibe!xjmmfo!epfo"


5/2008

linknv.be FORTE_2984

✑! Bewjtfvs!joevtusjmf!nbslfujoh!)n0w*; dpnnvojdbujfqmboofo!pqtufmmfo!fo cfesjkwfo!hjetfo!obbs!cfufsf! wfslppqsftvmubufo!xpseu!kpvx!ejoh

K VIV-Salarisenquête 2008

www.kviv.be/salaris2008 (*) of op papier bij dit Ingenieursblad

(*) Neem je deel via www.kviv.be/salaris2008, dan maak je kans op een leuke beloning: - 8 x 1 exemplaar ‘111 Instrumenten voor Kwaliteitsverbetering’ - 10 x 2 filmtickets - 10 x 1 fles wijn De anonimiteit van je antwoorden blijft gewaarborgd!

K VIV-DIRECT

Deze rubriek bevat het verenigingsnieuws van de K VIV. Voor de activiteiten van het Technologisch Instituut verwijzen we naar www.ti.kviv.be en de aparte informatie in Het Ingenieursblad. KOPIJ VOOR DE ACTIVITEITEN Deze informatie dient per e-mail bezorgd te worden aan de contactpersoon van de betrokken geleding op het K VIV-secretariaat. Het productieschema vindt u op www.kviv.be/Publicaties/KDJaarsch.html, de richtlijnen met betrekking tot lengte van de tekst enz. op www.kviv.be/Publicaties/KDRichtlijnen.html. • K VIV Loopbaan en Maatschappij: Ann Van Eycken, tel.: 03-260 08 51, e-mail: [email protected] • Gewestelijke Afdelingen, Jongeren, Senioren, Personalia: Marleen Anckaert, tel.: 03-260 08 55, e-mail: [email protected] - [email protected] • Schoolverenigingen: Christine Beckers, tel.: 03-260 08 50, e-mail: [email protected] INFORMATIE OVER DE GELEDINGEN Voor meer inlichtingen over de diverse geledingen en deelgroepen, de samenstelling van hun besturen en uitgebreidere informatie over hun activiteiten verwijzen we naar de individuele subsites. Die zijn allen bereikbaar via de K VIV-homepage, www.kviv.be. Ze staan ook vermeld onder de hoofdingen van de geledingen in deze rubriek.

J aarlijkse Algemene Vergadering De JAV wordt dit jaar georganiseerd door de gewestelijke afdeling OostVlaanderen en vindt plaats op donderdag 29 mei 2008 vanaf 18 uur in het nieuwe hoofdgebouw van Eandis cvba , Brusselsesteenweg 199 te 9090 Melle. Eandis is een onafhankelijk dienstverlenend bedrijf dat werkt voor de Vlaamse gemengde distributienetbeheerders Gaselwest, IGAO, IMEA, Imewo, Intergem, Iveka, Iverlek en Sibelgas. Eandis staat voor Elektriciteit, Aardgas, Netten en Distributie. Eandis is actief in 239 gemeenten. Eandis vervult een unieke rol in het energielandschap: neutraal ten opzichte van alle energieverkopers, zijn zij de belangrijkste exploitatiemaatschappij voor distributienetbeheer in Vlaanderen.

Programma: - 18.00 uur – 18.30 uur: ontvangst, registratie, broodjes en koffie - 18.30 uur – 19.15 uur: huldiging van de jubilarissen (50 jaar ononderbroken lid) - 19.20 uur – 19.40 uur: verwelkoming en voorstelling Eandis door Luc De Bruycker, Directeur Generaal - 19.40 uur – 21.30 uur: statutaire ledenvergadering • Jaarverslag door de algemeen voorzitter • Verkiezing van zeven bestuurders (voorstellen van de kandidaten) • Financieel verslag door de algemeen penningmeester • Verslag toezichters op de rekeningen • Rondvraag • K VIV Morgen • Bekendmaking uitslag verkiezingen • Slotwoord door de algemeen voorzitter Aansluitend receptie aangeboden door Eandis.

Tijdens de statutaire ledenvergadering organiseert K VIV Oost-Vlaanderen voor de partners een bezoek aan de serres van het K.T.A. Tuinbouwschool te Melle. Tijdens deze JAV moeten 7 nieuwe bestuurders worden verkozen ter vervanging van Johan Goossens, Patrick Joos, Geert Monserez, Marc Ryckeboer, Patrick Timmerman, Ben Vanden Berghen en Stefaan Willequet. Voor de kandidaten verwijzen we naar de website.

Volmachten Art. 21 van de statuten en art. 39 van het huishoudelijk reglement regelen het stemmen bij volmacht als volgt : - elk aanwezig lid kan bij volmacht stemmen voor één ander nietaanwezig lid - daartoe moet ten laatste twee werkdagen voor de algemene vergadering, dus uiterlijk op dinsdag 27 mei 2008 , een volmacht op het algemeen secretariaat toekomen - de volmacht moet in de reglementaire vorm zijn (zie antwoordformulier) en ondertekend worden door de lastgever en de lasthebber. Een volmachtformulier kunt u downloaden op de website. Deelname is gratis. Gelieve wel aan te ■ melden via de website.

K VIV-DIRECT

A ctief JONGEREN www.kvivjongeren.be rkn. 390-0568404-39

Muurklimmen De ervaren initiator Walter Sanders is lid van de Bergsportvereniging KleinBarbant, en zal ons dus ongetwijfeld met veel enthousiasme begeleiden gedurende onze tocht naar de top. Het worden twee zware uren van vallen en opstaan! Spiderman kan het zonder touwen, maar voor ons zijn klimmateriaal en verzekering inbegrepen. Schrijf snel in, want het aantal plaatsen is beperkt! • Vrijdag 6 juni te Puurs. Aanmelding en bijkomende informatie via http:// www.kvivjongeren.be of [email protected]

Bezoek aan ’t Zwin

Een stadsgids leidt ons binnen in de wondere wereld van de Art Nouveau in Brussel. Wedden dat je Brussel nog nooit op deze manier bekeken hebt? • Zondag 20 juli te Brussel. Aanmelding en bijkomende informatie via http://www.kvivjongeren.be of [email protected] of [email protected]

Sneller dan de wind - zeilwagenrijden

Een natuurgids neemt ons mee voor een 2 uur durende rondleiding in het belangrijkste en mooiste natuurgebied van onze Belgische kust. Daarna zal een (bio)ingenieur ons wat meer vertellen over de verzandingsproblematiek (onder voorbehoud). • Zondag 15 juni te Knokke. Aanmelding en bijkomende informatie via http://www.kvivjongeren.be of [email protected] of [email protected]

Art Nouveau Wandeling Brussel Wist je dat er tussen alle grijze grauwe gebouwen van Brussel ook enkele pareltjes zitten? Kom mee en ontdek het mooie kantje van onze hoofdstad!

Samen met de collega’s van Brabant gaan we de sportieve toer op. Op zondag 10 augustus gaan we nl. strandzeilen in De Panne. Alle details onder de rubriek van K VIV Brabant.

K VIV ANTWERPEN www.kviv.be/Antwerpen rkn.: 001-4294440-35

Storting van de deelnameprijs alleen geldt NIET als aanmelding voor de activiteiten van K VIV Antwerpen. Het is noodzakelijk schriftelijk of telefonisch aan te melden bij Marleen Anckaert, T 03/260 08 40, F 03/216 06 89, e-mail: [email protected]

BMW: Van EfficientDynamics naar CleanEnergy De Europese Commissie en de publieke opinie verhogen de druk

op de autoconstructeurs. Zij moeten het verbruik van de nieuwe auto’s en de daarmee gepaard gaande C02emissies drastisch terugschroeven. Geen gemakkelijke opgave, want de verwende automobilist is niet bereid om een deel van zijn comfort en rijplezier op te geven. Een constructeur zoals BMW staat dus voor de uitdaging, om zijn sportieve imago niet te moeten offeren op het altaar van de ecologie. Luc Haeltermans, Technical Manager BMW Group Belgium Luxembourg, zal ons vertellen hoe BMW deze 2 ogenschijnlijk tegengestelde factoren, toch tracht te verzoenen. Zowel autoliefhebbers als groene jongens zullen dus een interessante avond beleven. • Dinsdag 27 mei om 20.00 uur, BMW Concessie Jorssen Aartselaar, Antwerpsesteenweg 126, 2630 Aartselaar. Deelnameprijs: 3 EUR/persoon voor leden en gezin, 7 EUR/nietlid. Meer info en aanmelding via de website.

Fietsnamiddag en bezoek fort Voor onze jaarlijkse zomerse fietsnamiddag kiezen we dit jaar de ‘Brialmontroute’. Deze route gunt de fietser een blik in de 19e-eeuwse verdedigingsgordel rond Antwerpen. We fietsen langs de forten van Edegem, Mortsel, Wilrijk en Borsbeek, waarvan we er ook één bezoeken. Dit zijn nu groene oases, ideaal voor passieve en actieve recreatie. Verder passeren we ook langs het openluchtmuseum voor de beeldhouwkunst, langs kastelen, parken en architectuurwijk Zurenborg. Uiteraard stappen we, op onze tocht (40 km), onderweg af om even bij te komen op een sfeervol terras en voor een bezoek aan een fort. • Zondag 15 juni omstreeks 13.00 uur. De exacte vertrekplaats wordt vermeld in bevestigingsbrief/mail. Deelnameprijs: 5 EUR/persoon voor

5/2008 HIB

| 71

K VIV-DIRECT

leden en gezin, 7 EUR/niet-lid. Aanmelding via de website.

