Herfstnummer, oktober Voorwoord. Honderdduizendste bezoeker!

Herfstnummer, oktober 2015 Voorwoord Herfst rond het Infocentrum… de omgeving begint langzamerhand van kleur te veranderen. Bij wandelingen door de natuur dwarrelt het roodgele blad je om de oren of knisperen je stappen op een tapijt van bladeren. En wat te zeggen van de vele paddenstoelen: rood met witte stippen, de vliegenzwam, het eekhoorntjesbrood, de heksenboleet en het grijsgroene melkzwammetje. Tijdens een wandeling door landgoed ’t Nijendal van Staatsbosbeheer kun je je hart ophalen. Verderop een artikel over de veelzijdigheid van de paddenstoel. Misschien heeft u het al gelezen in week- of dagbladen: een heel grootse mijlpaal is bereikt: de honderdduizendste bezoeker van het Infocentrum! Hieronder een verslagje van de viering van dit heuglijke feit. Vanaf oktober is er een nieuwe expositie op de vide van het Infocentrum met als thema ‘Geschiedenis’. Oktober 2015 is de Maand van de Geschiedenis. Dit jaar is de titel Tussen Droom & Daad. Zie ook onze website voor de agenda van de overige activiteiten in en om het Infocentrum www.infocentrumijssel.nl. De redactie

Honderdduizendste bezoeker! Ons Infocentrum heeft op zaterdag 19 september jongstleden de honderdduizendste bezoeker verwelkomd! Het was mevrouw Pelgröm uit Olst die samen met haar familie haar tachtigste verjaardag kwam vieren. Op 24 september is zij feestelijk gehuldigd, samen met haar dochters. Ze werd daarbij toegesproken door 1

vertegenwoordigers van de gemeente en het Infocentrum. Er werden bloemen en cadeaus overhandigd en koffie met gebak werd geserveerd voor het gezelschap en genodigden. Mevrouw Pelgröm gaf op vitale en enthousiaste wijze acte de présence en vertelde zeer geanimeerd over het feit dat ze jarenlang in de boerderij (met het ijzeren paard) naast het Infocentrum gewoond had en dat de grond waarop nu het centrum staat, in feite weiland was voor hun koeien. Toevalliger kan haast niet! Ze heeft erg genoten van de manier waarop ze in het zonnetje werd gezet op een plek die haar zeer dierbaar is.

Expositie over Geschiedenis: Tussen Droom en Daad ‘De dromen van bewoners langs de IJssel pakken we uit en vangen we op.’

Oktober is landelijk uitgeroepen tot de Maand van de Geschiedenis. Dit jaar met als thema Tussen Droom en Daad. De expositiegroep van het Infocentrum heeft hierop ingehaakt. Op zondagmiddag 4 oktober 2015 om 13.30 uur vond de opening plaats van de nieuwe expositie met als thema ‘Geschiedenis’, die tot eind december duurt. Ook de negentigjarige geschiedenis van de Olster Harmonie is hierin vormgegeven door middel van allerlei plakboeken, foto’s, krantenknipsels en oorkondes. De geschiedenis van de vereniging is vastgelegd in o.a. de vorm van een boek. Een aantal oud-leden, waarvan enkelen al een respectabele leeftijd hebben bereikt, vertellen hierin hun verhalen. Veel leden van de Olster Harmonie en genodigden waren aanwezig in het Infocentrum om hun jubileum te vieren.

