GISSEN NAAR GIS. Op weg naar een Geografisch Informatie Systeem voor RWS Directie Flevoland

GISSEN NAAR GIS Op weg naar een Geografisch Informatie Systeem voor RWS Directie Flevoland

Advies van de Projectgroep GIS met betrekking tot de invoering van een geografisch informatiesysteem bij RWS Directie Flevoland

eindredactie:

Wim Boxsem in samenwerking met

Rob Deurloo

Lelystad, September 1991

7070

:600

GISSEN NAAR GIS Op weg naar een Geografisch Informatie Systeem voor RWS Directie Flevoland

Advies van de Projectgroep GIS met betrekking tot de invoering van een geografisch informatiesysteem bij RWS Directie Flevoland

eindredactie

Wim Boxsem in samenwerking met

Rob Deurloo

Leiysutd. September 1991

INHOUD

biz

Samenvatting

5

1

Orienteren

7

2

Informeren

10

3

Inventariseren

13

4

Analyseren

35

5

Organiseren

39

6

Budgetteren

41

7

Adviseren

43

Pilotprojecten

47

Bijlagen 1 - Samenstelling Projectgroep GIS RWS Directie Flevoland

61

2 - Rapporten en studies met betrekking tot GIS

63

3 - Samenstelling Klankbordgroep GIS-RWS

65

4 - Programma GIS voorlichting RAET-LUM/EURO-Consult 22 november 1990

67

5 - Programma GIS voorlichting RWS Directie Flevoland 7 december 1990

69

6 - Programma GIS-dag 14 maart 1991

71

7 - GISpakket ARC/INFO

75

8 - GIS pilotprojecten hoofdafdelingen/projectteams

81

9 - Implementatie van GIS? Enkele handreikingen

83

10 - Besluiten SIAF van 21 augustus 1991

85

ADVIES PROJECTGROEP GIS RWS DIRECTIE FLEVOLAND / 10 eeptember 1991

SAMENVATTING

In September 1990 is de Projectgroep GIS RWS Directie Flevoland ingesteld met als doel te inventariseren wat de behoefte is aan het gebruik van GIS (Geografische Informatie Systemen) en gegevensbestanden binnen de hoofdafdelingen van RWS Directie Flevoland. Tevens wordt aandacht besteed aan de organisatorische consequenties en wordt een plan van aanpak opgesteld voor de invoering van GIS. Deze doelstellingen zijn in januari 1991 door de SlAF (Stuurgroep Automatisering en Informatievoorziening Flevoland) onderschreven. Om inzicht te krijgen in de mogelijkheden van GIS, zijn een aantal vooriichtingsbijeenkomsten bezocht, is het GIS-symposium van Rijkswaterstaat op 14 maart 1991 bijgewoond en zijn contacten gelegd met instanties die reeds met GIS werken. Op 7 december 1990 is een voorlichtingsbijeenkomst voor RWS Directie Flevoland georganiseerd. waarbij een overzicht van de mogelijkheden van GIS werd gegeven. Daarna is per hoofdafdeling een inventarisatie uitgevoerd naar: - de gebruikersbehoefte aan GIS; - de gegevens waarmee gewerkt wordt en op welke plek deze verzameld worden (binnen de directie of extern) ; - welke projecten geschikt zijn om in eerste instantie met GIS te benaderen.

De verschillende hoofdafdelingen willen kunnen beschikken over een aantal gemeenschappelijke bestanden, digitaal en zonodig op kaart aangeleverd. Het gaat hierbij om topografische basisbestanden en bodemgegevens die bijna alle afdelingen nodig hebben. Alle hoofdafdelingen hebben ook gegevens op het gebied van ruimtelijke ordening nodig. De hoofdafdelingen AN en U hebben ecologische en geohydrologische gegevens nodig, de hoofdafdelingen WX en AN hebben gegevens over infrastructuur en water nodig terwijl de afdelingen WX, SO en RF ook statistische gegevens gebruiken.

ADVIES PROJECTGROEP GIS RWS DIRECTIE FLEVOLAND / 10 September 1991

6 Om directiebreed werken met dezelfde gegevensbestanden mogelijk te maken, is het van belang dat personele capaciteit wordt vrijgemaakt voor het technisch beheren van deze bestanden en het opstellen van datamodellen. Per hoofdafdeling is uit de projecten die met GIS benaderd kunnen worden een pilot-project geformuleerd met een looptijd van een half jaar waarin ervaring opgedaan kan worden in het werken met GIS. De pilotprojecten vormen een deel van het brede toepassingsgebied van GIS ten behoeve van RWS Directie Flevoland. Voor de hoofdafdeling AN gaat het om een waterplantenkartering in de Randmeren, de hoofdafdeling U maakt een analyse van het ecosysteem krammer-Volkerak, de hoofdafdeling RF richt zich op de analyse van het beheersplan IJsselmeer en Markermeer, de hoofdafdeling SO wil het grondgebruik van Zuidelijk Flevoland in kaart brengen, terwijl de hoofdafdeling WX de verkeer en infrastructuurgegevens van Flevoland wil vastleggen en analyseren. Na het afronden van de pilot-projecten zal op basis van een evaluatie. waarbij de Meetkundige Dienst een adviserende rol speelt, besloten worden op welke wijze GIS in principe directiebreed ingevoerd zou kunnen worden. In de bijlagen is informatie opgenomen over de bezochte congressen en vooriichtingsdagen. de samenstelling en de doelstellingen van de projectgroep Gis, de samenstelling van de klankbordgroep gis RWS, een kort literatuuroverzicht en een artikel waarin een overzicht wordt gegeven van de problemen die zich voor kunnen doen bij het invoeren van GIS.


1 ORIENTEREN

Een GEOGRAFISCH INFORMATIE SYSTEEM (GIS) kent vier hoofdtaken: - het ordenen. beheren en integreren van grote hoeveelheden gegevens met een ruimtelijke component; - het beschikbaar stellen van deze informatie aan meerdere gebruikers; - het analyseren van deze ruimtelijke informatie en - het presenteren van de resultaten (door middel van onder meer kaartbeelden). Indien

aan

deze hoofdtaken wordt voldaan en het gebruik van zo een GIS een meerwaarde

oplevert (tijdwinst, betere kwaliteit) ten opzichte van het huidige gebruik van deze gegevens dan lijkt aanschaf van een Geografisch Informatie Systeem verantwoord.

In September 1990 is de Projectgroep GIS ingesteld (bijlage 1) De doelstellingen van de projectgroep GIS zijn op papier gezet en op 22 januari 1991 door de SIAF onderschreven Het voornaamste doel van de projectgroep was het begrip GIS beter bekend te maken binnen RWS Directie Revoland, te inventariseren welke behoefte binnen RWS Directie Flevoland bestaat ten aanzien van het gebruik van GIS en aangeven op welke wijze een GIS zou kunnen worden ingevoerd (Plan van aanpak).


8

In detail zijn de volgende doelstellingen geformuleerd: 1 Het verbreiden van het begrip GIS binnen de organisatie van Directie Flevoland als onderdeel van de RWS-brede aanpak door middel van : het creeren van een aanspreekpunt binnen de hoofdafdeling en het organiseren van een voortichtingsbijeenkomst 2 Het inventariseren van reeds uitgevoerde onderzoeken ten aanzien van het werken met GIS ( zowel binnen als buiten de Directie Flevoland) 3 Het inventariseren van de behoefte aan het gebruik van GIS 4 Onderzoeken en opstellen van systeem-vereisten, waarbij aansluiting wordt gezocht bij de RWS-standaard 5 Het formuleren van de organisatorische consequenties bij de invoering van GIS 6 Het opstellen van een plan van aanpak voor de begeleiding bij de invoering van GIS 7 Formuleren van kwaliteitseisen ten behoeve van het GIS-gebruik 8 Formuleren van gegevensopslag in ruime zin

De projectgroep heeft het begrip GIS binnen RWS Directie Flevoland meer bekendheid gegeven door middel van een voortichtingsbijeenkomst, die in december 1990 werd gehouden. De eigen kennis van de projectgroep ten aanzien van GIS is verbreed door: * een onderzoek naar de reeds uitgevoerde onderzoeken (bijlage 2. Rapporten en studies met betrekking tot GIS) * het onderhouden van contacten met andere RWS directies en diensten middels de sinds januari 1990 bestaande Klankbordgroep GIS-RWS (bijlage 3. Samenstelling Wankbordgroep GIS-RWS) * het bijwonen van een voortichtingsbijeenkomst bij RAET-LUM in Tilburg en EUROconsult in Arnhem (bijlage 4. Programma GIS voorlichting RAET-LUM/EURO-Consult 22 november 1990)

.ADVIES PROJECTGROEP GIS RWS DIRECTIE FLEVOLAND / 10 September 1991

9

Door de projectgroepleden is bij de hoofdafdelingen gefnventariseerd welke gebruikersbehoefte aanwezig is en welke pilot-projecten in aanmerking zouden komen voor het uittesten van de mogelijkheden van een GIS-systeem. In de volgende paragrafen worden deze activiteiten nader toegelicht , waarna een evaluatie plaatsvindt en een advies volgt over de volgende fase van het GIS-Project Flevoland.


11

2 INFORMEREN

Op 7 december 1990 is in de filnvaal van het Smedinghuis een voortichtingsbijeenkomst gehouden om meer bekendheid te geven aan het begrip GIS. Er werd een algemene inleiding over GIStechnleken en GIS-gebruik gehouden door Peter Burrough van RU Utrecht, Faculteit der Ruimtelijke Wetenschappen, Vakgroep Fysische Geografie. Deze inleiding met een groot aantal voorbeelden van GIS-toepassingen vormde een goede basis voor de tweede inleiding door Adrie den Boer van RWS Meetkundige Dienst. In deze inleiding werd aangegeven wat de taak en functie is van de MD ten aanzien van GIS-gebruik en GIS-toepassingen bij de regionale directies van RWS. Om een en ander nog duidelijker te maken waren ook enkele PC's opgesteld waarop GIS-toepassingen werden gedemonstreerd van de RU Utrecht en de Meetkundige Dienst (WADGIS). Ongeveer 50 medewerk(st)ers van RWS Directie Flevoland hebben de2e voortichtingsbijeenkomst bijgewoond. (bijlage 5. Programma GIS voorlichting RWS Directie Flevoland 7 december 1990)

Een goed overzicht van de huidige stand van zaken met betrekking tot GIS is te vinden in het rapport "GIS een overzicht van de stand van zaken, trends en ontwikkelingen" van Burrough en Hazelhoff dat in december 1989 is gemaakt in opdracht van de Meetkundige Dienst van RWS. Daarnaast heeft de Projectgroep GIS vastgesteld dat ruim 3 jaar geleden binnen de organisatie reeds medewerkers actief zijn geweest met de eerste aanzetten voor het gebruik van GIS. Deze toepassingen waren gebaseerd op het destijds aanwezig CAD/CAM-systeem [Hagoort, 1987] en onderzoek uitgevoerd in samenwerking met het Instituut voor Ruimtelijk Onderzoek van de RU Utrecht [Smeenk/Toppen en Harts, 1987). In de jaren daarna is het onderzoek ten aan zien van het eventuele gebruik van GIS op beperkte schaal voortgezet, waarbij ook aandacht is geschonken aan het gebruik van gegevens, die middels remote sensing-technieken beschikbaar zijn gekomen (onder meer vegetatiekarteringen van Oostvaardersplassen).


12 Om meer bekendheid te geven aan het gebruik van GIS binnen RWS is op 14 maart 1991 een voorlichtingsdag / demonstratie georganiseerd in Bussum door de Meetkundige dienst in samenwerking met het Ministerie van V&W. Op deze dag waren een zevental sprekers uitgenodigd, die naast enkele algemene inleidingen vooral ingingen op enkele praktische toepassingen. Op deze dag waren ca 300 medewerk(st)ers aanwezig afkomstig uit alle lagen van de waterstaat. Aan het eind van de dag kreeg iedere deelnemer een documentatiemap en een demo-diskette van het WAD-GIS project uitgereikt. Deze informatie heeft ook binnen RWS Directie Flevoland gecirculeerd over alle afdelingen. (bijlage 6 Programma GIS-dag 14 maart 1991)


13

3 INVENTARISEREN

Basisinformatie

Een Inventarisatie bij de hoofdafdelingen van RWS Directie Flevoland heeft geleerd, dat er door alle hoofdafdelingen (excl. DX en PX) veel wordt gewerkt met gegevens. die in een Geografisch Informatie Systeem (GIS) ondergebracht zouden kunnen worden. Ook worden veel gegevens door afdelingen van deze directie verzameld en gepresenteerd Een eerste overzicht van alle door deze directie gebruikte gegevens voor het uitvoeren van de reguliere beleids-, beheers- en studietaken geeft Tabel 1. In de daaropvolgende sub-paragrafen is in detail weergegeven wat de inventarisaties bij de hoofdafdelingen heeft opgeleverd. Daarbij is vaak aangegeven, waar de gegevens vandaan komen, hoe vaak ze worden gebruikt en welke nauwkeurigheid wordt vereist. Later bij het Analyseren zal hierop worden teruggegrepen.


14

TABEL 1 GEBRUIK GIS-GEGEVENS DOOR HOOFDAFDELINGEN RWS DIRECTIE FLEVOLAND SOORT GEGEVENS

HOOFDAFDELINGEN RUS DIRECTIE FLEVOLAND

LI

RF

SO

WX

basiskaarten (ondergronden)

•

•

•

•

topografie land (hoogteligging)

•

•

•

topografie water (dieptelijnen)

•

•

•

monsterplekken / meetpunten

•

AN

DX/PX

RASISCEGEVENS

•

•

BCOEM

•

•

•

•

•

•

•

bodemopbouw (boringen/sonderingen)

•

bodenprocessen (inklinking/consolidatie)

•

(water)bodpjmkwal iteit (chemisch/fysisch)

•

zandwinning/ontgronding WATER waterstanden waterbeheer (WVO,vergunningen, lozingen, inlaatpunten, meet/meldplichtigen)

•

waterkwaliteit ( zwemwater, algen, zwevende stof, parameters, etc)

•

geohydrologie ( kwel, inzijging, isohyphen kwaliteit)

•

t

ECOLOGIE monitoring flora (vegatie/uaterplanten) in natuurterreinen, vooroevers en bermen

•

•

monitoring fauna (vogels, muizen, vissen, insekten.etc) in beheersgebied

•

•

monitoring parameters (waterkwaliteit) in beheersgebied

•

•

• LUCHT meteorologie (temperatuur, neerslag, verdamping, wind, etc)

•

RUIHTELIJKE OROENING bestuur (provincie, gemeente.etc)

•

•

beheerders in beheersgebied (rijk, provincie, gemeente, waterschap, particulier)

•

•

•

•

gebruiksfuncties (wonen, werken, recreatie) en planvorming (beleidsplan, beheersplan, streekplan, hesteroningsplan, etc)

•

t

•

•

•

•

•

•

•

statistiek ( economie, sociologie, geografie)

•

•

INFRASTRUCTUUR rijkswegen (kunstwerken, RAU-bestek, BPS-systematiek, verkeerstel I ingen, etc) scheepvaartwegen (sluizen, betonning, calami tei tenafhandeling,scheepvaartteiIingen,etc)

•

waterkeringen (dijken, vooroevers, etc)

•

verkeer en vervoer (goederenstromen, analyses, consequent ies S W 2, etc)

•

•

A

•

•

t

•

• ^

15

Detailinformatie

AN en geografische informatiesystemen

In de periode September - december 1990 is door middel van enkele gesprekken met medewerk(st)ers van de hoofdafdeling Waterhuishouding en Vaarwegen (AN) geinventariseerd welke wensen er leven ten aanzien van gebruik

en

toepassingsmogelijkheden

van

Geografische

Informatie Systemen (GIS). De gegevens met een ruimtelijke component worden gebruikt bij de beleidsvoorbereiding (planvorming, analyses van alternatieven, ed). het beheer en de operationele taakuitvoering. Wensen met betrekking tot beleidsvoorbereiding en beheer zijn vooral afkomstig uit de hoek van ANP, ANW, ANM en WX. Wensen ten aanzien van dagelijks beheer en operationele taakuitvoering zijn vooral afkomstig uit de hoek van AN-IJS, AN-AK en WX-LR. De wensen zijn voorzover mogelijk samengevat in tabel 2. Schematisch overzicht GIS-GEBRUIK Waterhuishouding en Vaarwegen De herkomst. gebruiksfrequentie. uitvoervorm en nauwkeurigheid zijn samengevat in tabel 3. De basisgegevens zijn afgeleid uit de opsomming van aandachtspunten, die tijdens de inventarisatiegesprekken zijn genoteerd


16 TABEL 2 SCHEMATISCH OVERZICHT GIS-GEBRUIK WATERHUISHOUDING EN VAARWEGEN

ONDERDEEL / ONDERWERP

I I

BOOEM/OEOLOOIE • chttmttKh - lywch - gmnamactmntach -todlng^n - >TU«n«H|n«n • ontQrondlngtn - zwikpMnnlng • monmrpwann - grondmacharuea tt»ophyt»n bodtvmopboiMP • vtmoahimr.