Ochtend in de stad Wie ’s nachts door de stad fietst, krijgt een heel ander beeld dan overdag. Banale plekken blijken een eigen leven te leiden, terwijl de drukste wijken uitgestorven schijnen. Allerlei mensen (bakker, …) en diensten (radio, …) zorgen ervoor dat wij op beide oren kunnen slapen en ’s anderendaags gewoon de draad weer kunnen opnemen. We vertrekken om vier uur ’s ochtends en gaan, tesamen met een gids, op zoek naar de mechanismen die de stad ook tijdens de nacht draaiend houden. We zien de zon opgaan. De stad begint te leven. Het stadsbezoek duurt tot acht uur. Met een lekker ontbijt ronden we de nacht af. Het is dan een uur of negen en de dag kan echt beginnen. Max. 15 deelnemers. • Vrijdag 4 juli van 4.00 uur (’s morgens) tot 9.00 uur, Permeke, De Coninckplein te Antwerpen. Deelnameprijs: 20 EUR/pers (leden en familie) of 25 EUR/niet-lid. Eventueel kan er een fiets gehuurd worden (tarief: Ca 10 EUR/fiets). Graag vermelden bij inschrijving. Info: Wim De Peuter ([email protected])

K VIV BRABANT www.kviv.be/Brabant rkn.: 001-2169302-70

Leuven – Mechelen langs vaart en Dijle Deze vlakke fietstocht voert ons van Leuven via de ooievaars van Planckendael over Mechelen tot aan het Zennegat. Dit is het eindpunt van de vaart en de samenvloeiing van Zenne en Dijle. Hier rusten we even uit voor een pick-nick. Vervolgens fietsen we langs de Dijle, waar uit het niets de indrukwekkende Mechelse jachthaven opduikt. Langs het Dijlepad, fietsen we op de Dijle door Mechelen, genietend van een mooi staaltje stadsvernieuwing. En zoals Mechelen plots opdook, verdwijnt het weer om te genieten van de groene meanderende Dijle tot in Leuven. Gezien de afstand, 75 km, is enige conditie vereist.

72 | HIB 5/2008

• Zondag 29 juni om 10.30 uur aan de vaartkom in Leuven. Deelname: 2,50 EUR/lid en 5 EUR/niet-lid. Aanmelden via de website. Inlichtingen bij Karel Beuckelaers 0475 31 58 43.

Sneller dan de wind - zeilwagenrijden i.s.m. Jongeren

Strandzeilen is onbetwist de snelste zeilsport. Zelfs met de leswagens kan je veilig aan 50 tot 60 km/uur geruisloos over het strand zoeven. De start is moeizaam, een duwtje van je vriend(in) is welkom. Langzaam trekt de wind de wagen op gang, snel, steeds sneller gaat het, sneller dan de wind. Naast het spelen met de wind is de strandkeuze heel belangrijk. Opletten voor plassen en zacht zand! Er wordt geoefend op een afgebakend parkoers onder leiding van een gediplomeerde lesgever. Een unieke ervaring die je niet mag missen. Maximum 16 deelnemers. De piloten moeten minstens 14 jaar oud zijn. Er zijn omkleed- en doucheruimtes aanwezig. De niet zeilwagenrijders kunnen genieten van een (niet-georganiseerde) wandeling op het strand of in het natuurreservaat de Westhoek, die bij ongunstige weersomstandigheden tevens als alternatief dient. Zoals bij elke natuursport zijn we immers afhankelijk van de juiste weersomstandigheden (windkracht). • Zondag 10 augustus, verzamelen om 13.45 uur en zeilwagenrijden van 14.00 tot 17.00 uur, Zeilwagencentrum, LAZEF, Dynastielaan 18bis, 8660 De Panne. Deelnamebijdrage: 20 EUR/persoon (x) leden en partner (of gezinsleden); 25 EUR/niet-lid (y). Aanmelden via de website.

bouwd uit een constructie van 9 bollen die met elkaar verbonden zijn door 20 buizen. Het Atomium werd tussen 2004-2006 volledig gerenoveerd en schittert nu weer aan het Brusselse firmament. Met de tentoonstelling ‘Tussen droom en werkelijkheid’ viert Expo 58 zijn vijftigste verjaardag. De eerst naoorlogse wereldtentoonstelling was een groots opgezet gebeuren, dat niet alleen de kenteringen van zijn tijd in scène zette maar tegelijkertijd ook de aankondiging was van de Golden Sixties. De tentoonstelling vertaalt de magie van dit evenement. U kan samen met K VIV–Brabant en VIrBr en o.l.v. Korei gidsenorganisatie de site op de Heyzel bezoeken en terugblikken op de grootsheid van Expo 58 in Brussel. We bezoeken Atomium en tentoonstelling ‘Tussen droom en werkelijkheid’ en maken een korte wandeling langs de plaatsen waar het in 1958 allemaal gebeurde. Nadien, vanaf 18.00 uur, kunnen diegenen die dat wensen, bij een verzorgd en compleet avondmaal in een restaurant in de buurt, nog wat nakaarten. • Zaterdag 6 september om 14.30 uur wordt u bij de ingang van het Atomium verwacht. Meer info, deelnamekost en aanmeldingsmodaliteiten kan U op de website van K VIVBrabant of VIrBr terugvinden en/of bij ir. Fred Ceusters, tel.: 016 22 01 63, GSM 0478 88 01 96 (fred.ceusters@ skynet.be).

Renier Natuursteen - Van droom naar werkelijkheid

Atomium – Het Geluk Van Brussel. Van 1958 naar 2008. i.s.m. V.Ir.Br.

Het Atomium, het symbolische bouwwerk waar de Belgen zo gehecht aan zijn, maakt deel van ons collectief geheugen. Het bouwwerk, 100 meter hoog, is een uiting van durf en creativiteit. Ingenieur André Waterkeyn wilde met dit ontwerp de geest van de moderniteit vatten door de ruimtelijke structuur van ijzer weer te geven, 165 miljard keer uitvergroot en opge-

Renier verwerkt een uitgebreid gamma van natuursteen, gaande van de meest gekende kalkstenen over de meer decoratieve marmers tot de technisch beste granieten. Het bedrijf is een moderne onderneming met computergestuurde machines. Ruwe blokken natuursteen worden omgevormd in uw blauwe

K VIV-DIRECT

dorpel, in uw granieten gevelbekleding of in uw marmeren badkamer. Enkele realisaties: Zürich Assurances (Brussel), Origo (Aartselaar), de Koninklijke Militaire School (Brussel) en de Graaf de Ferraris (Brussel). Tijdens dit bedrijfsbezoek zal je een ruwe blok zien omgetoverd worden tot een prachtig decoratief materiaal. Afgerond wordt met vraagstelling bij een natje en een droogje. • Vrijdag 17 oktober om 14.00 uur, Renier Natuursteen, Nijverheidslaan 1 (C110), 3200 Aarschot. Gratis voor leden. Aanmelden via http://www.vik.be/vik_ WEB/Activiteiten/BBLVN11008.asp. Inlichtingen bij Bart Van Orshoven 0474 95 33 29.

K VIV LIMBURG www.kviv.be/Limburg rkn.: 452-0032601-23

Wedstrijd Meiboom 2008 De beste bouwteams actief in overheidsopdrachten: scholen, kerken, openbare gebouwen in Limburg worden in de bloemetjes gezet. Wij nodigen daarom onze collega ingenieurs werkzaam in bouwteams in Limburg uit voor de prijsuitreiking van de meiboom 2008. Deze wedstrijd: het “beste bouwteam” zorgt voor een zeer grote uitstraling via de pers en vakbladen in en buiten Limburg. Alle nodige informatie is te vinden op de website van: www.bestebouwteam.be . • Vrijdag 30 mei om 19.30 uur, Tiendschuur, Abdijsite Herkenrode, Herkenrodeabdij 4, 3511 Hasselt – Kuringen. Voor K VIV leden en partner gratis. Inschrijven via onze website.

Gastronomisch etentje in Genk Het restaurant “Het Klooster” is gelegen in een voormalig mannenklooster nabij de site van Waterschei-Genk. Deze omgeving hebben we uitgezocht voor ons gastronomisch etentje. Het is een ideale plaats, om ideeën uit te wisselen en terug te kijken op het afgelopen voorjaar 2008 en voorstellen aan te brengen voor het toekomstig programma! Aarzel niet om in te schrijven en nader kennis te maken met een aan-

tal collega’s en het bestuur van K VIV Limburg!! • Zaterdag 14 juni om 19.30 uur, Restaurant “Het Klooster” Onderwijslaan, 6 te 3600 Genk. Deelnameprijs: voor K VIV leden en partner: 50 EUR/persoon, 65 EUR/niet-lid. Aanmelden, routebeschijving en verder info via de website.

Familie-wandeling in het Nationaal Park de Hoge Kempen Het Nationaal Park is het grootste aaneengesloten natuurgebied van Vlaanderen en is uitgerust met aangename fietsen wandelwegen. Onder leiding van een ‘Ranger’ zullen we vanuit de poort Pietersheim een wandeling maken van ongeveer 2 uur. Er zijn op meerdere plaatsen aftakkingsmogelijkheden om het parcours in te korten of te verlengen en er is zelfs een korte wandeling voorzien in het kasteelpark met zijn loofbossen , dreven en boomgaarden. Als afsluiter komen we samen in de cafetaria van de kinderboerderij, waar we nog kunnen nagenieten met een drankje en de kinderen hun hartje kunnen ophalen op de kinderboerderij en in de speeltuin. Nadien (optioneel) is er mogelijkheid om tegen democratische prijzen samen te genieten van een hapje... Verdere info over dit Nationaal Park in is te vinden op www.nationaalpark.be • Zondag 29 juni, verzamelen vanaf 14.30 uur. Wandeling start om 15.00 uur. Toegangspoort Pietersheim, Neerharenweg 12 te 3620 Lanaken. Samenkomst: infomuur aan de parking kinderboerderij. Gratis voor K VIV gezinnen. (voor het eerste deel van het programma). Aanmelden, routebeschijving en verdere details via de website.