2

De expositie laat via foto's, film, schilderijen, maquettes en andere visuele elementen zien welke hobbels we moeten nemen om dromen te verwezenlijken. De titel Tussen Droom en Daad is uitgewerkt met een tijdcapsule en een dromenvanger. Ter plekke kun je je eigen opgeschreven droom in een envelop doen. Met alle andere dromen, die in de dromenvanger terechtkomen, wordt je droom begraven in een tijdcapsule bij het Infocentrum. Over ongeveer vijftien jaar worden deze dromen weer opgegraven. Wie weet wat er dan van ieders dromen is uitgekomen! De aangegeven ondertitels worden gebruikt als rode draad door de expositie. Bijvoorbeeld: Liefde en geloof: er is gezocht naar liefdesverhalen bij de camping 't Haasje in Fortmond, bij de Bergkerk in Deventer en bij het Isala ziekenhuis in Zwolle. Wilskracht, idealisme en vrijheid: de Olster Harmonie die dit jaar negentig jaar bestaat, heeft de opening van de tentoonstelling muzikaal ingeleid en toont haar materiaal tijdens de expositie. Angst: er is filmmateriaal van de Videoclub Olst-Wijhe met thema's als angst, liefde, wilskracht enz.

Actief in het Infocentrum Het Infocentrum kan niet zonder vrijwilligers. Sommigen hebben zelfs meerdere rollen. Een van die vrijwilligers is Claudia Lafuente. Wie is zij en wat doet zij zoal? Claudia vertelt: Ik kom oorspronkelijk uit Bolivia en woon al veertien jaar in Nederland, waarvan zes jaar in Olst. Ik woonde destijds net in Olst en wilde iets doen waarbij ik meer mensen kon leren kennen, maar ook wat met cultuur te maken had. Op de jaarmarkt zag ik een advertentie van het Infocentrum. Het Infocentrum was nog niet eens gebouwd, maar ze waren al op zoek naar vrijwilligers. Het sprak me meteen aan. Ik heb mijzelf toen opgegeven voor de expositiegroep, maar ben eerst begonnen als gastvrouw. Ik was net afgestudeerd als architect en kon geen werk vinden in de architectuur. Ik meende dat als ik iets zou doen met exposities bouwen, ik mijn creativiteit kwijt kon en dat dit misschien kon leiden tot een betaalde baan. Daarnaast was ik meteen verliefd op het gebouw van het Infocentrum: de ligging, de omgeving, ik vond het zo mooi! Ook hoe het van binnen was, alles. Omdat ik nog moest wachten tot het gebouw klaar was, ben ik toen vrijwilligster geworden bij ‘t Olster Erfgoed en dat ben ik ook nog steeds. Mijn functies bij het Infocentrum zijn: coördinator van de exposities, begeleider bij kinderactiviteiten en gastvrouw.

3

Ik heb heel veel leuke herinneringen. Zoals de eerste keer dat ik het Infocentrum moest versieren voor de kerst. Ik had toen een hele grote kerstboom gekregen en had geen idee hoe ik hem moest opzetten. Iemand zei dat ik hem gewoon in een grote pot moest zetten en zand met een schep uit de tuin moest halen. Als ‘Latijnse vrouw’ dacht ik: dit is het werk voor een man, ik kan toch niet alleen die grote boom daarin doen? Toen hadden we een vrijwilligster die alles kon en in vijf minuten was de kerstboom klaar! Ik heb ik nooit meer gezegd dat ik iets niet kon. De vele lieve vrijwilligers die ik heb ontmoet en ook de leuke mensen via alle exposities, zijn voor mij de beste ervaringen, met daarnaast alles wat ik met de exposities die we bouwen geleerd heb.

Activiteiten voor jeugd en volwassenen Onder leiding van voorzitter Mies Karrenbeld, coördinator Gerda Kroes en met steun van Karin Köster van bureau Indeweer, zijn momenteel de leden van de activiteitengroep en de groep rondleiders erg druk zich nuttig te maken in ons Informatiecentrum! Er zijn rondleiders die particulieren rondleiden bij speciale gelegenheden, zoals bedrijfsuitjes of familiebijeenkomsten. Ook zijn er rondleiders die zich speciaal richten op groepen van scholen. Zo rond de komende herfstvakantie is er weer een aardige toestroom te verwachten! De activiteitengroep organiseert daarnaast dan ook nog speciale middagen voor jonge natuurvorsers en een heksenmiddag voor de jongere kinderen. Dit gebeurt in nauw overleg met Staatsbosbeheer en met wederzijdse hulp en ondersteuning. Voor de vrijwilligers en gidsen wordt ook nog nagedacht over extra vorming en educatie, om hun taken inhoudelijk te ondersteunen.

