Groen in de Stad-prijs Kandidatuurstelling vlaamse laureaat

Groen in de Stad-prijs 2013

Heraanleg SCHELDEKAAIEN Kandidatuurstelling vlaamse laureaat

Groen in de Stad-prijs 2013

Heraanleg SCHELDEKAAIEN Kandidatuurstelling vlaamse laureaat

Titel project Heraanleg van de Scheldekaaien

Adres openbaar bestuur: Autonoom Gemeentebedrijf Stadsplanning Antwerpen Grote Markt 1, 2000 Antwerpen

Contactpersoon Sofie Bullynck 03 338 21 10 [email protected]

Partners Waterwegen en Zeekanaal NV

Rekeningnummer openbaar bestuur IBAN BE42 0910 1685 1454, BIC GKCCBEBB

Engagement voor liv.com AG Stadsplanning Antwerpen engageert zich om de nodige inspanningen te leveren om deel te nemen aan liv.com en er het project van de Scheldekaaien te presenteren en te verdedigen. 2 | Kandidatuurstelling Groen in de Stad-prijs 2013

Heraanleg scheldekaaien | 3

Inhoudstafel Projectvoorstel

7

Droogdokkenpark, een getijdenpark voor Antwerpen

41

Inleiding

8

1 Projectgebied

42

Publieke ruimte

9

Ligging

42

Groenstructuur

10

Planologische bestemming

42

12

Eigendomsstructuur

42

Beheerovereenkomsten

43

44

Beeldkwaliteit en Materialen

Beheer

12

Masterplan Scheldekaaien, het ruimtelijk kader voor de heraanleg

13

Estuariene natuur

46

1 Projectgebied

14

46

Ligging

14

Belvedère

47


14

Padenstructuur

47

15

Speelaanleidingen

48

2

Projectomschrijving

2

Projectomschrijving

Een nieuw park voor de stad Integratie van de dijk door een aangepaste topografie

44

Krijtlijnen

16

Beplantingsplan

48

18

Pier

49

Communicatie- en participatietraject

21

Droogdokken

50

25

Erfgoed

50


51

53

3

Deelgebieden en deelprojecten

Stappenplan | timing | raming

3


Sint-Andries Zuid, een vrijplaats tussen stad en stroom

27

1 Projectgebied

28

Ligging

28


28

Eigendomsstructuur

28


28

Bijlagen

30

1 Financieringsplan

2

Collegebeslissing voor kandidatuurstelling dd. 17/05/2013

3

Masterplan Scheldekaaien

2

Projectomschrijving

Synthese aan de hand van de Liv.Com criteria

Schetsontwerp als toetsing van het masterplan

30

De waterkering als langgerekt uitkijkplatform op stad en rivier

30

Terrain vague aan het water

32

Contact met de Schelde

32

4

Kaaien op tafel

Van lineair park tot groene corridor

32

5

Tussen stad en stroom

Groen wegprofiel

34

6

Voorontwerp Sint-Andries Zuid

Integrale toegankelijkheid

35

7

Voorontwerp Droogdokkenpark

Ondergrondse parking

35

36

Omgang met havenerfgoed en archeologisch patrimonium


36

39

3


4 | Kandidatuurstelling Groen in de Stad-prijs 2013

57

Heraanleg Scheldekaaien | 5

“De kaaien zijn als een gedachtenstreep; een autonome en toch verbindende tussenterm tussen stad en rivier. Wie ze betreedt, stapt uit de stad en wordt overweldigd door het majestueuze zicht van de Schelde. (…) De tijd die mensen er doorbrengen, is vaak een ‘tussentijd’, weg uit het leven van alledag. U zou de kaaien de decompressieruimte van de moderne stedeling kunnen noemen. De kaaien zijn een geschenk dat de stad in haar schoot geworpen kreeg toen de haven naar het noorden uitweek. Waar ter wereld vindt men nog een stad met zulk een onbenutte, publieke ruimte? Het masterplan wil er voor zorgen dat dit statuut van publiek domein, compensatieen decompressieruimte behouden blijft. Vandaar dat er vooral wordt ingezet op een landschappelijke benadering.” Citaat uit het Masterplan Scheldekaaien

PROJECTVOORSTEL


Eéndagsplein Cadix Heraanleg op de scheldekaaien voormalige douaneparking | Masterplan | 7

INLEIDING De Scheldekaaien op de rechter Scheldeoever in Antwerpen zijn een strook van 7 kilometer lang en 100 meter breed, van Petroleum Zuid tot aan het Droogdokkeneiland. De verlaten haveninfrastructuur vormt vandaag een barrière tussen de stad en de Schelde. De heraanleg van één van de meest prominente publieke ruimten in Antwerpen moet de stad terug dichter bij de stroom brengen. De stad Antwerpen dient beveiligd te worden tegen mogelijke overstromingen in de toekomst. Dat is de hoofdreden en directe aanleiding voor de geplande heraanleg van de Scheldekaaien. Daarvoor moet in de eerste plaats de kaaimuur verstevigd en de waterkering verhoogd worden tot 2m25 boven maaiveld. De renovatie van de Scheldekaaien vormt het grootste project binnen het Vlaamse Sigmaplan in stedelijke context. Deze noodzakelijk infrastructuurwerken zijn de aanleiding voor een ambitieuze herwaardering van het Antwerpse waterfront. AG Stadsplanning Antwerpen bundelt zijn krachten met Waterwegen en Zeekanaal NV om van de kaaien een veilige en kwalitatieve publieke ruimte te maken aan het water. De ruimtelijke opgave voor de Scheldekaaien is drieërlei:

heraanleg van de kaaivlakte als één van de meest prominente publieke ruimten in Antwerpen;

stabilisatie van de kaaimuur;

verhoging van de waterkering tot 9.25 TAW conform het geactualiseerd Sigmaplan.

Deze uitgestrekte en verlaten open ruimte biedt kansen om op een kwalitatieve en duurzame manier groen in de stad te brengen. De heraanleg van de Scheldekaaien biedt een antwoord op de tekorten groen en open ruimte in de dichtbebouwde binnenstad. Dit nieuw groenaanbod wordt daarbij ingeschakeld in een groen netwerk dat zich uitstrekt langs de Scheldeboorden, en via de Groene Singel in het zuiden en Park Spoor Noord in het noorden, verbonden wordt met de andere grote groengebieden in de stad.

PUBLIEKE RUIMTE Eén van de doelstellingen van de heraanleg van de Scheldekaaien is het herstel van de relatie tussen de stad en haar rivier. Voor een kwalitatieve reconversie van het voormalig havengebied wordt de continuïteit van de publieke ruimte als noodzakelijke randvoorwaarde gesteld. Daarmee wordt de ruimte langs het water teruggegeven aan de inwoners van de stad. De heraanleg van de Scheldekaaien zorgt voor een verhoging van de aantrekkelijkheid van het woon- en werkklimaat van Antwerpen, zowel stadsbreed als voor de aanpalende wijken. Als één van de grootste publieke ruimten van Antwerpen zorgt de heraanleg hier op een directe manier voor:

een verbeterd aanbod aan recreatieve voorzieningen en voorzieningen van openbaar nut: multifunctionele open verharde ruimte aan de Schelde voor sport, spel, cultuur, markten, … / doorlopende fietsroute en wandelpad / looppad over de volledige 7 km kaaien / reservatieruimte voor bijzondere programma’s;

een verbeterd aanbod aan voorzieningen voor openbaar en collectief vervoer: introductie van nieuwe traminfrastructuur langs de kaaien, gekoppeld aan het binnenstedelijke tramnetwerk / ondergrondse parkeervoorzienigen.

Krijtlijn Publieke Ruimte en Beeldkwaliteit - Masterplan Scheldekaaien [Proap/ Wit Architecten/D-recta]

meer contact met het water: het wegnemen en/of overbrugbaar maken van de barrières die momenteel tussen de stad en de rivier aanwezig zijn;

Een uitgesproken visie op de rol van de kaaien als publieke ruimte en drager van een groenstructuur voor de stedeling ligt aan de basis van het project. Het publieke karakter van de Scheldekaaien staat centraal in de heraanleg. Daarbij word in alles stappen van het proces aandacht besteed aan beeldkwaliteit, materiaalkeuze en beheer.

een versterking van het maritieme karakter van de kaaien door materiaalgebruik en behoud van havengerelateerde elementen zoals kranen en kraansporen, bolders en de karakteristieke kasseien;

een verbeterd aanbod aan stedelijk groen.


HeraanlegHet scheldekaaien Eilandje vanuit | Masterplan de lucht | 9

GROENSTRUCTUUR In de aaneengesloten ruimte van de Scheldekaaien krijgt stedelijk groen daarom een belangrijke rol waarmee het gebrek aan open en toegankelijke ruimte in de binnenstad in belangrijke mate kan worden gecompenseerd en waarmee het groenareaal van de stad verrijkt en uitgebreid kan worden. In de perifere delen van de Scheldekaaien worden twee grootschalige parkstructuren ingevoegd: het Droogdokkenpark tegenover de groene ruimte rond het Noordkasteel en dat aansluiting zoekt met de estuariene natuur van de Scheldeoevers; en een lineair park ter hoogte van Nieuw Zuid dat aansluiting zoekt met de Groene Singel en de Hobokense Polder. In de centrale delen van de Scheldekaaien wordt kleinschaliger groen ingepast als stedelijke stapstenen die de ecologische continuïteit op de Scheldekaaien verzekeren.

Toekomstbeeld Nieuw Zuid: Hier wordt een nieuw stedelijk ‘kaaipark’ voor de nieuwe stadsuitbreiding gecreëerd. Het park is de sluitsteen die een groene verbinding legt tussen het groen netwerk langs de Scheldeboorden, en, via de groene verbindingen in de wijk, met de bermen van de groene singel. [Studio Associato Secchí - Viganò]

Toekomstbeeld Droogdokkenpark: Op het raakvlak tussen stad en haven wordt, geïntegreerd in een nieuw park, ruimte gemaakt voor slikken en schorren. Deze natuurlijke getijdeoever is de aanzet en uitloper van de estuariene natuur langs de Scheldeboorden tot aan de monding, en biedt kansen voor een unieke natuurbeleving op een steenworp van de binnenstad. [Vogt Landscape Limited/Van Belle & Medina Architects]

Toekomstbeeld Sint-Andries Zuid: De zachte en groene hellingen van het nieuwe dijklichaam trekken een stedelijk groen lint tot in de binnenstad. [Proap/Wit Architecten/D-Recta]


Toekomstbeeld Blue Gate Antwerp: Een ecologische corridor van 14,5 hectare vormt de ruggengraat van de publieke ruimte doorheen het nieuwe bedrijventerrein Blue Gate Antwerp, en verbindt de Hobokense Polder met de Scheldekaaien en de Groene Singel [Omgeving]

Heraanleg scheldekaaien | Masterplan | 11

Een project van 6 km vraagt een specifiek beplantingsplan dat inspeelt op de noden en kwaliteiten van elke plek: het gewenste gebruik, de beschikbare ruimte, de gewenste groenstructuur en het ecologisch belang. Groene plekken voor recreatief gebruik maar ook zones die bewust minder intensief worden gebruikt om zo de ecologische waarden te versterken. Bestaande waardevolle bomen worden zoveel mogelijk behouden en de voorkeur gaat uitdrukkelijk uit naar inheems plantmateriaal, aangevuld met een paar goed ingeburgerde soorten. Maar het principe dat de overwegende meerderheid inheems moet zijn blijft gehandhaafd. Inventarisatie van de bestaande toestand boven- én ondergronds (zoals het reeds aanwezig groen, bodemkwaliteit, grondwater, archeologie, etc.) is een ander belangrijk instrument om correcte keuzes te maken in het ontwerp. Bijkomende studies worden uitgevoerd op maat van elk deelproject en zo vroeg mogelijk in het planningsproces zodat de gewenste groenstructuur en het beplantingsplan hierop kunnen worden afgestemd. Zo kunnen ook waardevolle elementen zoals bestaande bomen of archeologische relicten behouden blijven en tijdig in het ontwerp geïntegreerd worden.