K VIV & AIG OOST-VLAANDEREN e-mail: [email protected] www.kviv.be/Oost-Vlaanderen rkn. K VIV Oost-Vlaanderen: 447-0063091-63 rkn. AIG Oost-Vlaanderen: 000-1709173-33

Bezoek aan Imperial Meat Products Opgericht in 1950 kende Imperial Meat Products een gestage groei in

België en de ons omringende landen. Naast een volledig productassortiment – salami, rauwe en gekookte hammen, gevogelteproducten, kookworsten & patés – is de groep eveneens gekend voor zijn vakmanschap en traditie. Imperial Meat Products beschikt over een grote productie knowhow en de charcuterieproducten worden er volgens de modernste technologieën geproduceerd. Ontmoet kennis en nieuwtjes uit de vleesverwerkende industrie! • Woensdag 11 juni om 14.00 uur, Imperial Meat Products, Grote Baan 200 te 9920 Lovendegem. De deelname is gratis maar is gelimiteerd tot 25 deelnemers. Er zijn enkele plaatsen gereserveerd voor K VIV leden die minder dan 10 jaar zijn afgestudeerd. Aanmelden via de website of e-mail.

Voordracht en bezoek SintBaafskathedraal Nieuwe datum en verdere details volgen op onze website.

De Universiteitsbibliotheek Gent digitaliseert... voor u Organisatie K VIV Oost Vlaanderen i.s.m. Open Universiteit UGent.

Spreker: Mevr. Inge Van Nieuwerburgh, coördinator van de digitale bibliotheek, UGent. De Universiteitsbibliotheek Gent wil haar collecties beschikbaar maken voor zoveel mogelijk gebruikers. Digitalisering is een dankbare techniek om deze wens waar te maken. Het onderwerp is echter zo uitgebreid dat de deskundige spreker zich moet beperken tot een algemeen, weliswaar ruim, overzicht van de technische middelen die vandaag worden ingezet. Het doel is duidelijk: de informatie beter laten renderen door het in de eerste plaats meer toegankelijk te maken. Dat het “Google book search project” en “het Antifonarium Tsgrooten” niet zullen ontbreken in het betoog is duidelijk maar ook de postkaartencollectie komt aan bod en het gebruik van aangepaste software o.m. het “content management systeem”. • Woensdag 28 mei te 19.00 uur, Auditorium E, Blandijnberg Gent. Toegang gratis. Aanmelden via de website of e-mail.

5/2008 HIB

| 73

K VIV-DIRECT

Bedrijfsbezoek Recticel Recticel produceert onder het motto “A passion for comfort” hoofdzakelijk polyurethaan producten voor zeer uiteenlopende toepassingsdomeinen: automobielsector, isolatie, matrassen en lattenbodems, schuimvullingen voor zitmeubelen alsook een compleet gamma zachte schuimen voor allerhande technische en industriële toepassingen. Recticel is marktleider in de meeste van zijn activiteitsgebieden, heeft een honderdtal vestigingen en is actief in 27 landen. Recticel levert producten onder zeer bekende merknamen zoals: Beka, Lattoflex, Epeda, Swissflex, Bultex, Eurothane, Thermopur, Powerline, ... Recticel haalde een omzet van 1,6 miljard euro in 2007 en wordt gestuurd vanuit België. De vestiging in Wetteren heeft een belangrijke historische waarde bij het ontstaan van de groep en is op vandaag één van de grootste vestigingen van waar uit ook het ‘International Development Center’ opereert. • Donderdag 12 juni om 19.30 u bij Recticel, Damstraat 2, 9230 Wetteren. Deelname is gratis. Info: [email protected] Aanmelden via de website.

Project Gent-Sint-Pieters – Voordrachten en werfbezoek Men kon er niet naast kijken de laatste tijd. De werken rondom het station Gent-Sint-Pieters zijn al een jaar volop aan de gang, met onder meer de spectaculaire sloop van het Postgebouw, de graafwerken voor de nieuwe parking en de infrastructuurwerken van De Lijn. We brengen een panel samen met vertegenwoordiging van alle betrokken partners in het project (de stad Gent, het Vlaams Gewest, de NMBS-Groep, De Lijn en Eurostation), die in uniek overleg met elkaar tot de definitie van het project zijn gekomen dat nu in volle uitvoering is. Volgende sprekers komen aan bod: - Karin Temmerman, Schepen van Stadsontwikkeling, Mobiliteit en Wonen, licht het stedelijk structuurplan. - ir. Reginald Claeys, departementshoofd RUMODO, belicht de historiek van het project. - ir. Paul Martens, General Mana-

74 | HIB 5/2008

ger Patrimonium van B-Holding, situeert Gent-Sint-Pieters in het spoorwegnet. - Dirk Busschaert, directeur van De Lijn, entiteit O.-VL. komt aan bod met het ambitieus toekomstplan “Pegasus” voor Oost-Vlaanderen en met haar algemene beleidsprincipes. - ir. Michiel Callens van het Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap (Agentschap Wegen en Verkeer) situeert de hiërarchie van de wegen in Gent. - ir. Architect Jacques Voncke van Eurostation legt uit hoe al deze ambities en behoeften vertaald worden in de concrete plannen. Tot slot is er de kans tot vragen stellen aan het panel. Alles wordt aan elkaar gepraat door Greet Riebbels, de coördinator Communicatie voor het project. Aansluitend worden we in groepen rondgeleid op de werf met uitleg over de concrete aanpak en de fasering. Om af te sluiten keren we terug naar de zaal waar we nog de kans krijgen tot napraten bij een hapje en een drankje. We hopen dat het goede weer van de partij is maar raden iedereen aan om gepast schoeisel aan te trekken voor het werfbezoek. Zoals u kan merken: een ambitieus avondvullend en uitzonderlijk interessante affiche. Verdere info zie website. • Woensdag 18 juni om 18.45 uur, Bovenzaal van Culturele Kring SintPaulus, Patijntjestraat 27, 9000 Gent. Aanmelden via de web-site en met storting van 5 EUR/persoon op rkn. van AIG O.Vl. De parking aan de Fabiolalaan, voorbij de bouwput wordt die avond gratis ter beschikking gesteld.

Bowling – Zwanenzang Net voor het liedje van de “Zwanen” uitgezongen is op het vlak van student zijn, is het de ideale moment om hen in contact te brengen met het begrip “AIG”. De meesten kennen wel de naam maar weten hoegenaamd niet wat dit precies inhoudt. Dit gebeurt naar jaarlijkse traditie tijdens een avondje bowlen in zaal Xanadu te Wetteren. Aangezien de eventuele toekomst van het AIG deze avond aanwezig zal zijn, is het aan ons als “ancien” om massaal aanwezig te zijn en de laatste

twijfelaars over de streep te trekken. Door ons te mengen met de studenten tijdens het bowlen en de gesprekken tussen pot en pint wordt de ideale sfeer gecreëerd om bovengenoemde te realiseren. • Dinsdag 1 juli in zaal Xanadu, Boekakker 6 te Wetteren. Gelieve persoonlijke gegevens door te sturen naar het secretariaat van AIG. Ter plaatse wordt een bijdrage van 5 EUR/persoon gevraagd om tijdens het bowlen de dorst te lessen. Aanmelden via de website.

Eco Print Center in Lokeren levert snel precisiedrukwerk! Het bezoek dat we in 2006 brachten aan de drukkerij van De Persgroep in Lokeren, was vooral technisch gericht (o.a. met uitgebreide aandacht voor de nieuwe printtechnologie). Deze keer willen we ook aan onze partners en (grote) kinderen uitleggen en tonen hoe de kranten “De Morgen” en “Het Laatste Nieuws” aan een spectaculaire snelheid en met een buitengewone precisie op een milieuvriendelijke wijze gedrukt en klaargemaakt worden voor de verdeling. • Donderdag 3 juli om 21.30 uur, Eco Print Center, Brandstraat 30, 9160 Lokeren. De drukkerij en het distributiecentrum liggen in industriezone 17/3 (afrit 12 op de E17 richting Lokeren - via Oosteindestraat en Wolfsakker naar de eindpunt van de Brandstraat). Deelname is gratis. Meer info en aanmelding via website of e-mail.

In volle vaart de Gentse Feesten in! Ditmaal kozen we voor een avondtocht om de Gentse Feesten te beleven vanop het water! We vertrekken met een kano vanuit de Blaarmeersen richting centrum Gent. Aan een rustig tempo glijden we het justitiepaleis, het Gravensteen en andere bezienswaardigheden voorbij. We varen onder het podium van Polé Polé door, we observeren de drukte en de sfeer vanop het water. Na een romantische terugtocht met fakkels zijn we rond middernacht terug aan de Blaarmeersen. Nadien kan men zich dan (individueel) in het feestgewoel storten. Op deze activiteit wordt zowel jong als oud verwacht.

K VIV-DIRECT

Het risico van een nat pak is zo goed als nihil, sterke stroomversnellingen worden er niet verwacht, maar een sportieve outfit die tegen een stootje kan is zeker welkom, net zoals enige zwemervaring. Zwemvesten en deskundige begeleiding door de Gentse Sportdienst zijn voorzien. Iedereen die geïnteresseerd is in deze alternatieve verkenning van de Gentse Feesten, schrijft zich als de bliksem in, het aantal kano’s is immers beperkt. • Vrijdagavond 25 juli om 18.45 uur, Infobalie strandgebouw (volg pijltjes ‘strand’) van de Blaarmeersen. Deelnamebijdrage: 12 EUR/volwassene, 10 EUR/persoon (- 18 jaar) te storten op rkn. van AIG O.Vl. met vermelding ‘250708’. Een overzicht met praktische inlichtingen wordt ca. 2 weken op voorhand doorgestuurd (graag opgave van e-mailadres). Aanmelden via de website.