Daarnaast is er ook nog een belangrijke groep vrijwilligers die zich verdienstelijk maakt op jaarmarkten en fairs, ter promotie van het Infocentrum en al zijn activiteiten. Al deze groepen kunnen nog wel wat vrijwilligers gebruiken, dus schroom niet!

4

Haal je Heksendiploma!! Het is weer tijd voor heksen en tovenaars Hangen bij jou ook de spinnenwebben in de struiken? Hou jij van kruidendrankjes en durf jij echte heksentaart te eten? Kom dan op 28 oktober naar het Infocentrum IJssel Den Nul en behaal je eigen heksendiploma. Onder leiding van twee heksen en een tovenaar gaan we de hele middag aan de slag om een heksendiploma te halen. Dat is hard werken. Je gaat vliegen op een bezemsteel, heksentaart maken en eten, toverspreuken bedenken, spinnen maken en nog veel meer enge dingen. En als je dat allemaal goed hebt gedaan, krijg je op het eind van de middag een echt Heksendiploma. Datum: Tijd: Plaats: Voor wie: Kosten: Vooraf opgeven via:

woensdag 28 oktober 14.00-16.000 uur Infocentrum IJssel, Rijksstraatweg 109, Den Nul kinderen van 5,6 of 7 jaar € 5,- incl. heksenthee en heksentaart [email protected] of telefonisch bij de kiosk in het Infocentrum: 0570 745040

Bouw je eigen stamboom Knutselactiviteit bij infocentrum IJssel Den nul Hoe heette de opa van jouw opa? En had die een broer of een zus? Misschien ben jij daar wel naar vernoemd? Op 23 oktober kun je in het Infocentrum je eigen stamboom bouwen. Mooi om daarna in je kamer te zetten en zo te weten van wie jij afstamt. Op 23 oktober gaan we in het Infocentrum bomen bouwen. Geen gewone bomen, maar stambomen. Op een stamboom kun je zien hoe jouw hele familie eruitziet: van wie jij ‘afstamt’. De gegevens neem je zelf mee (dus vooraf even aan je vader, moeder, opa en oma vragen hoe hun vader en moeder heetten en of ze daar nog foto’s van hebben). Die gegevens en foto’s neem je mee naar het Infocentrum en samen zetten we een echte stamboom in elkaar. Mocht je ook de straat weten waarin jouw opa en oma of overgrootopa en -oma hebben gewoond, dan kunnen we in de stratenmappen uit Olst kijken. Wie weet kunnen we ze vinden. Datum: Tijd: Plaats: Voor wie: Kosten: Zelf meenemen: Vooraf opgeven via:

vrijdag 23 oktober 14.00-16.000 uur Infocentrum IJssel, Rijksstraatweg 109, Den Nul kinderen van 7,8,9 of 10 jaar € 5,- incl. ranja/koekje namen en evt. fotootjes van jouw familieleden van vroeger en nu (+ schema) [email protected] of telefonisch bij de kiosk in het Infocentrum: 0570 745040 5

Vroeger en nu

Lange Dijk Olst vroeger Elders in deze nieuwsbrief wordt gewag gemaakt van een bijzonder type huisje, namelijk een tbchuisje. Een huisje van een totaal andere orde, maar daarom niet minder uniek, was het HAL-huisje in Olst aan de Lange Dijk. HAL staat voor een huisje van de Holland-Amerika Lijn, een scheepvaartbedrijf dat voer tussen Nederland en Amerika. In de jaren vijftig van de vorige eeuw liet dit bedrijf een aantal vakantiehuisjes aan de Lange Dijk bouwen. Werknemers konden daar met hun gezin in alle rust en tegen een redelijke huur vakantie houden. De huisjes hadden een oppervlakte van circa 45 m² en bevatten een woonkamer, twee slaapkamers, een keuken en een wasgelegenheid. Ze waren heel ingenieus ontworpen. De geopende deuren konden dienst doen als windscherm. Het luik aan de voorkant deed ’s winters dienst als bescherming tegen koude en ’s zomers als overkapping van het terras. De huisjes stonden op erfpachtgrond en mochten dertig jaar blijven staan. Die tijd hebben ze niet gehaald. Midden jaren zeventig zijn ze afgebroken.