BEELDKWALITEIT en MATERIALEN De beeldkwaliteit voor de heraanleg werd vastgelegd in het masterplan Scheldekaaien en een aanvullende ‘nota Beeldkwaliteit’. De nota bevat richtlijnen voor de inrichting, maatvoering en materiaalkeuze en zal als leidraad dienen bij het ontwerp en de uitwerking van toekomstige deelprojecten. De richtlijnen definiëren de vrijheid waarbinnen gewerkt kan worden en zorgen ervoor dat elk deelproject een variatie wordt op hetzelfde ‘kaai’-thema. Er wordt zoveel als mogelijk gewerkt met waterdoorlatende materialen of een natuurlijke afwatering in naastgelegen gras of beplantingen. Enkel daar waar de toegankelijkheid het vereist wordt er gewerkt met gesloten voegen. De Scheldekaaien houden hun typisch materiaal van kasseien met een open groene voeg die zullen gerecupereerd worden. Er wordt zoveel als mogelijk gewerkt met natuurlijke elementen of elementen die recupereerbaar zijn of terug te vinden zijn in de omgeving. Bestaande materialen die niet recupereerbaar zijn zullen verwerkt worden zodat ze ter plaatse gebruikt kunnen worden als funderingsmateriaal. Er wordt bewust uit de stedelijke straatmeubilaris voor het straatmeubilair gekozen; dit uit duurzaamheids- en beheerredenen.

MASTERPLAN SCHELDEKAAIEN

BEHEER Voor alle deelprojecten zal een beheerplan worden opgemaakt. Dit om enerzijds het onderhoud in beeld te brengen maar ook als sturingselement om inzicht te krijgen in het gewenste beheer en uitzicht op lange termijn. Beheer en monitoring zijn de belangrijkste instrumenten om de gewenste natuurwaarden te krijgen. Afhankelijk van waar de groenzone langs de kaaien gelegen en het bijhorend gewenste gebruik en uitzicht, zal het type beheer ook variëren van zeer extensief in de perifere delen tot meer intensieve zones ter hoogte van de centrale kaaien. Het insecticiden en pesticiden vrij beheer van de ganse zone is hierbij wel een constante. De beheervisie voor de Scheldekaaien wordt in nauw overleg met de stadsdiensten uitgewerkt die later ook zullen instaan voor het onderhoud.


Zomerbar Heraanleg op de scheldekaaien kaaien aan het| loodswezen Masterplan | 13

1. Projectgebied Ligging Het Masterplan Scheldekaaien beoogt de totale heraanleg van de Scheldekaaien van Droogdokkeneiland tot en met Petroleum Zuid.

Beheerovereenkomsten De Intentieovereenkomst Herinrichting Scheldekaaien werd in oktober 2005 door het Vlaams Gewest en de Stad Antwerpen ondertekend, met als voorwerp het gezamenlijk initiatief ter inrichting van de Antwerpse Scheldekaaien op de rechteroever. Het Protocol ten behoeve van de uitvoering van de studiefase voor het “Project herinrichting van de Scheldekaaien” werd op 18 april 2006 door W&Z en de Stad ondertekend, met als voorwerp het


2. Projectomschrijving concreet regelen van de totstandkoming van een aantal gezamenlijke studies en de organisatie van de overlegorganen met het oog op het afsluiten van de Principeovereenkomst. In december 2010 werd de Principeovereenkomst Herinrichting Scheldekaaien tussen de stad en Waterwegen en Zeekanaal NV goedgekeurd. Deze overeenkomst legt het masterplan als ruimtelijk kader voor de heraanleg vast en regelt de financiële afspraken tussen stad Antwerpen en Waterwegen & Zeekanaal NV.

De ruimtelijke visie op het projectgebied is vastgelegd in het “Masterplan Scheldekaaien” van maart 2010, opgemaakt door het ontwerpbureau PROAP/WIT/D-RECTA/IDROESSE in opdracht van de stad Antwerpen en W&Z nv. Het masterplan is een helicoptervisie, en een kader voor de uitvoering van de deelprojecten. Het legt nog niet alle details vast, maar bepaalt wel de functies en grote lijnen van de toekomstige kaaien. Het masterplan Scheldekaaien dient steeds als kader voor de toekomstige uitvoeringsgerichte deelprojecten.

Het masterplan structureert de Scheldekaaien aan de hand van een langse en een dwarse lezing: Enerzijds zijn er beslissingen die voor de samenhang van de kaaizone over haar hele lengte zorgen – de ontwerpers noemen deze krijtlijnen. Anderzijds worden een aantal ontwerpprincipes geformuleerd die de samenhang van de kaaien met hun achterliggende wijken garanderen. Zo worden verschillende deelgebieden van elkaar onderscheiden. Krijtlijnen en ontwerpprincipes per deelgebied vormen samen een kapstok voor latere detailontwerpen. Het Masterplan werd goedgekeurd door de stuurgroep Scheldekaaien op 24 januari 2012.

Overzichtkaart krijtlijnen - Masterplan Scheldekaaien [Proap/Wit Architecten/D-recta]


Krijtlijnen Actieve haven

Mobiliteit

Kaaiprogramma’s

Doorheen haar geschiedenis is de Antwerpse rede voortdurend veranderd – wat ook gevolgen had voor de relatie tussen stad en water. Vandaag ademen de uitgestrekte kasseivlakte, de kaaimuur en blauwe steen, hangars, havenkranen en kraansporen nog de ziel van de haven en haar rede van rond de 20ste eeuwwisseling. De achtergebleven haveninfrastructuur wordt nu opnieuw beschikbaar voor de stad. De infrastructuur dient zoveel mogelijk behouden te blijven en herbestemd voor stedelijk gebruik. De kaaien worden opnieuw een aanmeerzone die door de stad gebruikt kan worden, met uiteenlopende faciliteiten over de hele lengte van de rede. Dat maakt het tijdelijk aanmeren van bijzondere schepen of drijvende constructies mogelijk.

De grens van de waterkering nauwkeurig bepalen heeft weinig zin als er tegelijkertijd niet ook voor wordt gezorgd dat de kaaien makkelijk oversteekbaar zijn voor voetgangers. De Scheldekaaien moeten namelijk altijd toegankelijk blijven. De kaaiweg verzamelt samen met de Leien het verkeer voor de binnenstad en geeft toegang tot de noordelijke en zuidelijke ondergrondse kaaiparkings. Doorgaand verkeer op de kaaien zelf wordt zoveel mogelijk geweerd door het gedeelte tussen Scheldestraat en Sint-Pietersvliet een autoluw karakter te geven. De zone tussen SintJansvliet en Suikerrui wordt voetgangersgebied. De stadsrandparkings, die het verkeer in de buurt van de snelweguitritten opvangen, worden verbonden met het tramnetwerk. In de toekomst zullen nieuwe trams deze parkings met de binnenstad verbinden. Er wordt ruimte voorzien voor een tramlijn langs het centrale deel van de kaaien. Het plan voorziet een apart regionaal fietspad langs de volledige lengte van de kaaien, dat via de Scheldedijken aansluiting vindt op het fietsroutenetwerk buiten de stad. Ten slotte pleit het masterplan ook voor het uitbouwen van diverse vormen van publiek watertransport.

Heel wat waardevolle gebouwen op de kaaien wachten op een gepaste bestemming. Die dient per definitie publiek toegankelijk, laagdrempelig en bij voorkeur watergebonden te zijn. Uiteraard moeten ze een meerwaarde betekenen voor het erfgoed in kwestie en compatibel zijn met de ruimtelijke kenmerken en historische architectuur ervan. Op enkele weloverwogen plaatsen kunnen ook nieuwe gebouwen als architecturale bakens worden opgetrokken. Zij voegen een nieuwe laag toe aan het rijke palimpsest van de kaaizone en zorgen voor een boeiende ‘kaai-line’. Ten slotte kunnen de nieuwe Montevideowijk op het Eilandje en de toekomstige stadswijk Nieuw Zuid een verlengstuk krijgen tot op de Scheldekaaien. Daarvoor worden bouwenveloppes voorgesteld die in beperkte mate bouwtoevoegingen op de kaaien mogelijk maken.

Historisch erfgoed en archeologie De kaaien zijn als een palimpsest; een perkament dat door het wegschrapen van bestaande tekst opnieuw beschrijfbaar wordt, zonder dat de sporen van de voorgaande teksten volledig zijn uitgewist. De kaaien herbergen verschillende lagen uit de Antwerpse geschiedenis waaraan in de toekomst nog nieuwe lagen kunnen worden toegevoegd.

Publieke ruimte en beeldkwaliteit Nieuwe waterkering De nieuwe waterkering heeft in de eerste plaats een veiligheidsfunctie, maar moet bovendien de band tussen stad en water opnieuw herstellen en waar mogelijk zelfs versterken. De aard en de ligging van de nieuwe kering zal daarom worden bepaald in functie van de aangrenzende stadswijken. Een ligging van de waterkering nabij het water vergroot de stedelijke ruimte, terwijl een ligging dichtbij de stad een grote, periodiek overstroombare kaaivlakte oplevert. Door vaste en mobiele uitvoeringen te combineren zal de waterkering tevens de zichten op de rivier regisseren, binnen voorwaarden zoals veiligheid en kostprijs.

16 | Vuurwerk Kandidatuurstelling bij het openingsfeest Groen in devan Stad-prijs het MAS 2013

Het masterplan trekt volop de kaart van de kaaien als publieke ruimte, een plek die van niemand en van iedereen is. Een plek die niet alleen een lokale maar ook een regionale en internationale uitstraling moet krijgen. De Antwerpse stadsdelen die grenzen aan de kaaien moeten eveneens elk hun eigen en unieke relatie met de rivier krijgen. Tegelijkertijd blijft in deze diversiteit de continuïteit en de samenhang van de historische rede een belangrijk aandachtspunt. Om te vermijden dat bij de gefaseerde uitvoering van de werken de samenhang verloren zou gaan, dienen er bij de herinrichting van de kaaien afspraken gemaakt te worden rond het materiaalgebruik en de beeldkwaliteit.


Deelgebieden en deelprojecten

Bonapartedok en Loodswezen: intieme getijdentuin en opstapplaats voor watertransport

De heraanleg van de Scheldekaaien zal gefaseerd gebeuren volgens deelprojecten, in verschillende deelgebieden. Het Masterplan Scheldekaaien definieert zeven deelgebieden:

De bijzondere figuur rondom Bonapartedok en Loodswezen vormt een duidelijk scharnierpunt tussen de centrale kaaizone en de dokken van het Eilandje. De voormalige Bonapartesluis is een uitgelezen plaats voor een opstapplaats voor watertransport: een alternatieve Schelde-overbrugging voor de regionale fietsroute doorheen Spoor Noord naar Sint-Annastrand en jachthaven Linkeroever.

Droogdokken

Rijnkaai

Loodswezen en Bonaparte

Schipperskwartier en Centrum

Sint-Andries en Zuid

Nieuw Zuid

Petroleum Zuid (omvattende Blue Gate Antwerp en zone voor voetbalstadion)

Droogdokkeneiland: grootstedelijk park en uitwaaiplek Droogdokkeneiland wordt een echte scharnierruimte tussen de Antwerpse metropool en haar befaamde zeehaven. Tussen Royerssluis en Kattendijksluis, en met aan de ene kant de natuurlijke oever en aan de andere kant het havenplatform met de oude droogdokken, liggen alle troeven op tafel om er een indrukwekkend grootstedelijk park van te maken.

Rijnkaai: bescheiden nieuw waterfront voor het vernieuwde havenkwartier Eilandje Het Eilandje wordt nu volop omgevormd tot een nieuw havenkwartier, met de oude dokken als overmaatse waterpleinen. Voor de Scheldekaaien is hier dan ook een andere strategie aangewezen: nieuwe bouwenveloppes kunnen hier net meer samenhang verlenen aan de verspreide bebouwing. Nieuwe bebouwing vormt een nieuw stadsfront, maar blijft beperkt in hoogte.

Bonapartedok en Loodswezen: intieme getijdentuin en opstapplaats voor watertransport [Proap/Wit Architecten/D-Recta]

Schipperskwartier en centrum: doorwaadbare stedelijke infrastructuur De centrale kaaizone tussen Sint-Pietersvliet en Sint-Jansvliet kan beschouwd worden als een immens stedelijk platform voor de overbelaste historische binnenstad. Dit versteend platform biedt als het ware een grootstedelijke infrastructuur: hetzij in open lucht, hetzij overdekt onder de hangars.