Uitschrijving gouden medaille Gustave Magnel Teneinde de nagedachtenis van Gustave Magnel, tijdens zijn loopbaan Professor aan de Universiteit te Gent, te eren, wordt door de Alumnivereniging van de Ingenieurs afgestudeerd aan de Universiteit te Gent (AIG) sedert 1959 periodiek de “Gouden Medaille Gustave Magnel” uitgereikt. Professor Gustave Magnel was stichter en directeur van het “Laboratorium voor Gewapend Beton” nu “Laboratorium Magnel voor Betononderzoek”. De medaille wordt toegekend aan de ontwerper(s) van een uitgevoerd en voltooid bouwwerk dat beschouwd kan worden als een belangrijke en merkwaardige toepassing van gewapend en/of voorgespannen beton. Bij toekenning wordt geen rekening gehouden met de nationaliteit van de ontwerper(s) noch met het land waar het bouwwerk werd uitgevoerd. De AIG deelt mee dat de medaille in het najaar van 2009 voor de elfde maal zal worden uitgereikt, en doet een oproep tot belang-stellenden voor het indienen van kandidaturen. Ze moeten betrekking hebben op een bouwwerk dat voltooid is in de periode 2004-2008 (1/1/200431/12/2008) en kunnen ingediend worden rechtstreeks door de belangstellenden of door derden (particulier, vereniging, openbare instelling, …), die een buitengewoon verdienstelijk

ingenieur wensen te onder-scheiden. De laureaat wordt uitgenodigd om op de uitreikingsplechtigheid de medaille in ontvangst te nemen. Deze heeft in principe te Gent plaats en staat onder de auspiciën van de AIG. Aan de laureaat of laureaten wordt eveneens een diploma uitgereikt dat hen het recht verleent de titel “Laureaat van de Gouden Medaille Gustave Magnel” te voeren. Kandidaturen worden ingewacht, vóór 15 januari 2009, op volgend adres: AIG-Secretariaat, Lange Kruisstraat 29, B-9000 GENT Tel: 09/ 223 79 30 – Fax: 09/ 223 65 78 - e-mail: [email protected] Website: www.firw.ugent.be/aig/ Alle bijkomende inlichtingen, evenals het volledig reglement, kunnen eveneens verkregen worden op bovenstaand adres.

gisch haalbaar? Wat zijn de toekomstige doelstellingen van onze beleidsmensen (visie 2020-2050)? ... We hebben een pannel van specialisten bijeengebracht om u hierover meer duidelijkheid te geven. • Maandag 26 mei om 17.00 uur, Unilin Flooring – Quick-Step, Ooigemstraat, 3 te B-8710 Wielsbeke (schuin links aan het rondpunt met de Expressweg – N382, komende van Waregem). Alle details vindt u op de website van West-Vlaanderen. Maximum aantal inschrijvingen 60 personen. Deelnameprijs: 5 EUR/persoon te storten op de rekening van WestVlaanderen met vermelding “Energetisch bouwen”. Aanmelden via e-mail naar Ir. Arch. Michel Van der Beken: [email protected]

De Persgroep

K VIV WEST-VLAANDEREN www.kviv.be/west-vlaanderen rkn.: 466-5561799-24

Energetisch bouwen Sinds januari 2006 is de “energieprestatie en binnenklimaat” (EPB) regelgeving van kracht. Hiermee wil de Vlaamse overheid ons behoeden voor al te energieverslindende en ongezonde gebouwen, en hiermee een steentje bijdragen tot de vermindering van broeikasgassen. Voortaan moet er voor elk nieuw gebouw waarin gewoond, gewerkt, gewinkeld of gesport wordt een berekening worden gemaakt waarin elementen als isolatie en luchtdichtheid, primair energieverbruik van de verwarmingsinstallatie, de bereiding van het warm tapwater en het zomercomfort zijn opgenomen. Het getal dat men dan bekomt (E-peil), geeft een beeld van de energiezuinigheid van het gebouw. De wettelijke norm is een E-peil van 100, gekoppeld aan de K-peil van 45. Hoe lager het E-peil (en de K-peil) des te beter: hoe lager de energierekening. Beter bouwen dan de norm? Laag energiegebouw (E 60, K 30) – Passiefgebouw (E 30) - .... - Positief energiegebouw. Energiezuinig bouwen verdient men terug en zal met de invoering van de energiecertificaten zelfs op termijn, bij verkoop van Uw vastgoed, ook opbrengen. Hoe ver moet men gaan? Wat is het huidig optimum? Wat is technolo-

Wie op de E17 ter hoogte van Lokeren rijdt, heeft er zeker al een glimp van opgevangen: de mastodont achter de grote glazen gevel is het uithangbord van de nieuwe ecologische drukkerij van de Persgroep Publishing, de uitgever van uw krant en van onder meer De Morgen, Dag Allemaal en de Zone-magazines. Het Eco Print Center is de grootste investering die De Persgroep ooit deed. Aan het project hangt een prijskaartje van 100 miljoen euro. Met de gloednieuwe Eco Print Center schrijft De Persgroep geschiedenis in de grafische wereld door voor het eerst te drukken zonder water. Bij waterloos drukken krijg je immers een veel scherper beeld, een hogere kwaliteit, omdat er geen water meer op het krantenpapier komt. De krant is hierdoor ook properder en het papier blijft maagdelijk met behoud van zijn originele effen structuur. Bovendien verloopt heel het proces milieuvriendelijker: minder afval, minder waterverbruik, minder chemicaliën, ... Sinds 22 januari 2008 wordt ook Het Laatste Nieuws gedrukt in de nieuwe, hypermoderne drukkerij in Lokeren. Het gebouw slaapt bijna nooit: van zondagavond acht uur tot zaterdagochtend vier uur draaien de drukpersen, rijden de robots af en aan met de zware papierrollen en stoppen de vrachtwagens om te laden of te lossen. Een groot deel van het productieproces is geautomatiseerd. De

5/2008 HIB

| 75

K VIV-DIRECT

drukkerij mag gezien worden: het is niet, zoals vroeger, een vieze en vuile omgeving meer. Dit is een propere drukkerij. Het resultaat is een open gebouw dat ’s nachts de drukkerij als een ster laat schitteren. • Dinsdag 10 juni om 20:30 uur, De Persgroep - Ecoprint, Brandstraat, 30 te B-9160 Lokeren. Alle details op de website van West-Vlaanderen. Maximum aantal inschrijvingen 60 personen. Deelnameprijs: 3 EUR/persoon te storten op rekening West-Vlaanderen met vermelding “Ecoprint”. Aanmelden via e-mail naar Ir. Arch. Michel Van der Beken: [email protected]

Gezinsdag in het Meetjesland “in een klein stationneke, ’s morgens in de vroegte...” “... Blanche en zyn peerd ...ze verstaon mekaar mè ne simpele ju-djuk...” Met deze twee liedjes zou je onze volgende editie van de gezinsdag kunnen samenvatten. Ook deze keer verruimen we de grenzen van onze provincie. Meer bepaald zullen we het noord-westen van OostVlaanderen, het Meetjesland, boven de as Maldegem-Eeklo, verkennen. Dit op de zee veroverd gebied met zijn talrijke plassen en kreken is ideaal om tot rust te komen, maar er is meer te bezichtigen dan je vermoedt.

’s Morgens worden we deskundig rondgeleid in het stoomcentrum van Maldegem waar we ons nostalgisch ingenieurshart kunnen ophalen. Een ritje met een trein mag niet ontbreken en een didactisch filmpje completeert ons inzicht in die stalen monsters. ’s Namiddags laten we ons rijden door een ander oud vervoersmiddel, één zonder CO2 uitstoot. Onze rit zal onderbroken worden door 2 verrassingsbezoeken met kleine degustatie en een natuurgidsbeurt. De dag wordt afgesloten rond 18.00 uur. ’s Avonds kunnen we wat nakeuvelen rond een gevulde tafel op een voor de dag passende locatie. Dit avondmaal is uiteraard facultatief. • Zaterdag 28 juni om 9.55 uur, Het Stoomcentrum, Stationsplein 8, 9990 Maldegem. Meer info en aanmelding via de website.