Lange Dijk Olst nu Jaren later, het was inmiddels jaren negentig, werd een plan ingediend om op het terrein nieuwe, stenen recreatiewoningen te mogen bouwen. Dat plan stuitte op veel verzet van omwonenden. Toch werd de bouwvergunning verleend. In totaal zijn er 36 huizen verrezen. Deze huizen zijn in particulier bezit en worden deels verhuurd. De Vereniging van Eigenaren heeft bepaald dat ieder van de 36 eigenaren medeverantwoordelijk is voor het onderhoud van het terrein, dat bekendstaat als De Hoogekamp. Tussen de percelen zijn alleen natuurlijke erfafscheidingen, in de vorm van hagen en struiken, toegestaan. Hiermee wordt het landschappelijke karakter behouden. Faciliteiten zoals zwembad en recreatieruimte zijn niet aanwezig. Het park is bedoeld voor mensen die van rust en natuur houden. En die ingrediënten zijn volop aanwezig.

6

Tbc-huisje Olst In de negentiende en een groot deel van de twintigste eeuw was het In Nederland slecht gesteld met de hygiëne en voeding. Ook de huisvesting liet te wensen over. Vaak leefden hele gezinnen in een kleine ruimte, met weinig tot geen ventilatie. Ziektes lagen daardoor altijd op de loer. Lokale notabelen, zoals notaris, dokter en dominee, richtten Kruisverenigingen op met als doel het geven van voorlichting, praktische hulpverlening en het verstrekken van hulpmiddelen, waaronder ook complete lighuisjes voor tbc-patiënten.

Tuberculose werd overgebracht door het drinken van ongepasteuriseerde melk van met tuberkelbacillen besmette koeien of door het in de nabijheid vertoeven van een hoestende patiënt. Er bestond geen geneesmiddel tegen, maar men ontdekte dat goede voeding, rust en zuivere lucht verdere besmetting konden tegengaan. Patiënten die het zich konden veroorloven gingen naar een sanatorium in binnen- of buitenland (bijvoorbeeld Davos in Zwitserland). Vlak bij station Utrecht lagen ze bij een ziekenhuis in de buitenlucht. De minder daadkrachtigen mochten kuren in een lighuisje bij een Kruisvereniging of op een afgelegen erf. Het houten huisje was aan de voorkant grotendeels open en aan de andere wanden zaten openslaande ramen. Omdat de zon draait, werd het huisje op een draaischijf geplaatst, zodat er geen zonnestraaltje verloren ging voor de patiënt. In de eenentwintigste eeuw is weer begonnen met het maken van deze nostalgische huisjes. Precies zoals ze vroeger waren, natuurlijk voorzien van draaischijf met massieve wielen. Zo’n huisje kan in onze tijd een heerlijk plekje voor jezelf zijn om je even terug te trekken uit de drukte van alledag. Lekker in de zon of juist in de schaduw. Het kan ook een extra slaapplek zijn voor (klein)kinderen, familie of vrienden. Een authentiek exemplaar, afkomstig uit Olst, is nog te zien in het Openluchtmuseum in Arnhem.

7

De Lorelei van Welsum Uit Tijdschrift ‘t Olster Erfgoed, mei 1992 nr. 5 ‘t Gebeuren veur lange jaoren doar in het Welsums land. Ik heb et mien laoten ve’tellen uut de derde of vierde hand. Het was op een zomersen aovond de zunne was onder egaon en achter d’n Iesselt in ’t Oosten, daor zag ie de maone al staon. Een deerntien van duuzend weken, dat stond in de keuken veur ’t glas. Zie was zich de hoaren an ’t krullen, hoar zo blond en zo zachte as vlas. Zie stund ter een lieed bie te zingen Van lieefde en van vriejerie. Zie zong et zo zuuver en helder… Toen fietsten daor ’n jongen veurbie. Die heurden dat zingen van ’t deerntien, Hee lusster’n met al zien verstand. Hee doch an gien fietse of weg meer, Doar in dat Welsumse land. Hee donnder’n klaboenks tegen ‘t hekke, Vleug dree keer aover de kop. Toen was-e zo dood as een piere… Wat brak em dat zingen op. Vrij naar H. Heine