Rijnkaai: bescheiden nieuw waterfront voor het vernieuwde havenkwartier Eilandje [Proap/Wit Architecten/D-Recta]


Schipperskwartier en centrum: doorwaadbare stedelijke infrastructuur [Proap/Wit Architecten/D-Recta]


Sint-Andries en Zuid: leegte en vrijplaats Op Sint-Andries en Zuid wordt volop de kaart getrokken van de kaaien als vrijplaats voor de stad: een weidse leegte, een niet geprogrammeerde open ruimte, enigszins uit het zicht van de stad; een plaats waar daardoor niets en tegelijk alles kan gebeuren; een eerder banaal en toch uniek stedelijk landschap met een duidelijke verwijzing naar de historische haven.

Nieuw Zuid: lineair park en verbeterde relatie met het water, in afwachting van herontwikkeling De voormalige rangeerruimte wordt wellicht op middellange termijn een gemengde stadsuitbreiding. De kwaliteit van de nieuwe stadsuitbreiding volledig afhankelijk van een goede relatie met het water. De groene rand aangezet in Sint-Andries kan hier een volwaardige aangeplante parkstrip worden.

Communicatie- en participatietraject De heraanleg van de Scheldekaaien is voor Antwerpen een zeer omvangrijk en langdurig project dat stadsbreed alle bewoners van Antwerpen en ook gebruikers van buiten Antwerpen aanbelangt en het gezicht van de stad in grote mate bepaalt. Een breed draagvlak is een noodzakelijke voorwaarde voor een kwalitatieve en efficiënte realisatie van dit project. Dit kan enkel bekomen worden door van bij de start alle doelgroepen optimaal te betrekken. Tijdens de studiefase (2007-2012) werd ingezet op een gevarieerd communicatie- en inspraaktraject omtrent de opmaak van het masterplan Scheldekaaien. Doel was om ‘De Kaaien worden weer van ons’ zoveel mogelijk doelgroepen op lokaal en bovenlokaal niveau te betrekken bij dit stadsdeel in verandering om al van bij de aanvang een zo groot mogelijk draagvlak te creëren. Het participatie en communicatietraject werd in 2009 bekroond met de ‘Thuis in de Stad prijs voor Participatie’.

‘De Kaaien worden weer van ons’ In het voorjaar 2009 werd een ambitieus communicatie- en participatietraject uitgewerkt door een nauwe samenwerking met Antwerpen aan ’t Woord, ACW Antwerpen Stad, UNIZO Antwerpen, Waterwegen & Zeekanaal nv, Stedelijk wijkoverleg en Marketing en Communicatie. Voor de realisatie van ‘De Kaaien worden weer van ons’ werd een participatiecharter afgesloten tussen de stad Antwerpen en bewoners- en middenveldorganisaties Antwerpen aan ’t Woord, UNIZO Antwerpen en ACW Antwerpen Stad. Ook na de oplevering van het masterplan blijft het de bedoeling om in elk deelproject een doorgedreven participatietraject te voeren.

‘De kaaien op tafel’ Nieuw Zuid: lineair park en verbeterde relatie met het water, in afwachting van herontwikkeling [Proap/Wit Architecten/D-Recta]

Petroleum Zuid: watergebonden bedrijvigheid en groene verbinding naar Hobokense polder Dankzij de visie gelijktijdig ontwikkeld voor Petroleum Zuid, wordt niet alle economische activiteit verbannen van de kaaizone. Een nieuw logistiek overslagplatform met stadsregionaal watergebonden distributiecentrum heroriënteert de vroegere zeehaven naar de binnenscheepvaart. Een groene corridor verzekert een groene link tussen Nieuw Zuid park en Hobokense Polder.

Begin maart 2009 vonden in de verschillende Antwerpse districten een hele reeks tafelgesprekken plaats met burgers, verenigingen en belangenorganisaties onder leiding van een moderator. ‘De Kaaien op tafel’ werd het hoogtepunt van de participatie waarbij er in één week tijd 97 tafelgesprekken plaatsvonden en er door meer dan 800 deelnemers 543 aanbevelingen werden geformuleerd. Al deze aanbelevingen en suggesties werden nadien gebundeld overhandigd aan het ontwerpteam.

www.onzekaaien.be Ter ondersteuning van het participatie- en communicatietraject werd de website www.onzekaaien.be opgezet. Hierop is informatie rond de heraanleg van de Scheldekaaien terug te vinden en werden de verschillende deelaspecten van het participatieprogramma aangekondigd (zie onderstaande). Via de ‘Droom Je Kaai’-applicatie konden internetgebruikers online ideeën posten op een luchtfoto van het projectgebied. Nadien werd de applicatie ook ingezet om dromen en suggesties te verzamelen op het schetsontwerp voor Sint-Andries Zuid en het wedstrijdontwerp voor Droogdokkenpark. De website werd in september 2010 bekroond met de prijs voor het meest vernieuwende gemeentelijke webinitiatief omdat de website actief is ingeschakeld in een participatief project gebruikmakend van tal van mogelijkheden die het internet te bieden heeft.

Petroleum Zuid: watergebonden bedrijvigheid en groene verbinding naar Hobokense polder [Proap/Wit Architecten/D-Recta]



Dagen van de Kaaien Tijdens ‘De dagen van de Kaaien’, een driedaags symposium in maart 2009 voor experten, vertegenwoordigers van middenveld- en belangenverenigingen en het brede publiek, werd het Voorontwerp Masterplan voorgesteld en kon iedereen zijn mening of suggestie geven tijdens panelgesprekken en vakateliers. Naast de ontwerpschetsen werden door Antwerpen aan ’t Woord, ACW Antwerpen en UNIZO Antwerpen Stad ook de resultaten van De Kaaien op tafel gepresenteerd. Het resultatenboekje werd overhandigd aan de ontwerpers en de aanwezige beleidsmakers. Daarnaast vonden er, onder de noemer KAAiLAND, 3 maanden lang tal van culturele activiteiten plaats op en rond de kaaien, gericht op een breed publiek van bewoners, Antwerpenaars, toeristen en andere gebruikers of toevallige passanten van de kaaien.

Infomoment 28 maart 2010 Bij de oplevering van het definitieve masterplan werd door de stad een afsluitend infomoment georganiseerd waarin werd teruggekoppeld naar de bevolking en de deelnemers van de tafelgesprekken en waarin gemotiveerde antwoorden werden gegeven op de aanbevelingen. Meer dan 600 geïnteresseerden zakten die zondagmiddag af naar de Arenbergschouwburg om meer te weten te komen over het finale ontwerp Kaaienplan. Dit infomoment vormde het sluitstuk van het communicatie- en inspraaktraject rond het ontwerp masterplan voor de Scheldekaaien. Op die manier werd een ruim draagvlak gecreëerd en kan gestart worden met bewonersoverleg rond het ontwerp en de uitvoering van de respectievelijke deelprojecten.

georganiseerd door de stedelijke dienst Programma’s voor Stad in Verandering. Geslaagde voorbeelden zijn:

Tijdelijke loopmarkering: in afwachting van de concrete heraanleg werd een tijdelijke afstandsmarkering over de ganse lengte van de Scheldekaaien aangebracht.

Kaaiengedicht ‘Welkom Pierewaaiers: via een oproep op internet spraken meer dan 500 Antwerpenaren hun liefde uit voor de Schelde en haar kaaien. Deze woorden inspireerden stadsdichter Peter Holvoet-Hanssen tot een woordenstroom van ’t Stad. Het 3,5 kilometer lange kaaiengedicht ‘Welkom Pierewaaiers’ werd in grote witte letters op de huidige betonnen waterkeringsmuur geschilderd en afgewisseld met simulaties van een mogelijk toekomstbeeld van de plek waar men zich bevond.

In de realisatiefase wordt de ingeslagen weg verder bewandeld, met dezelfde ambitie en binnen dezelfde samenwerkingsverbanden. Per deelproject zijn de mijlpalen met betrekking tot participatie:

participatie bij projectdefinitie (voor sommige deelgebieden betreft dit het masterplan)

participatie op basis van het schetsontwerp (mogelijkheid tot geven van aanbevelingen)

terugkoppeling bij oplevering van het voorontwerp (communiceren over beslissingen, hoe is omgegaan met de aanbevelingen + beperkte mogelijkheid tot aanvullende aanbevelingen)

communicatie bij oplevering van het definitief ontwerp

Inspirerende activiteiten Naast het geven van informatie en het organiseren van inspraak, wordt via ‘inspirerende activiteiten’ op de kaaien zelf, op een andere, meer ludieke manier betrokkenheid gezocht bij de bevolking. Deze activiteiten worden


Afhankelijk van de schaal en de eigenheid wordt dit per deelproject op maat uitgewerkt.


3. Stappenplan | timing | raming AMBITIE

Herstellen van de band met de stroom: van de kaaien een veilige en kwalitatieve publieke ruimte te maken aan het water.

PROGRAMMA

Heraanleg publiek domein, verhoogde waterkering, stabilisatie kaaimuur. Afhankelijk van het concrete deelgebied: natuur, recreatie, sport, cultuur, horeca, parkings, ontwikkelingen met een stedelijke mix van functies en watergebonden functies.

OPPERVLAKTE OPDRACHTGEVERS en FINANCIERING

De heraanleg van de Scheldekaaien wordt gespreid over verschillende deelprojecten uitgevoerd. Bovenstaand schema geeft een beeld van de volledige doorlooptijd (minimaal 10 tot 15 jaar), maar de volgorde en de effectieve start van elk deelproject kan nog wijzigen. Het betreft telkens het stedelijk aandeel in de werken. De kaaimuurstabilisatie die door W&Z wordt uitgevoerd in niet in de tabel opgenomen. Deze gaat in de regel de heraanleg van het openbaar domein vooraf.

81 hectare AG Stadsplanning Antwerpen (openbaar domein) Waterwegen en Zeekanaal NV (waterkering en kaaimuurstabilisatie) Mogelijke andere partijen te bepalen per deelproject

BUDGET

GEBIEDSREGISSEUR

openbaar domein

171 miljoen EUR

kaaimuurstabilisatie

247 miljoen EUR

waterkering

36 miljoen EUR

Philippe Teughels

AG Stadsplanning Antwerpen

ONTWERPTEAM MIJLPALEN

Drie deelprojecten zijn reeds opgestart: Proap/Wit/D-Recta ondertekening intentieovereenkomst

2005

ondertekening protocol

2006

aanstelling ontwerper

2007

participatie traject

2008-2009

oplevering Masterplan

2010

goedkeuring masterplan

Januari 2012

ondertekening principeovereenkomst start uitvoering per deelprojecten einde uitvoering deelprojecten

Januari 2012 Juni 2012

Wegprofiel Rijnkaai

Sint-Andries en Zuid

Oeverzone van Droogdokken

INDICATIEVE FASERING UITVOERING OPENBAAR DOMEIN SCHELDEKAAIEN

van

tem

Droogdokkenpark

apr 15 sep 16

Rijnkaai / Wegprofiel Rijnkaai / Kaaizone

jan 14 jul 15 jan 24 dec 24

Loodswezen

jan 16 dec 17

Centraal Deel Sint-Andries Zuid Nieuw Zuid Blue Gate Antwerp / Logistieke cluster

2012

2013

2014

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

2015

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

2016 x

x

2017

2018

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

jan 19 dec 21

x

aug 15 aug 18

x

jan 22 dec 24 jul 13

jul 14

2019

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

2020

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

2021

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

2022

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

2024

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

2023

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

2024 / 2030

Behalve de toelichting van het Masterplan Scheldekaaien, zal de heraanleg van de Scheldekaaien concreter geïllustreerd worden aan de hand van twee reeds opgestarte deelprojecten namelijk SintAndries Zuid en Droogdokkenpark.