Aanmeldingsformulier Senioren Hoe aanmelden - Ofwel het formulier sturen naar K VIV - Desguinlei 214, 2018 Antwerpen - Ofwel het formulier faxen op 03 216 06 89 - Ofwel een e-mail met onderstaande gegevens sturen naar: [email protected] - Tegelijk bijdragen storten op rkn. 068-2243916-42 t.n.v. K VIV Senioren + vermelding activiteit - Afmeldingen zo snel mogelijk melden op 03 260 08 55

SENIOREN Oldtimermuseum Mahymobiles en Koninklijk museum van Mariemont

Naam en voornaam van de deelnemer(s)

Adres Tel

GSM

Fax

E-mail

■ Automuseum Mahy en museum Mariemont

19/6/2008

……. deelnemer(s) met vertrek Antwerpen (54 EUR/persoon) ……. deelnemer(s) met vertrek uit Gentbrugge (54 EUR/persoon) ■ Kasteel van Loppem en Zeehaven Zeebrugge

15/7/2008

……. deelnemer(s) met vertrek Antwerpen (53 EUR/persoon) ……. deelnemer(s) met vertrek uit Gentbrugge (53 EUR/persoon) ……. deelnemer(s) met eigen vervoer (48 EUR/persoon) ■ Ongewoon Amiens

19/8/2008

……. deelnemer(s) met vertrek Antwerpen (57 EUR/persoon) ……. deelnemer(s) met vertrek uit Gentbrugge (57 EUR/persoon) ……. deelnemer(s) met vertrek uit Kortrijk (57 EUR/persoon) ■ AWW Lier & Wintertuin OLV Waver ……. deelnemer(s) met vertrek Antwerpen (54 EUR/persoon) ……. deelnemer(s) met vertrek uit Gentbrugge (54 EUR/persoon) ……. deelnemer(s) met eigen vervoer (49 EUR/persoon)

76 | HIB 5/2008

18/9/2008

In de voormiddag maken we kennis met een eeuw automobielgeschiedenis. Toen Ghislain Mahy in 1944 een Ford T kocht vermoedde hij nog niet dat dit het eerste stuk was van een verzameling die tegen het jaar 2000 zou uitgroeien tot een duizendtal voertuigen. Deze collectie is uniek in de wereld door zijn verscheidenheid aan voertuigen. De verzameling kreeg eerst meer en meer vorm in het voormalig Wintercircus in Gent. In 1997 kocht de stad Leuze de oude fabrieksgebouwen Ernaelsteen met de bedoeling er een automuseum op te richten. Dit was het startschot van het gemeentelijk museum Mahymobiles met 250 oldtimers uit de wereldgeschiedenis van de automobiel van 1895 tot heden. De zoon Ivan Mahy leidt ons ook persoonlijk rond en laat ons de evolutie zien van de carrosserie en laat ons fier de pronkstukken zien die eens toebehoorden aan wereldfiguren of die een opgemerkte rol speelden in spraakmakende films. Didactische galerijen en afdeling fietsen en motos ontbreken evenmin.

K VIV-DIRECT

Middagmaal in “Brasserie de Mariemont”. In de namiddag is er een geleid bezoek aan het Koninklijk museum van Mariemont waarin de in 1917 door Raoul Warocqué aan de Belgische staat geschonken verzamelingen zijn ondergebracht. Er zijn fresco’s van Pompei en de grootste collectie van Doorniks porselein ter wereld. Het museum is omgeven door een prachtig park van 45ha met het mooiste arboretum van Wallonië. Er is ook een tijdelijke tentoonstelling “Parfums van de Oudheid” die we bij voldoende belangstelling kunnen bezoeken. • Donderdag 19 juni - 7.45 uur: Ingenieurshuis, Desguinlaan 214, Antwerpen - 8.45 uur: Gentbrugge, Land van Rodelaan - 10.00 uur: Mahymobiles, rue Erna 3, 7900 Leuze, Tel. 069 35 45 45 - 11.30 uur: vertrek naar Mariemont - 12.30 uur: rasserie de Mariemont, Chaussée de Mariemont 100, 7140 Morlanwelz, Tel. 064 27 37 63 - 15.00 uur: Geleid bezoek aan het museum en het arboretum, Tel. 064 27 37 84 - 17.00 uur: gelegenheid voor een drink bij mooi weer op het terras of wandeling in het park - 17.30 uur: Terugreis Deelname bedraagt 54 EUR/persoon bus inclusief. Aanmelden via het antwoordformulier te sturen of te faxen naar K VIV. De aanmelding is slechts geldig mits gelijktijdige betaling van de deelnameprijs op rkn. 0682243916-42 van de K VIV Senioren. Contactpersoon voor deze activiteit Lieven Ponet, tel. 011 21 17 74 en GSM 0476-61 27 45 Afmeldingen moeten zo snel mogelijk gemeld worden aan Marleen Anckaert, tel. 03 260 08 45. Verantwoordelijke: Etienne Decoene. Tel. 056 75 58 77 of GSM: 0472 46 45 24.

Kasteel van Loppem en Zeehaven Zeebrugge. In de voormiddag maken wij een rondleiding met gids in het kasteel van Loppem. Het kasteel van Loppem (18591862), een schoolvoorbeeld van profane neogotische architectuur en

interieurdecoratie, ligt in een romantisch park met vijvers en herbergt naast beeldhouwwerken uit de 15e en de 16e eeuw een rijke kunstverzameling met tal van schilderijen uit de 16e en 17e eeuw, aardewerk, porselein, kroonluchters, enz. In de late herfst van 1918 verbleef hier de Koninklijke familie en werd door de “Regering van Loppem” beslist tot de invoering van het algemeen enkelvoudig stemrecht en de vernederlandsing van het onderwijs. In de namiddag brengen wij met de bus onder de deskundige leiding van een gids een rondrit in de haven van Zeebrugge. Deze is vooral een stukgoedhaven met een sterk aanbod van roro (roll-on, roll-off) trafiek (45%) en een stijgend volume containertrafiek (33%). Zij is bij uitstek een verbindingshaven tussen GrootBrittannië en het Europese vasteland. Ongeveer 300 bedrijven bieden er werk aan 11 000 mensen. Wij worden verwacht in het zeestation. Na een uiteenzetting met filmprojectie begint de rondrit Onze route in de zeehaven leidt ons langsheen o.m. de vissers- en jachthaven,de containerhaven, de marinebasis,de aardgasterminal, de roro-terminal en het windmolenpark. • Dinsdag 15 juli - 8.30 uur: vertrek aan het Ingenieurshuis, Desguinlei 214, Antwerpen. - 9.30 uur: vertrek Gentbrugge, Land van Rodelaan. - 10.30 uur: bezoek kasteel van Loppem, Steenbrugse straat 26, tel.: 050 82 22 45. - 12.30 uur: middagmaal in restaurant “ ’t Putje “ ’t Zand 31 Brugge, tel.: 050 33 28 47. - 15.00 uur: rondrit doorheen de haven van Zeebrugge. Vertrek aan het zeestation, Leopold II-dam., tel. 050 54 32 10. - 17.00 uur: terugreis De deelnameprijs bedraagt 53 EUR/ persoon bus inbegrepen. Met eigen vervoer: 48 EUR/pers. Aanmelden via het antwoordformulier te sturen of te faxen naar K VIV. De aanmelding is slechts geldig mits gelijktijdige betaling van de deelnameprijs op rkn. 068-2243916-42 van de K VIV Senioren. Contactpersoon voor deze activiteit Lieven Ponet, tel. 011 21 17 74 en gsm 0476 61 27 45 Afmeldingen moeten zo snel moge-

lijk gemeld worden aan Marleen Anckaert, tel. 03 260 08 45.

Ongewoon Amiens De uitstap “Ongewoon Amiens” voert ons naar de oude hoofdstad van Picardië, nu de hoofdstad van het departement Somme. In de voormiddag maken wij met barken op het water een gecommentarieerde verkenning van de “Hortillonnages”. Dit is een mozaïek van tuinen omgeven door kanalen. Het middagmaal genieten wij in het restaurant “ le Quai “. ‘s Namiddags krijgen wij geleid bezoek aan de Onze-Lieve-Vrouw kathedraal. Dit meesterwerk van de Gotische kunst werd door de Unesco geklasseerd als wereld patrimonium. Nadien volgt een geleide wandeling in de oude wijk Saint-Lieu, die op een prachtige manier gerenoveerd werd. Zij ontstond in de Middeleeuwen en zij kreeg door koning Lodewijk XI de bijnaam “het kleine Venetië van het Noorden”. • Dinsdag 19 augustus Programma - 7.30 uur: Vertrek aan het Ingenieurshuis, Desguinlei 214 Antwerpen - 8.15 uur: Vertrek Gentbrugge, Land van Rodelaan - 8.45 uur: Opstap aan de brandweerkazerne van Kortrijk - 10.45 uur: Onthaal door de gidsbegeleider aan de aanlegsteiger van de “Hortillonnages” - 11.00 uur: Gecommentarieerde verkenning met barken - 12.00 uur: Midagmaal in restaurant “le Quai” - 14.00 uur: Geleid bezoek aan de Onze-Lieve-Vrouw kathedraal - 15.30 uur: Geleid bezoek aan de wijk Saint-Lieu - 17.00 uur: Terugreis Deelnameprijs 57 EUR/persoon, bus inbegrepen. Eigen vervoer niet mogelijk. Aanmelding via het antwoordformulier, te sturen of te faxen naar K VIV of e-mail naar [email protected] Zij is slechts geldig bij gelijktijdige betaling van de deelnameprijs op rkn. 068-2243916-42 van de K VIV-Senioren. Contactpersoon voor deze activiteit Eddie Baeyens. Tel. 03 448 11 72 of GSM 0472 65 29 80. Afmeldingen moeten zo snel mogelijk gemeld worden aan Marleen Anckaert, tel. 03 260 08 45.