Paddenstoelen Het is herfst en het seizoen van paddenstoelen. Bij overlevering dankt de paddenstoel zijn naam aan het feit dat hij een stoel voor een als pad verklede duivel zou zijn. Hij is het vruchtlichaam van een schimmel. Paddenstoelen zijn te verdelen in drie groepen: parasieten, opruimers en samenwerkers. Parasieten worden ook wel moordenaars genoemd, vanwege hun destructieve werking. Ze groeien op verzwakte bomen en dragen bij aan de natuurlijke dynamiek in het bos. Door hun toedoen kunnen open plekken in het bos ontstaan. De samenwerkers wisselen water en voeding in 8

goede harmonie uit met een boom of struik. Zo wordt het bos in stand gehouden. De opruimers zetten dood hout om in voedsel voor bomen. Die voedingsstoffen komen weer terug in de stofkringloop. De mens ziet paddenstoelen als voedingsmiddel. Ze zijn rijk aan aminozuren bevattende eiwitten, bevatten meervoudig onverzadigde vetzuren en zijn vetarm. Zonder paddenstoelen en schimmels zouden we geen ketjap, quorn, tempé, wijn, whisky en bier hebben. Paddenstoelen werden ook gebruikt in de geneeskunde. Al in de oudheid wist men van de heilzame werking van sommige paddenstoelen. De sporen gebruikte men onder andere bij bloedneuzen, zweetvoeten, spataderen en maagklachten. Veel oude paddenstoelennamen duiden nog op hun vroegere geneeskundige gebruik. Zo heet de grote stinkzwam vanwege de heilzame werking bij jicht en reumatiek ook jichtzwam. Judasoor bracht verzachting bij ontstoken ogen, vandaar de naam ogenzwam. Het tweede deel van veel paddenstoelennamen eindigt op ‘officinalis’ wat ‘geneeskrachtig’ betekent. Het antibioticum penicilline, dat uit de schimmel penicillum notatum werd afgescheiden, is vrijwel zeker de meest zegenrijke vooruitgang van de moderne geneeskunde. Het is niet de bedoeling dat iedereen nu massaal de natuur in gaat om paddenstoelen te plukken. Een mooie wandeling door bos of wei voldoet. Leo Roelvink

Van vreemde smetten vrij?! (Op persoonlijke titel) Als nauw betrokken vrijwilliger ben ik steeds weer benieuwd naar, ja zelfs blij verrast door de presentatie van een nieuwe expositie van ‘t Olster Erfgoed in de expositieschuur naast het Infocentrum. Verrast door de rijke collectie en leuke presentatie van de geboden zaken! Het boerenleven, de school van vroeger, keukeninrichting met voorwerpen van lang geleden, ambachtelijk handwerk en voertuigen laten een stukje historie opnieuw leven. Vooral omdat het in een bepaalde context wordt geplaatst met begeleidend illustratiemateriaal, panelen en vaak ook een videopresentatie. Zo ook nu weer een mooie impressie van de inrichting van de kruidenier van vroeger, zo’n beetje van de jaren 30 tot 50, zoals ik en menig 50-plusser zich nog herinnert. Als ik met een rondleiding een groep de schuur binnenleid, voltrekt zich steevast ‘het feest der herkenning’ en komen vele herinneringen en verhalen los! Ruim een maand geleden kwam er ook weer een bezoeker aan de balie enthousiast vertellen dat de kruideniersexpo zo leuk was vormgegeven. Hij liet daarbij een door hem gemaakte foto zien van een zeepreclame die daar hangt, en merkte lachend op: ‘Discriminatie was toen nog niet uitgevonden!’ De getoonde poster liet de reclame zien voor Karnemelkzeep, met daarop een donker en een blank meisje. Het blanke meisje merkt daarbij op dat het donkere meisje zich zeker niet met Karnemelkzeep had gewassen. Een verschrikkelijk naïeve en discriminerende opmerking natuurlijk! Grappig bedoeld door de maker in de jaren 30, toen menigeen kleurlingen nog enkel uit boekjes kende. Natuurlijk door de fabrikant niet bedoeld om daarmee een bevolkingsgroep te kwetsen! Maar in ons wereldbeeld en onze maatschappij van nú niet meer serieus te nemen en verwerpelijk. 9

