Geschiedenis van het Nederlands. Het Nederlands in het Zuiden: een verhaal apart

Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden: een verhaal apart

Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden

Lectuur (optioneel)  „Het Nederlands in het Zuiden: een verhaal apart‟. In: Guy Janssens en Ann Marynissen, Het Nederlands vroeger en nu. Leuven/Voorburg (2005)², p. 137-159.  „Ik ook ik ben een Belg en mag tot Belgen spreeken. De Vlaamse strijd‟; „De grenzen van het Nederlands. Frans-Vlaanderen, de Belgische taalgrens en Brussel; de Nederlands-Duitse taalgrens; het Friese taalgebied‟. In: Jan W. de Vries, Roland Willemyns & Peter Burger, Het verhaal van het Nederlands. Negen eeuwen Nederlands. Amsterdam (1995), p. 113-127; p. 212-233.


 Overzicht 1. De Vlaamse strijd Standaardisatie van het Nederlands in het Zuiden

2. De huidige situatie Frans-Vlaanderen, de Belgische taalgrens en Brussel


1. De Vlaamse strijd Standaardisatie van het Nederlands in het Zuiden


„In de periode dat er in het Noorden een eenheidstaal werd opgebouwd, kwam het standaardiseringsproces in het Zuiden tot stilstand en raakte de volkstaal zelfs bedreigd door het Frans. Het recht om de moedertaal in het openbare leven te gebruiken, moest in Vlaanderen politiek worden afgedwongen en maatschappelijk worden veroverd.‟ (Janssens 2005: 137)

Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden Geschiedenis van de Nederlanden 1384

1482

Prinsbisdom Luik

Bourgondische Nederlanden 1477 1556 Zeventien Provinciën (Bourgondische Kreits)

Prinsdom StavelotMalmedy

1482 1795 Habsburgse Nederlanden (Spaanse Nederlanden)

Hertogdom Bouillon e.a.

1581 1795 Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden

Zuidelijke Nederlanden Oostenrijkse Nederlanden (Verenigde Nederlandse Staten)

1795 1806 Bataafse Republiek

1795 1804 Eerste Franse Republiek

1806 1810 Koninkrijk Holland 1810 1813 Eerste Franse Keizerrijk

1804 1815 Eerste Franse Keizerrijk

1813 1815 Willem I Soeverein Vorst 1815 Koninkrijk der Nederlanden (Verenigd Koninkrijk der Nederlanden tot 1830 (1839)) 1830 (1839) Koninkrijk België

1815 1890 Groot- Hertogdom Luxemburg 1890 Groot- Hertogdom Luxemburg


Habsburgse Nederlanden (Spaanse Nederlanden) 1482 – 1795


Waarom bleef de standaardisering in het Zuiden zo lang uit?


 Waarom bleef de standaardisering in het Zuiden zo lang uit? 1.

Geen krachtig politiek, economisch en cultureel centrum 2. De aanwezigheid van twee andere standaardtalen in Zuid-Nederland: het Frans en het Latijn


 Waarom bleef de standaardisering in het Zuiden zo lang uit? 1.

Geen krachtig politiek, economisch en cultureel centrum 2. De aanwezigheid van twee andere standaardtalen in Zuid-Nederland: het Frans en het Latijn – een sociale taalgrens!


 De aanwezigheid van twee andere standaardtalen in Zuid-Nederland: het Frans en het Latijn – een sociale taalgrens!  De maatschappelijke bovenlaag spreekt Frans  Tot in de eerste helft van de 20ste eeuw in België!!


 Toch nog Nederlands in de cultuursfeer  Rederijkers  (vaak moraliserende) dichtbundeltjes  Etc.


Eerste Franse Republiek 1795 - 1804


 1789: Franse Revolutie Het Zuiden:  Standenmaatschappij verdwijnt  Invloed katholieke kerk vermindert  Opkomst nieuwe industrieën


 1789: Franse Revolutie  “Liberté, égalité, fraternité”  Eén natie, één taal


 Verdere verfransing  Andere talen “patois” (“dialect” (pejoratief))  Alle inwoners moeten Frans leren


   

Verdere verfransing Andere talen “patois” (“dialect” (pejoratief)) Alle inwoners moeten Frans leren => dit mislukte  Analfabetisme  Slecht georganiseerd onderwijs


Eerste Franse Keizerrijk 1804 – 1815


 Napoleon Bonaparte  Taalpolitiek: de elites verfransen


 Napoleon Bonaparte  Taalpolitiek: de elites verfransen  => wel succes!  Via hoger onderwijs (elite)  De welgestelde middenklasse leert ook Frans (Frans als statussymbool van de burgerij!)