WATERBEHEER

WATERKERING

INFRA STRUCTUUR VAARWEGEN

• • • • • • • •

• • •

•

•

INFRA STRUCTUUR RUKSWEGEN

• •

ECOLOGIE

• Rnvmm - pwutfplantcn - laws.

, vog«ll

• vlMvn - vnuahuip* •eok>9i»eh« intTWtruduur -

•

• •

•

• • •

• e

•

arZlarXJOOarrsorgarsiarrmr.

RUIMTELIJKE OROENINQ -atrsamroartlta-iarmzrsmei gam. l n d « l i n g

£»ov. indaUng benammingaplarsnart •tr*«Kplann«n

•

trac* U M I I / I I C

I9«lxuilg*n - mwapllchligon - lozing»punl*n • inlftAl punten - m»«ponl»n - iPMMnplaalMn - MModiaBpan SCHEEPVAART/VAARWEOEN - ymuamgass/toiita. - b«tonmng/b«li«i<«n.ng - tetaampaongavaHan

• *MMH - smntmiaatroi-mn • %iuiacoi-pa9*a• npiKgpH •••»•*" oltmm-lmirrs tjarVnrairsq.mta<mair.n

BEHEER/ONDERHOUD WEGEN - (nmfMgwt - dPiun - RAW-MWKMn - BPS-syiumaliPiK

- HMMMn

• • •

.•ADVIES PROJECTGROEP GIS RWS DIRECTIE FLEVOLAND / 10 September 1991

•

17 TABEL 3

HERKOMST, GEBRUIKSFREQUENT1E, EENHEID EN NAUWKEURIGHEID VAN BASISGEGEVENS GIS-GEBRUIK WATERHUISHOUDING EN VAARWEGEN

ONDERDEEL / ONDERWERP

BODEU/OEOLOOIE - ciwnach -lyvach - grondmachanlaci'. •kxJingan - «*o«,»ll|n«i - PXMgfonding»n - lanOiMnnlng • Pnonalfplattan ECOLCMIE • param«t«c* • amarpimnlars • taunt / .og»li - vtaaan - MMOtaan

HERKOMST

GERBUIKS FREQUENTIE

UITVOER

I-UUWKEURX3HE1D

1:1000 12900 IMM 1:10000 129000 1.90000 1:100000 1:290000 AFM VAN GEBFtUlK

)ST1B0KA/RGD 1 OFl LGM/DFL DFL DEL DFL DFL DFL

PERMANENT PERMANENT INODENTEEL INODENTEEL INCIOENTEEL INCIDENTEEL INODENTEEL PERMANENT

R.N/OFL LUW/f-SN/DFL RN/OFL RIVO/DFL DFL

PERMANENT PERMANENT PERMANENT INCIDENTEEL INCIDENTEEL

TABEL TABEL/KAART TABEL/KAART TABEL KJURT

KAART ZIE: BOOEM/GEOLOGlE

BEHEERDERS CBS/GEM CBS/PPOV GEM/PPO RPD/PPO NUTSBEDR DFL

PERMANENT PERMANENT PERMANENT INODENTEEL INCIDENTEEL INODENTEEL INCIDENTEEL

1 | KAART |TABEL ) BEELDSCHERM

KAART ZIE. BODEM/GEOLOGlE

PERMANENT

1 |KAART )TABEL ) BEELDSCHERM

)KAAHT ) TABEL ) BEELDSCHERM

TMEL AANT.ALLEN

RU1MTEUJKE ORDENING - t5«rp.»«pa«r»

* gam. inda..ng - praw. indaling • banammingiplannan - toraatcplannan • trac* kaSatt/atc - l9«DAjiO)fijnctppW

TttB-L AANTAL

)

1

WATERBEHEER/WVO/WHH - vafgunnpngnou«3>kn • maatplpchtipjan • m«k3plpcn|pg«n - inama/ltuingspuntan - maatpunlan • nwampiaalaan - pp«ai«rachappan

DFL DFL DFL DFL DFL DFL BEHEERDERS

PERM/WENT PERMANENT PERMANENT INODENTEEL SXJAAR PERMANENT

SCHEEPVAART/VAARWEOEN - smaramga-fi-m.ajt • Datonning/Dabakaning - icnaappjonapwallaf. - anaU-an • vnaa. pialfoman - tlupacomplaian

DFL DFL CBS/DFL DFL OVK/OFL DVK/OFL

INODENTEEL 2XJAAR INODENTEEL INODENTEEL INCIDENTEEL INCIDENTEEL

KAART KAART/TABEL KAART/TABEL KAART/TABEL KAART KAART

IOURT BOOEM /GEOLOGlE

DVK/DFL DFL BD/OFL BD/DFL DPI

1 X JAAR < X JAAR PERMANENT PERMANENT INCIDENTEEL

KAART

ZIE SCHEEPV.AART/ VAARWEGEN

KAART ZIE BOOEM/GEOLOGlE ECOLOGIE

1 1 1

TABEL AANTALLEN

BEHEER/ONDERHOUD WEOEN • » * » • « ' •

- dijMn - RAW-OaWattan - BPS-ayBamaUaK - • onarmaraar

KAART/TABEL KAART/TABEL KAART/TABEL KAART


18 Voor het dagelijks gebruik en de analyse van allerlei gegevens is er een grote behoefte aan een topografische ondergrond van het beheersgebied met diverse beheersgrenzen van RWS Directie Revoland (schaal 1:10.000 ,1:100.000 resp 1:250.000 / gedigitaliseerd) met

alle belangrijke

topografische basisgegevens (land/watergrenzen, dorpen/steden, wegen, dieptelijnen, gebruiksfuncties, waterkeringen, etc) Samengevat kan op basis van een inventarisatieronde bij medewerkers van de hoofdafdeling Waterhuishouding en Vaarwegen worden vastgesteld , dat een heel duidelijke gebruikerswens een topografische ondergrond is (gedigitaliseerd) schaal 1:10.000, 1:100.000 of 1:250000 voor dagelijks gebruik en analyse doeleinden. In verband met de Wet op de Waterkering zal het verplicht worden "dijkleggers" samen te stellen voor de dijken die in beheer zijn en die worden/zijn overgedragen. Hiervoor zou een GIS-systeem ook goede toepassingsmogelijkheden bieden.


19

Ll en geografische informatiesystemen

Algemeen De hoofdafdeling Landinrichting (U) zal in de komende jaren afslanken en worden omgevormd tot de zogenaamde Groene Poot. Deze Groene Poot zal op het gebied van geTntegreerd onderzoek, planvorming en uitvoering bij natuur- en landschapsontwikkelingsprojecten werlczaam zijn.

Voor deze geintegreerde aanpak van de Groene Poot is het wenselijk dat de specifieke kennis op het gebied van de disciplines bodemkunde, waterbeheersing en biologie in deze landinrichtingsprojecten op snelle en adequate wijze beschikbaar komt. Deze wijze van aanpak moet in principe geschikt zijn voor elk willekeurig deelgebied in Nederland. Een vereiste daarbij is dat voor elk deelgebied de basisinformatie op het terrein van die disciplines geautomatiseerd tot de beschikking van de planvormers en beleidsvoorbereiders komt te staan. Bij deze geintegreerde aanpak is naast het ordenen, beheren, integreren, analyseren en presenteren van de beschikbare gegevens met een geografische component per discipline ook de meerwaarde van een GIS-systeem voor de Groene Poot, dat de ruimtelijke informatie uit modellen gekoppeld kan worden aan meetgegevens. Bij aanschaf van een GIS-systeem is het dan ook wenselijk, dat de specifieke geintegreerde aanpak van de Groene Poot als een zelfstandige module binnen het GIS-systeem kan werken.

Bij gebruik van een GIS-systeem zal de eindverantwoording over, de controle van en de gedetailleerdheid van de meetgegevens (schaalgrootte) per discipline ondergebracht dienen te blijven, zoals ook nu het geval is. In elk van de drie disciplines vindt ten behoeve van bovengenoemde planvorming en projecten ook langjarig strategisch onderzoek plaats, wat eveneens bij de verwerking van meetgegevens om visualisatie, interpretatie en combinatie van deze informatie vraagt.


20 In het navolgende wordt per discipline aangegeven waar er reeds concreet behoefte bestaat bij de huidige, onderling samenhangende, projecten van U. Deze projecten kunnen bij aanschaf van een GIS-systeem door de daarbij geintroduceerde geintegreerde aanpak een duidelijke meerwaarde opleveren.

Afdeling

Onderzoek

Taakveld Bodemkunde - Op 1 januari 1990 is gestart met het automatiseren van het bodemarchief (beschrijving van boringen en analyses) uit het Usselmeergebied, het Deltagebied en het Lauwerszeegebied van dit taakveld. Dit gebeurt in samenwerking met de Rijks Geologische Dienst. Te Oosterwolde worden de boringen in een gestandaardiseerd database-bestand ingebracht. Deze puntgegevens zijn van essentieel belang daar zij de basis vormen van elke bodemkaart en daaruit afgeleide kaarten uit deze gebieden. De Rijks Geologische Dienst beschikt over het GlS-pakket ARC-INFO waarmee zij voor ons als proef de nivo- en diktekaarten van diverse afzettingen in Zuidelijk Flevoland vervaardigen. Het is wenselijk dat al deze gegevens per geografisch deelgebied digitaal beschikbaar komen. Deze basisgegevens kunnen naast de inmiddels vervaardigde bodemkaarten per deelgebied een goede basis vormen voor elk toekomstig project in het werkgebied van Directie Flevoland en daarbuiten. De bodemgegevens van overig Nederland zijn bij het StaringCentrum digitaal (schaal 1:50.000) beschikbaar in het GIS-systeem ARC-INFO, In de nabije toekomst is het wenselijk zowel digitaal over boringen als bodemkaarten te beschikken die aansluiten bij overig Nederland, zodat deze gegevens voor eik willekeurig deelgebied met de gegevens van andere disciplines gecombineerd kunnen worden voor ondercoek, planstudie en beleidsvoorbereiding.


21

Op de buitendijkse drooggevallen gronden en de waterbodem van het Krammer-Volkerakgebied en het Zoommeer start in het najaar van 1991 een milieukwaliteitsonderzoek. Dit onderzoek is gericht op de oppervlakkige en diepere bodemlagen alsmede het grondwater van de slikken en schorren van elk deelgebied en de aanliggende waterzone, waarvan de diepte minder dan 1,50 m bedraagt. De geografische ondergrond van het beschouwde gebied is in digitale vorm beschikbaar op schaal 1:20.000. De codrdinaten van de bemonsterde lokaties zullen eveneens digitaal worden verwerkt. De combinatie met een digitale bodemkaart en de ruimtelijke verspreiding van contaminanten in het gebied behoort tot de mogelijkheden. Op het proefveld 'de Waag' in Noordoostpolder vindt een bodemonderzoek plaats naar de uitspoeling van bestrijdingsmiddelen in de tulpenteelt op zandgronden. Dergelijke zandgronden worden ook aangetroffen in andere delen van Nederland. Om een inschatting te kunnen maken van de uitspoeling aldaar zal de bodemkaart van zo'n deelgebied als basis dienen. Om de onderzoeks-resultaten te kunnen projecteren naar deze gebieden dienen een digitaal beschikbare bodemkaart en de meetgegevens uit dit proefgebied aan elkaar gekoppeld te worden. In het Usselmeergebied worden vanaf 1988 in samenwerking met de afdeling AN waterbodemkwaliteitsinventarisaties uitgevoerd in de rijkswateren. Deze kwaliteitsgegevens per punt zijn essentieel om de totale kwaliteitsbeoordeling van de waterbodem per meer in kaart te brengen. Daarnaast is van elk meer op basis van eerder uitgevoerde boringen ook een bodemkaart beschikbaar. Combinatie van de kwaliteitsgegevens met de bodemparameters uit de bodemkaart levert extra informatie. De geostatistiek en de interpretatie van deze kwaliteitsgegevens kan via een GIS-systeem sneller en eenvoudiger worden uitgevoerd. Ook bij de vervaardiging van boorprogramma's voor nieuwe gebieden is het wenselijk uit te gaan van reeds eerder verzamelde gegevens en de bodemkaart van dit gebied.

ADVIES PROJECTGROEP GIS RWS DIRECTIE FLEVOI>ND / 10 September 1991

22

Taakveld Waterbeheersinq - In het Usselmeergebied is door de sectie geohydrologie jarenlang grondwater-standen gemeten. Daarnaast zijn diverse modellen ontwikkeld op dit gebied die de grondwaterstroming in ruimtelijke zin beschrijven. Deze modelstudies worden gecallibreerd met GWmetingen en zijn gebaseerd op de doorlatendheid welke wordt afgeleid uit de bodemopbouw per deelgebied. Voor de combinatie, interpretatie en analyse van deze meet- en modelgegevens is het gebruik van GIS-systeem versnellend en inzichtelijker. Momenteel wordt het CAD-systeem gebruikt voor dergelijke doeleinden. -

Op het proefveld 'de Waag' vindt naast een bodemonderzoek (zie voorgaand taakveld) ook veel agrohydrologisch onderzoek plaats naar de uitspoeling van bestrijdingsmiddelen. Naast bovengenoemde verplaatsing van de eindresultaten naar een ander deelgebied is het ook wenselijk de meetgegevens te vergelijken met de resultaten die worden verkregen uit de agrohydrologische modellering in het bodemprofiel.

