Gevolgen van slaaptekort: studies bij volwassenen

Gevolgen van slaaptekort: studies bij volwassenen

– slaperigheid overdag - microslaapjes – concentratiemoeilijkheden, geheugenproblemen – Professioneel: verminderde prestaties – ↑ ongevallen (werk, verkeer, thuis,…) – Secundair: emotionele problemen

Gevolgen van slaaptekort: studies bij ouderen

– Gevaar van misperceptie • Veranderingen in het hypnogram/slaaparchitectuur meer slaapfragmentatie en afname van de SWS – Institutionalisering: afhankelijkheid van derden voor S/W-ritme • Vroegtijdig naar bed: doorslaapproblematiek of vroegtijdig ontwaken • Niet zelden behandeling met benzodiazepines: – sedatie met vallen en fracturen tot gevolg – verslaving (fysische en psychische afhankelijkheid) – verminderen van de slaapkwaliteit (↓ SWS)

Overzicht van de belangrijkste stoornissen

international Classification of Sleep Disorders (ICSD-3): > 70 slaapstoornissen • Insomnia (10-20%, toename ) • Slaapgerelateerde ademhalingsstoornissen (4-10%, toename) • Hypersomnie van centrale aard, o.m. narcolepsie • Stoornissen van het circadiaans ritme • Parasomnieën, o.m. slaapwandelen

• Slaapgerelateerde bewegingsstoornissen (5-10%)

Functie van de slaap

• Slaapbehoefte bij de volwassenen – Kortslapers: max. 6 uur (+/- 19%) – Langslapers: min. 9uur (+/- 19%) – Normale slapers: tuss 6 uur en 9 uur (+/- 62%)

Insomnie of slapeloosheid

Aanhoudende klachten i.v.m. – moeilijkheden met het inslapen (> 30 min) – doorslaapproblemen (in totaal > 30 min) – vroegochtend ontwaken (< 6.5u slaap) – onderbroken niet recuperatieve slaap

Ondanks voldoende tijd en kans om te slapen Vergezeld van klinisch significante problemen met het functioneren overdag – Vermoeidheid, negatieve gemoedstoestand en irriteerbaarheid, cognitieve problemen – chronisch: mogelijk problemen met sociaal functioneren of functioneren op het werk, verminderde levenskwaliteit, fysieke symptomen, zoals spierpijn, gastro- intestinale problemen, hoofdpijn, risico op ongevallen en psychiatrische stoornissen

Bij kinderen: – vaak gerapporteerd door ouders/andere verzorgers, gekenmerkt door weerstand bij het naar bed gaan en niet zelfstandig kunnen slapen – Impact op schoolprestatie


– 45-50% insomnie comorbied aan psychiatrische stoornis – 20-25% comorbied aan somatische stoornis • • • • •

Chronische pijn (RA, lumboischialgie) Schildklierlijden Asthma, COPD Huidaandoeningen Neurologische stoornissen (epilepsie, dementie, hoofdpijn, CVA, tumoren, Ziekte van Parkinson)

– 10-30% primaire insomnie • Adjustment insomnie (acute insomnie) • Psychofysiologische insomnie • Paradoxale insomnie


Comorbied met psychiatrische aandoeningen – Stemmingsstoornissen • Majeure depressie, bipolaire stoornis – Angststoornissen • PTSD, OCD, Paniekstoornis, GAD – Psychotische stoornissen • schizofrenie – Geheugenstoornissen • Ziekte van Alzheimer en andere dementies – Ontwikkelingsstoornissen • ADHD, autisme spectrum stoornissen


Comorbied met majeure depressie – In- en doorslaapstoornissen : •  slaaplatentie,  arousals • Vroeg ochtend-ontwaken,  slaapefficiëntie – Veranderingen in SWS (Slow wave Sleep): •  van SWS • Minder deltagolven – REM-slaapveranderingen: •  REM latentie,  hoeveelheid REM •  oogbewegingen tijdens REM


Frequent gebruikte farmaca/middelen die insomnie kunnen veroorzaken

      

Alcohol en drugs Caffeine/chocolade Nicotine/nicotine patch Beta blokkers Calcium-antagonisten Bronchodilatoren Corticosteroiden

     

Decongestiva Antidepressiva Tranquilizers Schildklierhormonen Anticonvulsiva Antihypertensiva

Insomnie: subtypes

Acute insomnie of ‘adjustment’ insomnie –associatie met identificeerbare stressor –dagen tot weken, max. 3 maanden –Slaapproblemen evolueren met stressor of aanpassing er aan

Insomnie: subtypes

Psychofysiologische insomnie –> 1 maand –Geconditioneerde slaapmoeilijkheden en/of verhoogde activatie in bed –Excessieve focus of angst omtrent slapen –Problemen om ‘gepland’ in te slapen, niet om ‘ongepland’ in te slapen –Beter slapen indien niet thuis –Piekeren of spierspanning belemmert inslapen –Exclusie andere slaapstoornis, medische , mentale stoornis, medicatie- of druggebruik dat slaapprobleem beter verklaart.