 => wel succes!  Via hoger onderwijs (elite)  De welgestelde middenklasse leert ook Frans (Frans als statussymbool van de burgerij!)

 Kwantitatief: de meeste mensen blijven Nederlands spreken  Maar ideologisch/sociaal: wel een groot succes! (versterken sociale taalgrens!)  De basis voor de suprematie van het Frans in het jonge België


Verenigd Koninkrijk der Nederlanden 1815 - 1830 (1839)


Opmerking:  6.235.000 inwoners, die Frans, Duits, Fries en Nederlands spraken  Driekwart spreekt Nederlands:  2.314.000 in het Noorden  2.351.000 in Vlaanderen (toen nog + Zuid-Limburg) !


Opmerking:  Driekwart spreekt Nederlands:  2.314.000 in het Noorden  2.351.000 in Vlaanderen (toen nog + Zuid-Limburg) !

 MAAR: sociale bovenlaag in Vlaanderen: sterk verfranst !!


 Noord & Zuid: een kort huwelijk. Waarom?


 Noord & Zuid: een kort huwelijk. Waarom? 1. Religieuze spanningen


 Noord & Zuid: een kort huwelijk. Waarom? 1. Religieuze spanningen 2. Houding van de (verfranste) adel Gericht op het Ancien Régime Tegen vernederlandsing (zie later)


 1. 2. 3.

Noord & Zuid: een kort huwelijk. Waarom? Religieuze spanningen Houding van de (verfranste) adel Economisch onevenwicht & sociale onrust


 1. 2. 3. 4.

Noord & Zuid: een kort huwelijk. Waarom? Religieuze spanningen Houding van de (verfranste) adel Economisch onevenwicht & sociale onrust Buitenlandse invloeden


 1. 2. 3. 4. 5.

Noord & Zuid: een kort huwelijk. Waarom? Religieuze spanningen Houding van de (verfranste) adel Economisch onevenwicht & sociale onrust Buitenlandse invloeden Persoonlijkheid van Willem I


 1. 2. 3. 4. 5. 6.

Noord & Zuid: een kort huwelijk. Waarom? Religieuze spanningen Houding van de (verfranste) adel Economisch onevenwicht & sociale onrust Buitenlandse invloeden Persoonlijkheid van Willem I Taal- en cultuurbeleid


 Noord & Zuid: een kort huwelijk. Waarom? Taal- en cultuurbeleid: vernederlandsing  Eén natie, één taal  1823: het Nederlands de enige officiële taal  1830: “taalvrijheid” (opm.: kwam vooral de sterkste partij – het Frans – ten goede!)


 Noord & Zuid: een kort huwelijk. Waarom? Taal- en cultuurbeleid: vernederlandsing ONVREDE


 Noord & Zuid: een kort huwelijk. Waarom? Taal- en cultuurbeleid: vernederlandsing ONVREDE  In het Waalse gebied  Maar ook: de verfranste elite in het Vlaamse gebied !!  De lagere (dialect sprekende) clerus is tegen het “Hollands” (“taal van het protestantisme”)


 Noord & Zuid: een kort huwelijk. Waarom? Taal- en cultuurbeleid: vernederlandsing OPM.:  Enkele grondleggers van de Vlaamse Beweging opgeleid in deze periode!