Sint-Andries Zuid Vrijplaats tussen stad en stroom


Heraanleg scheldekaaien | Sint-Andries Zuid | 27

1. Projectgebied Ligging

Alvorens gestart wordt met de opmaak van het definitief ontwerp zal een realisatieovereenkomst specifiek voor dit deelproject goedgekeurd worden tussen Waterwegen en Zeekanaal NV en AG Stadsplanning Antwerpen. Deze omvat concrete afspraken omtrent de afbakening van de projectonderdelen waterkering en openbaar domein, de kostenverdeling, de studie- en uitvoeringsfasering en dergelijke.

is de bedoeling een projectvennootschap op te richten met als aandeelhouders het Gemeentelijk Parkeerbedrijf Antwerpen (GAPA) en een private partner. GAPA draagt de verantwoordelijkheid voor het integreren van de ondergrondse parking in het parkeerbeleid van de stad. De private partner draagt de verantwoordelijkheid voor het ontwerp, de financiering, de bouw en de exploitatie van de ondergrondse parking.

Daarnaast wordt een uitvoeringsovereenkomst opgemaakt met alle betrokken publieke opdrachtgevers (AG Stadsplanning, Waterwegen en Zeekanaal NV en RioLink NV) waarin specifieke afspraken worden opgenomen m.b.t. ontwerp en technische studie, vergunningsaanvraag, aanbestedingsprocedure en uitvoering, en modaliteiten m.b.t. verantwoordelijkheden en opdrachtgeverschap worden vastgelegd.

Momenteel is de marktbevragingsprocedure i.f.v. de ondergrondse parking lopende. Het

Volgens de huidige planning worden de realisatieovereenkomst en uitvoeringsovereenkomst dit najaar goedgekeurd, en is het dan ook de bedoeling de private partner aan te duiden die de parking zal bouwen. Op dat moment staan alle betrokken partners op één lijn, en kan gestart worden met de opmaak van het definitief ontwerp. De oplevering van het definitief ontwerp is gepland in het voorjaar van 2014. Begin 2015 kan gestart worden met de bouw van de parking, en kort daarna met de realisatie van de waterkering en de heraanleg van het openbaar domein.

Kaaizone tussen Sint-Jansvliet en Namenstraat, met een totale lengte van 1,5 kilometer en een totale oppervlakte van 13 hectare.

Planologische bestemming De volledige zone is in het gewestplan bestemd als ‘Oeverstrook met bijzondere bestemming’. Werken en handelingen die verband houden met recreatie en toeristische activiteiten, verkeersinfrastructuur en parkeervoorzieningen, en het laden en lossen van goederen vervoerd via de waterweg, zijn toegelaten in deze zone.

Eigendomstructuur De kaaizone van de blauwe steen tot aan de huidige betonnen waterkeringsmuur is in eigendom van het Vlaams gewest. Het wegprofiel tussen de betonnen waterkeringsmuur en het gevelfront is in eigendom van de stad Antwerpen.

Beheerovereenkomsten Het voorontwerp voor het openbaar domein en de waterkering werd samen met het referentieontwerp voor de ondergrondse parking opgeleverd in september 2011. Beide ontwerpen vormen de basis voor het vastleggen van concrete afspraken met alle betrokken actoren. Vermits de verschillende projectonderdelen vaak onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn, wordt gezocht naar een uitvoering door middel van samengevoegde opdrachten tussen de verschillende bouwheren, zodat de synergie tussen de projectonderdelen tot bij de realisatie gegarandeerd blijft.



2. Projectomschrijving Schetsontwerp als toetsing van het masterplan Parallel aan de laatste fase van de opmaak van het masterplan Scheldekaaien, werd in 2009 de deelzone langs de wijken Sint-Andries en Zuid aangeduid als pilootproject voor concrete realisatie. De ontwerpopdracht werd toevertrouwd aan de makers van het masterplan, het ontwerpteam Proap/Wit/DRecta. Deze kregen daardoor de gelegenheid als eersten het masterplan te toetsen aan de realiteit. Door Waterwegen en Zeekanaal NV werd het technisch team SBE/Technum aangesteld, ter ondersteuning van het ontwerpteam. De technische haalbaarheid speelde op die manier van in het begin een belangrijke rol in het ontwerpproces. De typerende dwarssnede van blauwe steen tot gevel heeft op de centrale kaaien een breedte van 100 meter en omvat achtereenvolgens:

de kaaivlakte, of de overstroombare zone tussen Schelde en waterkering, vandaag hoofdzakelijk in gebruik als gratis parking;

de huidige waterkering, een keermuur van 1m35 hoog in beton;

het wegprofiel, of de zone tussen waterkering en gevelfront, waarbinnen de verschillende verkeerstromen plaats vinden.

Zoals bepaald in het masterplan wordt de waterkering ter hoogte van Sint-Andries en Zuid een 2m25 hoge dijk met zachte hellingen. De dijk is makkelijk oversteekbaar en ligt dicht bij de stad (ongeveer op dezelfde positie als de huidige keermuur) zodat een groot deel van het maritieme kasseilandschap aan de blauwe steen behouden blijft. Aan de stadszijde vormt de dijk een parkstrip met groene hellingen en speelruimte voor de wijk. Een ondergrondse parking voor 1000 wagens vormt een alternatief voor een deel van de huidige parkings op de kaaien.


Toekomstbeeld: Wandelpromenade op dijklichaam, met aan stadszijde de groene parkstrip en aan waterzijde de maritieme kaaivlakte. [Proap/Wit Architecten/D-Recta]

De waterkering als langgerekt uitkijkplatform op stad en rivier De in het masterplan vastgelegde typologie van het dijklichaam als waterkering werd vertaald in een gevarieerd landschappelijk ontwerp met een optimale relatie tussen stad en stroom. Naast de noodzakelijke waterkerende functie als bescherming tegen overstromingen, is het dijklichaam een verhoogde en gevarieerde wandelpromenade en verblijfsplek, een langgerekt uitkijkplatform op stad en rivier. De dijk speelt met spanningsvelden tussen open ruimten en afgeschermde zones, zachte en steile hellingen, intimistische verblijfszones en zones met wijde zichten, licht en schaduw. De dijk vormt ook de verbinding tussen twee oriëntaties: aan Scheldezijde het aan wind en water blootgestelde ‘terrain vague’, en aan stadszijde de afgeschermde en beschutte groene zones van het lineair park.

Voorontwerp Sint-Andries Zuid [Proap/Wit Architecten/D-Recta]


Terrain vague aan het water Sint-Andries Zuid is de uitgelezen plek om het huidige gebruik van de kaaien als vrijplaats voor de stad te bestendigen en te accentueren. Het is een uitwaaiplek waar niets moet en alles kan. De kaaivlakte vormt hier een weidse leegte, een uniek stedelijk landschap met expliciete verwijzingen naar de historische haven. Het maritieme karakter wordt bewaard door hergebruik van de kasseiverharding en integratie van de havenkraansporen in de verharding. De historische kaaimuur wordt in ere hersteld, Grote zeeschepen kunnen in deze zone ook in de toekomst blijven aanmeren.

maar ook aan het voorzien van overdekte ruimtes en zitgelegenheden voor ouders en ouderen. De wandelpromenades op en naast de dijk, het loopparcours, en het noord-zuid-fietspad grenzen hieraan, zodat potentieel een intensieve interactie ontstaat tussen elk van deze gebruikers.

Een brede waaier aan tijdelijke invullingen kan er geprogrammeerd worden, van sportieve evenementen over concerten tot openluchtfilms. Dagdagelijks kunnen de nieuwe kaaien op verschillende manieren gebruikt worden zodat tal van mensen zich aangesproken voelen om te gaan wandelen, joggen, sporten, verpozen, zitten, liggen, spelen, wegdromen, de hond uitlaten, picknicken, enzovoort. Een viertal zones worden verzonken in de kaaivlakte uitgevoerd en verhard met een monoliet materiaal zodat deze multifunctioneel gebruikt kunnen worden voor balsporten, maar ook door skaters of om tijdens de zomermaanden bijvoorbeeld een beachvolleybaltornooi te organiseren.

Toekomstbeeld: Overdekte zitruimte en speelplek ter hoogte van het Zuiderterras. [Proap/Wit Architecten/D-Recta]

Contact met de Schelde Ten noorden van de voormalige inham naar de Zuidersluis wordt een hellend vlak gerealiseerd waardoor het mogelijk wordt dichter bij het water te komen, en waardoor de getijdenwerking van de Schelde heel tastbaar wordt. In de toekomst wordt op deze plek ook een aanlegsteiger voor watertaxi’s voorzien. Er wordt bovendien ruimte gereserveerd om hier een bijzonder architecturaal baken met een publieke culturele invulling te realiseren, zodat de Zuidersluis met omgeving een belangrijke focusplek op de vernieuwde kaaien wordt, als signaal van de culturele betekenis van de achterliggende wijk Het Zuid. Toekomstbeeld: Vrijplaats aan het water met multifunctionele zones. [Proap/Wit Architecten/D-Recta]

Van lineair park tot groene corridor Een GIS-onderzoek wees uit dat het aanbod aan open en groene ruimte in de stadswijken rondom de kaaien, zowel kwalitatief als kwantitatief, ontoereikend is voor de dichtbevolkte wijken in de binnenstad. Naast een vrijplaats voor de stad, vormen de kaaien dan ook expliciet een park voor de buurt. In het lineair park wordt een mix van stedelijk programma’s en groene verblijfsruimtes voor de buurt geïntegreerd, die een tegengewicht vormen voor de grote schaal van de open ruimte aan waterzijde. Deze ruimtes vormen een groen kader dat gebruikt kan worden voor sport en spel. Naar het zuiden toe dikt het lineair park aan tot een belangrijke groene corridor die reikt van in de binnenstad via Nieuw Zuid en het bedrijventerrein Blue Gate Antwerp tot aan het natuurgebied Hobokense Polder. Op die manier wordt het project ook verankerd in de groenstructuur op macroniveau. Bij de vormgeving van het lineair park gaat specifieke aandacht naar de ‘bespeelbaarheid’ en kindvriendelijkheid door integratie van een drietal speelzones op regelmatige afstanden van elkaar. Er wordt aandacht besteed aan toestellen en ondergronden voor verschillende leeftijdscategorieën,


Toekomstbeeld: Hellend vlak naar de Zuidersluis. [Proap/Wit Architecten/D-Recta]


Groen wegprofiel

Ondergrondse parking

In de zone tussen het lineair park en de huizenrij wordt het huidige wegprofiel op een nieuwe manier ingepland. De bestaande zone voor terrassen langs de gevels blijft behouden en er zal enkel aan die zijde nog een beperkt aantal parkeerplaatsen en laad- en loszones voorzien worden. De bestaande in blok gesnoeide lindes worden hier behouden. Op de kaaiweg wordt het huidige doorgaande verkeer sterk ontmoedigd. Aanpalend aan het Zuid wordt een reservatiestrook voor een tramlijn voorzien. Ter hoogte van Sint-Andries wordt voorgesteld de eventuele tramlijn in de rijweg te integreren. Tussen het dijklichaam en de ruimte voor auto’s en tram komt er een brede fiets- en wandelzone die een continue verbinding voor langzaam verkeer van noord naar zuid mogelijk maakt. Van de werken voor herinrichting van het wegprofiel wordt eveneens gebruik gemaakt om de riolering te vernieuwen tot een gescheiden stelsel.

Een ondergrondse parking voor 1000 wagens vormt een alternatief voor een deel van de huidige parkings op de kaaien en is een logisch verlengstuk van het openbaar domein. De ondergrondse parking is meer dan een blinde doos onder het maaiveld, en legt inventieve relaties met de bovenliggende waterkering en het openbaar domein. De dichtst bij het historische centrum gesitueerde voetgangersuitgang wordt uitgebreid tot een ondergrondse publieke ruimte waar de archeologische resten van het SintMichielsbastion een prominente plek krijgen. Tegelijk wordt hier ondergronds stedelijk programma aan de parking gekoppeld, zoals een fuifruimte of kleine supermarkt. Hierdoor wordt de parking opgewaardeerd tot een ontmoetingsruimte met karakter van waaruit men de stad betreedt of verlaat.