-

In de rijkswateren wordt via de lodingen van de afdeling ANM die van tijd tot tijd zijn gemeten de waterdieptekaart per deelgebied vervaardigd. Deze hydrologische gegevens worden nauwkeurig bijgewerkt per jaartal per geografisch gebied. Voor studies van deze wateren is het wenselijk nauwkeurig en up-to-date over deze gegevens te beschikken. De verzamelde waterkwaliteitsgegevens op enkele meetpunten in de rijkswateren worden via modelstudies (WAQUA, STRESS-2D) uitgewerkt en gecombineerd met lucht- en satellietfoto's, zodat voorspellingen over sedimentatie, resuspensie, algengroei, e.d. mogelijk worden. Het gebruik van een GIS-systeem zal niet alleen de interpretatie vergemakkelijken per deelgebied, maar ook het inzicht vergroten in deze zeer complexe materie. De wijze van opslag en de beschikbaarheid van hydrologische basisgegevens uit het Usselmeergebied dienen aan te sluiten bij de manier informatieverwerking van instellingen als RIZA en IGG, zodat voor de toekomstige taken in het kader van natuur- en landschapsontwikkeling de informatie van dit gebied en overig Nederland bij elkaar aansluiten en geautomatiseerd beschikbaar zijn voor elke gebruiker.


Taakveld Biologie -

In de diverse natuurgebieden in Flevoland, het Deltagebied en de Lauwerszee worden periodiek vegetatiekarteringen uitgevoerd. Deze landschapecologische kartering geeft inzicht in de vegetatieveranderingen als gevolg van natuurbeheer, (o.a. begrazing). Deze karteringen worden uitgevoerd door luchtfoto's te maken van deze gebieden. De vlakken op deze luchtfoto's worden in het veld en in het bijzonder op proefraaien gecontroleerd. Momenteel worden in samenwerking met de Meetkundige Dienst deze vegetatiekaarten van verschillende jaren gedigitaliseerd en verwerkt met een GIS-systeem. Om als sectie Landschapsecologie ook zelfstandig per vegetatietype de afname/groei per jaar per deelgebied te kunnen uitzoeken is op korte termijn de aanschaf van een GIS-systeem wenselijk. Het is essentieel dat de meetgegevens door de verantwoordelijke onderzoekers zelf geanalyseerd en geinterpreteerd worden, zodat deze onderzoekstaak beter kan worden uitgevoerd. Ook de presentatie van de eindresultaten is door het gebruik van het GISsysteem ARC-lnfo bij de Meetkundige Dienst enorm verbeterd.

-

Er worden door de sectie Dierecologie in het Usselmeergebied, het Deltagebied en de Lauwerszee faunatellingen uitgevoerd. Dit betreft vissen, muizen, roofvogels, diverse eenden, ganzen. e.d. Deze informatie wordt per deelgebied, per soort en in zijn geheel beoordeeld en geinterpreteerd. De analyse, interpretatie en presentatie van deze meetgegevens zal versneld en verbeterd kunnen worden door het gebruik van een GIS-systeem.

-

De discipline Aquatische ecologie werkt nauw samen met de sectie Water-kwaliteit uit het taakveld Waterbeheersing. De voorheen genoemde mogelijk-heden van een GIS-systeem bij interpretatie en presentatie van meetgegevens en de vergelijking van de resultaten uit modelberekeningen zijn ook hier van toepassing.

Afdeling Planvorming

en

Projecten

Een groot deel van de toekomstige Groene Poottaken zal bestaan uit het toetsen, onderzoeken, adviseren over en uitvoeren van plannen en concrete projecten. Om aan deze taak op goede wijze


24

invulling te geven is het belangrijk dat de basisinformatie uit de afdeling Onderzoek, maar ook overige geografische gegevens op snelle en geautomatiseerde wijze beschikbaar zijn. Per deelgebied kan dan onmlddellijk voor elk project bekeken worden of er voldoende basisinformatie aanwezig is, danwel dat er aanvullend verzameld dient te worden en of deze gegevens gecombineerd een meerwaarde opleveren. Ook de presentatie van de eindresultaten per project of plan zal op een hoger niveau gebracht kunnen worden. Ter illustratie wordt hier een huidig project, de inrichting van de Oostvaardersplassen, nader toegelicht. Voor dit project vindt onderzoek plaats in diverse disciplines (in bijvoorbeeld het proefgebied de Waterlanden). Het zichtbaar maken van de onderlinge samenhang tussen de diverse aspecten uit de disciplines levert een meerwaarde op. Zo'n complexe analyse kan momenteel alleen worden uitgevoerd met een GIS-systeem. Verder zou ook de presentatie inzichtelijker worden. Voor een beheerscommissie wordt op deze wijze het nemen van weloverwogen beslissingen m.b.t. de inrichting van dit gebied vereenvoudigd. Ook andere projecten als de vooroeverontwikkeling in het IJsselmeer en de Randmeren zou met een GIS-systeem gestructureerder kunnen plaatsvinden.


25 SO en geografische informatiesystemen

Binnen de hoofdafdeling Sociaal-Economische en Stedebouwkundige Ontwikkeling (SO) is vooral de afdeling Onderzoek de afdeling , die de toepassing van GIS in haar werkpakket als een prima hulpmiddel ziet. De afdeling voert geen langdurige onderzoeken meer uit maart legt zich meer toe op enkele doelgerichte onderzoeken.

Openluchtrecreatie Onderzoek naar de behoefte en het gebruik van recreatieve voorzieningen in de open lucht. waarbij vooral de aandacht wordt gevestigd op stranden, voorlanden en het water. Basisgegevens moeten veelal zelf worden ingewonnen ( waar komen recreanten vandaan. hoeveel recreanten komen er. etc): andere gegevens zijn vaak beschikbaar (topografie van object en omgeving, bestemmingsplan, foto's, etc)

Grondgebruik Hoe worden de beschikbare gronden gebruikt in het centrum, industrieterreinen, woonwijken en landelijk gebied. Vrijwel continu gebruik (maandelijks). Basisgegevens zijn bestemmingsplannen, topografische kaarten, foto's en eigen waarneming. Nauwkeurigheid: in centrumgebieden 1 a 5 m2, in industrie-en woongebieden 5 a 10 m1 en in landelijke gebieden 1 ha.

Eigendomsverhoudingen Is er verschil ontstaan in bedrijfsvoering tussen pachters, erfpachters en eigenaren per bedrijfstak? Wat is de invloed op deze processen van de nieuwe methode van uitgifte pacht/eigendom? Wat is de invloed van het achteraf in eigendom verkrijgen van delen van het pachtbedrijf? De benodigde gegevens zijn beschikbaar bij het Kadaster en de afdeling Agrarische Vestigingen.


26

Vervoerscapaciteit Welke tijd is nodig om van de ene plaats naar de andere te komen per auto of openbaar vervoer. Breikbaarheldskaart. Benodigde gegevens zijn routes, capaciteit, verkeersaanbod, verkeerstellingen. Al deze gegevens zijn binnen de Directie Revoland aanwezig.

Ten behoeve van de tijdelijke beheerstaken van de afdeling Domeinen is het gewenst over vastgoed informatie te beschikken van alle bij de directie in beheer zijnde objecten. Huidig eigendom, gebruik en bestemming, alsmede informatie over de toekomstige eigenaar, gebruiker en bestemming zijn onderwerpen die zowel administratief als grafisch van belang zij voor een goed beheer. Veel van de gegevens worden nu in bestanden al of niet geautomatiseerd bij gehouden. De gegevens worden meerdere keren per dag bijgehouden en geraadpleegd.

Veel beheersgegevens zijn gebaseerd op digitale informatie die binnen de afdeling Vastgoed-en Geoinformatie worden verzameld en bijgehouden. Vrijwel alle gegevens zijn in digitale vorm beschikbaar. Ook basisgegevens voor andere GIS-toepassingen kunnen voor een deel worden verkregen uit gegevens die bij deze afdeling beschikbaar zijn. Kaarten van het Usselmeergebied, de Randmeren en de polders zijn in rastervorm beschikbaar en kunnen als basis voor een presentatie van eindresultaten worden gebruikt. Daarnaast is ook een eenvoudig digitaal beeld beschikbaar van de Topografische dienst. Deze gegevens zijn niet geschikt om analyses mee uit te voeren. Op een veel grotere schaal zijn zeer gedetailleerde gegevens beschikbaar van het poldergebied zelf. Van de provincie Revoland is een digitale een op een kopie beschikbaar en in principe voor alle doeleinden te gebruiken. Voor de toelevering en bijhouding van de geografische informatie speelt de afdeling Vastgoed -en geo-informatie een centrale rol.


27

t.F en geografische informatiesystemen

Binnen de hoofafdeling Bestuurs-en bedrijfseconmische Zaken en Regionale Ontwikkeling (RF) zijn het voornamelijk de afdelingen RFO (Regionale Ontwikkeling en Ruimtelijke Ordening) en RFR (Bestuurs-en Juridische Zaken) die veelvuldig ook inhoudelijk met ruimtelijke gegevens werken. Binnen deze afdelingen zijn een aantal taakvelden te onderscheiden.

Bij RFO zijn dit taakvelden op het gebied van de Wet op de Ruimtelijke Ordening (streek-, structuuren bestemmingsplannen), de Regionale Ontwikkeling met accenten op planologie en milieu (rijks-, provinciale-, gewestelijke- en gemeentelijke plannen, zowel met een integraal als sectoraal karakter), het opstellen van beleidsplannen en verlenen van assistentie bij beleids- en beheersvoorbereiding bij de hoofdafdelingen AN en WX. Bij RFR gaat het om het taakveld van vergunningverlening, waarbij de precieze afbakening van het gebied van belang is. Door de samenwerkingslijnen met de hoofdafdelingen AN en WX die bestaan bij de afdelingen RFO en RFR wordt in het navolgende slechts aandacht geschonken aan specifieke taakvelden van RF die onafhankelijk van AN en WX worden uitgevoerd. De taakvelden die samenhangen met beheers- en beleidstaken bij AN en WX worden wat betreft wenselijkheid en geschiktheid ten aanzien van GISsystemen in de beschrijving van beide hoofdafdelingen teruggevonden.


28

Basisgegevens die nodig zijn voor het uitvoeren van de taak zijn specifiek voor RFO de bestemmingsplan-en overige ruimtelijke ordening-gegevens, zowel qua afmeting als in onderlinge verhouding en ligging ten opzichte van elkaar. Daarnaast is er behoefte aan gegevens over voorkomens van fauna- en florasoorten binnen ons beheersgebied, maar ook daarbuiten tot zover er sprake is van beinvloeding met buiten ons beheersgebied liggende gebieden. Tevens is er behoefte aan gegevens betreffende stroming, sedimenttransport, bodemopbouw en samenstelling, verkeersbewegingen, be2oekersaantallen van diverse voorzieningen, overige juridische gegevens zoals grenzen van gemeenten en provincies, natuurbeschermingsgebieden, van vergunningen, concessie-gebieden en -aanvragen, etc.etc.

Over de digitale beschikbaarheid is binnen de afdeling RFO nog weinig bekend, vaak worden de gegevens opgevraagd via de afdelingen van AN , Ll, SO en WX. De vereiste nauwkeurigheid hangt veelal samen met het te behandelen onderwerp en met de toegeleverde gegevens. De variatie ligt tussen de schalen

1:1 (cobrdinaten wettelijke grenzen) en

1:250.000. Ook de regelmaat waarmee over gegevens beschikt moet worden voor het gebruik hangt af van het onderwerp en varieert van dagelijks tot jaarlijks of eenmalig. De actualiteit van de gebruikte gegevens hangt af van het onderwerp. Bij bestemmingsplannen, structuur-en streekplannen gaat het meestal om het vastgestelde plan, soms om ontwerp-plannen. Deze plannen kunnen 10 jaar oud zijn, soms ook enkele dagen. Peilingen van het IJsselmeer (dieptegegevens) mogen enkele jaren oud zijn, maar gegevens over diepte van zandwinlocaties moeten zo actueel mogelijk zijn. Met behulp van GIS zou het mogelijk zijn sneller te werken en met grotere zekerheid dat andere afdelingen met exact dezelfde gegevens werken. Dit geeft de medewerkers dan ook een grote gemeenschappelijke basis waarop zij hun adviezen aan derden, intern en extern baseren. Voor RFO zou het leiden tot het sneller en eerder uitwerken van milieuplannen in de Directie Flevoland.


Als pilot-projecten valt te denken aan vooroever-ontwikkelingspiannen, gebruik ten behoeve van zandwinningspeilingen, aan toepassingen bij wegbermbeheer met betrekking tot behoud en uitbreiding van planten, insekten en kleine zoogdieren(eco-routes) Vooral laatstgenoemde toepassing vindt thans niet plaats maar zou met behulp van GIS wel kunnen worden uitgevoerd. Dit geldt ook voor het bestuderen van oeveraanwas/-erosie in samenhang met vooroever-ontwikkelingsprojecten.

WX en geografische informatiesystemen

Voor de hoofdafdeling Wegen en Oeververbindingen

(WX) zijn in de toekomst twee kerntaken

geformuleerd Verkeer en vervoer en Verkeersveiligheid naast de algemene taak van vertegenwoordigen van V&W in de regio. Binnen de hoofdafdeling zullen in het kader van integraal management beleid, inrichting en beheer niet gescheiden worden. Er kan een interne en externe orientatie onderscheiden worden. De interne orientatie heeft te maken met het uitvoeren van taken ten behoeve van de eigen organisatie, terwijl de externe orientatie gericht is op het uitvoeren van taken samen met particulieren en andere overheidsniveaus Er zij zes taakvelden te onderscheiden binnen WX die alien een interne en externe orientatie hebben (tabel 4)

TABEL 4 TAAKVELDEN VAN HOOFDAFDELING WEGEN EN OEVERVERBINDINGEN

OMSCHRIJVING

BELEID

INRICHTING

BEHEER

VERKEER EN VERVOER

•

•

•

VERKEERSVEILIGHEID

•

•

•

ADVIES PROJECTGROEP GIS RWS DIRECTIE FLEVOLAND / 10 M p t i m t w 1991

30

Een geografisch informatie systeem (GIS) kan in principe bruikbaar zijn voor alle taakvelden. Er zal onderscheid gemaakt moeten worden in beleid en externe taken aan de ene kant en inrichting, beheer en interne taken aan de andere kant. Op het gebied van inrichting en beheer en interne taken is veel gedetailleerdere informatie nodig dan voor de externe taken en beleidstaken. Tevens zal voor het beleid en voor de externe taken informatie van meerdere beleidssectoren nodig zijn. De interne taken en de taken op het gebied van inrichting en beheer spelen zich af op een klein schaalniveau. In het algemeen wordt met kaarten 1:1000 gewerkt. De externe taken en de beleidstaken spelen zich voor WX in het algemeen op een veel groter schaalniveau af; indicatief moet worden gedacht aan 1:10.000 of hoger. Indien op een kleiner schaalniveau gewerkt wordt in inrichting en beheer in het algemeen in andere handen. De externe taken van WX krijgen gestalte in de nog op te richten vervoerregio, het reeds opgerichte ROVF en in de overiegsituaties met overheid en particulieren. Ten behoeve van deze externe taken bestaat de behoefte om informatie te kunnen verwerken uit andere beleidssectoren: te noemen valt hierbij : ecologische informatie ( bodem, water, lucht en andere natuuraspekten), informatie over de infrastructuur, bedrijven, wonen, voorzieningen, etc. In tabel 5 wordt aangegeven hoe een GIS-systeem gebruikt wordt in relatie tot planning van activiteiten en de tijdsdimensie.