Insomnie: subtypes

Paradoxale insomnie (voordien: slaapmisperceptie) – Min. duur van 1 maand

– chronisch nachten met zeer weinig tot geen slaap slechts af en toe een nacht met een normale hoeveelheid slaap typisch geen dutjes na slapeloze nacht – Consistente, uitgesproken discrepantie tussen objectieve PSG of actigrafie metingen en subjectieve inschatting van de slaap

– Min. 1 van beide: – (bijna) constant bewustzijn van omgevingsstimuli tijdens de nacht – Bewuste gedachten gedurende de nacht terwijl men neerligt – Gevolgen overdag veel minder ernstig dan op basis van de klachten kan verwacht worden

– Vaak grote bezorgdheid over de gevolgen van hun slaapprobleem voor hun gezondheid en levensverwachting

Restless Legs Syndrom (RLS) • Onbedwingbare drang tot bewegen o.l.m., soms b.l.m. • Voornamelijk in rust • Neemt vrijwel direct af bij bewegen • ‘s Nachts + overdag, maar ‘s avonds en ‘s nachts erger • Moeite met lang stilzitten • Herhaald onderbreken van de slaap

Restless Legs Syndrom (RLS)

• Prevalentie: – 6% van de volwassenen – 1,5 maal vaker vrouwen – kans neemt toe met leeftijd – >50% familiaal; Risico x 3 à 6 bij directe verwanten met die aandoening

Periodic Limb Movement Disorder (PLMD)

• • • • •

Enkel ‘s nachts onvrijwillige en ongecontroleerde bewegingen vaak ritmische bewegingen voet, enkel, been last voor partner Prevalentie: – 4% van de bevolking – frequenter bij vrouwen – kans neemt toe met leeftijd

Bruxisme

• met kracht over elkaar heen schuren van tanden en kiezen of het met kracht op elkaar klemmen van tanden en kiezen • Meest ‘s nachts, soms overdag • Bij 20% van de bevolking

Hypersomnie van centrale aard

Hypersomnie – primaire klacht: ongewenste episodes van extreme slaperigheid of slaap overdag, aanwezig gedurende tenminste 3 maanden – Oorzaak: niet een verstoorde slaap ‘s nachts of een verstoord circadiaans ritme (indien wel aanwezig, eerst behandelen)

Hypersomnie van centrale aard Narcolepsie: • Overmatige slaperigheid tijdens de dag

Onbedwingbare slaapaanvallen Frequente korte dutjes tijdens de dag, met verkwikkend effect • Kataplexie Plotse spierzwakte uitgelokt door emoties; partieel of volledig; duurt enkele seconden tot minuten; bewustzijn blijft bewaard. • Hypnagoge hallucinaties zeer levendige droombeelden bij het inslapen • Slaapparalyse

verlamming bij het inslapen of ontwaken • Verstoorde nachtelijke slaap, nachtelijke slaaponderbreking (50%) REM slaap gedragsstoornis

Hypersomnie van centrale aard

Narcolepsie: – Nachtelijk polysomnografie en Multiple Sleep Latency Test: slaaplatentie < of = 8 min 2 of meer SOREMP’s – Uitsluiting andere slaapstoornis, medische of mentale stoornis, medicatie- of middelengebruik

Stoornissen van het circadiaans ritme

– Terugkerende of chronische mismatch tussen het circadiaans slaap- waak ritme van een individu en het ritme van de sociale en fysieke omgeving

– Leidt tot insomnie, excessieve slaperigheid overdag of beide – Belemmert het sociaal en/of werkgerelateerd functioneren


Uitgestelde slaapfase – Slaapperiode is uitgesteld in relatie tot de gewenste (vanuit de omgeving) slaapperiode en tijdstip van opstaan: problemen met inslapen op gewenste, conventionele tijdstip (tss 1 en 6u ‘s ochtends), problemen met opstaan (late ochtend tot namiddag) – Indien de mogelijkheid wordt gegeven, vertoont men een normale slaapkwaliteit en –duur en een uitgesteld, maar stabiel 24u slaap-waakpatroon – Vaak slaapdronken ‘s ochtends, soms mentale problemen (vooral bij adolescenten) – 7-16 % van adolescenten en jongvolwassenen, 10% van insomniepatiënten