Toekomstbeeld: Meest noordelijke voetgangerstoegang tot de parking, als verlengstuk van het openbaar domein. [Proap/Wit Architecten/D-Recta]

Integrale toegankelijkheid Door de vele hellingsbanen en trappartijen om de bovenzijde van de dijk te bereiken, staat de verhoogde waterkering een vloeiende verbinding tussen het leven in de wijk en de publieke ruimte aan het water niet in de weg. Al van bij de eerste schetsen werd bijzondere aandacht besteed aan een optimale oversteekbaarheid van de dijk door het voorzien van langzame hellingsbanen aan zowat elke zijstraat, zodat de dijk nergens over de totale lengte van 1,5 kilometer een barrière zou vormen naar de wijk. Naar aanleiding van de opmerkingen tijdens de participatie werden in het voorontwerp naast hellingsbanen ook trappartijen voorzien, zodat de directe oversteekbaarheid nog zou verbeteren. Ook op basis van de opmerkingen tijdens de participatie werd op de kaaivlakte een integraal toegankelijk padennetwerk geïntroduceerd, gematerialiseerd in vlakke kassei, zodat én het beoogde eindbeeld én een optimale bewandelbaarheid bekomen wordt. Het voorontwerp werd voor advies voorgelegd aan het Centrum voor Toegankelijkheid van de provincie Antwerpen en positief beoordeeld qua toegankelijkheid voor personen met een fysieke handicap. De detailopmerkingen voor verdere verbetering zullen meegenomen worden in de uitwerking van het definitief ontwerp. Verder werd een specifiek overlegmoment georganiseerd rondom de presentatiemaquette van het voorontwerp met een aantal blinde en slechtziende personen van de Werkgroep Antwerpen Toegankelijk, zodat ook hun opmerkingen kunnen worden meegenomen in het verdere ontwerptraject.


Omgang met havenerfgoed en archeologisch patrimonium De ontwerpers stellen in hun kaaienplan voor om de drie voormalige havenloodsen die zich vandaag in dit projectgebied bevinden niet te integreren in het ontwerp. De kaaivlakte als vrijplaats en grote open ruimte aan het water is namelijk een unieke ontwerpkeuze ten opzichte van de overige deelgebieden van het masterplan Scheldekaaien. Zo worden de hangars die zich aan weerszijden van het Steenplein bevinden wél op die plek bewaard. Door het hergebruik van de kasseien voor verharding van kaaivlakte en dijklichaam en door integratie van de havenkraansporen in de verharding wordt wel verwezen naar het maritieme verleden van de plek. In dit project wordt volledig de kaart getrokken van het visualiseren van het archeologisch erfgoed als evocatie van de vroegere ontstaansgeschiedenis van de stad. De ondergrondse parking werd gepositioneerd onmiddellijk ten zuiden van een zone met hoge archeologische verwachting, zodat het mogelijk werd de resten van het 16de eeuwse Sint-Michielsbastion tot noordelijke begrenzing van de parking te maken. Via een archeologisch vooronderzoek werd de exacte positie van deze resten bepaald, zodat het ontwerp van de parking hierop afgestemd kon worden.In het parkingontwerp wordt voorgesteld om de histiorische muur over een hoogte van 7m zichtbaar te maken vanuit de parking. Door hier ook de belangrijkste voetgangersingang te situeren, wordt een directe link gemaakt met het openbaar domein.


Communicatie- en participatietraject In het voorjaar van 2010 werden een tiental participatiemomenten rond het schetsontwerp georganiseerd in de wijken Sint-Andries en Zuid. Zowat 400 geïnteresseerden namen tijdens die bijeenkomsten deel aan 39 tafelgesprekken. Na een plenaire toelichting konden de deelnemers in groepjes van maximum 15 personen dieper ingaan op het schetsontwerp, met elkaar in gesprek gaan en suggesties doen. De reacties van de deelnemers aan de tafelgesprekken waren overwegend positief, werden gebundeld in een resultatenfolder en tijdens het slotsymposium rond het masterplan gebundeld overhandigd aan de ontwerpers ter verwerking in het voorontwerp. Na oplevering van het voorontwerp werd aan de deelnemers van de participatie teruggekoppeld hoe de aanbevelingen verwerkt werden in het voorontwerp of gemotiveerd waarom dat net niet gebeurde. Bij de organisatie van de participatie werd veel aandacht geschonken aan een laagdrempelige opzet op maat van de beoogde doelgroep per participatiemoment. De gespreksavonden of -namiddagen vond steeds plaats op gekende locaties in de wijken zelf, zodat zoveel mogelijk bewoners zich aangesproken voelden. De verschillende momenten werden ook telkens qua tijdstip en locatie afgestemd op specifieke doelgroepen. Zo vonden er gesprekken plaats

Guinguetttes op de kaaien ter hoogte van Sint-Andries Zuid


met jongeren, kinderen, senioren, bewoners, handelaars en horeca, studenten, personen met een handicap, … zodat uiteindelijk een zeer brede groep bereikt werd.

informatie over de plannen voor de heraanleg van de zone Sint-Andries Zuid.

Tijdens de zomer van 2010 onder de titel ‘Teute Gerard’ zondagse vertelwandelingen georganiseerd op de kaaien langsheen SintAndries en Zuid. Een gids-verteller diste allerhande anekdotes en ‘straffe verhalen’ op over het bezochte gebied en sloeg daarmee ook een brug naar de toekomst van de kaaien.

In het voorjaar van 2010 werden een tiental participatiemomenten rond het schetsontwerp georganiseerd in de wijken Sint-Andries en Zuid. Zowat 400 geïnteresseerden namen tijdens die bijeenkomsten deel aan 39 tafelgesprekken. Na een plenaire toelichting konden de deelnemers in groepjes van maximum 15 personen dieper ingaan op het schetsontwerp, met elkaar in gesprek gaan en suggesties doen. De reacties van de deelnemers aan de tafelgesprekken waren overwegend positief, werden gebundeld in een resultatenfolder en tijdens het slotsymposium rond het masterplan gebundeld overhandigd aan de ontwerpers ter verwerking in het voorontwerp. Na oplevering van het voorontwerp werd in het najaar van 2011 aan de deelnemers van de participatie teruggekoppeld hoe de aanbevelingen verwerkt werden in het voorontwerp of gemotiveerd waarom dat net niet gebeurde.

Grenzend aan de Sint-Andrieswijk werden twee voormalige atoomschuilbunkertjes op de kaaien, die toevallig ongeveer de hoogte van de toekomstige waterkering hebben, ingericht als uitkijk- en infopunten over het gebied. Eén punt biedt zicht op het verleden, de geschiedenis en (destijds) op de archeologische opgravingen die ter voorbereiding van de werken reeds werden uitgevoerd. Het andere punt verschaft de passant

Bij de organisatie van de participatie werd veel aandacht geschonken aan een laagdrempelige opzet op maat van de beoogde doelgroep per participatiemoment. De gespreksavonden of -namiddagen vond steeds plaats op gekende locaties in de wijken zelf, zodat zoveel mogelijk bewoners zich aangesproken voelden. De verschillende momenten werden ook telkens qua tijdstip en locatie afgestemd op specifieke

Vanaf de oplevering van het definitief ontwerp zal de nadruk eerder liggen op communicatie via persberichten en mailings. Het plan zal dan immers niet meer zoveel verschillen van het voorontwerp en vooral de basis vormen voor de opmaak van de vergunnings- en aanbestedingsdossiers. Sinds de start van de participatiecampagne zijn alle beschikbare plannen permanent consulteerbaar via de website www.onzekaaien.be.

doelgroepen. Zo vonden er gesprekken plaats met jongeren, kinderen, senioren, bewoners, handelaars en horeca, studenten, personen met een handicap, … zodat uiteindelijk een zeer brede groep bereikt werd. Grenzend aan de Sint-Andrieswijk werden twee voormalige atoomschuilbunkertjes op de kaaien, die toevallig ongeveer de hoogte van de toekomstige waterkering hebben, ingericht als uitkijk- en infopunten over het gebied. Eén punt biedt zicht op het verleden, de geschiedenis en (destijds) op de archeologische opgravingen die ter voorbereiding van de werken reeds werden uitgevoerd. Het andere punt verschaft de passant informatie over de plannen voor de heraanleg van de zone Sint-Andries Zuid. In 2011, 2012 en 2013 organiseerde Programma’s Stad in Verandering tijdens de maanden mei en juni in het weekend ‘guinguettes’ op de kaaien ter hoogte van Sint-Andries en Zuid. Tijdens deze guinguettes kunnen bezoekers genieten van een heerlijke maaltijd, een wedstrijdje petanque, een concert en kan er ook gedanst worden. Met deze evenementen wil men de toekomstige mogelijkheden van de heraangelegde kaaien alvast in de kijker zetten en deelnemers laten kennis maken met een stadsdeel in verandering.

Infopanelen bovenop atoomschuilbunker


3. Stappenplan/timing/raming AMBITIE PROGRAMMA

Vrijplaats tussen stad en Schelde

OPPERVLAKTE OPDRACHTGEVERS en FINANCIERING

13 hectare

Publieke ruimte, verhoogde waterkering, stabilisatie kaaimuur, ondergrondse parking AG Stadsplanning Antwerpen (openbaar domein) Waterwegen en Zeekanaal NV (waterkering en kaaimuurstabilisatie) SPV met Gemeentelijk Parkeerbedrijf Antwerpen en aan te duiden private partner (parking)

BUDGET

studiekost

2 miljoen EUR

kaaimuurstabilisatie

33 miljoen EUR

waterkering en openbaar domein 35 miljoen EUR parking

30 miljoen EUR

PROJECTREGISSEURS

Tinne Vandeven


Nicolas Cleeremans (uitvoering openbaar domein)


Proap/Wit/D-Recta schetsontwerp

December 2009

voorontwerp

September 2011

definitief ontwerp

April 2014

goedkeuring bouwaanvraag

Maart 2015

start uitvoering parking

April 2015

start uitvoering WK + OD

Augustus 2015

Guinguette op Sint-Andries Zuid. [Dries Luyten]



Droogdokkenpark een getijdenpark voor Antwerpen


Heraanleg scheldekaaien | Droogdokkenpark | 41

1. Projectgebied Ligging

Eigendomstructuur


Het projectgebied bevindt zich op het Droogdokkeneiland en bestaat uit de gronden die tussen Schelde, Royerssluis, Kattendijksluis en Droogdokkenweg gelegen zijn.

Het meest zuidelijke deel van het projectgebied is eigendom van het Vlaams Gewest. De rest van de gronden in het projectgebied zijn eigendom van het Gemeentelijk Havenbedrijf Antwerpen, met uitzondering van het pompstation Royerssluis.


De overdracht van de gronden van het Gemeentelijk Havenbedrijf Antwerpen naar de Stad Antwerpen werd reeds in een protocol vastgelegd (januari 2009). De haven is momenteel nog steeds actief op de gronden van Algemene Werkhuizen Noord (AWN). Deze gronden worden slechts in een latere fase naar de stad overgedragen.

Voorafgaand aan de opmaak van het definitief ontwerp van het Droogdokkenpark zal een realisatieovereenkomst worden goedgekeurd tussen Waterwegen en Zeekanaal nv en AG Stadsplanning Antwerpen waarin nadere afspraken en modaliteiten worden bepaald met betrekking tot de realisatie en financiering van het project. De realisatieovereenkomst voor het Droogdokkenpark is momenteel in opmaak.

De oeverstrook tussen dijk en Schelde is ingekleurd als gebied voor gemeenschaps- en openbare nutsvoorzieningen en maakt tevens deel uit van het habitatrichtlijngebied van het Scheldeestuarium. De rest van het projectgebied is bestemd als gebied voor ambachtelijke bedrijven en KMO’s. Op 29 januari 2013 werd het gemeentelijk RUP Droogdokkeneiland voorlopig vastgesteld door de gemeenteraad. Het RUP bepaalt de bestemmingswijziging naar stedelijke functies en groen.


De concrete uitvoering van het protocol dient nog te worden opgestart.

Daarnaast zal ook een uitvoeringsovereenkomst worden opgemaakt met alle betrokken partijen waarin nadere afspraken m.b.t. ontwerp, vergunningsaanvraag, aanbestedingsprocedure en uitvoering worden vastgelegd, en modaliteiten m.b.t. verantwoordelijkheden en opdrachtgeverschap worden bepaald, specifiek gericht op de geïntegreerde uitvoering van verschillende projectonderdelen binnen het project.