TABEL 5 GIS-GEBRUIK IN RELATIE TOT TIJD EN PLANNING

OMSCHRIJVING

VERLEDEN

HEDEN

TOEKOMST

•

•

*

INCIDENTEEL

*

•

•

AD-HOC

•

•

•

PERMANENT


31

In relatie tot de tijddimensie kan een GIS-systeem gebruikt worden voor geplande taken, die permanent uitgevoerd worden, voor geplande taken, die incidenteel uitgevoerd worden en ad-hoc taken die niet gepland zijn. In eerste instantie lijkt het raadzaam om GIS-systemen voor geplande taken te gebruiken mede door het arbeidsintensieve karakter van deze systemen.Voor ad-hoc taken lijkt het systeem minder geeigend, behalve als het om taken gaat die niet op een andere manier opgelost kunnen worden. Het geheel overziend blijkt er behoefte te bestaan aan twee soorten systemen, nl logistieke informatiesystemen, die werken met gedetailleerde informatie en bestuurlijke informatiesystemen die werken met meer globale informatie van meerdere beleidsterreinen. In praktijk blijken dit soort systemen naar elkaar toe te groeien zodat ze beide mogelijkheden in zich verenigen. Binnen WX houdt WX-V(verkeer en infrastructuurbeleid) zich bezig met de beleidszaken op het gebied van verkeer en vervoer en verkeersveiligheid. WXT houdt zich bezig met de inrichtingsaspekten en diverse dienstkringen met beheersaspekten. Daarnaast is WX-WED met ondersteunende activiteiten op het gebied van werktuigbouw en elektronica. Deze laatste afdeling zal in principe niet of nauwelijks gebruik maken van GIS-systemen. De diverse geinventariseerde wensen voor GIS-systemen zijn per taakveld weer te geven:

ALGEMEEN

Bodem en gebiedsgegevens ten behoeve van kerntaken (ruimtelijk) statistische gegevens - ecologie / infrastructuur / economie / sociaal / wonen / recreatie / bevolking


32 BELEID

Analyse ten behoeve van wegen - telgegevens wegen / BPS-systeem (plaatsbepalingsmethodiek) / ontwerpanalyses Verkeersongevallenanalyse - algemene analyses / wildongevallen / mistproblematiek / gladheidsproblematiek / avoc analyse Vervoerregio - analyse personenvervoer / openbaar vervoer / goederenvervoer / vervoer over water / vervoer gevaariijke stoffen Bedrijfvervoerplan Verkeersmilieu analyse Telematica ontwikkeling

INRICHTING

Koppeling AUTOCAD Koppeling RAW-bestekken

(Zie OOk ALGEMEEN)

BEHEER

Onderhoud bestaande werken Verbetering bestaande werken (Zie OOk ALGEMEEN)

In tabel 6 is aangegeven welke gegevens nodig zijn voor de verschillende onderwerpen, de bron de frequentie van gebruik. de soort gegevens (eenheid) en de nauwkeurigheid van de soort gegevens die noodzakelijk is.


TABEL 8 HERKOMST, GEBRUIKSFREQUENTIE, UITVOER EN NAUWKEURIGHEID GIS-GEBRUIK WEGEN EN OEVERVERBINDINGEN

OMSCHflLMNB

HERKOMST

GEBRUIKSFREQUENTIE

NAUWKEURK3HHD

UITVOER

ALOEMEEN bodem, get-ed

C B S / STIBOKA /

permanent

naanen

1:1.000 1:10.000

RGD/OFL

groter •Ulpatle*

C B S / PROV / G E M

permanent

a m vraag / naanen

a m vraag / 1:10.000

MgagawwN

WX-V

incidenteei

aanlal ipoertupgen

.itn eieenproel

BPS-syeteem

RWS

permanent

coordinaal

1:1

WX-V

incidenteei

Kaarten

1:1.000 / 1:10.000

VOR

incidenleel

aanlal / ongevallen / naanen

1 • 1 (indpen g e m e l d l

aaniai / ongevallen /

1:1 (indien gemeldl

naanen

1:1.000 / 1-10.000

BELEID

alg velltgheldeanalyee

upptkJongevallen

VOR

incpdenteet

1:1.000 / 1:10.000

mm.'QiMtwpa

KNMI / AVD / ANWB / OK

incidenteei

t i n s i t u a t e / naanen

afn M u a i i e / 1:10.000

avoc

VOR / W X - V

incidenleel

aantal / ongevallen/

1:1 (indten gemeldl

•vaarten

11.000

a n a i y i e penjonen-

C B S / DVK

incidenteei

MMOtf analyee QDtntPiir

auto / (brom)heli /

a m iteenproef

voetgangep

• 1 00c

naanen

CBS/UVK

incidenleel

Due / ire..- / naanen

a m Meenproel / 1:10.000

•CBS / DVK

pncpoenieel

vracntauto / trepn / echip /

am iteenproel ,' 1:10.000

vervoer enalyee goederen vnvw gevejL'tiine stoffen

kaanen C B S / DVK

incidenleel

•uio / scn.p / trepn

a m neenproel ' 1:10.000

vi.egtu.g 1 naanen verweeremtlieu analyee

C B S / DFL

.nciaeni.ee

vertieer i vervoei : naanen

am vraag 1 1 to 000

Mamalica

C B S / DEL

inctdenteei

vemee' ; vervoei / naanen

a m vraag / 1:10.000

Koppeling A U T O C A D

WX-V

permanent

rteenen

1:10.000

RAW-beetetten

DFL/OK

permanent

m2/prt|<en / naanen

1:1 / 1:1.000

onderhoud

DK

permanent

m 2 / p n j » e n / naanen

1 1 / 1:1 0 0 0

verbelenng

DK

permanent

m 2 / p n i z e n / naanen

1:1 / v i 000

IHPICHT1NQ

BEHEER

DX en geografische informatiesystemen

De stafafdeling Directiesecretariaat (DX) ziet geen profijt van een GIS-systeem in directe zin. De kaartachtige toepassingen, die door de afdeling worden gebruikt, hebben merendeels betrekking op routebeschrijvingen en routekaarten en het samenstellen van voorlichtingsmateriaal. Meestal wordt gebruik gemaakt van door de hoofdafdelingen vervaardigd materiaal.


34

PX en geografische informatiesystemen

De stafafdeling Personeelszaken (PX) ziet geen toepassingen in de normale werkzaamheden die gebruik zouden maken van GIS-toepassingen. De enige gegevens voor toepassing in een GISsysteem zijn gegevens, die betrekking hebben op adressen van medewerker(st)ers van de directie. Daarbij moet rekening worden gehouden met de rechten op privacy van personen. Deze adressen zouden gebruikt kunnen worden ten behoeve van een spreidingsmodel en bijvoorbeeld kunnen helpen bij het opzetten van een bedrijfsvervoerplan (relatie met WX). De betreffende gegevens zijn nu opgeslagen in PSK, het personeelsregistratiesysteem.


35

4 ANALYSEREN

De hoofdafdelingen AN, U. SO, RF en WX willen voor het uitvoeren van hun taken op afzienbare termijn allemaal kunnen beschikken over geografische basiskaarten (ondergronden) met topografie van water (waterdiepte) en [and (hoogteligging). Daarnaast blijken voor enkele hoofdafdelingen de bodemoeoevens zeer belangrijk als basisgegeven. Welke kwaliteitseisen aan deze gegevens worden gesteld is niet eenduidig voor de hoofdafdelingen. Elke schaal - varierend van 1:500 tot 1: 100.000 dient digitaal beschikbaar te zijn. Om deze gegevens voor elke gebruiker digitaal beschikbaar te maken is het wenselijk dat de basisgegevens die hiervoor bij deze directie aanwezig zijn (of verzameld worden), worden ingevoerd in een basis-systeem , dat regelmatig moet worden geactualiseerd met de meest recente gegevens. Naast deze basisgegevens blijken de meeste hoofdafdelingen ook gebruik te maken van gegevens mbt de ruimtelijke ordening. Hierbij moet vooral worden gedacht aan gegevens over bestuur, beheer en gebruiksfuncties. De hoofdafdelingen AN en U maken gezamenlijk veel gebruik van ecologische en geohydrologische gegevens. Gegevens met betrekking tot de infrastructuur van rijkswegen en scheepvaartwegen worden ge.zamenl.jk gebruikt door AN en WX. Waterhuishoudkundige. gegevens worden voornamelijk gebruikt door AN en Ll , terwijl WX, SO en RF alle statistische gegevens gebruiken.


36

Gegevensinwinning binnen RWS Directie Flevoland vindt plaats binnen de hoofdafdelingen AN (basis/topografie scheepvaart),

U

wateModingen, water/waterstanden-waterbeheer-waterkwaliteit, (bodem/bodemopbouw-bodemprocessen,

infrastructuur/

water/waterkwaliteit-waterstanden-

geohydroiogie (vnl in de polders),ecologie/monitoring flora en fauna) en SO (basis/ basiskaarten en topografie, vastgoedinformatie, statistische gegevens). Gegevens die van elders komen worden vaak door die instanties ook ingewonnen. Hierbij kan worden gedacht aan specialistische diensten van RWS zoals Meetkunde Dienst (MD), Dienst Verkeerskunde (DVK). RIZA, BouwDienst (BD) en Dienst Getijdewateren (DGW), maar ook aan andere instanties zoals STIBOKA, RGD. CBS, RPD, RIVM en KNMI. Een samenvatting van de herkomst van deze gegevens is te vinden in tabel 7. Naast de gegevens die voor een ieder beschikbaar dienen te zijn in een geografisch informatiesysteem is zullen alle hoofdafdelingen gebruik gaan maken van GIS voor specifiek gebruik voor de afdelingstaken. Juist dan zal de meerwaarde van een GIS-systeem blijken, doordat een grote hoeveelheid gegevens snel kan worden verwerkt, geanalyseerd en gepresenteerd (tijdwinst en kwal iteltsverbetering!).


37 TABEL 7 HERK0MST/INW1NNING GIS-GEGEVENS RWS DIRECTIE FLEVOLAND

HERKOMST GiS-GEGEVENS R W S DIRECTIE FLEVCX-AND BOORT G E G E V E N S AN

u

RF'

so

WX

ELDERS

BMISaEOEVENS l e i M B M H W (ondergronden)

o

MD/TD

tooogrefle land (noogtellgging)

0

MD/TD

topografte

• « »

|diep.el.)nen)

m o n M r p t e m e n / mep>tpunten

0

MD/TD

o

o

o

o o o o

MOM bodemoobounr (bOTngen/aondenngen) bodemproceeaen (inBlniang/coniolidaliei pxaienbodemnwaiiteit |chemiech/ty«ieel,) zandtvinnlng / ontgronding

o

sr.BOKA'RGD

RI2A

o

WATER

0

lozingen. inlaalpunlen, meet/melapi.cht)

o o

pepatetapppalrten ( re-emwaier. a l g e n , etc)

0

o o

O

0

fWM/RIN

o

0

RWM/RW

walenUntMn ewlerbeheef (WVO, vergunningen

cjeonydrotogie |mip*el.i»onypnen,inzi|gpng)

RWS

o

ECOLOOIE monotonng flora (vpegetaite/waterpianien) In rtaluuflerretnen.vooroevere/bermen monnorlng launa ( v o g e i i . m u i i e n . v i M e n . in beneeregebreden m o n i t o n n g p a r a m e t e n eeUenoeaJileit in oeneeregebwd

0

PNtA/H2A

LUC N T KNMI

meieoropog.e ( l e m ^ r a l u u r . n e e r a l a g . tpperdamping, eend, etc.. RUIMTELUKE ORDEHINQ

o o o

beeluur iprovprvcte.gemeente eic o e n e e r o e n in beneeragebied |n|K, prov, g e m , vttaJerechap.pari) getxupnfuncoee e n plan-running

o

CBS

RPO

o

eiai.iipen (etvonomie,eociotogpe,etc|

CBS

INFRASTRUCTUUR

o o o

n n — e g e n ( R A W - b e e M * . teiipngen.etci ecneepvaan-eegen Wuuren.betonmng.elc)

0

tnaienienngen tc.inen.vooroeven. e : c

0

• M i

o

e n vervoe. (enalyaei. S W 2 . « t c )

0

o

DVK/BD DVK

o

omvangi gagaa-fi* mee etal van AN/U/WX. tome ««n LNV.vnOM.RPD of provmc-n


DVK

5 ORGANISEREN

Hoe de organisatie bij RWS Directie Flevoland er in de toekomst uitziet is dit voorjaar duidelijker geworden na QUO VADIS 4. Na 1996 zullen er zullen er 3 hoofdafdelingen zijn (Water. Verkeer en Vervoer en Groene Poot) ondersteund door 4 stafafdleingen ( Controller, Personeel en Organisatie, Strategische en Juridische Zaken en In-en Externe betrekkingen). Hoe het gebruik van gegevensbestanden en algemene basisinformatie dan is geregeld is minder duidelijk. Wel kan nu reeds worden vastgesteld, dat het centrale gebruik van basisinformatie, het beheer en het bewaken van betrouwbaarheid en nauwkeurigheid zeker 2 manjaren werk oplevert, dat permanent in de organisatie dient te worden geregeld (een stafafdeling Gegevensinwinning en gegevensbeheer voor RWS Directie Flevoland ?). Vooralsnog lijk het zinvol personele capaciteit ter grootte van 2 mensjaren

vrij te

stellen en in te zetten bij de opbouw en structurering van de datamodellen voor deze centrale gegevensbestanden. Daarnaast kunnen deze mensen meedenken over de toekomstige organisatiestructuur van de informatie (norm/ betrouwbaarheid/ kwaliteit/ infrastuctuur). Organisatorisch zouden deze 2 mensen vooralsnog geplaatst kunnen worden onder de informatiemanager van RWS Directie Flevoland. In de beginfase - tijdens de invoering van een GIS - kan het inhoudelijke en technische beheer van gegevensbestanden nog decentraal plaatsvinden op de afdelingen die thans reeds deze algemene basisgegevens verzamelen . Het is wel gewenst, dat deze afdelingen over een uniform systeem van gegevens verzamelen kunnen beschikken, opdat zij ook in toekomst deze basisgegevens digitaal kunnen gaan leveren aan alle gebruikers.


41

6 BUDGETTEREN Voor de aanschaf van het GIS-softwarepakket ARC/INFO (basismodule) moet worden gerekend op een eenmalige inverstering van / 29.700 . Dit bedrag is gebaseerd op afspraken tussen RWS en de leverancier van het pakket Logisterion te Rotterdam. Wanneer ook aanvullende modules worden aangekocht (bijv de TIN-module of de RDBl-O-module) dan moet rekening worden gehouden met een bedrag van / 6600 per module. Voor primair onderhoud (dit is onderhoud van het pakket / vervanging van nieuwe releases/ telefonische ondersteuning ) moet worden gerekend met een bedrag van / 9625 per jaar ingaande 1 jaar na installatie van de software. Voor de modules moet worden gerekend op een bedrag van f1650 per module per jaar, eveneens ingaande 1 jaar na installatie van de software. Het secundaire onderhoud (alleen telefonische ondersteuning) bedraagt voor het basispakket / 3850 per jaar en voor de modules / 690 per module per jaar ingaande 1 jaar na installatie van de software. Meer detail-informatie omtrent het GIS-pakket ARC/INFO is te vinden in bijlage 7.