Vervroegde slaapfase – Stabiel vervroegde slaapfase, gekenmerkt door bedtijden (18-21u) en tijdstippen van opstaan (2-5u) die meerdere uren vroeger gesitueerd zijn dan de conventionele, gewenste tijdstippen – Klachten van slaperigheid in de late namiddag/vroege avond, vroeg gaan slapen, te vroeg wakker – Mogelijkheid geboden: slaap normaal volgens leeftijd – Pogingen om ‘s morgens langer te slapen, kunnen leiden tot secundaire, geconditioneerde insomnie


Onregelmatig slaap-waaktype – Chronische klacht van insomnie en/of excessieve slaperigheid – O.b.v. actigrafie/slaapdagboek: min. 3 periodes van slaap over 24u

– Totale slaaptijd over 24u normaal volgens leeftijd – Vaak bij gebrek aan blootstelling aan externe synchroniserende factoren


‘Free-running’ type of non-24u slaap-waak syndroom – actigrafie/slaapdagboek: patroon van slaap-waakperioden die per dag iets verder verschoven worden, met een cyclus van meer dan 24u. – Vooral personen die blind zijn


Jet lag – Tijdelijke mismatch tussen timing van slaap-waak cyclus endogeen gegenereerd en het slaap-waakpatroon vereist bij een verandering van tijdzone – Verstoorde slaap, verminderde alertheid, belemmerd functioneren, gastro- intestinale symptomen – Symptomen ernstiger naarmate het uurverschil groter is en men oostwaarts i.p.v. westwaarts reist (vereist een vervroeging van het circadiaan ritme) – +/- 1 dag per uur verschil in tijdszone om het circadiaan ritme aan te passen


Ploegenwerk – Klachten van insomnie of excessieve slaperigheid die optreden in relatie tot werktijden die gepland zijn tijdens de normale slaapperiode – Nachtwerk, vroege ochtend ploegen, roterende ploegen: slaapduur typisch verkort met 1 tot 4u, slaapkwaliteit onvoldoende – Veiligheids- en gezondheidsrisico’s!

Gerelateerd aan medische conditie – Vb. dementie

Parasomnieën

Ongewenste fysieke gebeurtenissen, gedragingen of ervaringen bij het inslapen, tijdens

de slaap of bij ontwakingen uit de slaap, zonder bewuste controle

Klinische stoornissen omwille van de mogelijke gevolgen: verwondingen, de

onderbreking van de slaap, negatieve effecten op de gezondheid en psychosociale effecten

Parasomnieën

Stoornissen in relatie tot ontwakingen (vanuit NREM slaap) – Verwarde ontwakingen – Slaapwandelen – Nachtangst Parasomnieën geassocieerd met REM slaap – REM slaap gedragsstoornis – Terugkerende, geïsoleerde slaapparalyse – Nachtmerries Andere parasomnieën

Slaapgerelateerde bewegingsstoornissen: aparte categorie

Parasomnieën

Stoornissen in relatie tot ontwakingen (vanuit NREM slaap) – Verwarde ontwakingen – Geestelijke verwarring of verward gedrag bij het ontwaken, vooral uit diepe slaap – Desoriëntatie in tijd en ruimte, vertraagde spraak, verstoorde respons op externe stimuli, verstoring van het geheugen, zeer ongepast gedrag (eenvoudig tot zeer complex gedrag) – Duur: 5 - 15 min – Kinderen van 3-13j: 17%; volwassenen: 2-4%

Parasomnieën

Stoornissen in relatie tot ontwakingen (vanuit NREM slaap) – Slaapwandelen – Verstoord bewustzijn zoals duidelijk uit de moeilijkheid om de persoon te wekken, mentale verwarring indien gewekt, amnesie (volledig of gedeeltelijk) voor de periode van slaapwandelen, routinegedragingen op ongepaste momenten, ongepast/gevaarlijk gedrag – Ogen meestal open, vaak keert men zelf terug naar bed – Prevalentie: 17% bij kinderen; piek rond leeftijd van 12j; 4% bij volwassenen

Parasomnieën

Stoornissen in relatie tot ontwakingen (vanuit NREM slaap) – Nachtangst (‘sleep terror’, pavor nocturnus) – Ontwaking uit diepe slaap die gepaard gaat met luide schreeuw en duidelijke tekenen van angst (eerste deel van de nacht) – Rechtop zittend, niet-responsief op externe stimuli, verward indien gewekt, meestal amnesie omtrent de episode, soms korte flarden van droombeelden bij volwassenen – Kinderen: 1 - 6.5%, volwassenen: 2.3 - 2.6%