2. Projectomschrijving In het Masterplan Scheldekaaien kreeg het Droogdokkeneiland een bestemming als grootstedelijke getijdenpark en uitwaaiplek. Door de unieke ligging in de buitenbocht van de Schelde vormt het projectgebied een scharnierpunt tussen stad en haven, dat beide werelden kan samenbrengen.

Toekomstbeeld: Uitzicht vanuit het park op de beschermde droogdokkensite [Vogt Landscape Limited / Van Belle & Medina Architects]

Behalve het ontwerp en de uitvoering van het Droogdokkenpark, wordt ook een globale visie opgemaakt om de ruimtelijke en functionele samenhang van het gehele Droogdokkeneiland te garanderen. Het ontwerp wordt opgemaakt door de tijdelijke vereniging Vogt Landscape Limited en Van Belle & Medina Architects. Het definitief voorontwerp is in maart 2013 opgeleverd.

Een nieuw park voor de stad Het Droogdokkeneiland bevindt zich op een scharnierpunt tussen stad en haven. Op deze eerder verlaten plek is het nog steeds mogelijk om the haven te zien, te horen, te ruiken en te voelen, en dit op slechts 2 km van de kathedraal en het centrum van Antwerpen. Het maritiem karakter van de gebouwen en de materialen op de site zijn stille getuigen van de hoogdagen van de scheepswerven. De oude droogdokken zijn nog steeds in gebruik en werden in 2001 beschermd als industrieel erfgoed. Omwille van de panoramische zichten, naar het stadscentrum in het zuiden, naar de internationale haven in het noorden en naar de groene Scheldeboord van Linkeroever in het westen, is het Droogdokkeneiland een bijzondere en unieke plek. De aanwezigheid van de beschermde slikken- en schorrenoever als onderdeel van het ecologisch systeem langs de Schelde, is een opportuniteit om het Droogdokkenpark een natuurlijk karakter te geven waarmee het zich van andere stedelijke parken kan onderscheiden. Voorontwerp Droogdokkenpark [Vogt Landscape Limited / Van Belle & Medina Architects]



De combinatie van water, natuur, industrieel landschap en maritiem erfgoed zijn de belangrijkste elementen en sterkte van het project zit vooral in de verwevenheid. Behalve de fantastische uitzichten van deze uniek plek in de bocht van de Schelde worden drie uitzonderlijke sferen in het park gecombineerd; de ervaring van de getijden van de rivier, een nieuw stedelijk park en de culturele ontdekking van de oude scheepswerven.

door de sterke beweging van de waterkering die als gronddijk met constante hoogte zeer aanwezig is. Door op strategische plekken het niveau van het huidig maaiveld te behouden, kunnen bestaande bomen en gebouwen in het ontwerp worden geïntegreerd. De topografie wordt ingezet als instrument om verschillende sferen in het park te doen ontstaan, zonder de coherentie van het park als geheel te verliezen.

Estuariene natuur

Het modelleren van de topografie blijkt het ontwerpinstrument bij uitstek te zijn om niet alleen de technische kwestie van de waterkering op te lossen, maar ook als strategie voor de optimalisatie van de estuariene natuur en om de verschillende activiteiten en sferen in het park te definiëren. Het geheel wordt verder opgeladen door de verschillende karakteristieken van het natuurlijk, het cultureel en het industrieel landschap op de site.

Vandaag bestaat er duidelijk onderscheid tussen de rivier en het achtergelegen gebied door de steile helling van de oever die een duidelijke grens van de brakke vegetatie markeert. In het ontwerp is de bestaande hellingsgraad van 10% gereduceerd naar een variabele hellingsgraad tussen 2,5 en 5% om de best mogelijke condities voor de integratie van de estuariene natuur in het park te voorzien. Op die manier worden de groeiomstandigheden voor een gevarieerde estuariene vegetatie geoptimaliseerd. De oppervlakte van estuariene natuur wordt zo bijna verdubbeld worden, en compenseert daarbij het verlies van slikken- en schorrengebied ter hoogte van het Belvedère.

Belvedère Het Belvedère fungeert als referentiepunt voor de stad, de Schelde en Linkeroever, maar het is tegelijk ook het hoogste punt en de hoeksteen van het Droogdokkenpark. Het Belvedère is de inkom van het ‘zachte’ groene park en tegelijk het eindpunt van de kaaien als ‘harde’ infrastructurele promenade langs de rivier. Een muur omschrijft de zeshoekige figuur van het Belvedère en realiseert daarmee de vereiste 9,25mTAW voor de waterkering en dient als balustrade. De binnenruimte van de zeshoek is omgord door een groen talud en een dubbele bomenrij en wordt ingezet als verhoogde wandelen vertoefruimte. Het binnengebied met het Belvedèrepaviljoen is een zacht glooiende grasvlakte voor picknick, barbecue, informeel sporten en waar kleine evenementen kunnen plaatsvinden.

Toekomstbeeld: Informeel pad ter hoogte van de waterlijn, met een intense beleving van het slikken- en schorrengebied. [Vogt Landscape Limited / Van Belle & Medina Architects]

Deze ontwerpkeuze kwam tot stand na de input van het ecologisch inrichtingsadvies van het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek. Het beleidsadvies bespreekt hoe de inrichting en gedeeltelijke compensatie van de bestaande slikken en schorren optimaal uitgevoerd wordt. Het INBO trad hierbij op als beleidsondersteunende wetenschappelijke instelling en voerde deze opdracht uit voor Waterwegen en Zeekanaal NV, afdeling Zeeschelde. Een informeel pad ter hoogte van de waterlijn (7mTAW) is voorzien om de contactzone met het slikken- en schorrengebied toegankelijk te maken en een intiemer contact met het water te accomoderen, zonder de natuur te verstoren. Zo wordt het park meteen ook een excellente plek voor natuureducatie in de directe nabijheid van de stad. Het verbeteren van de kwaliteit van de estuariene natuur draagt bijgevolg niet alleen bij tot een grotere biodiversiteit/habitat, maar geeft ook aanleiding tot een diverse waaier van ervaringen in het park.

Integratie van de dijk door een aangepaste topografie Eén van de belangrijkste doelstellingen van het project is uiteraard de verhoging van de waterkering tot 9,25m TAW, wat 90 cm hoger is dan de huidige dijk. Met behulp van de bestaande niveau’s wordt de topografie zo gemodelleerd dat er verschillende ruimtes en ervaringen in het park ontstaan: het slikken- en schorrengebied langs de oever, het verhoogd Belvedère als uitkijkpunt en de verzonken speelruimte als een meer beschutte ruimte. Deze ruimtes worden onderling met elkaar verbonden


Toekomstbeeld: Uitzicht van op het Belvedère. [Vogt Landscape Limited / Van Belle & Medina Architects]


De verzonken speelruimte vormt de centrale plek voor informeel spel , omgord met klimbomen en met een paviljoen als referentiepunt.

Padenstructuur Droogdokkenpark is toegankelijk door middel van een systeem van kronkelende wegen en paden. Het hoofdpad vertrekt aan het Belvedère en volgt de dijkkruin. Het wandelpad is tegelijk ook een dienstpad voor hulp- en onderhoudsdiensten. Speciale zichten worden ervaren op het eind van het pad via de pier, langs de Belvedère promenade, door het pad langs de waterlijn te volgen of langs het informeel pad met spelaanleidingen. De paden worden gematerialiseerd in kasseien, asfalt, houtsnippers, schelpenpad of grintgazon en zijn geïnspireerd op de verschillende materialen die reeds op de site aanwezig zijn, zodat het maritiem karakter en de historische patine van de plek voortleeft in het ontwerp. Een vrij liggend tweerichtingsfietspad doorkruist het park en sluit aan op het bovenlokaal fietspadennetwerk.

Speelaanleidingen Spelen in het Droogdokkenpark gaat samen met het idee van avontuur en natuur, en het ontdekken van nieuwe plaatsen en nieuwe sferen in het park die voortkomen uit de gemodelleerde topografie en de beplanting. Het park wordt daarom niet aangevuld met formele speeltoestellen of speelzones, maar eerder informele speelelementen die kinderen tot meer creativiteit aanzetten dan in een gewone stedelijke omgeving. De natuur maakt immers deel uit van de speelomgeving door de mogelijkheid te bieden om te spelen in en met de natuur. De speelaanleidingen bevinden zich daarom midden in de beboste zones en hebben een natuurlijke uitstraling. Ze zijn gemaakt van natuurlijke materialen, in onbehandeld Robinia. Alle hout dat verwerkt wordt heeft het FSC-label.

Beplantingsplan Het ontwerp gaat uit van een vloeiende overgang van de natuurlijke oever met de ruwe estuariene natuur, naar een meer gecontroleerd traditioneel parklandschap, en de hiermee samengaande overgang van extensief naar meer intensief beheer. De vegetatie zal hoofdzakelijk bestaan uit inheemse soorten en zal worden afgestemd op de bodemconditie en het niveau van het grondwater, zodat de biodiversiteit van het park op die manier kan worden gemaximaliseerd. Via een indicatief bodemonderzoek en een ecologische studie werd de eventuele aanwezigheid van gronden grondwaterverontreinigingen in kaart gebracht, alsook de samenstelling van de bodem. Het ontwerp en de beplantingsstrategie dient hieraan nog te worden afgetoetst. Het beplantingsplan gaat uit van een inheemse soortenkeuze van zowel bomen als onderbeplanting. Deze soorten worden aangevuld met Juglans regia bij de speelzone om een stuk eetbaar groen toe te voegen aan de speelruimte. Dit geeft een extra aantrekkingskracht en belevingswaarde. In de beboste zones zal aan de buitenzijde een aanplant van bomen met een grote plantmaat gebeuren met daaronder een inheemse en streekeigen zoombeplanting. Zo heeft men vanaf de start een voelbare en aanwezige groenmassa in het park. In de kernen van de beboste zones zullen de bomen aangeplant worden in een kleinere plantmaat en is er ruimte voor een spontane ontwikkeling van de onderbeplanting. Voor het geheel werd een beheerplan opgesteld om door monitoring continu te kunnen bijsturen in het beheer. Spontane ontwikkeling geeft ruimte aan een natuurlijk proces kan bijgestuurd worden in functie van het gewenste beeld en de gewenste soorten. Na een grondige evaluatie zullen de bestaande bomen ook zoveel als mogelijk behouden blijven. De huidige profilering van het terrein wordt behouden rond deze bomen en was een randvoorwaarde voor de topografie van het ontwerp.

Toekomstbeeld: Verzonken speelruimte als eindpunt van het pad met speelaanleidingen. [Vogt Landscape Limited / Van Belle & Medina Architects]



Enkel de verzonken speelruimte en het binnengebied van het Belvedère zal een intensief beheer kennen. Alle graszones daarbuiten zullen extensief beheerd worden, Het droogdokkenpark krijgt zo een veel natuurlijkere uitstraling die aansluit bij de slikken en schorren die zich eveneens spontaan zullen ontwikkelen.

naar de droogdokken, die als beschermd havenerfgoed belangrijke getuigen zijn van de vroegere scheepsherstellingen. Het is wenselijk om een aantal van de droogdokken ook in de toekomst te blijven inzetten voor kleinschalige scheepsherstellingen en –onderhoud, maar ook als platform voor culturele activiteiten of als maritiem openluchtmuseum.

Pier

Erfgoed

De pier wordt onderdeel van het park en het padennetwerk door ze publiek toegankelijk te maken. Van op de pier heeft de parkbezoeker een sterkere beleving van de Schelde en het slikken- en schorrengebied. Het uiteinde van de pier is een wijds uitkijkpunt met zicht op stad en haven en het Droogdokkenpark zelf. De pier is tegelijk ook het contrapunt van het Belvedère; beiden vormen de hoekstenen van het park en benadrukken de ruimtelijke contour.

Archeologie

Het houten staketsel werd samen met de Royerssluis in 1904 gebouwd en zijn opgenomen in de inventarislijst voor bouwkundig erfgoed. In het kader van de renovatie van de Royerssluis zullen nieuwe remmingswerken voorzien worden naast de huidige pier. Momenteel is de pier in erg slechte staat en moet worden uitgegaan van een reconstructie van de pier. De renovatie van de pier is wenselijk indien het voorziene budget dit toelaat.