Om op zinnige wijze met het GIS-pakket ARC/INFO om te kunnen gaan is gerichte opleiding noodzakelijk. In eerste instantie wordt er van uitgegaan dat 10

medewerk(st)ers de opleidingen

Basiscursus ARC/INFO 1 en 2 zullen volgen. Een basiscursus duur 5 dagen en kost bij interne organisatie in het Smedinghuis / 2050 per dag. Voor cursusmateriaal moet worden gerekend op / 525 per persoon. De totale opleidingskosten bedragen dan / 25.700.


42

Wanneer in 1992 wordt besloten tot een directiebrede invoering van GIS moet er rekening mee worden gehouden dat er een eenmalige investering in hardware zal moeten plaatsvinden. Voor zover thans is te overzien zal moeten worden gerekend op een bedrag van ca / 500.000. Daarnaast .zal er rekening mee moeten worden gehouden dat de opbouw van gegevensbestanden een aanzienlijke financiele en personele inspanning zal vergen. Het vervolgens bijghouden en onderhouden van deze gegevensbestanden 2ullen daarna een permanent onderdeel moeten vormen van de taken die RWS Directie Revoland dient uit te voeren. Vooralsnog wordt geschat dat hiervoor moet worden gerekend op een bedrag van ca / 10.000. Een laatste punt dat aandacht vergt vormt het opleidingsaspect. Gerekend moet worden op een jaarlijks terugkerende behoefte aan aanvullende opleidingen door het bijwonen van congressen, symposia en workshops op het gebied van GIS. Ook het bijhouden van ontwikkelingen middels de abonnementen op GIS-gebied moet onder ogen worden gezien. Geschat wordt dat hiervoor moet worden gerekend op een jaarlijks budget van ongeveer / 30.000.


43

7 ADVISEREN

De afgelopen periode heeft de Projectgroep GIS RWS Directie Flevoland zich bezig gehouden met het verbreiden van het begrip GIS binnen RWS Directie Flevoland. Daarna heeft zij geinventariseerd welke behoefte er leefde binnen de hoofdafdelingen en welke gegevens worden verzameld en opgeslagen in gegevensbestanden. Op basis van de overeenkomstige behoefte aan basisgegevens en andere gegevens afkomstig uit een GIS-systeem voor de vijf hoofdafdelingen van RWS Directie Revoland wordt geadviseerd over te gaan tot een gefaseerdeinvoeringvan GIS. Deze Invoering dient juist gefaseerd plaats te vinden, omdat de ervaring bij andere directies van Rijkswaterstaat heeft geleerd, dat niet voor elke toepassing een GIS de juiste oplossing is. De invoer en het actualiseren van de gegevens veel tijd vraagt en de aanschaf van hardware en software (GISpakket) een kostbare zaak is. Voorgesteld wordt de Meetkundige Dienst te laten adviseren bij de evaluatie van de directiebrede invoering van een GIS.


De Projectgroep GIS RWS Directie Flevoland adviseert:

*

over te gaan tot de aankoop van een GIS-softwarepakket, te weten : ARC/INFObasispakket en dit te installeren bij een van de hoofdafdelingen; met behulp van dit systeem kunnen dan de pilot-projecten worden uitgevoerd.

*

voor de opbouw van centraal beheerde gegevensbestanden (organisatie, datamodellen, infrastructuur) personele capciteit ter grootte van 2 mensjaren ter beschikking te stellen en deze mensen voorlopig te plaatsen onder de informatiemanager van RWS Directie Flevoland

*

de huidige Projectgroep GIS RWS Directie Flevoland op te heffen en voor de volgende fase van het GIS-Project Flevoland een Projectgroep Invoering GIS in te stellen, waaraan deelnemen een onafhankelijke voorzitter, de projectleiders van de hoofdafdelingen, de informatiemanager en de adviseur van de Meetkundige Dienst.


GEVOLGEN:

*

ervaringen uit wisselen met RWS Directie Friesland (eigenaar/beheerder WADGIS), RWS Directie Zuid-Holland ( onderzoek watersystemen Haringvliet) en RIZA (onderzoek watersystemen Usselmeer/Markermeer)

*

mede op basis van de opgedane ervaringen bij de hoofdafdelingen en de adviezen van de Meetkundige Dienst door de Projectgroep Invoering Gis in het voorjaar van 1992 een definitieve keuze te laten maken met betrekking tot directiebrede invoering van een GIS . Bij deze definitieve keuze dient een plan van aanpak te worden opgesteld en dient een schatting te worden gemaakt van de hiermee gemoeide financiele en personele inspanningen. Veel GIS-projecten zijn tot mislukken gedoemd door de te lage inschatting van kosten en te hoge verwachtingen van de opbrengsten

( bijlage 9. Implementatie van GIS ? Enkele

handreikingen) Tevens dient aandacht te worden geschonken aan de conversie van en naar bestaande gegevensbestanden (DONAR, AUTOCAD-bestanden, DBASE-bestanden)."

•

voor het hiervoor geformuleerde voorstel moet worden gerekend op een eenmalige investering van / 30.000 voor het basispakket ARC/INFO en ruim / 30.000 voor de opleiding van de toekomstige gebruikers. De aanschaf van hardware (een HP 9000/730) kan voorlopig door gebruik te maken van de apparatuur van ANM achterwege blijven. Bij invoering van GIS moet echter rekening worden gehouden met aanvullende kosten voor hardware en software (ca / 500.000) en met kosten voor onderhoud en beheer (voorlopige schatting ca / 60.000 per jaar)

ADVIES PROJECTGROEP GIS RWS DIRECTIE FLEVOUND / 10 September 1991

47

PILOTPROJECTEN

Om -eerst meer ervaring op te doen met het gebruik van GIS-gegevensen GIS-systemen stelt de projectgroep GIS voor eerst met behulp van een GIS-pakket (ARC/INFO) enkele pilot-projecten uit te voeren. Aan iedere hoofdafdeling is door de projectgroep gevraagd een voorstel voor zo een pilotproject in te dienen. In de volgende paragrafen worden deze pilot-projecten beschreven. Voor de samenstelling van de projectteams wordt verwezen naar bijlage 8.


48

GIS Pilot-project A N : Waterplantenkarterinq Randmeren

Project beschriivino Een van de taken van de beheersdirecties van Rijkswaterstaat is, uitvoering te geven aan de beleidsdoelstelling Ecologisch herstel. Voor RWS Directie Flevoland houdt dit onder meer in, dat de ontwikkeling van hogere waterplanten in de Randmeren van het Usselmeergebied ( VeluwemeerNoord, Wolderwijd/Nuldernauw en Gouwzee) wordt gevolgd en dat waar nodig sturend wordt opgetreden. Hiertoe is in 1990 gestart met een systematische inventarisatie van alle ondiepe (< 2 m) delen van het gebied. door middel van veldwaarnemingen (in 1991 in combinatie met vliegtuigopnamen en eventueel satellietopnamen). Er wordt naar gestreefd, op deze wijze in een cyclus van drie jaar de verspreiding en de biomassa van de belangrijkste plantensoorten in het gehele gebied vast te leggen. Met het oog op een eenduidige interpretatie van de waarnemingsgegevens (door ANW i.o.m. ANM en RIZA), alsmede ten behoeve van de voorlichting naar derden, is het wenselijk dat de waarnemingsgegevens elk jaar, zo spoedig mogelijk na afloop van het groeiseizoen worden gepresenteerd in de vorm van verspreidingskaarten. Dit vereist een efficiente en gestandaardiseerde wijze van gegevensverwerking.

Invoer De ingewonnen gegevens bestaan uit puntgegevens per soort en dichtheid. Sinds 1990 worden de gegevens op een PC verzameld en direct gekoppeld met de in het veld gemeten en/of berekende locaties. Daarna worden de gegevens verzameld, gevalideerd, verwerkt en gesorteerd.


Uitvoer /verwerking Voor de verwerking die moet leiden tot een geografische presentatie zijn een aantal deelsystemen en programma's nodig zoals: gridbestanden, polygoonkaarten, polygoonbestanden, arc/infogridbestanden en MAP composities. Het eindresultaat wordt gevormd door: Digitale presentatie Ruimtelijke verspreiding waterplanten in Randmeren Relaties bodemtype/vegetatie


50 GIS Pilot-project U : Ecosysteem Krammer-Volkerak

Projectbeschrijving Op de buitendijkse drooggevallen gronden en de waterbodem van het Krammer-Volkerakgebied en het Zoommeer start in het najaar van 1991 een milieukwaliteitsonderzoek. Dit onderzoek is gericht op de oppervlakkige en diepere bodemlagen alsmede het grondwater van de slikken en schorren van elk deelgebied en de aanliggende waterzone (waarvan de waterdiepte minder dan 1,50 m bedraagt). Bovengenoemde inventarisatie wordt uitgevoerd door Heidemij Adviesburo (HA) onder leiding van de afdeling Bodemkunde (LIOB). De geografische ondergrond van het beschouwde gebied is in digitale vorm beschikbaar op schaal 1:20.000. De cobrdinaten van de bemonsterde lokaties met de analyseresultaten zullen eveneens digitaal worden verwerkt. De combinatie met een digitale bodemkaart, hydrologische kaart en vegetatiekaart en de ruimtelijke verspreiding van contaminanten in het gebied behoort met behulp van ARC/INFO tot de mogelijkheden. Aanliggende gebieden (in Hollandsdiep en Biesbosch) zijn door de Universiteit van Amsterdam ook op een dergelijke wijze in bewerking. De onderlinge samenwerking tussen de verschillende disciplines van LIO en in onderling overleg met HA en UvA zal het GIS-pakket optimaal dooriichten.

Invoeraeoevens - Bodemkaart - Vegetatietypekaart - Grondwaterstanden en oppervlaktewatemivo's - Boorplekkenkaart ( 2 ^ 3 dieptes per boorplek)

ADVIES PROJECTGROEP GIS RWS DIRECTIE FLEVOI.AND / 10 September 1991

51 ijltvgergegeven? - Digitale presentatie - Ruimtelijke verspreiding contaminanten in bodem en water - Relaties bodemtype/hydrologie/vegetatie - Relaties contaminantvoorkomen en vegetatietype


52

GIS Pilot-project RF : Analyse Beheersmaatregelen Integraal Beheersplan IJsselmeer en Markermeer

Project beschrijving In het kader van de begrippen "Omgaan met milieu" en "Duurzame ontwikkeling" is een van de taken van RWS Directie Flevoland de planontwikkeling in de "natte" en de "droge" sector te toetsen aan het milieu. Ook wordt sturend opgetreden waar het gaat om het op evenwichtige wijze inbrengen van de milieu-component in de planvorming. Voor de afdeling RFO houdt deze taak in: - het voorbereiden c.q. opstellen en coordineren van (interne) milieuzorgsystemen - analyseren en vertalen van milieu-aspecten uit nationale nota's in regionale planvorming - het toetsen van milieuplannen van provincies en gemeenten - het beoordelen van c.q. toetsen aan en het meewerken aan de totstandkoming van natuur-, landschaps- en beplantingsplannen, recreatieve voorzieningen vanuit oogpunt van het milieu - het adviseren m.b.t. het groene beheer en onderhoud van de rijkswegen. Een van de problemen bij de uitvoering van deze taak is het gemis aan (onderling te vergelijken) actuele en visuele informatie. Daardoor is het moeilijk om ruimtelijke claims die op het beheersgebied van RWS Directie Revoland worden gelegd op een goede manier te analyseren/te toetsen. Actueel zijn in dit kader: het Integraal Beheersplan IJsselmeer en Markermeer, Zandwinning Ijsselmeergebied (MER), alsook de aanwijzing van staatsnatuurmonumenten (door LNV) en de mogelijke aanleg van eilanden (De Hulk bij Hoorn). Als aanzet voor een overzicht van actuele visuele (milieu)informatie wordt, met behulp van AUTOCAD, een MIUEUKAART IJSSELMEERGEBIED opgezet. De volgende informatie is aanwezig op AUTOCAD


Ml LIEU KAART IJSSELMEERGEBIED Als basis voor de Milieukaart Usselmeergebied dienen de topografische gegevens van het Rijksdriehoekmetingsnet. De topografische dienst te Emmen heeft deze digitale gegevens van de topografie van het Usselmeergebied aangeleverd op een schaal 1:250.000 van de volgende legenda-eenheden:

kaderlijn

omgeving

contouren

waterloop < 6 m.

autoweg/middenberm

waterloop/kanaal

doorgaande weg > 7 m.

omgeving

secundaire weg > 7 m.

dieptelijnen

doorgaande weg 4-7 m.

. arcering

secundaire weg 4-7 m.

. arcering

doorgaande weg < 4 m.

bos- en natuurgebieden

secundaire weg < 4 m.

omgeving

bruggen

verstedelijking

spoorwegen dubbel arcering spoorwegen enkel


54 INTEGRAAL BEHEERSPLAN IJSSELMEER EN MARKERMEER

kaart 1: PLANGRENS . Provinde-/Gemeente-/Plangrens

k a M 4: OVERIGE . Vaargeulen/betonning Straalverbindingen

kaart 2: NATUUR . Natuurgebied (staatsnatuurmonument)

. Leidingz6ne vliegroute Vliehors

. Stiltegebied

. Sluizen

. Wormen

. Visgronden

. Driehoeksmosselen (4 nivo's)

. Fuikenzone

. Onderwatervegetatie

. Zandwmgebieden

. Belangrijke paaigebieden van baars snoekbaars en spiering

Waterinlaat (landbouw) . Inlaat drinkwater

. Fourageergebied vogels

. Boorconcesstes/-vergunning

. Rustgebied

. Delfstoffenwinning

. Ruigebied

. Energiecentrale/windturbines

kaart 3: RECREATIE . (Jacht)haven/werk(vlucht)haven . Concentratiegebied recreatievaart (4 nivo's ) . Oeverrecreatie/zwemgelegenheid

kaart 5. RUKSBELEID Natuurbeleidsplan . 3de Nota Waterhuishouding .SWII VINEX

. Plankzeillocaties . Verblijfsrecreatie . Wedstrijdzeillocaties . Sf>ortvis»er.j

OPPERVLAKTEDELFSTOFFENWINNING USSELMEERGEBIED . Bodemgegevens . Zandvoorkomens . Zandwinputten . Grondwaterstromen

/ADVIES PROJECTGROEP GIS RWS DIRECTIE FLEVOLAND / 10 September 1991

55

Voor het INTEGRAAL BEHEERSPLAN IJSSELMEER EN MARKERMEER (IBIJM) zijn o.a. met behulp van de informatie uit deze milieukaart een vijftal kaarten vervaardigd die door middel van een onderlinge vergelijking uiteindelijk resulteerde in een "aandachtspuntenkaart". In de IBIJM-nota worden door middel van deze aandachtspunten (o.a. ruimtelijke conflicten) maatregelen voorgesteld ten aanzien van het beheer. De voorgestelde maatregelen zijn niet op hun (ruimtelijke) merites geanalyseerd/getoetst. Antwoord op de vragen omtrent juiste locatie, grootte, omvang en frequentie van conflicten en welke (beheers)maatregelen moeten worden genomen om de conflicten op te lossen worden niet gegeven. Hierbij kan GIS behulpzaam zijn. Concreet houdt dit in dat de gedigitaliseerde informatie in AUTOCAD op een GIS-systeem wordt overgezet (bv. ARC/INFO) tezamen met het inbrengen van de potentiele aandachtspunten uit het IBIJM. Daarna kan het analyseren plaatsvinden (antwoord krijgen op de gestelde vragen). Gezien de complexiteit van zowel een GIS (invoer gegevens) als de relatie natuur-andere functies, wordt alleen aandacht geschonken aan de relatie tussen de natuur en de recreatie. Een en ander zal naar verwachting, op basis van een dag in de week, circa drie maanden duren. Daarna zijn circa twee maanden nodig (eveneens op basis van circa een dag in de week) om het GIS systeem operationeel te maken. Vervolgens kunnen analyses worden uitgevoerd die een belangrijke ondersteuning zijn voor het planwerk van de beheershoofdafdelingen.