5/2008 HIB

| 77

K VIV-DIRECT

Antwerpse Waterwerken – Zuiderproductie & Wintertuin O.L.V. Waver In de voormiddag bezoeken wij de Antwerpse Waterwerken-Zuiderproductie te Lier-Notmeir-Walem. De Zuiderproductie van drinkwater van AWW bedraagt 340.000 m3/ dag verdeeld over de productie-eenheid “Notmeir-Walem één” (120.000 m3/dag) en productie-eenheid “Notmeir-Walem twee” (220.000 m3/dag) op grondgebied van de gemeenten Rumst en Duffel. Vanaf de watervang op het Netekanaal te Lier stroomt het ruwwater via vijf opeenvolgende bekkens naar de twee productie-eenheden waar het wordt gezuiverd. Het hele procédé wordt gevolgd en bijgestuurd vanuit de centrale dispatching in Notmeir waar dag en nacht personeel aanwezig is. Wij worden om 9u30 opgewacht aan het winningspunt te Lier, Waversesteenweg 200-202. Na het vertonen van een informatieve film bezoeken wij met autobus/eigen voertuig de installaties (ongeveer 2,5 uur). Na de rondleiding worden wij vergast op een verfrissing. Het middagmaal is voorzien in restaurant “De Volksvriend” te Sint-Katelijne Waver. In de namiddag bezoeken wij het instituut van de Zusters Ursulinen

te O.L.V. Waver (deelgemeente van Sint-Katelijne Waver). In dit indrukwekkend school- en kloostercomplex, uniek door zijn synthese van uiteenlopende stijlen als neoclasssicisme, neogotiek, neoromaans, empirestijl en art nouveau, bezoeken wij de prachtige Wintertuin in art nouveaustijl maar verder ook o.m. de Alpenzaal (empirestijl), de feestrefter, de Lafontainerefter, de neogotische kerk en het museum (dieren, voorwerpen uit Congo). De Wintertuin fungeerde als ontvangstruimte voor de bezoekers van de honderden inwonende meisjes. Bij het afsluiten van het bezoek drinken wij nog een kopje koffie. • Donderdag 18 september Programma: - 8.00 uur: Gentbrugge, Land van Rodelaan - 9.00 uur: Ingenieurshuis, Desguinlei 214, Antwerpen - 9.30 uur: AWW, Waversesteenweg 200-202, Lier, tel 03/244 06 17 of GSM: 0474 24 76 47 en 0477 44 72 33 - 12.00 uur: Vertrek naar restaurant - 12.30 uur: Restaurant “De Volksvriend” Mechelsesteenweg 157, SintKatelijne Waver, tel 015 55 27 39 - 14.15 uur: Vertrek naar O.L.V. Waver

- 14.30 uur: Wintertuin O.L.V. Waver, Bosstraat 9, O.L.V. Waver – Tel. 015/75 77 28 - 16.30 uur: Koffie - 17.00 uur: Terugreis Deelnemingsprijs: 54 EUR/persoon bus inclusief. Met eigen vervoer: 49 EUR/persoon. Aanmelding via het antwoordformulier, te sturen of te faxen naar K VIV of e-mail naar [email protected] Zij is slechts geldig bij gelijktijdige betaling van de deelnameprijs op rkn. 068-224391642 van de K VIV-Senioren. Contactpersoon: Alfred Goovaerts – Tel. 015 41 30 34 – gsm 0494 25 37 32. Afmeldingen zo snel mogelijk melden aan Marleen Anckaert Tel 03/260 08 45.

V.IR.BR. Atomium – het geluk van Brussel. Van 1958 naar 2008 Samen met de collega’s van K VIV Brabant, bezoeken we het Atomium en de tentoonstelling “Tussen droom en werkelijkheid” op zaterdag 6 september. Alle info onder de rubriek van K VIV Brabant.

Ook nog een oude pasfoto? exclusief voor ingenieurs

Laat uw pasfoto maken op de evenementen van K VIV - TI

De foto wordt gebruikt in de nieuwe ingenieursgids 2008-2009:

“Ingenieurs in Vlaanderen”. • totaal vernieuwde uitgave • met foto’s van ingenieurs • in première op slotevent: “Klimaat schept kansen” december 2008 • gratis voor de K VIV - leden

Via www.kviv.be kan u uw foto downloaden (vanaf 01/06/08).

78 | HIB 5/2008

K VIV-DIRECT

1 FSTPOBMJB Geboorten

Familiebericht

Lidmaatschap

K VIV begroet met vreugde de geboorte van - Arnout, tweede kindje van Pol Hermans, VILv 2002, en Annelies Holvoet, VIFL-KUL 2002, Mechelen, op 1 april - Sverre, eerste kindje van Els Van Parijs, VILv 1993, en Kris De Sagher, Liezele, op 10 april

- Jeroen en Els De Lille-Put, VILv 1981, Heverlee, melden het overlijden van hun vader en schoonvader Edelhart De Lille, op 7 april K VIV biedt haar rouwbeklag aan.

Aanvragen voor gewoon lidmaatschap - Johan Bellemans, b.ir.a. (KULeuven 1992), Brusselsesteenweg 120, 1500 Halle - Philippe Poelaert, b.e.ir. (UGent 2006), Dorsweg 14, 9830 Sint-Martens-Latem ■

Overleden - Jacques Beulcke, b.w.ir. (UGent 1954), geboren te Kortrijk op 22 november 1929, is overleden te Bellegem op 8 april K VIV biedt haar rouwbeklag aan.

K VIV: meer dan ooit ‘energie van en voor ingenieurs’ Met het jaarthema ‘Klimaat schept kansen’ als rode draad en niet te missen de 3 rekruteringsdossiers. Gebruik uw energie efficiënt en adverteer in Het Ingenieursblad!

Neem vandaag nog contact op met Bie Van Cleuvenbergen +32(0)16/63 20 65 - [email protected]– [email protected] Annick Kumbruck +32(0)15/652 845 - [email protected] Deze bedrijven gebruikten alvast hun energie efficiënt:

Mobiliteit en Openbare Werken

KDR Search In

5/2008 HIB

| 79

K VIV-DIRECT

A genda geledingen K VIV mei 2008 ma 26 17.00 uur Wielsbeke Energetisch bouwen di 27 20.00 uur Antwerpen BMW – van EfficientDynamics naar CleanEnergy - het uitdagende huwelijk tussen sportiviteit en ecologie di 27 18.45 uur Antwerpen K VIV Dienstenpakket loopbaanontwikkeling 2008 wo 28 19.00 uur Gent De universiteitsbiblioteek digitaliseert voor u do 29 Oost-Vlaanderen Jaarlijkse Algemene Vergadering do 29 19.00 uur Antwerpen Efficiënt netwerken vr 30 Meiboom 2008 za 31 09.00 uur Antwepren Opleidingstraject “Autenthiek en krachtig”

K VIV West-Vlaanderen www.kviv.be/West-Vlaanderen K VIV Antwerpen www.kviv.be/Antwerpen

LoMa K VIV Oost-Vlaanderen K VIV Vrouw én Ingenieur K VIV Limburg LoMa 6

www.kviv.be/kvivloma.be www.kviv.be/Oost-Vlaanderen www.kviv.be www.kviv.be/vrouweningenieur www.kviv.be/Limburg www.kviv.be/vrouweningenieur

LoMa K VIV Jongeren K VIV West-Vlaanderen LoMa K VIV Oost-Vlaanderen K VIV Oost-Vlaanderen K VIV Limburg LoMa 6 K VIV Antwerpen

www.kviv.be/kvivloma.be www.kvivjongeren.be www.kviv.be/West-Vlaanderen www.kviv.be/kvivloma.be www.kviv.be/Oost-Vlaanderen www.kviv.be/Oost-Vlaanderen www.kviv.be/Limburg www.kviv.be/vrouweningenieur www.kviv.be/Antwerpen

JUNI 2008 di 3 18.45 uur Antwerpen vr 6 20.00 uur Puurs di 10 20.30 uur Lokeren di 10 18.45 uur Antwerpen wo 11 14.00 uur Lovendegem do 12 19.30 uur Wetteren za 14 19.30 uur Genk za 14 09.00 uur Antwerpen zo 15 13.00 uur Antwerpen zo 15 12.30 uur Knokke di 17 18.45 uur Antwerpen wo 18 18.45 uur Gent do 19 10.00 uur Leuze 15.00 uur Morlanwelz di 24 18.45 uur Antwerpen za 28 09.55 uur Maldegem zo 29 10.30 uur Leuven zo 29 15.00 uur Lanaken

K VIV Dienstenpakket loopbaanontwikkeling 2008 Muurklimmen Bezoek aan De Persgroep – Ecoprint K VIV Dienstenpakket loopbaanontwikkeling 2008 Bezoek Imperial Meat Products Bezoek Recticel Gastronomisch etentje Opleidingstraject “Autenthiek en krachtig” De verdedigingsgordel rond Antwerpen per fiets met bezoek aan fort Bezoek aan het Zwin K VIV Dienstenpakket loopbaanontwikkeling 2008 Project Gent Sint-Pieters – voordrachten en werfbezoek Mahymobiles Koninklijk Museum van Mariemont K VIV Dienstenpakket loopbaanontwikkeling 2008 Gezinsdag in het Meetjesland Fietstocht Leuven-Mechelen langs vaart en Dijle Familiewandeling Park Hoge Kempen

K VIV Jongeren www.kvivjongeren.be LoMa www.kviv.be/kvivloma.be K VIV Oost-Vlaanderen www.kviv.be/Oost-Vlaanderen Senioren LoMa K VIV West-Vlaanderen K VIV Brabant K VIV Limburg

www.kviv.be/kvivloma.be www.kviv.be/West-Vlaanderen www.kviv.be/Brabant www.kviv.be/Limburg

JULI 2008 di 1 Wetteren do 3 21.30 uur Lokeren vr 4 04.00 uur Antwerpen di 15 10.30 uur Loppem 15.00 uur Zeebrugge zo 20 Brussel di 22 Gent vr 25 18.45 uur Gent za 28

Bowling met VTK K VIV Oost-Vlaanderen www.kviv.be/Oost-Vlaanderen Bezoek ECO Print Center K VIV Oost-Vlaanderen www.kviv.be/Oost-Vlaanderen Ochtend in de stad K VIV Antwerpen www.kviv.be/Antwerpen Bezoek aan het kasteel van Loppem Senioren Rondrit doorheen de haven Art Nouveau wandeling K VIV Jongeren www.kvivjongeren.be Interculturele stadswandeling “Bij de buren op bezoek” K VIV Oost-Vlaanderen www.kviv.be/Oost-Vlaanderen In volle vaart met de kano de Gentse Feesten in K VIV Oost-Vlaanderen www.kviv.be/Oost-Vlaanderen Gezinsdag K VIV West-Vlaanderen www.kviv.be/Oost-Vlaanderen