Droogdokken Langs de oostelijke rand van het park tegen de Droogdokkenweg wordt een gebouwd programma voorzien met focus op jeugd (lokalen voor jeugdverenigingen, fietsenberging, fuifruimte, ateliers voor workshops) en een opslagruimte voor de groendienst. De activiteitenzone vormt de overgang tussen oosten en west, tussen park en droogdokken, tussen zacht en hard. De orthogonale layout van deze zone gaat uit van het behoud van de bestaande loodsen, aangevuld met nieuwe toevoegingen die de zichten en perspectieven van en naar de droogdokken vrijwaren. Brede trappen leiden de bezoeker

In 2012 werd een paleolandschappelijk onderzoek uitgevoerd in het projectgebied. Gezien het grondverzet tijdens de uitvoering, was het aangewezen om inzicht te krijgen in de archeologische ondergrond. Het onderzoek bracht duidelijk in kaart dat de potentiële archeologische lagen zeer diep zitten omwille van de ophoging van deze gronden in het recente verleden. Na toetsing aan de nieuwe topografie van het parkontwerp kan worden gesteld dat de archeologische lagen niet zullen worden verstoord bij de realisatie van het park en dat er geen vervolgonderzoek nodig is. Tijdens de grondwerken voor het afgraven van de oever (in functie van de zachtere hellingsgraad) is het evenwel aangewezen om dit onder archeologische begeleiding te laten gebeuren zodat één of meerdere profielen van de dijk en de opbouw ervan kan worden opgetekend. Door de zachtere hellingsgraad van de oever in het ontwerp kunnen mogelijk resten worden vrijgelegd van de Ferdinandussluis en de Vosseschijnsluis. In het ontwerp wordt mogelijkheid opengehouden om deze relicten mee in de oeverzone te integreren.

Bovengronds erfgoed Op de huidige dijk bevinden zich een aantal zichtbare constructies met belangrijke cultuurhistorische waarde:

Bunker: tegen de dijk aangebouwd bevindt zich een bunker voor 6 personen uit de tweede wereldoorlog in gewapend beton met aangebouwde uitkijkplaats

Kruitmagazijn: net ten zuiden van de bunker is in de Scheldedijk een kruitmagazijn bewaard gebleven, als onderdeel van de 19de eeuwse kazemat bij de Vosseschijnsluis, gebouwd onder Napoleon.

De valorisatie van de ondergrondse constructies in de Scheldedijk, zoals de bunker en de het kruitmagazijn versterken het historisch-strategische belang van de site. Deze worden in het ontwerp geïntegreerd en komen langs het waterlijnpad te liggen.

Toekomstbeeld: Herontwikkeling van de beschermde droogdokkensite tot maritiem museum. [Vogt Landscape Limited / Van Belle & Medina Architects]



Vlakbij de inham naar de Royerssluis staat ook nog het modernistisch bureel, dat in inventarislijst voor erfgoed is opgenomen. Dit gebouwtje wordt in het ontwerp herbestemd tot horecazaak indien dit technisch en financieel haalbaar blijkt.

Communicatie- en participatietraject Op 4 september 2011 werd een participatiemoment over het wedstrijdontwerp Droogdokkenpark georganiseerd in de Hogere Zeevaartschool en werd georganiseerd door het stedelijk wijkoverleg in samenwerking met de partners Antwerpen aan ’t Woord, ACW Antwerpen en UNIZO Antwerpen. De opmerkingen en suggesties van de participanten werden samen met de adviezen van de verschillende stedelijke administraties en adviesraden en de Vlaamse administraties verwerkt in een collegebesluit met aandachtspunten voor de opmaak van het voorontwerp. Bijkomend werd een klankbordoverleg georganiseerd op 29 maart 2012 waarop lokale actoren samen met een aantal experts rond erfgoed, openbaar domein en natuurontwikkeling werden uitgenodigd voor een open gesprek over het ontwerp van het Droogdokkenpark. Zowel bewoners en vzw’s die op het Droogdokkeneiland gevestigd zijn, als belangenverenigingen zoals Natuurpunt, Watererfgoed, Antwerpen aan het Woord Vlaanderen werden op het overleg uitgenodigd. Daarnaast waren ook verschillende administraties aanwezig vanuit hun betrokkenheid via concreten projecten in het gebied: Afdeling Maritieme Toegang voor de Royerssluis, de haven, AWN, W&Z, INBO en een aantal stedelijke administraties zoals de afdeling voor Cultuur, Jeugd en Sport en de stadsbouwmeester.

Op 13 september werd een terugkoppeling van de participatie georganiseerd om het publiek te informeren over het voorontwerp van het park en de manier waarop de participatie in het voorontwerp werd verwerkt. In 2012 heel wat inspirerende acties door op het Droogdokkeneiland om het projectgebied in de kijker te zetten en het draagvlak voor het project te vergroten:

Vertelwandeling “de rosse van de Shop”: maart – mei 2012

Activiteiten in de marge van het Red Star Line festival: 28 april tot en met 13 mei 2012

Kunstinstallatie, tentoonstelling en kinderprogrammatie onder de noemer “Wind en water”: september – december 2012

In de zomer van 2013 worden gegidste natuurwandelingen georganiseerd op het Droogdokkeneiland onder de noemer “Van dijk tot dok”, om de unieke natuur op en rond de droogdokken te ontdekken. Daarnaast wordt ook een fotowedstrijd georganiseerd met het Droogdokkeneiland als centraal thema.

3. Stappenplan | timing | raming AMBITIE PROGRAMMA OPPERVLAKTE OPDRACHTGEVERS en FINANCIERING BUDGET

Grootstedelijk park tussen stad en haven Natuur, recreatie, maritiem erfgoed 15 hectare park AG Stadsplanning Antwerpen (openbaar domein) Waterwegen en Zeekanaal NV (waterkering en kaaimuurstabilisatie) studiekost

1 miljoen EUR

park

15 miljoen EUR

waterkering

1,5 miljoen EUR

PROJECTREGISSEURS

Sofie Bullynck


Nicolas Cleeremans (uitvoering openbaar domein)


Vogt + Van Belle & Medina schetsontwerp (wedstrijdontwerp)

Mei 2011

voorontwerp

Mei 2012

definitief ontwerp

Januari 2014

goedkeuring bouwaanvraag

Oktober 2014

start uitvoering

April 2015

oplevering van de werken

September 2016

Toekomstbeeld: Verweving van park en natuur met het maritiem karakter van de droogdokkensite. [Vogt Landscape Limited / Van Belle & Medina Architects]



synthese LIV.com criteria


Sociaal- ruimtelijke visie Eilandje | 54


Synthese aan de hand van de 5 LivCom-criteria 1. Verbetering van het natuurlijke en cultuurlijke landschap “Het dynamisch karakter van dit stedelijk landschap is onmiskenbaar met de getijden van de rivier, de beweging op het water, de havenactiviteiten, wisselende condities dag en nacht en volgens de opeenvolging van seizoenen... Ze zijn een schouwspel voor stedelijke beweging en een poort voor toeristen, een podium voor gekende en weerkerende evenementen, maar ook leegte en contemplatieve ruimte.” Uit: Masterplan Scheldekaaien De vroegere havengebieden zijn onbestemde, verlaten plekken geworden midden in de stad en liggen er troosteloos bij. Rivier en stad maar ook natuur en cultuur bestaan vandaag zijdelings langs elkaar. De tweeledigheid van natuur en cultuur blijft ook na de heraanleg sterk aanwezig op de Scheldekaaien maar worden tegelijk ook meer met elkaar verweven. Op schaal van de volledige stad vormt de heraanleg van de Scheldekaaien een belangrijke ecologische verbetering door het invoegen van nieuwe groenstructuren. Er wordt in de eerste plaats ingezet op het creëren van een toegankelijke publieke ruimte waardoor de rivier teruggegeven wordt aan haar bewoners.

2. Kunst, cultuur en erfgoed “De kaaien zijn als een ‘palimpsest’ (een - door het veelvuldig wegschrapen en overschrijven van nieuwe lagen tekst - herbruikbaar perkament, waarbij de sporen van oudere lagen niet verdwenen zijn maar goed zichtbaar worden onder ultraviolet licht), waar ook straks weer nieuwe eigentijdse lagen aan kunnen toegevoegd worden, gedoseerd en zorgvuldig, op precies gekozen locaties, genereus maar zonder alle potentieel voor later nu reeds op te gebruiken.” Uit: Masterplan Scheldekaaien De Antwerpse Scheldekaaien zijn historisch en ruimtelijk altijd erg bepalend geweest voor de stad. Ze zijn vlak tegen het stadscentrum gelegen en zijn ongetwijfeld het meest kenmerkende landschap van Antwerpen. De kaaien maken deel uit van het collectief geheugen van de stad. De maatschappelijke en culturele betekenis die aan de heraanleg van de Scheldekaaien wordt toebedeeld, groeide met de jaren naarmate een effectieve heraanleg op zich liet wachten. De impact die dit project zal hebben op de aantrekkingskracht en belevingswaarde van de stad is dan ook aanzienlijk. Reeds nu worden de kaaien gebruikt voor allerhande activiteiten en evenementen. Gezien de keuze om het publiek karakter van de kaaien in de heraanleg te bestendigen, komt deze uitgestrekte ruimte ten dienste van de gemeenschap en zullen de kaaien nog intensiever kunnen gebruikt worden.

3. Best-practices inzake leefmilieu “In de niet-overstroomde publieke ruimte krijgt stedelijk groen terug een belangrijke rol. Twee grootschalige groenstructuren worden ingevoegd: Droogdokkenpark tegenover de groene ruimte rond het Noordkasteel, en een lineair park dat gestaag groeit vanaf Sint-Jansvliet en aansluiting verzekert met Groene Singel en Hobokense Polder. Stedelijke stapstenen in de ecologische ruimte, de Scheldekaaien als zachte ruggegraat.” Uit: Masterplan Scheldekaaien



De belangrijkste aanleiding voor de heraanleg van de Scheldekaaien is de bescherming tegen wateroverlast. Een verhoogde waterkering dient Antwerpen te beschermen tegen het overstromingsgevaar. In het Droogdokkenpark wordt bijkomende ruimte voor de rivier gecreëerd door middel van een getijdenpark waarin het beschermde habitatgebied met slikken en schorren uitgebreid en verbeterd wordt. De heraanleg van de Scheldekaaien gaat gepaard met het realiseren van een duurzame mobiliteit in de stad enerzijds door het voorzien van meer ruimte voor voetgangers en fietsers maar ook door het inzetten op duurzaam openbaar vervoer middels de tram en het beperken van doorgaand verkeer door de binnenstad. Het herbestemmen van een verlaten havengebied tot een grote aaneengesloten publieke ruimte is een opportuniteit om het gebrek aan open en groene ruimte in de binnenstad te compenseren. De publieke ruimte wordt hierbij aangelegd in duurzame materialen, zoals graniet, gerecupereerde materialen zoals de kenmerkende kasseien en inheemse soorten voor het groen. De heraanleg gaat bovendien gekoppeld met een duurzaam beheer zowel voor de groenstructuur als voor de verharde oppervlaktes.

4. Betrokkenheid van de bevolking “Zie ik u ’s middags, lieveke zoet, in de geheime tuin van eb en vloed? Dan kunnen we er samen ons bokes opeten.” Deelnemer participatie, ‘Kaaien op tafel’ Door middel van een uitgebreid participatie- en communicatietraject werd de afgelopen jaren heel wat draagvlak gecreëerd voor het project. De grote belangstelling en opkomst op deze momenten geven aan dat het project bij de bewoners leeft en gedragen wordt. Er is steeds zorgvuldig geluisterd naar de bemerkingen van de deelnemers en waar mogelijk werd de ontwerpen hieraan bijgesteld. Het participatie- en communicatietraject van de Scheldekaaien is als voorbeeldproject in Vlaanderen opgenomen op de website van het Kenniscentrum Vlaamse Steden.