 “Zonder deze kortstondige familiereünie was België wellicht een Franstalige staat geworden, zoals ook de noordwesthoek in Frankrijk, Frans-Vlaanderen, verfranst is. De pioniers van de Vlaamse beweging, de strijders voor de vernederlandsing in Vlaanderen sinds 1830, zijn gevormd in het Koninkrijk der Nederlanden.” (De Vries 1995: 117)



Amour sacré de la patrie, Rends-nous l’audace et la fierté; A mon pays je dois la vie. Il me devra sa liberté. La Muette de Portici De Stomme van Portici


De Belgische Opstand


Koninkrijk België 1830 -


 Eendracht maakt macht  L'union fait la force  Einigkeit macht stark


 Eén natie, één taal  Het Frans als enige officiële taal  Zg. verschillende “Vlaamse dialecten” versus een prestigieuze, gestandaardiseerde taal (het Frans)


 Protest alleen van een kleine groep intellectuelen uit de lagere middelklasse  Het begin van de Vlaamse Beweging


 de Vlaamse Beweging = „een complexe culturele en maatschappelijke stroming gericht op de wettelijke erkenning van de taal van de Vlamingen in België, op intellectuele ontplooiing en de sociaaleconomische welvaart van Vlaanderen en op de bewustmaking en de erkenning van de Vlamingen als volk of als gemeenschap binnen of buiten het Belgische staatsverband.‟ (Janssens 2005: 143-144)


 Waarom was het moeilijk voor deze pioniers om hun eisen te verwezenlijken?


 Waarom was het moeilijk voor deze pioniers om hun eisen te verwezenlijken?  “emotioneel”: net onafhankelijk, het Nederlands herinnert te veel aan (de taalpolitiek van) Willem I  Overheid, adel, bourgeoisie, hogere clerus: waren al verfranst  Meer Vlamingen, maar Wallonië economisch sterker


 Waarom was het moeilijk voor deze pioniers om hun eisen te verwezenlijken?  Verdeeldheid in eigen rangen

“Hollands” of “Vlaams”?


=> “Hollands”

 Integrationisten  Aansluiting bij de taal van het noorden  [daar immers standaardtaal, barricade tegen het Frans]


=> “Hollands”

 Integrationisten  Aansluiting bij de taal van het noorden  Bijv.: Jan Frans Willems


=> “Vlaams”

 Particularisten  Het Vlaams als aparte taal  [“Hollands” geassocieerd met rijk van Willem I en protestanisme]


=> “Vlaams”

 Particularisten  Het Vlaams als aparte taal  Bijv.: Guido Gezelle


DE VLAAMSE STRIJD: 4 fasen 1. De geboorte van de Vlaamse Beweging 2. De eerste taalwetten worden bevochten – Universiteit van Gent wordt Nederlandstalig 3. Taalwetgeving komt tot stand (1930 – 1970) 4. België wordt een federale staat


1. De geboorte van de Vlaamse Beweging

 “Aanvankelijk werd de strijd gevoerd door een groepje intellectuelen zonder politieke invloed en zonder aanhang.” (De Vries 1995: 117)



 “Aanvankelijk werd de strijd gevoerd door een groepje intellectuelen zonder politieke invloed en zonder aanhang.” (De Vries 1995: 117)  Opm.: alleen vermogende (rijke) burgers mochten stemmen, en zij waren Franstalig/verfranst



“De vader van de Vlaamse Beweging”



JAN FRANS WILLEMS “De vader van de Vlaamse Beweging”



JAN FRANS WILLEMS “Ik ook ik ben een Belg en mag tot Belgen spreeken” (“Aen de Belgen”)



“de man die zijn volk leerde lezen”



HENDRIK CONSCIENCE “de man die zijn volk leerde lezen”



“De Vlaamsche tale is wonder zoet voor die heur geen geweld en doet”



GUIDO GEZELLE “De Vlaamsche tale is wonder zoet voor die heur geen geweld en doet”


2. Eerste taalwetten



“om iets te zijn moeten wij Vlamingen zijn. – Wij willen Vlamingen zijn, om Europeërs te worden.”