Invoer Gedigitaliseerde informatie uit AUTOCAD Aandachtspunten uit het IBIJM

Uitvoer /verwerking Kaartbeelden met aandacht voor relatie recreatie-natuur


56

GIS Pllot-proiect SO : Grondgebruik Zuidelijk Fevoland (incl gedeelte van gemeente Zeewolde in Oostelijk Revoland

Project beschrijvino In eerste instantie gaat het om een inventarisatie van het grondgebruik in twee gemeenten met respectievelijk een urbaan en ruraal karakter waarin SO feitelijk werkzaam is. Het gaat om een vrij gedetailleerde vastlegging van het grondgebruik, zowel naar functie als bestemming (en), waarbij de oppervlakte van de teleenheid binnen de bebouwde kom een fractie is van die daarbuiten (resp. 1,0 en 4,0 ha in de bebouwing resp. daarbuiten en 25 ha in het buitengebied). De categorieen zullen moeten aansluiten bij CBS-indelingen en gemeentelijke en provinciale legenda's. De inventarisatie zal ook toekomstig gebruik, voozover in plannen met enige status opgenomen, moeten bevatten. Aan het grondgebruik zal per ruimtelijke eenheid informatie van andere aard moeten kunnen worden toegevoegd zoals eigendoms-verhouding, bevolkings- en woningdichtheid, arbeidsplaatsendichtheid en aard ervan, bedrijfstype, aard van de bebouwing, afstand tot een of meer basispunten, kwaliteit van de ontsluiting etc.

Het belangrijkste doel is gebruik voor analyse van het grondgebruik zelf en relaties met andere verschijnselen. Er zal ook worden geprobeerd tijdreeksen aan te leggen vanuit het verleden naar jaarlijkse actualisering in de toekomst. Het doel is ook een bijdrage te kunnen leveren aan oplossingen in toekomstige conflictsituaties en rivaliserende belangen. Het streven is ook aanwezig een bereikbaarheidskaart van objecten resp. gebiedjes in het onderzoekgebied te vervaardigen. Het tijdsbeslag van het gehele project zal ca 50 mandagen bedragen.

ACTsAES PROJECTGROEP GIS RWS DIRECTIE FLEVOI.AND / 10 September 1991

57

In/uitvoer: De invoergegevens zijn af te leiden uit de inhoud. De uitvoergegevens zullen vooral facetkaarten moeten opleveren waaruit ruimtelijke relaties blijken.


58

GIS Pilot-proiect WX : Verkeer en infrastructuur in Flevoland

Project beschrijving Bij de afdeling WX wordt de behoefte gevoeld om de regionale verkeersgegevens te bundelen en op te slaan in een database. het gaat hierbij in eerste instantie om ongevallen- en intensiteitsgegevens en kenmerken van infrastructuur. Hieraan worden de ruimtelijke gegevens gekoppeld van de infrastructuur binnen Revoland. Om betrouwbare gegevens te kunnen krijgen zal minimaal een periode van 5 jaar in beschouwing genomen moeten worden. Om een vergelijking met andere gebieden mogelijk te maken, zowel absoluut als relatief zullen ook daar waar van belang gegevens over bevolking, volkshuisvesting, bedrijvigheid, voorzieningen en recreatie moeten worden ingevoerd. In een latere fase kan eventueel een uitbreiding plaatsvinden naar de relatie verkeer en milieu ( te denken valt aan geluidshinder en emissies) Voor de opbouw van een goed gegevensbestand zal samenwerking noodzakelijk zijn met de dienst verkeersongevallenregistratie (VOR), de Dienst Verkeerskunde (DVK), de politie, de provincie en de gemeenten als aan alle onderdelen van het project recht zal worden gedaan. Als we ons beperken tot onze eigen gegevens dan kunnen ongevallen, intensiteits- en infrastructuurgegevens van de rijkswegen worden ingevoerd. Het bestand kan dienst doen bij het uitvoeren van beleidsondersteunende analyses van verkeersveiligheid, verkeerszaken, infrastructuur en integrale verkeer- en vervoer projecten

Invoer - Wegenstructuur - Ongevallengegevens - Intensiteitsgegevens - Infrastructuurgegevens


50

Uitvoer /verwerking - OngevaJlenanalyse Revoland - Verkeersintensiteitenkaart Revoland - Resultaten van snelheidsmetingen - Locatie- en bereikbaarheidsprofielen


61

BIJLAGE 1. Samenstelling Projectgroep GIS RWS Directie Flevoland

H.W. van der Zijpp

SO (voorzitter)

R.Deurloo

WX (secretaris)

W. Boxsem

AH

M.I.Creemers-Hazebroek

RF

H.J.Winkels

U

J.J. Houtkamp

RFA


52


63

BIJLAGE 2. Rapporten en studies met betrekking tot GIS

BURROUGH/HAZELHOFF, 1989 GIS een overzicht van stand van zaken, trends en ontwikkelingen. Rapport in opdracht van de meetkundige Dienst

Rijkswaterstaat, Delft / P.AB.Burrough en LHazelhoff /

VF programma

GISLA/NexPRI, Instituut der Ruimtelijke Wetenschappen RU Utrecht, december 1989

HAGOORT, 1987 Een geografisch informatie systeem (GIS) en inrichtingsmodellen: een toepassing op het CAD/CAM systeem / E.F.Hagoort / RIJP , Wetenschappelijke Afdeling , Lelystad december 1987

SMEENK/TOPPEN/HARTS,

1987

GRONDGEBRUIK IN HET NIEUWE LAND Toepassingsmogelijkheden van Geografische Informatiesystemen voor het opstellen van inrichtingsplannen voor de Markerwaard / Paul Smeenk, Fred Toppen en Jan Jaap Harts / RUP Geografisch Instituut Utrecht en Instituut voor Ruimtelijk Onderzoek / juni 1987

DEN BOER, 1990 Detailtopografie voor beheer van infrastructuur (1). Produktie en analoog gebruik / A.M. den Boer / RWS Meetkundige Dienst / NGT Geodesie 90-10

DEN BOER, 1990 Detailtopografie voor beheer van infrastructuur (2). Produktie en gebruik als GIS-basis / A.M. den Boer / RWS Meetkundige Dienst / NGT Geodesie 90-11


64


BIJLAGE 3. Samenstelling Klankbordgroep GIS-RWS

J.C. Borst

Dienst Getijdewateren DGW (voorzitter)

A.M. den Boer

Meetkundige Dienst MD (secretaris)

H.J. van der Vegt

Meetkundige Dienst MD

W. Bii

DGW

A. de Vries

DGW

mw. M. Vroom

DGW

J. Consemulder

DGW

G. MoJ

DGW

F. Hanny

DGW-MARIS

W.H. Mulder

RIZA

P.G.J. Davis

Directie Noordzee

W. Boxsem

Directie Flevoland

H.W. van der Zijpp

Directie Flevoland

Y. Zijlstra

Directie Friesland

W. Huisman

Directie Groningen

H.D. Rakhorst

Directie Noord-Holland

P.A. Riedman

Directie Zuid-Holland

J.W. van Berghem

Directie Zuid-Holland

G.A. Visser

Directie Zeeland


66


67 BIJLAGE 4. Dagprogramma RAET-LUM/EURO-Consult 22 november 1990 De indeling van het programma is als volgt:

08.00 uur

Vertrek uit Lelystad

09.30 uur

Ontvangst RAET-LUM Tilburg

10.00 uur

Inleiding: Heidemij - LUM

10.15 uur

Lezing : LUM - DIGTOP

11.00 uur

Discussie: uitgangspunten/dienstverlening

11.30 uur

Demonstratie : LUM - toepasbaar

12.30 uur

Afsluiting/vragen

13.30 uur

Vertrek uit Tilburg

14.30 uur

Ontvangst EUROCONSULT in Arnhem

-

-

koffie

lunch

Inleiding: Euroconsult Information Technology Costal Management (Indonesia) Remote Sensing (Flevopolder/Horsterwold) 16.30 uur

Discussie

17.15 uur

Vertrek naar Lelystad

-


borrel

68


69

BIJLAGE 5. Programma Voorlichting RWS Directie Flevoland 7 december 1990 Programma

9.45 -10.00 uur

Ontvangst en koffie

10.00 -10.45 uur Inleiding over het gebruik van Gl-systemen en toepassingen door prof. P. A. B. Burrough (RU Utrecht)

zijn

10.45 - 11.15 uur Demonstratie GIS-toepassingen RU Utrecht /koffie 11.15 - 12.00 uur Toepassingsmogelijkheden Gis voor RWS Directie Flevoland en ondersteuning bij gebruik door RWS Meetkundige Dienst door ir. A. den Boer (RWS MD Delft) 12.00 - 12.30 uur Informele demonstarie en discussie


71

BIJLAGE 6. Programma GIS-dag 14 maart 1991 PROGRAMMA 10.00 uur

Inschrijving deelnemers: ontvangst met koffie

10.45 uur

Aanvang symposium met vertoning video-film over Geografische Informatie Systemen

11.00 uur

Openingswoord door Ir. G. Blom. directeur generaal van RWS

11.10 uur

"Wat zijn en wat kunnen Geografische Informatie Systemen?* prof. dr. H J . Schotten, hoogleraar Ruimtelijke Informatie aan de Economische Faculteit van de Vrije Universiteit Amsterdam

11.35-12.00 uur

koffiepauze

12.00 uur

'GIS in relatie tot de RWS kerntaken ( stand en mogelijkheden )' door Ir. H. J. W. van de Vegt hoofd van de stafafdeimg Fotogrammetne en Kartogralie van de Meetkundige Dienst

12.15 uur

"De plaats van GIS binnen de architectuur van de RWS informatievoorziening* door dr. J. D. van der Woude, medewerker van de stafafdeimg Organisatie en Informatie van de Hoofddirectie van de Waterstaat

12.30 uur

"Geografische informatie: basisinformatie voor een GIS* door dr. Ir. F. J. J. Brouwer, hoofd van de afdeling Onderaoek Technische en Numerieke Ondersteuning van de Meetkundige Dienst

12.45 uur

LUNCH

Het middagprogramma staat in het teken van de praktische toepassing van geografische informatie systemen. 14.15 uur

Vervolg symposium met vertoning videofilm over GIS in de sector verkeer en vervoer

14.35 uur

'GIS als integrator voor verkeer en vervoer' door drs. U. Ulterwljk, hoofd van de afdeling Beeldinformatie Basisgegevens van de Dienst Verkeerskunde

14.50 -15.15 uur

koffiepauze

15.15 uur

'Operationeel beheer in het Waddengebied op basis van een GiS" door Ir. W. A. ter Leak, hoofd van de hoofdafdeling Waterhuishouding, Vaarwegen en Scheepvaart van RWS Friesland

15.30 uur

"Een wegendatabank voor het beheer en onderhoud van rijkswegen op basis van een GIS * door Ir. P. A. M. van Ostium, hoofd van de afdeling Beheer en Verkeersveiligheid van RWS Zuid-Holland Sluiting van het symposium door ir. M. J Oiierook, hoofd-ingenieur-directeur van de Meetkundige Dienst

15.45 uur

APERITIEF


72


73

ADVIES PROJECTGROEP GIS RWS DIRECTIE Fl^VOLAND / 10 September 1991

74


BIJLAGE 7. GIS-pakket ARC/INFO detailinformatie


76


77


78


79


80


81

BIJLAGE 8.GIS PILOT-PROJECTEN HOOFDAFDELINGEN /PROJECTTEAMS Proiectleidina/proiectmedewerkers GIS-pilot AN Wim Boxsem Els Blauw Gert Butijn Ed van der Goes Martin Streekstra

(ANP projectleiding) (ANP Bovar-project) (ANW ecoloog) (ANM gegevensverwerking) (ANM gegevensinvoer/verwerking)

Proiectleiding/projectmedewerkers GIS-pilot Ll J.P.M. Vink H.J. Drost G. Bijkerk A. Ten Brinke

(projectleiding)

Projectleidinq/proiectmedewerkers GIS-pilot RF E.F. Hagoort (RFO projectleiding)

Proiectleidina/proiectmedewerk(st,ers GIS-pilot SO J.Nicolai (projectleiding) mw. E. Lenz-Riemersma mw.J.C.van Haperen-Smulders P. Davelaar.

ProjectleidinQ/proiectmedewerkers GIS-pilot WX R. Deurloo (WXP projectleiding) T. de Boer M. Smalheer H. Kuipers


83

BIJLAGE 9. Implementatie van GIS? Enkele handreikingen Auteurs Andre van der Veen en Rianne Zandee /NexPRI Info jaargang 1, november 1990 Inleiding Bij NexpRl kloppen regelmatig personen aan die geadviseerd willen worden over de bruikbaarheid van GIS binnen hun organisatie. Het gaat hier om een eerste orientatie met betrekking tot GIS: men is bezig te onderzoeken df GIS wellicht een rol van betekenis kan spelen (haalbaarheid), danwel, indien reeds overtuigd van het nut van GIS, wil men weten wat kiezen en hoe tot een keuze te maken (bepalen strategie). In de literatuur (GIS Source book p 144) worden strategische overwegingen en overwegingen ten aanzien van haalbaarheid en kosten/baten vaak samengenomen in een eerste fase van GIS-implementatie, genaamd 'Strategische planning' Wij zullen het strategisch plan opsplitsen in het opstellen van een Programma van Eisen (PvE) en Kosten/batenanalyse. Met dit artikel hopen wij u inzicht te verschaffen in de verregaande consequenties van de implementatie van GIS. Daarnaast hopen wij u een praktische handleiding aan te reiken die een aanzet kan geven tot het opstellen van een Programma van Eisen (PvE) en een kosten/batenanalyse. toegespitst op uw organisatie

Organisatorische randvoorwaarden E i n opmerking vooraf is hier echter nog op zijn plaats. Een succesvolle introductie van GIS staat of valt met de betrokkenheid van het personeel op alle niveaus van de organisatie en de geintegreerdheid in de lange termijn visie en de informatie-strategie van de organisatie. Op de organisatorische randvoorwaarden wordt in de literatuur zeer nadrukkelijk ingegaan. men wijst op de noodzaak van zogenaamd 'management commrtmenr (Burrough p 3): als het management niet volledig achter de introductie van GIS staat, vergeet het dan maar ! Ten tweede wordt degene die het hele GIStraject trekt een zeer belangrijke rol toebedeeld. Deze persoon moet een 'champion* zijn (Cmeyla p 2, Buxton pp 128/9), die alle deuren weet open te breken, anders is de introductie van GIS wederom tot falen gedoemd. Kortom, een technisch elegante oplossing is waardeloos wanneer de potentiele gebruikers het systeem verwerpen omdat het niet aansluit bij hun behoeften en wanneer er onvoldoende bronnen in de vorm van geld, data, personeel,e.d. aanwezig zijn (Campbell p 156). Nadat een strategisch plan is opgesteld zou men zich dan ook heel expliciet de vraag moeten stellen i 'Ziin wij klaar voor

sisr Programma van Eisen Op basis van ervaring met betrekking tot advisering en literatuurstudie, is getracht een lijst van punten op te stellen die een 'programma van eisen (PvE)' met betrekking tot de GIS-implementatie aan de orde zouden moeten komen. Onderstaand overzicht wil dan ook dienen als een handvat op basis waarvan een PvE kan worden opgesteld. Zo n PvE hoeft niet meer om het lijf te hebben dan een paar A4-tjes, het gaat hier immers om een eerste verkenning. De belangrijkste asperten van het PvE zoals informatie-en systeemanalyse zullen in latere fasen van de GIS-implementatie