5. Gezonde levensstijl “De tijd die je er doorbrengt is doorgaans inderdaad ook een tussentijd of een stap uit de tijd: uit het hectische van alledag, uit het druk bezig zijn, uit het werken, kopen, verkopen, school lopen, of wat voor utilitairs dan ook. Deelname aan een evenement, re-creëren, niets doen, de wind proeven, de rivier aanschouwen, er tussenuit knijpen... dat is het programma van de kaaien vandaag. De kaaien zijn met andere woorden een ruimte voor de tussentijd, een decompressieruimte waar de stad/stedeling op adem komt.” Uit: Masterplan Scheldekaaien Bij de heraanleg van de Scheldekaaien komt een grootschalige en langgerekte publieke ruimte ter beschikking van de bewoners. Deze ruimte is voor iedereen toegankelijk, er worden geen zones gereserveerd of geprivatiseerd voor specifieke doelgroepen. Het arsenaal van cultuurhistorisch erfgoed wordt zoveel mogelijk bewaard en zal toegankelijk gemaakt worden voor de gebruikers. In het Droogdokkenpark wordt door het verbeteren van het slikken- en schorrengebied ingezet op natuurbeleving en natuureducatie. Tot slot worden op enkele plekken ook ingezet op bijzondere gebouwde programma’s met voorzieningen voor de bewoners, zoals het cultureel baken aan de Zuiderssluis, een jeugdcluster in het Droogdokkenpark of toekomstideeën zoals de overdekte markthal onder één van de beschermde hangars in het centrum. 58 | Kandidatuurstelling Groen in de Stad-prijs 2013


BijlageN


1

Financieringsplan deelprojecten

2

Collegebeslissing voor kandidatuurstelling dd. 17/05/2013


Financieringsplan Sint-Andries Zuid

Financieringsplan Droogdokkenpark Uitvoering

Post

1. Voorbereidende werken en grondwerken zoals

Raming kostprijs (incl. BTW)

(derden/eigen personeel)

2.121.825 €

Derden

4.922.280 €

Derden

Indiening voor subsidie

Post

(ja/neen) 1. Voorbereidende werken en grondwerken zoals

bedoeld in het hoofdstuk IV van het typebestek 250 2. Onderfunderingen en funderingen zoals bedoeld in

Uitvoering Raming kostprijs (incl. BTW)

(derden/eigen personeel)

1.473.202 €

Derden

322.010 €

Derden

1.198.270 €

Derden

142.618 €

Derden

275.501,80 €

Derden

1.578.045 €

Derden

3.934.808 €

Aanleg door derden

Indiening voor subsidie (ja/neen)

bedoeld in het hoofdstuk IV van het typebestek 250

het hoofdstuk V van het typebestek 250

2. Onderfunderingen en funderingen zoals bedoeld in het hoofdstuk V van het typebestek 250

3. Verhardingen zoals bedoeld in het hoofdstuk VI van

11.485.320 €

Derden

3. Verhardingen zoals bedoeld in het hoofdstuk VI van

het typebestek 250 4. Rioleringen en afvoer van water zoals bedoeld in

het typebestek 250 1.914.783 €

Derden

4. Rioleringen en afvoer van water zoals bedoeld in

het hoofdstuk VII van het typebestek 250 5. Lijnvormige elementen zoals bedoeld in het

het hoofdstuk VII van het typebestek 250 1.230.570 €

Derden

5. Lijnvormige elementen zoals bedoeld in het

hoofdstuk VIII van het typebestek 250 6. Allerhande werken zoals bedoeld in het hoofdstuk

hoofdstuk VIII van het typebestek 250 9.471.063 €

Derden

6. Allerhande werken zoals bedoeld in het hoofdstuk

IX van het typebestek 250 en voor zover inpasbaar in

IX van het typebestek 250 en voor zover inpasbaar in

het harmonisch concept van het project.

het harmonisch concept van het project.

7. Werken aan waterlopen zoals bedoeld in het

7. Werken aan waterlopen zoals bedoeld in het

hoofdstuk XIII van het typebestek 250 8. Groenaanleg en groenonderhoud.

hoofdstuk XIII van het typebestek 250 886.093 €

Aanleg door derden

ja

8. Groenaanleg en groenonderhoud.

Onderhoudswerken hierin vervat zijn beperkt tot twee

Onderhoud door

Onderhoudswerken hierin vervat zijn beperkt tot twee

Onderhoud door

jaar onderhoud na investeringen en via aanbesteding.

eigen personeel

jaar onderhoud na investeringen en via aanbesteding.

eigen personeel

Deze prijzen zijn inclusief 13% onvoorziene werken en inclusief btw. De projectkost van Waterwegen en Zeekanaal nv zijn hierbij niet inbegrepen.


ja

Deze prijzen zijn exclusief 13% onvoorziene werken en inclusief btw. Volgende projectkosten zijn niet inbegrepen: de renovatie van de pier, de realisatie van de paviljoenen en de realisatie van de waterkering ten laste van Waterwegen en Zeekanaal nv.


beraadslaging/proces verbaal Kopie

college van burgemeester en schepenen Besluit A-punten

Zitting van 17 mei 2013 GOEDGEKEURD AG Stadsplanning Antwerpen

Samenstelling De heer Bart De Wever, burgemeester De heer Koen Kennis, schepen; de heer Philip Heylen, schepen; de heer Ludo Van Campenhout, schepen; de heer Claude Marinower, schepen; de heer Marc Van Peel, schepen; de heer Rob Van de Velde, schepen; mevrouw Nabilla Ait Daoud, schepen; mevrouw Liesbeth Homans, schepen De heer Roel Verhaert, stadssecretaris Iedereen aanwezig, behalve: De heer Koen Kennis, schepen

315

2013_CBS_04865

Kandidatuurstelling - Groen in de Stad subsidieoproep 2013 - Goedkeuring

Beknopte samenvatting

Het college beslist om de kandidatuurstelling voor de Groen in de Stad subsidieoproep 2013 goed te keuren.

Motivering Aanleiding en context Om Groen in de Stad op het terrein nog meer te stimuleren lanceert Vlaams minister van Leefmilieu, Natuur en Cultuur ook in 2013 een nieuwe oproep naar voorbeeldstellende, creatieve groenprojecten. Het centrale thema dit jaar is ‘Investeer in groen, winst verzekerd’. Ook in 2013 zoekt men één Vlaams laureaatproject dat een subsidie ontvangt van 250.000,00 euro. Die Vlaamse laureaat neemt als ambassadeur voor Vlaanderen deel aan een internationale wedstrijd om een 'Liveable Community Award' binnen te halen. Op die manier profileert Vlaanderen zich ook internationaal als Groen Stedengewest. LivCom of 'Liveable Communities' is de enige competitie ter wereld die lokale gemeenschappen stimuleert om een duurzame, milieuvriendelijke gemeenschap te bouwen waarin de kwaliteit van het leven en het groen in de steden verbeterd wordt. De awards lauweren internationaal de beste voorbeelden. Naast een Vlaamse laureaat gaat het Agentschap voor Natuur en Bos ook op zoek naar vijf provinciale laureaten die elk een financiële ondersteuning van 50.000,00 euro krijgen. Projecten kunnen ingediend worden tot ten laatste 1 juni 2013. De laureaten worden in het najaar bekend gemaakt. Argumentatie Met deze oproep wil de Vlaamse overheid projecten ondersteunen die zorgen voor meer en beter groen in de verstedelijkte omgeving. De beschikbare subsidies worden verdeeld over één Vlaamse laureaat en over vijf provinciale 1/3


Grote Markt 1 - 2000 Antwerpen [email protected]


laureaten. Het openbaar bestuur kiest of het een project indient dat meedingt voor de titel ‘Vlaamse laureaat’ of een project indient voor de titel ‘provinciale laureaat’. Éénzelfde project kan slechts in één categorie worden ingediend. Het projectvoorstel moet voldoen aan de algemene selectiecriteria zoals opgenomen in deze infobundel om als laureaat te kunnen worden bekroond. Voor de Vlaamse laureaat zijn er bijkomende selectiecriteria. Algemene selectiecriteria Het ingediende project moet het verhogen van de leefbaarheid tot doel hebben. Dit kan bijvoorbeeld door te zorgen voor meer groen, maar een kwaliteitsverhoging van bestaand groen kan hier ook toe bijdragen. Projecten komen in aanmerking als: ze de leefbaarheid in steden en gemeenten verbeteren en daartoe meer en/of beter groen voorzien. De vijf Liv.Com criteria worden algemeen getoetst; ze voldoen aan de principes van harmonisch parken groenbeheer (HPG); het projectgebied gelegen is in de verstedelijkte omgeving zoals stads-, dorps- of woonkern en daar de leefbaarheid verhoogt; het projectgebied in eigendom is van het openbare bestuur dat het projectvoorstel indient en zal uitvoeren; het projectvoorstel zich nog niet in de aanbestedingsfase bevindt. Het GidS-jaarthema kan een inspiratiebron zijn, maar is geen absoluut criterium. Projecten waarbij de link met het jaarthema niet gelegd wordt, worden niet uitgesloten. Maar projecten die een link met het jaarthema maken, worden beoordeeld met een plus. Het jaarthema 2012-2013 is “Investeer in groen, winst verzekerd”, over de voordelen van groen in de stad. GidS maakt een studie naar de voordelen van groen voor: het mondiale en lokale klimaat; de luchtkwaliteit en geluid(soverlast); de gezondheid en het bewegingspatroon van mensen; het sociaal weefsel, de sociale participatie en de recreatiemogelijkheden; toerisme en horeca; de aantrek van bedrijven; de woonomgeving en de huizenmarkt; de biodiversiteit; de productie van biomassa; bescherming tegen wateroverlast; voor natuurbeleving en natuureducatie.

De projecten worden afgetoetst aan de 5 LivCom-criteria: 1. 2. 3. 4. 5.

verbetering van het natuurlijke en cultuurlijke landschap; kunst, cultuur en erfgoed; best-practices inzake leefmilieu; betrokkenheid van de bevolking; gezonde levensstijl.

Deze vijf topics zijn de geldende criteria voor het behalen van een liv.com-award. Om in aanmerking te komen als Vlaams laureaat gebeurt een diepgaande toetsing aan deze criteria. De Vlaamse laureaat van deze projectoproep engageert zich bovendien om deel te nemen aan de oproep van een liv.com-award 2013 voor zijn stad/gemeente en zo mee te werken aan de uitdaging om deze award voor heel Vlaanderen te behalen in 2020. Voorstel voor kandidatuurstelling 2013 Op basis van bovenstaande criteria maakte AG Stadsplanning een keuze van projecten voor zowel de provinciale als de mogelijke Vlaamse laureaat. Project voor provinciale laureaat: Parkverbinding Rivierenhof Project voor Vlaamse laureaat: Heraanleg van de Scheldekaaien, met focus op de reeds opgestarte deelprojecten Sint-Andries en Zuid en Droogdokkenpark Aan het college wordt gevraagd om de kandidatuurstelling van de projecten Parkverbinding Rivierenhof en Heraanleg Scheldekaaien voor de subsidieoproep GidS-projecten 2013 goed te keuren. Financiële gevolgen Nee

Besluit Artikel 1 Het college beslist om de kandidatuurstelling van de projecten Parkverbinding Rivierenhof en Heraanleg Scheldekaaien voor de subsidieoproep GidS-projecten 2013 goed te keuren. Artikel 2 Dit besluit heeft in principe geen financiële gevolgen voor de stad of het OCMW.

Bijkomende selectiecriteria voor de Vlaamse laureaat Het Groen in de Stad-project van het Agentschap voor Natuur en Bos wil samen met de openbare besturen streven naar een groener Vlaanderen.

Artikel 3 Het college geeft opdracht aan:

Een focus hierbij is het behalen van de liv.com-award - in 2020 - voor Vlaanderen. Deze award heeft als doel het aanmoedigen van best-practices en het zoeken naar innovatieve oplossingen bij het realiseren van een bruisende en milieuvriendelijke omgeving waar de kwaliteit van het leven verbeterd wordt. Bovendien wordt verwacht dat het project ook de aantrekkelijkheid van stad of gemeente vergroot door het nemen van initiatieven met aandacht voor milieu, cultuur, erfgoed en biodiversiteit.

Bijlagen

2/3



Dienst Taak AG Stan om het subsidieaanvraagdossier voor beide projecten op te maken en in te dienen.

1. Bijlage bij dit besluit: Infobundel projectoproep 2013.docx

3/3



Groen in de Stad-prijs Kandidatuurstelling vlaamse laureaat

Recommend Documents