AUGUSTUS 2008 zo 10 14.00 uur De Panne Zeilwagenrijden di 19 11.00 uur Amiens Gecommentarieerde verkenning met barken 14.00 uur Amiens Geleid bezoek Onze-Lieve-Vrouw kathedraal 15.30 uur Amiens Geleid bezoek aan de wijk Saint-Lieu

K VIV Brabant Jongeren Senioren

www.kviv.be/Brabant www.kvivjongeren.be

K VIV Brabant KRID

www.kviv.be/Brabant www.krid.be

SEPTEMBER 2008 za 6 Brussel di 9 19.00 uur Antwerpen za 13 Vlaamse Ardennen do 18 09.30 uur Lier 14.30 uur O.L.V. Waver za 20 Gent

Bezoek Expo 58 site KRID contactvergadering : “Specialiteiten- & Trefwoordenlijst Mountainbiken Bezoek Antwerpse Waterwerken Bezoek Wintertuin Werfbezoek nieuw auditorium UGent en de totale Sint-Pietersnieuwstraat

K VIV Oost-Vlaanderen www.kviv.be/Oost-Vlaanderen Senioren K VIV Oost-Vlaanderen www.kviv.be/Oost-Vlaanderen

Deze agenda vermeldt de activiteiten van de diverse K VIV-geledingen: Loopbaan & Maatschappij, Jongeren, Gewestelijke Afdelingen, Senioren, Schoolverenigingen, Ingenieurs zonder Grenzen en KRID. Voor de professionele opleidingen van het Technologisch Instituut verwijzen we naar de agenda en naar www.ti.kviv.be/kalender. 80 | HIB 5/2008

K VIV-DIRECT

"HFOEB5* MEI 22/05 26/05 – 12/06 29/05

Studienamiddag en werfbezoek: Stelplaats Wissenhage & Gaardeniersbrug Basiscursus: Industriële marketing Studiedag: Nanomaterialen

www.ti.kviv.be/hib-gaardeniersbrug www.ti.kviv.be/hib-marketing www.ti.kviv.be/hib-nanomaterialen

JUNI 02/06 19/06

Studiedag: “Carbon Footprint” van uw product en bedrijf Cursus: EPC2000 course for formalities officers

www.ti.kviv.be/hib-carbonfootprint www.ti.kviv.be/hib-epc2000formalities

04/09 – 21/11 16/09 18/09 – 23/10 23/09 26/09 – 19/06/09 29/09 – 02/02/06 30/09 – 03/03/09

Cursus: Sensorische evaluatie van levensmiddelen Studiedag: Vloeren vandaag Basiscursus: Industriële marketing Studiedag: 9de Isolatiedag 11ste Basiscursus (1ste jaar): Europees octrooirecht en octrooipraktijk Cursus: 35ste Hogere Cursus Akoestiek Cursus: Paralegals

15/10 – 26/11

Cursus: Energietechniek

SEPTEMBER

OKTOBER

Groeien in technologie Deze agenda bevat de opleidingen en activiteiten van het Technologisch Instituut - TI, Ingenieurshuis, Desguinlei 214 · 2018 Antwerpen · tel.: 03 260 08 40 · fax: 03 216 06 89 · e-mail: [email protected] Alle informatie en inschrijvingsmodaliteiten vindt u op www.ti.kviv.be/kalender

DE KVIV-INGENIEURSGIDS 2007-2008:

Uw sleutel tot 10.000 ingenieurs

Behoren burgerlijk of bio-ingenieurs tot uw doelgroep? Met een bepaalde specialisatie? Ofwel zopas afgestudeerd en alsnog werkzoekend? De jaarlijkse K VIV-Ingenieursgids bezorgt u deze exclusieve informatie. De K VIV is immers de enige overkoepelende beroepsvereniging van burgerlijk en bio-ingenieurs in Vlaanderen en telt 10.000 individuele leden. De uitgave 2007-2008 bestaat andermaal uit 3 boekdelen en een elektronische versie van deel 2: • De LEDENLIJST (360 blz.): Deze welbekende uitgave bestaat uit het alfabetisch register op naam van de 10.000 leden, met hun jaar en instelling van afstuderen, specialisatie(s), adresgegevens, functie en werkgever.

• De ONDERNEMINGSGIDS (200 blz.): Dit deel bestaat uit een repertorium van de 3.500 ondernemingen of instellingen waar de K VIVingenieurs werkzaam zijn, met de namen van de tewerkgestelde leden, hun functie en eventueel rechtstreeks telefoonnummer. • De LEDENLIJST PROMOTIE 2007 (ong. 88 blz.): Deze lijst bevat het repertorium van de kleine 1000 ingenieurs die dit jaar afstuderen aan alle Vlaamse universiteiten en de KMS, en waarvan de overgrote meerderheid lid wordt van de K VIV. De K VIV-Ingenieursgids 2007-2008 - 3 boeken + elektronische versie van deel 2 - kost 150 EUR, exl. 6% BTW. De verzending gebeurt gratis. (de individuele delen zijn niet afzonderlijk verkrijgbaar). Deel 3 wordt u in december nagestuurd. Alle bestellingen schriftelijk richten aan de K VIV, Dienst Publicaties, Desguinlei 214, 2018 Antwerpen, fax : 03-216 06 89, e-mail : [email protected]. Betaling na ontvangst van factuur.

De K VIV-Ingenieursgids is een uitgave van het Technologisch Instituut vzw.

5/2008 HIB

| 81

Test jezelf en speel de finale in Dubai! Je bent een teamplayer en leidinggeven gaat je van nature vlotjes af? Creativiteit, commerciële feeling en stressbestendigheid zijn termen die zonder meer op jou van toepassing zijn? Dan ben je goed op weg om de prestigieuze titel M/V van het Jaar 2008 te verdienen! Je hoeft alleen ons nog te overtuigen... Met zes professionele tests van Hudson en de Vlerick Management School testen we jouw m/v-kwaliteiten. Klaar voor de uitdaging? Surf naar Vacature.com en doe de test!

i.s.m.

test

1 2 ,3 4 5 6

4/04/2008 Business Attitudes Questionnaire

18/04/2008 Abstracte logica 2/05/2008 Motivational Drives Questionnaire 23/05/2008 Creativiteit 6/06/2008 Numerieke intelligentie 16/06/2008 Competence indicator

Erkend Bureau Vacature VG.1186/B - Jobscareers VG. 1245/B

Word jij de nieuwe M/V van het Jaar?

AGENDA

EXTERN MEI

26-27/05

Antwerpen

26-30/05

Sint-Martens-Latem Opleiding: IRCA Geregistreerde Hoofdauditor ISO 9001:2000

Symposium: Pandemic Preparedness Beyond Influenza

www.evonik.com/antwerpen www.lrqa.com

27/05

Diepenbeek

Symposium: Wavelets in the presence and in the future

www.uhasselt.be/dysy

28/05

Eindhoven

Siemens PLM Connection Benelux

www.siemens.com/plm

28/05

Eindhoven

Industry Meet&Match

www.co-makers.com

28/05-06/06 Dourdan (F)

Cursus: Beam Diagnostics

www.cern.ch/schools/CAS

29/05

Eindhoven

Themadag: Remote Diagnostiek

www.mikrocentrum.nl

29/05

Diepenbeek

UHasselt-Jubileumlezingen: Surfen met wiskundige golfjes: van FBI tot Van Gogh www.uhasselt/jubileumlezingen

29/05

Antwerpen

Vakbeurs: RFID

www.rfid-expo.be

JUNI 01-04/06

Zürich

Conferentie: Leading-Edge

www.eawag.ch/let2008

03/06

Zutphen

Symposium: Duurzaam hergebruik baggerslib met geotextiele tubes

www.vanlintvormgeving.nl

03-05/06

Berlijn

Vakbeurs: TEB

www.debelux.org

Vakbeurs: SMT/Hybrid/Packaging

www.mesago.de

03-05/06 04/06

Diegem

Training: Invloed uitoefenen door persoonlijke kracht

www.kluweropleidingen.be

05/06

Delft

Cursus: Toegankelijkheid in het openbaar vervoer

www.pao.tudelft.nl

05-06/06

Antwerpen

B2B days

www.b2b-days.be

05-06/06

Londen

Conferentie: Built Environment CAE

www.ansys.com/events/ebecc

09-12/06

Wageningen

Cursus: Glycosciences

www.vlaggraduateschool.nl/glycosciences

10/06

Leuven

Seminarie: Smart Robot Technology

www.leuveninc.be

10/06

Gent

Training: Onderhandelingsvaardigheden

www.kluweropleidingen.be

11-12/06

Delft

Cursus: Pompen

www.Deltares.nl/evenementen

11-12/06

Wageningen

Cursus: Agrarisch Natuur- en Landschapsbeheer

www.wbs.wur.nl

11-12/06

Frankfurt

Vakbeurs: IPTEC

www.iptec-marketplace.com

11-12/06

Arnhem

Vakbeurs: KOG Systems

www.mikrocentrum.nl

11-20/06

Frankfurt

Vakbeurs: Optatec

www.optatec-messe.de

23-27/06

Wageningen

Cursus: Bioreactor Design and Operation

www.vlaggraduateschool.nl/courses

JULI 04-07/07

Frankfurt

Vakbeurs: The design annual

www.decorate-life.messefrankfurt.com

Deze agenda bevat activiteiten die uitgaan van externe organisaties en niet van de K VIV en haar geledingen


| 83

COLUMN

Carmen Cordier is burgerlijk elektrotechnisch werktuigkundig ingenieur. Zij is bestuurder van vennootschappen o.a. Ecodis, Punch Telematix, Telindus, VILV en het Vlaamse Koor en Radio Orkest.