AUGUST VERMEYLEN “om iets te zijn moeten wij Vlamingen zijn. – Wij willen Vlamingen zijn, om Europeërs te worden.” => Ontwikkeling Vlaams cultureel zelfbewustzijn



 Proces Coucke en Goethals: Vlaamse arbeiders onschuldig ter dood veroordeeld tijdens Franstalig proces  => 1873: Nederlands in strafzaken



 1873: Nederlands in strafzaken  1883: Nederlands in openbaar voortgezet onderwijs  1898: Nederlands erkend als officiële taal  => Vlaanderen officieel tweetalig: Nederlands wordt toegelaten


 “De eerste Nederlandse rede in het Belgisch parlement werd uitgesproken in 1869. Toen Vlaamse afgevaardigden hier een gewoonte van maakten, verstoorden hun Waalse collega‟s – nog in deze eeuw – hun redevoeringen met gepraat en gelach, een reactie die niet ver verwijderd is van de oerwoudkreten en apenootjes waarop zwarte voetballers wel onthaald worden door supporters van de tegenpartij.” (De Vries 1995: 113)



 Belangrijke ontwikkeling: uitbreiding kiesrecht  => politieke druk wordt groter



 De IJzertoren



 De Eerste Wereldoorlog (1914-1918)  “Er waren meer Vlaamse dan Waalse soldaten en veel van die Vlamingen vielen onder Duits vuur doordat ze de bevelen van hun Franssprekende meerderen niet verstonden.” (De Vries 1995: 123)



 De Eerste Wereldoorlog  Een deel van de flaminganten collaboreren met de vijand (“activisten”)  => De Vlaamse Beweging in diskrediet!



Universiteit van Gent  Tijdens WOI: Nederlands!  Na WOI:opnieuw Franstalig  Pas in 1930: definitief Nederlandstalig


2. Taalwetten 1930 – 1970

 De Tweede Wereldoorlog (1939 – 1945) – een deel van de Flaminganten collaboreert met de Duitsers



 => Taalwetten al in de jaren ‟30 goedgekeurd, maar pas in de jaren ‟60 geregeld


MEERTALIGE STATEN Welke soorten?


MEERTALIGE STATEN Welke soorten?

 In het hele gebied worden verschillende talen naast elkaar gesproken (bijv.: Luxemburg)  In verschillende gebieden worden verschillende talen gesproken. (bijv.: Zwitserland)


MEERTALIGE STATEN Twee manieren om deze staten te besturen:

 Personalitietsprincipe: de regering richt zich tot sprekers van taal x en y resp. in talen x en y (bijv.: Canada)  Territorialiteitsprincipe: de regering richt zich tot de bewoners van een bepaald gebied tot de taal die daar officieel erkend wordt (bijv.: Zwitserland)


MEERTALIGE STATEN België?



(1) Wallonië eentalig, Vlaanderen tweetalig  zoals in Luxemburg – de talen werden naast elkaar gesproken  Sociale taalgrens!  Personaliteitsprincipe in Vlaanderen



(2) De taalwetten 1930 – 1970 Compromis des Belges  => Territorialiteitsprincipe  => België wordt meer en meer een meertalige staat à la Zwitserland



 Ontstaan van Vlaamse politieke organisaties  => taalkwestie in een ruimer kader  Het zogeheten “communautaire probleem”



 Samenwerking tussen Noord en Zuid (Nederland en Vlaanderen)  (Standaardiseringsproces!)



 Verschuiving van economisch centrum van Wallonië naar Vlaanderen



 1963: België wordt definitief in vier taalgebieden verdeeld



 1963: België wordt definitief in vier taalgebieden verdeeld 1. Een Nederlands 2. Een Frans 3. Een Duits 4. Het tweetalige Brussel


4. Federalisering van België

Drie gemeenschappen



Drie gemeenschappen  De Vlaamse [Vlaamse regio en Nederlandssprekenden in Brussel]  De Waalse [Waalse regio en Franssprekenden in Brussel]  De Duitstalige



Drie gewesten



Drie gewesten  Vlaams Gewest  Waals Gewest  Brussels Hoofdstedelijk Gewest



Fase van verscherpte tegenstellingen



De katholieke Universiteit Leuven!



De katholieke Universiteit Leuven!  Had een Nederlands- en Franstalige afdeling  Die vielen nu uit elkaar (de Franstalige naar Louvain-la-Neuve)  Bibliotheek gesplitst


2. De huidige situatie Frans-Vlaanderen, de Belgische taalgrens en Brussel


Frans-Vlaanderen


Frans-Vlaanderen  „Een Nederlandse enclave in Frankrijk‟ (De Vries 1995: 213)  De streek van Duinkerke (Dunkerque) en Rijsel (Lille)  Er worden nog Vlaamse dialecten gesproken, maar steeds minder



Frans-Vlaanderen  Er worden nog Vlaamse dialecten gesproken, maar steeds minder  Verklaring?