(systeem-specificatie , data-conversie/databasabouw. systeem-implementatie en systeemonderhoud, Joffe pp 46/7) nader onderzocht moeten worden. de functies die een dergelijk PvE kan hebben zijn legio. Een PvE kan dienen als basis voor verdere besluitvorming. Een uitgewerkt PvE kan in combinatie met kosten/batenanalyse leiden tot een definitiestudie. Een mogelijke opzei voor een Programma van Bsen is de volgende: 1. Schets van de organisatie Doelstelling/missie op lange termijn 2. Doelstelling GIS binnen de organisatie Gaat het om project-GIS (ad-hoc) of organisatieGIS (structureel)? Wie is verantwoordelijk? Welke orgamsatie-onderdelen zijn betrokken? Relaties (intern/extern) 3. Huidige data Welke data van de betrokken onderdelen moeten worden geautomatiseerd in GIS (grafisch/alfanumenek/documenten/beelden) Gewenste nauwkeurigheid? Hoeveelheid data (kwantiteit)? Hoe vaak up-dates? Intensiteit gebruik. Actualiteit (achterstand)? Gaat het om ad-hoc data of structurele data? Data-uitwisseling? Centraal of decentraal? 4. Data-invoer Welke databronnen (kaarten, remote-sensingbeelden, meetgegevens)? Wijze van invoer (kaarten digitaliseren. kaarten scanner,)? Zelf doen of laten doen? 5. Huidige processen Welke (werk)processen van de betrokken onderdelen moeten worden geautomatiseerd met GIS? Welke functionaliteit/data-manipulatie (opvraag/ beheer/ ontwerp/ analyse/ statistiek/ koppeling modellen). Standaard of ad-hoc processen (applicatiebouw of niet). Bedieningsgemak/ gebruiksvnendelijkheid 6. Data-invoer KMtnen (type kaart/ opmaak/ symbolen/ kleur/zwart-wit). Tabellen/grafieken. Formulieren. 3D. Printen/ plotten (kwaliteit). 7. Huidige hardwareplatform Type hardware (single of multi-user/ PC, workstation, mini of mainframe/ centraal of decentraal). Besturmgssysteem. Communicatie. 8. Kosten Aanschaf ( hardware, software, data). Onderhoudskosten Personeei/opleidingen. 9. Planning Fasering. Pilot-study. Wanneer een operationeel systeem (onderdeel)


S4 10. Be pa Ien alternatieven Bijvoorbeeld: Centraal versus decentraal. PC versus mini, mainframe ed. Zelf doen of laten doen?

Kosten/baten-analyse Kosten/batenanalyse maak deel uit van de economische evaluatie van een GIS en dat is op haar beurt weer een belangrijke stap in het keuze-en implementatieproces. vroeger werd een GIS meestal 'in house' gaandeweg ontwikkeld en geimplementeerd. waardoor men een goed overzicht had van de inspanningen die gedaan werden en wat dat op leverde. nu wordt daarentegen een GIS en bijbehorende ondersteuning meestal gekochte van gespecialiseerde producenten (Dickinson p .309). De gebruiker heeft dan weinig idee van de kosten/baten aspecten van een GIS hetgeen doms leidt tot mislukte GIS-projecten. Er werden veel kosten gemaakt, terwijl dit weinig of geen besparingen opleverde. Gelukkig kan geleerd worden van ervaringen (vooral fouten) die er de afgelopen 15 jaar zijn opgedaan. er verschijnen steeds meer publikaties die ingaan op de karakteristieke aspecten met betrekking tot economische evaluatie van GIS-implementatie. Waarom een GIS? GIS is simpelweg automatisering. Doelstellingen van automatisering zijn: * het sneller uitvoeren van bestaande taken * het goedkoper uitvoeren van bestaande taken * het uitvoeren van nieuwe taken, die vroeger te kostbaar, te moeili|k ot te specialistisch waren * het onderzoeken van beleid en managementscenario's * het verbeteren van het imago van het bedrijf Uiteindelijk moet dit alles tot een kostenbesparing meer inkomsten en een verbeterde produktie leiden. Kortom men gaat er van uit dat de kosten-batenverhouding verbeterd (Burrough p 2). Waarom kosten/batenanalyse? Implementatie van GIS is een grote investering. Het management wil precies weten wat de voordelen zijn van het GIS voordat het daadwerkelijk wordt ingezet. Kosten/baten-analyse kan hierbij in verschillende opzichten van nut zijn (NCGIA p 65 31 - als instrument bij de keuze uit alternatieven: het systeem dat de gunstigste kosten/baten-verhouding biedt wordt geselecteerd; - als kwantitatieve ondersteuning bij beleidskeuze omtrent de implementatie; - een controle-instrument voor bestaande projecten, bijvoorbeeld wanneer het systeem een tijdje operationeel is. Wat is kosten/baten-analyse? Kosten/baten-analyse is een standaardprocedure in vele vakgebieden, waaronder ook de informatieverwerking. het is een verhoudingsgetal, dat als volgt uitgedrukt kan worden:

BATEN/KOSTEN • (gevraagde hoeveelheid produkten x productiewaarde ) / (alle baten kosten van de GIS-implementatie) Als het verhoudingsgetal groter is dan 1 kan een project doorgang vinden. de baten zijn groter dan de kosten (Dickinson p 312) Voor de formule moet gelden dat kosten en baten in dezelfde eenheden over een bepaald tijdvak gemeten moeten worden. en daar zit het probleem: produkten van informatievoorziening zijn moeilijk vooraf te definieren, en sommige zijn in tegenstelling tot kosten moeilijk uit te drukken in een monetaire eenheid. Toch blijkt kosten/baten-analyse hiermee niet meteen waardeloos. Baten kunnen bijvoorbeeld worden geschat of afgemeten worden aan kostenbespanngen ten opzichte van de oude produktiewijze. Wat ziin kosten? De kosten van GIS-implementatie bestaan niet alleen uit acquisitie van de GIS-technologie, oftewel de hardware en software. In tegendeel, deze uitgaven bestrijken een steeds kleiner aandeel.in de kosten (15-25 %)• Uit onderzoeken is gebleken dat over lange termijn bekeken voor gegevensverzamelmg - mvoer en onderhoud - de grootste kostenpost ( 3 0 - 7 0 %) is (NCGIA p 65.8)! En dan te bedenken da: bi] menig GlS-project de kosten voor data niet als zodanig opgevoerd worden. Investeringen in goed opgeleid personeel kunnen oplopen tot 70 % van de totale kosten. De verhoudingen tussen de verschillende kosten-categoneen lopen uiteraard voor elk GlS-project sterk uiteen Het hangt af van: • het doel waarvoor GIS gebruikt wordt; • reeds aanwezige gegevensverzamelingen; • reeds aanwezige GIS-sen, etc

Wat ziin baten? De baten van een GIS-implementatie worden bepaald door de produkten (in dit geval informatie) die gegenereerd worden. De produkten kunnen reeds bestaande zijn, die vroeger met de hand of met een ouder systeem werden gemaakt. De baten komen in dit geval met name tot uitdrukking in het feit dat dezelfde hoeveelheid geproduceerd kan worden tegen minder kosten. Gis kan echter ook de mogelijkheid bieden tot het ontwikkelen van nieuwe produkten, die zonder GIS niet geproduceerd zouden kunnen worden Vaak kan men deze mogelijkheden nog net overzien. De typen van informatieproducten van een GIS kunnen zijn (NCGlAp 654): - kaarten als output van volledige database of een deel daarvan. - kaarten als produkt van ruimtelijke analyse met GIS; - kaarten die niet een eindprodukt zijn, maar een tussenprodukt dat als invoer dient bij een besluitvormingsproces. Een belangrijk onderscheid baten dat hier genoemd moet worden is dat tussen tastbare/kwantiftceerbare en met-tastbare/niet-kwantificeerbare baten (NCGIA. p 65.6).


Hieronder volgt een onderverdeling: kwantlflceerbare baten * kostenreducties * tijdbetparing van het personeel * het vermijden van kosten * toenemende inkomsten niet kwantiflce-erbare baten * verbeterde besluitvorming * verminderd risico * verminderde onzekerheid * verbetering imago organisatie De met-kwantificeerbare baten zijn weliswaar niet in geld uit te drukken. toch kunnen zij van doorslaggevende betekenis zijn bij de definitieve besluitvorming en dienen ze dus zo volledig mogelijk gedocumenteerd te worden. Overigens zijn niet-kwantiticeerbare baten soms wel in andere eenheden uit te drukken zoals bespaarde tijd en vermindering van het gemaakte aantal fouten.

pp 1 4 H » CMEYLA.C..1990 impiamanting an AM/FM7GIS pro|ecl. Lazing tipden* 1900 Annual Cool* ranea ol ina U«an and Ragional mtofmalion Syalama Aaaoctauon. Edmonlon, Aloana. AuguD 12-10 1990 CnOSS.B-A.,1990 Estimating an comD«/ing tangible and miangpDIa benefits to tha coats of geographical information systems tn Proceedings 1990 Annual Contatencc ol the Urban ana Regional information Systems Association, Edmonton. Albert*. August 12-16 1990 Volume IV, pp 16-28 DICKINSON.r.J. AND M.W CAUUNS, 19M Tha economic avalualion of impiamanting a GIS. In: IntamaiPonai Journal of Gaograhical Informaiion Syalama tS-M.voL2.no5 pp 307-327 JOFFE.B.A.,1990 Managing GIS Effectively ^Proceedings Annual Conlaranca of tna Urban ana Regional informaiion Systems Association, Edmonton, Alberta. Auguft 12-16 1990 Voluma II, pp 45-51 NCGIA. 1990 NCGIA (National Canlar for Geographical information and Analysis) Cora Curriculum. University of California, Santa Samara. |uly 1900. pp 65.l-S9.it WILCOX.D.L.1990 Th* economic *»aiuatPOn ol pmpiementing a GIS in mtamalional .Journal ol Geogralncal Inlormalion Systems 1990.VOI 4,no.2 pp 2O3-210

Hoe kosten en baten veroeliiken? Vergelijking van kosten en baten hoeft niet alleen te bestaan uit de kosten/baten-analyse zoals hiervoor beschreven. Een zogenaamde kosten/prestatie-evaluatie is ook een middel om een uitspraak te doen over de baten van investering in GIS (Dickinson ,p 316). Uit zo'n analyse blijkt dat de opstartkosten van een GIS hoog zijn, maar dat de prestaties toenemen naarmate investeringen stijgen. Dit blijkt niet het geval te zijn bij handmatige produktiewijzen. Zo'n systeem blijkt voldoende te zijn bij kleine investeringen, maar groeit nauwelijks meer wanneer investeringen stijgen Tot slot enkele cijfers van recent ondenoek in economische evaluatie van enkele honderden GlS-projecten in de VS. Cross (p 25) concludeert dat de baten van een GIS na een periode van 6 tot 10 jaar uitstijgen boven de kosten. Dit geldt vooral voor toepassingen binnen de lokale overheid en nutsbedrijven. Tot slot moet worden gezegd dat wel degelijk GlSprojecten mislukken of stil komen te liggen Vaak moet de oorzaak van het falen dan niet gezocht worden in de GIS-technologie maar eerder in organisatorische aspecten van de implementatie (zie inleiding)

Conclusie Het opstellen van een PvE en kosten/baten-analyse lijkt u wel erg veel werk? Bedenk dan dat een goed ingevoerd GIS de processen binnen uw organisatie stroomlijnt en zichzelf binnen een aantal jaren terugbetaait, terwijl een ondoordachte invoering op lange termijn alleen maar kostenverhogend werkt. Een goed begin is het halve werk1 UTERATUUH

8URnouH.PA.iaeo Organ****, gagamana an tachnoiogta. diie oamrtgnfla componenten star tun mp-nnantarmri van tuconxolM Gaograftech* lntormalie*y».eni*n. m: Proceeding* DigiUI hei nutsbednff in 6a 90er |aren. Utrecht 7 decpimtjer 1900. pp 1-14 BUXTON.R.IOOO Don't Mama tn* technology. In: Proceeding* EGIS'80 Fun EuropMn Conference on Geographical Information Synemt Amsterdam 10-13 Apnl

isao. pp i2e-i33 CAMPBEU.M..ItWO The oiganiuiponai impMalions ot Geographic Information* Sp/»em» tor Brims local HOI——ent I" Proceeding* EG;S'9C Pint European Conlt ranee on Geographical Wtormelion Svtnemi ttmttaroam 10-13 Apnl t w c


ministerie van verkeer en waterstaat

24

rijkswaterstaat

meetkundige dienst

geoinformatiesystemen

In de dagelijkse praktijk van de Ri|kswaterstaat (RWS) is er behoefte aan combinatie van informatie uit verschillende bronnen Waf lig! daar ondergronds aan kabels. leidingen en brandsloftanks? Gebeuren er meer ongelukken op onverhchte wegen-? Waar liggen er binnen het rijksweggebied stukken grasland van meer dan 3 ha? Is er uit de stapel beheerkaarten een overzichteli|k plaatie te maken van alleen de praat palen? Welke trend zit er m het verloop van die en die oeverlijn'' Waar kan er een ontgrondmg plaatsvinden buiten de vaargeul en buiten natuurgebieden? Snelle antwoorden op dergelijke ruimtelijke vragen waren lang onmogelijk vanwege de gescheiden opererende vakgebieden en de enorme hoeveelheden gegevens. Geografische informatiesystemen (GIS-en) kunnen voor de beantwoording van zulke vragen worden ingezet.

Bij een dergelijke benadering is de beschikbaarheid. uitwisselbaarheid en combinatie van informatie. afkomstig uit verschillende vakdisciplmes. een must. Zo zal bij bescherming tegen verontreiniging informatie over emissiebronnen en informatie uit meetnetten. uit genchte waarnemingen enz. beschikbaar moeten zijn Deze informatie moet gecombineerd kunnen worden met gegevens over het leefmilieu en met verspreidingsmodellen. Verder moet de informatie in een dusdanige vorm en (technische) omgeving beschikbaar zijn, dat combinatie en geintegreerde analyse mogeh|k zijn Een Geografisch informatiesysteem biedt die mogelijkheden De uitwisselbare geografische component vormt de spil van een GIS (figuur 1)

De noodzaak van een integrale benadering bi) de taakuitvoering en bij de aanpak van maatschappelijke problemen is m een aantal recent verschenen beleidsnota's benadrukt.

In samenhang met zijn taak op het gebied van de levering van geomformalie en de advisering over het gebruik daarvan. kan de Meetkundige Dienst (MD) ondersteuning verlenen.