Derde industriële revolutie Veranderingen in energieregimes gaan hand in hand met revolutie in communicatie De Amerikaanse klimaatgoeroe Jeremy Rifkin biedt een interessante kijk op industriële revoluties. Hij doet hierbij de volgende vaststellingen: * Eerste industriële revolutie: De geletterdheid van de bevolkingsmassa in de negentiende eeuw viel samen met de stoom-, steenkool- en spoorrevolutie. * Tweede industriële revolutie: Aan het begin van de twintigste eeuw was het de telegrafie en de telefoon die samenviel met de revolutie van verbrandingsmotoren en olie. * Derde industriële revolutie: Sinds het einde van vorige eeuw is er met de intrede van het Internet een grote communicatierevolutie gebeurd. De energierevolutie laat nog op zich wachten.

Het “groene” bewustzijn is aanwezig, maar er is noodzaak om de problemen bij de bron aan te pakken Met zijn documentaire “An inconvenient truth” sensibiliseerde Al Gore de wereld over opwarming van de aarde. In het Europese klimaatplan zijn ondertussen normen vastgelegd die we tegen 2020 dienen te realiseren: 20% minder uitstoot van broeikasgas (voornamelijk CO2), 20% van energie uit hernieuwbare bronnen en de energie-efficiëntie met 20% verhogen. Het plaatje is echter

- internet met zijn immens netwerk van datacenters en computerparken is een gigantische energieverslinder - … Initiatieven beperken zich vandaag vaak tot aankoop van energievriendelijke toestellen en ad hoc besparing op CO2 uitstoot. Vaak hebben we ook geen zicht op onze huidige CO2 emissies. Ad hoc maatregelen zoals invoer van het smog alarm helpen niet echt en zijn meer om ons geweten te sussen of omwille van imago. We zouden beter investeren in milieuvriendelijke en energie-efficiënte technologie om structurele oplossingen te kunnen uitbouwen die commercieel en economisch attractief zijn.

Energie uit onze eigen tuin of leefgemeenschap Iedereen kan energie besparen (spaarlampen, huisisolatie, thermostaatkraan, … gaan verspilling tegen). Energieprijzen stijgen door schaarste van olie, kolen en aardgas. Het einde van de voorraden is in zicht. Hernieuwbare energie zoals zonne-energie en windenergie zijn een optie. De zon schijnt echter niet altijd en wind waait niet altijd; opslagcapaciteit is belangrijk. In het distributieve karakter van het internet is er geen top down hiërarchie maar iedereen is gelijk, dit is ook de weg voor onze energierevolutie. Centrale opwekking is achterhaald ten voordele van gedecentraliseerde opwekking van warmte en elektriciteit. Zelf energie opwekken en delen/verkopen via het internet is de toekomst.

Het “groene” bewustzijn is aanwezig, maar problemen moeten aan de bron worden aangepakt. breder dan alleen het klimaat. Milieutechnologie, economie, duurzame ontwikkeling en mentaliteit dienen synchroon te evolueren. De oorzaken dienen aan de bron aangepakt te worden. Bijvoorbeeld de nood om CO2 uitstoot te verminderen; enkele bronnen van toenemende CO2 uitstoot: - toenemende bevolkingsconcentratie - groeiende energievraag in opkomende geïndustrialiseerde Aziatische landen - stijgend aantal auto’s op de wegen en de toename van weinig milieu-vriendelijke sportwagens en 4x4s - toename van trafiek en het aantal cruise-schepen en vliegtuigen; toppers op vlak van CO2 uitstoot - elektronische toestellen in slaap-toestand

Collectieve inspanningen in een individualiserende wereld De vraag is kunnen enerzijds de bedrijven gemotiveerd worden om te blijven innoveren op vlak van energierevolutie? En kan anderzijds de bevolking geactiveerd worden om hierin een rol te spelen? De energierevolutie mag niet alleen aanzien worden als welvaartsverlies. Als we werken vanuit een geïntegreerde wereldvisie en onze verbeelding gebruiken hebben we nog een ongelooflijk uitvindings- en realisatiepotentieel en de ingenieur kan in deze noodzakelijke energierevolutie zeker een leidende rol spelen.

Reacties naar [email protected] ■

Het Ingenieursblad Ingenieursblad5/2008 2/2008 11-12/2007 84 | Het

Verleg je grenzen. Ontdek de wereld.

Bij DEME strekt elke uitdaging zich uit over de vijf continenten en de zeven wereldzeeën. Als Belgische specialist en wereldleider in baggerwerken, milieu- en hydraulische activiteiten, realiseren we al meer dan 100 jaar projecten van formaat. DEME is een organisatie met een frisse dynamiek en een heldere kijk op de toekomst. Die ook jou stimuleert om te denken en te doen als een pionier. En dat in een open-minded, multiculturele omgeving. Klaar om de DEME-wereld te ontdekken en een veelzijdige carrière uit te bouwen? Surf vandaag nog naar www.deme.be

DEME Human Resources Department, Scheldedijk 30, Haven 1025, 2070 Zwijndrecht, Belgium, tel.: +32 (0)3 250 52 11, e-mail: [email protected]

www.deme.be

Een chip die tumorcellen opspoort? >> Samen maken we morgen vandaag. Een gezondere toekomst voor iedereen, die geven we bij IMEC graag mee vorm. Met onderzoek naar geavanceerde lab-op-chips, bijvoorbeeld. Een lab-op-chip is een chip die testen uitvoert die normaal enkel kunnen in een gespecialiseerd labo. Zo ontwikkelde IMEC een lab-op-chip met microsystemen die tumorcellen kunnen opsporen, tellen en analyseren. Of hoe innovatieve bio-elektronica van levensbelang kan zijn.

Bij IMEC, het grootste onafhankelijke onderzoekscentrum in nanotechnologie en nano-elektronica van Europa, werken meer dan 1600 collega’s uit heel de wereld samen: operatoren, administratieve medewerkers, ingenieurs, researchers... Het onderzoek van IMEC is gericht op chips en systemen van de toekomst. Dankzij zijn unieke combinatie van inzet, kennis, een ultramoderne infrastructuur en een samenwerking met organisaties in heel de wereld, speelt IMEC een sleutelrol in het ontwikkelen en verbeteren van hightech. De innovatieve resultaten van IMEC-onderzoek liggen onder meer aan de basis van een betere gezondheidszorg, slimme elektronica, hernieuwbare energie en veilig vervoer. IMEC verwelkomt gedreven m/v collega's voor de volgende functies:

Program Manager 3D SoC Design

Product Manager

Je hebt de operationele leiding over dit crossdisciplinaire researchprogramma. Samen met de Product Manager definieer je het businessplan, garandeer je de succesvolle ‘delivery’ van resultaten en de juiste inzet van de juiste resources. Je hebt een achtergrond in computerwetenschappen en gedegen ervaring in team- en projectmanagement, bij voorkeur in het domein van mixed-signal system-on-chip ontwerp.

Je detecteert opportuniteiten om onze ‘technology solutions’ op de markt te brengen en bouwt partnerships uit met de industrie. Op die manier draag je bij tot de uitbouw van onze researchprogramma’s. Je behaalde een Master of PhD in de Ingenieurswetenschappen.

Manager CMOS BEOL Integration Je leidt het CMOS Back-end-of-Line integratieteam, de multiculturele onderzoeksgroep die zich richt op interconnect-technologie voor sub 45 nm nodes en de ontwikkeling van BEOL modules voor 130 en 65 nm CMOS platformen. Zo ben je ook verantwoordelijk voor het wetenschappelijk management en de klantrelaties van deze groep, samen met je Principal Scientist en de Programma Manager. Je hebt een achtergrond in halfgeleidertechnologie en kennis van CMOS Back-end-of-line Integratie.

Manager Thin Film Je neemt de leiding over de multiculturele Thin Film-onderzoeksgroep, die de grenzen van toekomstige technologie verlegt door haar onderzoek naar materialen, depositie, doping en ‘annealing’-technieken voor halfgeleiderprocessing. Zo teken je met je experten de strategie uit en volbreng je deze. Je hebt een achtergrond in toegepaste wetenschappen, bij voorkeur relevante ervaring in halfgeleiderprocessing en ervaring in het leiden van teams.

Senior Engineer Chip-Package Co-design In ons 3D System-on-Chip-team draag je bij tot de design van innovatieve ‘packaging solutions’, meer bepaald 3D chip stacking. Je behaalde een PhD in de Ingenieurswetenschappen Elektronica.

Emerging Business Development Manager Je exploreert en definieert nieuwe toepassingsdomeinen d.m.v. je netwerk van industriële ‘key players’. Zo bepaal je waar IMEC’s onderzoek een belangrijke rol kan spelen. Je behaalde een Master of PhD in Engineering of Exacte Wetenschappen. Een MBA is een plus.

Area Manager Je geeft leiding aan een team van ingenieurs en technici, die zowel proces- als hardwarematig ondersteuning bieden aan een bepaald domein in onze pilootproductielijn. Je behaalde een Master in de Ingenieurswetenschappen of Industriële Wetenschappen.

Geïnspireerd? Solliciteer dan vandaag nog online op www.imec.be/jobs of voeg je profiel toe aan onze 'talent pool'. Vragen? Aarzel niet en contacteer ons via 016/28.83.64.

IMEC verwelkomt elk talent, ongeacht nationaliteit, leeftijd, gender, afkomst, handicap, religieuze overtuiging of geaardheid.

www.imec.be/jobs

Het Ingenieursblad. Rekruteringsdossier ERVAREN INGENIEURS!

Recommend Documents