Frans-Vlaanderen  Er worden nog Vlaamse dialecten gesproken, maar steeds minder  Verklaring?  Verschuivingen van de RomaansGermaanse taalgrens (een proces van verschillende eeuwen)  (Zie college over voorlopers en verwanten)


Frans-Vlaanderen  Er worden nog Vlaamse dialecten gesproken, maar steeds minder  Verklaring?  Taalpolitiek van Frankrijk: het Frans, andere talen “patois”  “Liberté, égalité, fraternité” – één natie, één taal


Frans-Vlaanderen  Er worden nog Vlaamse dialecten gesproken, maar steeds minder  => het Nederlands in Frankrijk is nu met “uitsterven” bedreigd



Frans-Vlaanderen  Opmerking: Rijsel/Lille


Taalgrens in België  Pas 30 jaar oud!


Taalgrens in België  Pas 30 jaar oud!  “Faciliteitenregime” in gemeenten met een grote taalminderheid


Taalgrens in België  Pas 30 jaar oud!  “Faciliteitenregime” in gemeenten met een grote taalminderheid  Communicatie met overheid  Onderwijs


Taalgrens in België “Probleemgebieden”:  Brusselse randgemeenten  De Voerstreek


Taalgrens in België  Voeren  6 dorpen  Limburg  Omringd door de provincie Luik (Liège)




Brussel




Brussel  In oorsprong een Nederlandstalige stad


„Brussel, de woonplaats van ongeveer een tiende van de Belgische bevolking, is een tweetalige enclave in Vlaams gebied, ruim tien kilometer ten noorden van de taalgrens. Binnen de gemeente wonen Nederlands- en Franstaligen door elkaar. Vele hoofdstedelingen voelen zch bovendien noch Vlaming, noch Waal. Het is soms moeilijk uit te maken wie van de vele tweetalige Brusselaars Nederlandssprekenden zijn die Frans kennen die wie Franssprekenden die Nederlands kennen. (De Vries 1995: 222)


Brussel  In oorsprong een Nederlandstalige stad de  Tot begin 19 eeuw: sociale taalgrens (zoals in andere Vlaamse steden)


Brussel  Tot begin 19de eeuw: sociale taalgrens (zoals in andere Vlaamse steden)  Waarom is in Brussel de verfransing niét teruggedrongen?


Brussel  Waarom is in Brussel de verfransing niét teruggedrongen?

 Hoofdstad  Na 1830: Brussel symbool van nieuwe staat (“één land, één volk, één taal”)



 Hoofdstad  Na 1830: Brussel symbool van nieuwe staat (“één land, één volk, één taal”)


„Na 1830 werd Brussel het symbool van de nieuwe staat („één land, één volk, één taal‟), en het zwaartepunt van de financieel-economische macht, die steunde op de Waalse industrie. Er was een grotere kans hogerop te komen dan elders, vooral onder Waalse migranten. De Brusselse arbeidersklasse stuitte meer dan elders op een taalbarrière: het Frans opende perspectieven op betere banen, terwijl het Vlaams het stigma droeg van armoe en achterlijkheid.‟ (De Vries 1995: 222)



 Het Frans lang de meest prestigieuze taal  Taalvrijheid=> in het voordeel van het Frans


Brussel  Jaren ‟70: taalwetten  => het Nederlands maakt weer een beetje opgang






„Het ligt zelfs in de lijn van de verwachting dat veel Franstaligen zich in de toekomst zo sterk op de Nederlandstalige bevolkingsgroep richten dat ze daar gedeeltelijk in zullen opgaan.‟ (De Vries 1995: 224)

?!?


http://users.telenet.be/vanschel/Brabant/nieuws/1.jpg

http://www.taalrespect.be/archives/category/brussel/


Brussel http://www.briobrussel.be/assets/ andere%20publicaties/nl_51_brus13nl.pdf

Hedendaagse taalsituatie



Geschiedenis van het Nederlands. Het Nederlands in het Zuiden: een verhaal apart

Recommend Documents