Parasomnieën

Parasomnieën geassocieerd met REM slaap –REM slaap gedragsstoornis – Aanwezigheid van REM slaap zonder atonie: excessieve EMG activiteit submentaal of t.h.v. de ledematen

– Geschiedenis van (bijna-) verwondingen of verstorend gedrag OF abnormaal REM slaapgedrag gedurende PSG metingen – Afwezigheid van epileptiforme activiteit gedurende de REM slaap (of duidelijk ervan te onderscheiden)

– Ontwaken verloopt vlotter, rapportage van droominhoud vormt een coherent verhaal waarbij de gedragingen in de droom duidelijke gelijkenissen vertonen met de geobserveerde gedragingen – Ogen blijven meestal gesloten, zelden gepaard met wandelen

Parasomnieën

Parasomnieën geassocieerd met REM slaap –REM slaap gedragsstoornis – Doet zich typisch ongeveer 1x/week voor – Zeer frequent ook periodieke beenbewegingen – Vooral mannelijke 50-plussers, vaak een onderliggende neurologische stoornis, algemene prevalentie: 0.38%

Parasomnieën

Parasomnieën geassocieerd met REM slaap –Terugkerende, geïsoleerde slaapparalyse – Onmogelijkheid te bewegen bij het inslapen of bij het ontwaken, zonder dat er sprake is van narcolepsie, en terwijl men bij bewustzijn is

–Nachtmerries – Tijdens REM slaap, resulteert meestal in ontwaking, coherente droominhoud – Prevalentie van 10-50% van kinderen van 3-5j

Behandeling slapeloosheid: Medicamenteus

• Farmacologische mogelijkheden: – Benzodiazepines – Antidepressiva – Antipsychotica

– Andere psychotropen


• Benzodiazepines/hypnotica: – Frequent voorgeschreven – Niet voor lange termijn gebruik – Groter risico op: • Verminderde alertheid door hangover • Verkeersongevallen • Vallen en fracturen

– Gevaar op misbruik, afhankelijkheid en verslaving – Slaaponderzoek bij langdurig gebruik: • Minder diepe slaap • ↑ aantal kortstondige ontwaak-momenten • Meer oppervlakkige slaap


• Antidepressiva: – Sederende AD kunnen overwogen worden in het bijzonder bij patiënten met comorbiede stemmings- of angststoornis

– Tricyclische antidepressiva zoals amitryptyline, trimipramine, doxepine zijn effectief als analgeticum en als slaapregulatoren

• ↑ SWS • ↓ REM sleep • ↓ awakenings – Mianserine en mirtazapine hebben gelijkaardige effecten op insomnia – Trazodone heeft slaap regulerende effecten


• Antipsychotica: – Sommige sederende neuroleptica hebben een positieve impact op SWS • Quetipine, amisulpiride,…

– Cave : bijwerkingen als dyskinesiën


• Andere psychotropen: – Chloraalhydraat en barbituraten: • Groter gevaar voor ademhalingsdepressie • minder effectief • Grotere kans abusus • Nauwe therapeutische marge – Antihistaminica: • Effictiviteit voor insomnia niet echt duidelijk, vnl. gebruikt owv sedatieve bijwerkingen – Melatonine: • Slaapregulerend bij Delayed Sleep Phase Syndrome, Jet Lag • Cave : lange-termijn gebruik?

Behandeling slapeloosheid

• Slaap/waak hygiëne: – Schijnbaar simpele richtlijnen en maatregelen – Vaak niet ernstig (genoeg) genomen door patiënt – Consistente toepassing geeft vaak goede resultaten – Reeds adviezen bij eerste consultatie formuleren

Behandeling slapeloosheid: Niet- medicamenteus

– Slaapomgeving: • Licht: zorg voor een donkere omgeving: – Sluiten van gordijnen/blinden/rolluiken – Omgevingslicht kan voor verstoring zorgen (“lichtvervuiling”) – Lichtgevende wekker, lichtgevende elektronica kan interfereren met een goeie nachtslaap

• Temperatuur: 15-20°C – – – – –

Lagere temperatuur geeft een vastere en rustiger slaap Experimenteer met bedbedekking Beter lagere dan hogere T° Cave te laag: meer positiewisselingen Cave te hoog: onrustiger nacht met meer droomactiviteit


– Slaapomgeving: • Lawaai : zorg voor een rustige omgeving:

• Zorg voor een geluidsarme slaapruimte • Bij veel omgevingsgeluiden (station, vliegveld, straatverkeer, buren, snurkende partner …): – Gebruik oordopjes


– Slaap- waakschema • Vast uur van naar bed gaan

• Vast uur van opstaan (nog belangrijker) • Regelmatig slaap/waakschema helpt om een regelmatig en gezond voedingspatroon te installeren • Onderzoek: optimaal schema voor fysieke en psychische recuperatie en waakzaamheid overdag: – Bedtijd 22u – Opstaan 06u


• Middelen : – Caffeïne:

• Effecten: – Toename van catecholamines (CNS stimulantie), geven bloeddrukverhoging, vasoconstrictie, endurance (uithoudingsvermogen), diuretisch, verandering maagsecretie

• Richtlijnen: – Verschillende uren voor bedtijd – Niet meer dan 3-4 kopjes koffie per dag – Geen caffeine of softdrinks 4-5 uur voor slapen gaan


• Middelen : – Alcohol: vermijd veelvuldig gebruik • Maximum 2 E dag • Alcohol vrije dagen inbouwen • Niet meer dan: – 14 E in één week voor een man – 9 E in één week voor een vrouw

– Voeding: • Geen lege maag maar ook geen zware maaltijden voor het slapen gaan • Geen chocolade in de avonduren


• Middelen : – Nicotine vermijden: • • • •

Roken reduceert slaap met 30 minuten Craving tijdens de nacht Verhoogt neus en keelcongestie snurken Vermindert de 02-opname


• “Unplug”: – Afzetten van alle electronica 1 à 1 ½ u voor bedtijd • Wegname van stimulatie door: TV, luide muziek, computerschermen, ipad, • Vermijden van licht door deze divices geproduceerd

– Ontspannen: relaxatieoefeningen • Progressieve spierrelaxatie • Autogene training • Mindfullness

– Bewust de dag afronden: • Piekerschrift • Agenda (vermijden van planning maken in bed)


• Dagelijkse lichamelijke activiteit! – Actief leven – Neem de trap ipv de lift – Wandel ipv de wagen te nemen – Liefst niet tijdens de avonduren


• Cognitieve gedragstherapie: – Cognitieve therapie

• Doel: – Het doorbreken van de gedachten die de vicieuze cirkel van slapeloosheid in stand houden, waarbij niet-helpende gedachten en emoties leiden tot een verdere verstoring van de slaap

– Stimuluscontrole therapie

• Doel: – Het doorbreken van de verkeerde stimulus waarbij het bed en de bedomgeving de factoren geworden zijn om wakker te liggen

– Slaaprestrictie therapie

• Doel: – De slaap terug beter aaneengesloten laten worden


• Stimulus controle therapie: – procedure: • Ga enkel naar bed als je slaperig bent • Gebruik het bed en de slaapkamer enkel voor slaap en vrijen (dus: geen lezen, TV kijken, eten, of werken overdag of ’s nachts) • Kom uit bed en ga naar een andere kamer als je de slaap niet kunt vatten gedurende 20’ en keer slechts terug als je je weer slaperig voelt • Herhaal het vermelde indien nodig en zoveel als nodig • Sta steeds op dezelfde tijd op onafgezien van de hoeveelheid slaap die je de vorige nacht hebt gehad • Doe geen dutjes overdag.


• Slaap restrictie therapie: – procedure: • Beperk de tijd in bed tot de hoeveelheid dat je effectief slaapt, maar niet minder dan 4 uur per nacht • Bijkomende slaap buiten deze uren is niet toegestaan • Bereken de slaapefficiëntie (SE = totale slaaptijd gedeeld door de totale tijd in bed) • Gebaseerd op de gemiddelde SE van 5 nachten, wordt de slaaptijd met 15 minuten  op voorwaarde dat de SE >85% is • Bij ouderen wordt de slaaptijd  wanneer de SE >80% is en wordt een dutje van 30 minuten toegestaan


• Evidentie voor CBT-i: – Meer dan 100 gecontroleerde trials en 9 systematic reviews/meta-analyses – Treatment of first choice voor insomnie (AASM) – Even effectief als farmacotherapie op korte termijn en in contrast met farmacotherapie werkzaam tot 2 jaar post-treatment

– De CBT-i effectiviteit wordt niet beïnvloed door majeur demografische factoren, ernst van de aandoening, of co-morbiditeit – Verbetering na CBT-i objectiveerbaar door PSG •  slaaplatentie,  TST,  SE,  aantal arousals,  duur arousals

Gevolgen van slaaptekort: studies bij volwassenen

Recommend Documents