Programmatuur en in mindere mate basisbestanden voor zulke systemen zijn op de markt verkrijgbaar. Bmnen een grote organisatie als de RWS is bij de invoering van dergelijke systemen behoefte aan standaardisatie en onafhankeh|ke advisering

In toenemende mate stimuleert en ondersteunt d« MD Rijkswaterstaatsdiensten bij het opzetten van geomformatiesystemen op basis van een diversite aan topografie en met registralies uit andere bronnen. Daarbi) komt het benutten van de GISmogelijkheden tot integratie en analyse van gegevens in beeld De pilot- en demonstratieprojecten betreffen rivieren, geti|dewateren. behet van infrastructuur. verkeer en vervoer (figuur 2)

Binnen de GIS-dienstverlening is een tweetal aspecten te onderscheiden advisering en leverim van geo-mlormatie. De advisering is weer te onderscheiden in introductie. coordinatie. standaardisatie, projectadvisering en applicatie-bouw. Advisering

Introductie BIJ de MD zijn kennis. kontakten en faciliteiten aanwezig om geinteresseerden op de mogelijkheden van GlS te wijzen. Dit sluit aan bij de ervaring en de advieslunctie op hel terrein vai de inwmtechmeken van plaatsgebonden gegevens.

Figuui 1 Principe van hel integteten van deeltegistraties op basis ^an een wlwisselDate geogialiscne component

Steeds duidelijker word! dat GIS'en een krachtig hulpmiddel zullen vormen voor het efficient en effectief uitvoeren van V&W/ RWS-taken Toepassmgen liggen op het gebied van

-

Verkeer en Vervoer (verkeersgeleiding. rouleplanning, handhaving en bewaking, fleetrnanagement): Beheersaktivileiten (integraal beheer); Beleidsvoorbereiding (planning, trendanalyses)

Specifieke (deel)systemen van geomformatie op basis van gedetailleerde Digitale Terrein Modellen (DTM's) en Digitale Topografische Bestanden (DTB's) zijn operationeel De mogelijkheden van deze bestanden werden reeds toegelicht in produktfolders 3 en 22

Figuur 2 GIS vormt een hulpmiddel vooi rationeei wegbeheer en vetkeeismanagement

Coordinatie Vanuit het streven om minimaal alle GIS-proiecter binnen het ministerie te registreren. kan worden geadviseerd over samenwerking tussen diensten Zo kan bijvoorbeeld veelvoudige aanschaf of conversie van bestanden worden voorkomen Sfandaard/sai'/e De stafafdeimg Organisatie & Informatie van de Hoofddirectie van de Waterstaat is in het beleid van Rijkswaterstaat belast met standaardisatie var inlormatievoorziening en automatisering De stafafdeimg Technische Informatica Infrastructuur van de MD heed in dat kader een ondersteunende taak l a v hardware, software en opleidingen. Zie de folder "Informatievoorziening en automatisering" Voor verzamelmgen van weggegevens heeft de MD reeds een taak inzake de toe te

passen plaatsbepalmgssystematiek, terwijl overeenkomstige adviezen ook voor de 'natte waterstaat' kunnen worden gegeven. Op specifiek GIS-terrein kan de MD ook ondersteuning leveren bi| verdere standaardisatie. bijvoorbeeld van topografische ba&sbestanden Projectad visenng Per project kan advisering door de MD plaatsvinden in het gehele traject van conceptuele. functionele en technische specificaties tot uiteindelijke implementatie (figuur 3). Als dat maar enigszins mogelijk is, zal capaciteit ter beschikking worden gesteld voor de eerste fase(n) van elk project op GIS-terrein binnen het ministerie Verdere mzet hangt onder meer af van de beschikbare capaciteit. Apphcatiebouw Bmnen proiecten kan de bouw van toepassmgsprogrammatuur -veelal in een macrotaal van een GIS-pakket- door de MD worden verricht of uitbesteed

Figuur 3 GIS biedt ondersteuning or/ integiaal viateibeheei en bij de analyse van beieidsaliernatieven

Levering van geo-informatie Topografische basisbestanden zullen door de MD worden geleverd in standaard-codrdinatenstelsels (RD. NAP) en met een nader vast te stellen actualiteit. Thans is in de beschikbaarstelhng van twee soorten van dergelijke bestanden voorzien Gefaseerd zullen bestanden met detailtopografie gericht op objectbeheer per dienstknng (mwmschaal 1:1000/ 15000) beschikbaar worden gesteld. Dit in een bmnen de overheid gebruikelijke classificatie en uitwisselmgsformaat. Sinds 1990 is het grondgebied van de autosneiwegen in de dienstkring s-Gravenhage-zuid zo digitaal beschikbaar Gefaseerd zullen vanaf medio 1991 bestanden met waterstaatkundige informatie van het gehele Nederlandse grondgebied (inwmschaal 1 50.000) beschikbaar worden gesteld Op projectbasis kan afhankelijk van de capaciteit een diversiteit aan bestanden worden geleverd. bijvoorbeeld op basis van remote sensing en van het (laten) digitaliseren of scannen van bestaand materiaal

juni 1990 Meetkundige Dienst Kanaalweg 3b Postbus 5023. 2600 GA Delft Telefoon 015-691111 Telex 38066 Fax nr. 015-618962

MRC/INFO o o "So Q-a •

M B

£

o CO I •.t.-IM

CO

hardware onafhankelijk uitgebreide analysemogelijkheden

o

krachtige macrotaal topologische en relationele datastructuur

LOGISTERION

IMRC/INFO

AUTOMATISERING

Geografisch informatie Systeem

Geoqrafisch Informatie Systeem

r>n. :\ ;FC

Een van de snelst groeiende takken in de automatisering is de verwerking van locatie gebonden gegevens. Logisterion B.V. distribueert voor deze vakgebieden het Geografisch Informatie Systeem (GIS) ARC/INFO. Dit bekende Amerikaanse pakket is een defacto standaard aan het worden voor organisaties, die te maken hebben met opslag, manipulatie, analyse en weergave van ruimtelijke informatie. GIS software wordt bovendien in toenemende mate gebruikt om het management bij te staan bij het nemen van beslissingen, waarin ruimtelijke informatie een belangrijke rol speelt (bestemmingsplannen, ruilverkaveling, milieuproblematiek, enz). Beslemmin-splan

ARC/INFO fiiosofie

Raster/ vector integratie

Het ARC/INFO pakket is in gebruik op diverse systemen binnen het Ministerie van Landbouw en Visserij, het Ministerie van VROM en vele andere instanties. In de afgelopen jaren werden meer dan 150 systemen binnen de Benelux geinstalleerd.

ln deze brochure zal nader worden ingegaan op de filosofie achter ARC/INFO, de huidige gebruikers en hun loepassingen, en de service die door Logisterion op GIS gebied wordl vcrlecnd.

In een GIS pakket als ARC/INFO zijn grafische bestanden volledig geintegreerd met beschrijvende (administratieve) bestanden. Doordat deze integratie op een topologische en relationele wijze wordt gerealiseerd, kunnen er naast standaard datamanipulaties tevens (ruimtelijke) analyses worden uitgevoerd. De integratie met Relationele Data Base Management Systemen als INFO, ORACLE enz. zorgt ervoor, dat de administratieve gegevens aan de kaartelementen zijn gekoppeld en bijvoorbeeld voor statistische bewerkingen kunnen worden gebruikt. De uitkomsten kunnen vervolgens in een (thematische) kaart worden weergegeven. De hechte koppeling tussen grafische en administratieve bestanden was een van de belangrijkste filosofieen achter de ontwikkeling van het ARC/INFO produkt. Andere belangrijke uitgangspunten waren de onafhankelijkheid van hardware (waardoor nieuwe gebruikers op hun bestaande computers kunnen blijven werken), de mogelijkheid om veel "vreemde" bestanden te kunnen inlezen (o.a. SUF-2, SIF, DXF enz.) en een continue aanpassing van de software aan de wensen van de gebruikers. Dit resulteert in jaarlijkse updates en nieuwe versies van de software.

LOGISTERION

IRC/INFO Geografisch Informatie Systeem

AUTOMATISERING

Ministerie van VROM De Rijksplanologische Dienst is de oudste ARC/INFO gebruiker in Nederland (sinds 1985) met installaties op minicomputers, workstations en diverse PC's. Haar voornaamste activiteit bestaat uit het creeren en beheren van gegevensbestanden op het gebied van bodemgebruik, bevolking, milieuvervuiling, enz. ARC/INFO is door hen o.a. gebruikt voor het vervaardigen van de kaarten voor de 4e Nota voor Ruimtelijke Ordening. Een onlangs geplaatste krachtige super-minicomputer verwerkt het zeer omvangrijke emissieregistratiesysteem voor het Directoraat Generaal voor het Milieu. De coOrdinaatbestanden die door de RPD worden aangelegd, zijn ook voor andere instanties beschikbaar.

3-D analyse: 1. model met hooglclijnen van Mm. Si. Helens 2. iriangulering van hoogieptinten 3. hoogiezonekaan

ROOT 1 N C D E P T H

y«P

n

_

1.... lM«

• " "' \ —

MM*

••

lm

tm

m N

am

•••••«•

•jui

•

-t—amt mm

fcllH

IM

<-

**—

H U B

•

Milieu /vegetatie kartertng

RIVM Het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieuhygiene (RIVM) heeft ARC/INFO in gebruik op meerdere workstations. Uiteraard staat de huidige Nederlandse milieuproblematiek centraal bij de inzet van ARC/INFO in deze organisatie. De software word! onder meer gebruikt om overzichtskaarten te produceren van lucht-, wateren bodemvervuiling. Een diepgaand onderzoek wordt gedaan naar mestvervuiiing en de overlast hiervan door stank en grondwaterverontreiniging.

LOGISTERION

MRC/INFO Geografisch Informatie Systeem

AUTOMATISERING

Extra functionaliteit van ARC/INFO

Toepassingen ARC/INFO

Naast ARC/INFO en PC ARC/INFO als basissoftware voor het opslaan, manipuleren, analyseren en uitvoeren van (geo)grafische en administratieve gegevens zijn drie aparte modules ontwikkeld voor speciale toepassingen. Dit zijn:

— planning

— beheer

•

— waterhuishouding

NETWORK

Hiermee kunnen met behulp van een netwerkbestand (straten, rivieren, leidingen, enz.) de kortste of snelste routes worden bepaald en kunnen al locatiemodellen worden getest. Een voorbeeld is de bepaling van de beste locatie voor brandweerkazernes, banken, supermarkten enz. De zogenaamde 'geocoding' optie maakt het mogelijk om gegevens per adres aan straatsegmenten te koppelen en deze eventueel te aggregeren tot gemiddelden per wijk of buurt.

— milieu-effectrapportages

— leidingnetregistratie — bos-, landbouw — ruilverkaveling — irrigatieprojecten — verkeersanalyse — 3-D analyse

TIN

Hiermee kunnen gegevens in de derde dimensie worden weergegeven en geanalyseerd. Hiertoe behoren de berekeningen van dwarsprofielen en contourlijnen en het vervaardigen van hellings- en orientatiekaarten. Tevens biedt TIN mogelijkheden voor volumebepalingen en het zogenaamde 'drapen', waarbij een 2-dimensionale kaart over een 3-dimensionaal ruimtelijk model wordt afgebeeld.

— hydrologie — vastgoed informatie systeem — AM/FM — sociaal demografische analyses Relationele

kaarilagenopbou*

Inlarailie

i-r« folfjonfu —

RDBI

De Relational Data Base Interface (RDBI) zorgt voor de directe integratie tussen ARC/INFO en andere RDBMS pakketten zoals ORACLE, Rdb en Ingres. Vooral voor grote organisaties, waar veel mutaties op centrale databases worden uitgevoerd, kan deze RDBI een oplossing bieden. De inhoud van de bestanden kan zonder conversie door ARC/INFO worden verwerkt.

llirlugec

Polygons —

8 ..

L l | l f 1 ————

Wecrititiois —

PinltB

Atlriblltl

LOGISTERION

IRC/INFO Geograhsch inlormalie Systeem

AUTOMATISERING

De hardware onafhankelijkheid uit zich in het grote aantal systemen waarop de software beschikbaar is: mainframes (IBM), minicomputers (DEC, Prime, Data General, IBM), workstations (Sun, HP, Tektronix, DEC, IBM RT, Apollo, Data General) en PC's (IBM AT, PS/2 en compatibles). Dat voorgaande filosofie een succes is, blijkt wel uit het grote aantal installaties over de gehele wereld. Dataquest (een onafhankelijk onderzoekbureau voor software in de Verenigde Staten) heeft gegevens gepubliceerd waaruit blijkt. dat ARC/INFO het meest toegepaste GIS pakket ter wereld is met meer dan 3000 installaties. De toepassingen voor ARC/INFO zijn legio. Voorbeelden zijn: planning, vastgoed, kartografie, milieurapportages, AM/FM, bosbouw, gezondheidszorg, locatieproblematiek, sociaal / demografisch / economisch onderzoek enz.

Toeoassingsri var. ARC/INFO in Nederland Gezien de grote hoeveelheid installaties van ARC/INFO zullen wij hier moeten volstaan met een korte beschrijving van de toepassingen bii enkele van de grootste Nederlandse gebruikers. PROEPCEBIED GEMEENTE DONGEN

Vaslgoedbeheer en -registratie

Staring Centrum

Opbou* ARC/INFO systeem

Het Staring Centrum in Wageningen is een samenwerkingsverband tussen de voormalige STIBOKA, hei ICW en de Dorschkamp; organisaties die te maken hebben met bodem, bodemgebruik en bosbouw. Zo vervaardigt het Staring Centrum ondermeer de officiele Nederlandse bodemkaart, is ze actief betrokken bij de uitvoering van ruilverkavelingen en is de Dorschkamp vooral met bosbouwonderzoek belast. Een groot project is tevens de realisatie van een ecologische kaart van Nederland. Het Staring Centrum heeft ARC/INFO geinstalleerd op een minicomputer, workstations en PC's. Tevens wordt de ARC/INFO software samen met het ERDAS systeem (remote sensing) gebruikt voor de integratie van satellietbeelden met het GIS. Met deze integratie kan een snelle en doeltreffende aanpassing van bestanden aan een nieuwe situatie worden gerealiseerd.

SERVICE. Logisterion biedt ondersteuning voor het gehele selectie- en implementatietraject van ARC/INFO. Deze service start bij het verzorgen van seminars en workshops voor potentiele gebruikers, het adviseren van hardwareconfiguraties en zet zich voort met het verzorgen van de ARC/INFO training na de installatie van de .soft- en hardware. Door een nauw samenwerkingsverband met hardware leveranciers kan de gebruiker een turnkey systeem bij Logisterion bestellen. Software-specialisten van Logisterion staan de gebruikers ten dienste voor de ontwikkeling van specifieke applicaties met behulp van AML (ARC Macro Language). Met meer dan 25 jaar ervaring in de automatisering weet u, dat u mei Logisterion een betrouwbare partner kiest voor de implementatie van een Geografisch Informatie Systeem (GIS) binnen uw organisatie.

ARC/INFO is een produkt van Environmental Systems Research Institute, Inc. (Redlands. USA)

Logisterion B.V. A u t o m a t i s e r i n g - Kramers en Ruys Groep Tel. 010-4 11 88 55 Fax 010 - 4 13 96 93 Stationsplein 45 - Postbus 29 080 - 3001 GB Rotterdam

GISSEN NAAR GIS. Op weg naar een Geografisch Informatie Systeem voor RWS Directie Flevoland

Recommend Documents