In de context van het in beeld brengen van historisch erfgoed, is de reclame het echter waard om getoond te worden en hem te plaatsen in de naïeve denktrant van toen. Toch waren de reacties van vrienden en collega’s, toen ze op de plaat werden geattendeerd, niet eensluidend positief. Sommigen vonden het slecht dat hij getoond werd en vonden dat hij verwijderd moest worden. ‘Een verkeerd voorbeeld voor onze kinderen’, werd er opgemerkt. Tot nu toe was iedereen – ook kinderen – gewoon aan de poster voorbijgelopen! Maar nu eenmaal de aandacht was gevestigd, kwam er een heuse discussie op gang, waarbij de meesten de reclameboodschap gelukkig in de juiste context wisten te plaatsen. Hoeveel verder zijn we nu. We kunnen ook aan de schooljeugd laten zien hoe er toen gedacht en gevoeld werd en dat plaatsen tegenover hoe we nu omgaan met discriminatie. Ook bezoekende ouders met hun kinderen hebben die taak. In die zin heeft de collectie van ’t Olster Erfgoed ook een pedagogische en educatieve waarde. Hopelijk blijft ook die waarde goed vertegenwoordigd bij nog volgende exposities! Dolf van der Linden, vrijwilliger

Ontdek de kracht van de natuur – herfstwandeling 14 oktober 2015 Een wandeling in de natuur is op zichzelf al iets om van te genieten, maar wist u dat u de natuur ook in kunt zetten als het gaat om vraagstukken rondom uw eigen welzijn en ontwikkeling? Wat kunt u bijvoorbeeld doen om beter om te gaan met stress, of met veranderingen in uw werk of privéleven? Terra Coaching is gespecialiseerd in dit soort vraagstukken en wil graag zoveel mogelijk mensen laten ervaren hoe het is om de natuur hierbij in te zetten. Op woensdag 14 oktober 2015 organiseert Terra Coaching daarom in samenwerking met Staatsbosbeheer een herfstwandeling. De Duursche Waarden zijn hier uitstekend geschikt voor. Na een korte inleiding maakt u onder begeleiding van Hester Baars van Terra Coaching en IJsselboswachter Anja Nijssen een wandeling door de Duursche Waarden, waarbij u kennismaakt met de kracht van de natuur. U zult zeker iets leren over uzelf tijdens deze wandeling. Als u een specifieke ontwikkelvraag hebt, biedt deze wandeling een nieuwe invalshoek. De wandeling start om 9.00 uur bij de oude steenfabriek in Fortmond (GPS: Fortmonderweg 18 in Olst). De wandeling duurt ongeveer twee uur. Na afloop is er gelegenheid om in het Infocentrum IJssel in Den Nul koffie te drinken en na te praten. Het is verstandig om uw kledingkeuze aan te passen aan de weersverwachting. De kosten voor deze wandeling zijn €10,- per persoon. Aanmelden kan via [email protected].

10

Kopij en redactie De redactie ontvangt graag kopij voor de volgende nieuwsbrief (max. 200 woorden) voor 5 januari 2016.

De kopij kan worden gestuurd naar [email protected] De redactie van deze nieuwsbrief bestaat uit: Marijke van der Laan Dolf van der Linden Julia Terpstra

Expositie in de schuur van ’t Olster Erfgoed

11