Het Nederlands in Suriname
Janneke Diepeveen Institut für Deutsche und Niederländische Philologie
Freie Universität Berlin, 05.12.2014
Introductie https://dutchplusplus.ned.univie.ac.at/ Examples and new models for learning and teaching pluricentric languages =
multilateraal onderzoeksproject binnen het LifeLongLearning-programma met financiële steun van de Europese Commissie
digitale leeromgeving voor studenten en docenten doel: bewustzijn scheppen voor variatie in het Nederlands, taalgebruikers informeren over de verschillende soorten Nederlands, ze door praktijkvoorbeelden vertrouwd maken met taalvariatie Projectpartners: Universität Wien, Freie Universität Berlin, Thomas More, Tilburg University, (Instituut voor de Opleiding van Leraren (Paramaribo)) 2
Wat weet je eigenlijk over Suriname?
Ligging? Hoofdstad? Bevolking? Klimaat?
Staatshoofd? Munteenheid?
Taalsituatie??? 3
Nederlands in Zuid-Amerika
De Republiek Suriname
4
De Republiek Suriname
5
Nederlandse kolonies en handelsposten in de 17de eeuw
6
De Nederlandse Taalunie vandaag
7
De Republiek Suriname • voormalige Nederlandse kolonie (1667-1975) • periode van slavernij (1667-1863): slaven uit West-Afrika • periode van contractarbeiders uit Azië en 'Nederlands model' • semi-autonoom in 1954 • volledig autonoom in 1975
8
Multi-etnisch Suriname bevolkingsgroepen in Suriname: • • • • •
oorspronkelijke bewoners (Indianen) afstammelingen van Europese kolonisten afstammelingen van Afrikaanse slaven (Creolen) afstammelingen van gevluchte slaven (Marrons = Boslandcreolen) afstammelingen van Aziatische contractarbeiders (Hindoestanen, Javanen, Chinezen)
9
Multi-etnisch Suriname bevolkingsgroepen in Suriname: • • • • •
oorspronkelijke bewoners (Indianen) afstammelingen van Europese kolonisten afstammelingen van Afrikaanse slaven (Creolen) afstammelingen van gevluchte slaven (Marrons = Boslandcreolen) afstammelingen van Aziatische contractarbeiders (Hindoestanen, Javanen, Chinezen)
grootste bevolkingsgroepen (2004): 1. 2. 3. 4.
Hindoestanen Creolen Marrons Javanen
27,4% 17,7% 14,7% 14,6% 10
Multi-etnisch Suriname creoolse keuken Hindoestaanse keuken
Javaanse keuken
11
Multi-etnisch Suriname Rachim Parker is van Javaanse afkomst en spreekt vijf talen: https://www.youtube.com/watch?v=vF3zffL79Bc
12
Sranantongo: een creooltaal • vroeger 'Negerengels' of 'Nengre' • mengtaal: - Engels! - Afrikaanse talen - Portugees - Nederlands • contacttaal: ontstaan als communicatiemiddel tussen Afrikaanse slaven en Europese kolonisten en tussen slaven onderling
13
Sranantongo: luistervoorbeelden Sranantongo
Kuneti. Gimi wan gras watra. Omeni? Mi fersteri yu. Baya, dalek unu sa miti baka.
14
Meertalig Suriname Suriname is meertalig op twee manieren: 1. er worden in totaal wel twintig talen gesproken • oorspronkelijke talen: Indianentalen • geïmporteerde talen: - Europese talen (Nederlands, Portugees, Engels ...) - Aziatische talen (Chinees, Surinaams Javaans, Sarnami = Surinaams-Hindoestaans) • creooltalen ontstaan in Suriname: Sranantongo, Saramaccaans ...
15
Meertalig Suriname Alietsja Landveld en Sherida Plein komen uit het binnenland van Suriname (Boslandcreolen): https://www.youtube.com/watch?v=IM-ZYhaP8x0
16
Meertalig Suriname 2. individuele Surinamers gebruiken dagelijks 2 of 3 talen (enquête bij ca. 140 Surinamers in Paramaribo, 2011)
Aantal Surinamers en aantal talen dat zij dagelijks spreken • ouder dan 30 • jonger dan 30
17
Meertalig Suriname Farid Khodabaks, Surinaamse student: "Ik gebruik dagelijks verschillende talen." https://www.youtube.com/watch?v=Pf0N710LPdM
18
Meertalig Suriname • wisselen van taal is normaal, ook binnen één gesprek en zelfs binnen één zin • elke bevolkingsgroep heeft zijn eigen taal voor communicatie binnen de groep
19
Nederlands vs. Sranantongo 1. officiële erkenning 2. gebruik 3. maatschappelijk belang en status
20
Nederlands vs. Sranantongo: officiële erkenning Nederlands • de enige officiële taal van Suriname! onderwijstaal voor alle vakken, ook in het binnenland
21
Nederlands vs. Sranantongo: officiële erkenning Nederlands • de enige officiële taal van Suriname! onderwijstaal voor alle vakken, ook in het binnenland Sranantongo • geen officiële erkenning (al wordt daar wel om gevraagd) niet eens een schoolvak
22
Nederlands vs. Sranantongo: officiële erkenning Josta Vaseur (Surinaamse gepensioneerde lerares): "Vroeger mocht ik geen Sranantongo spreken." https://www.youtube.com/watch?v=xv2ND0O0Lwg
23
Nederlands vs. Sranantongo: gebruik Nederlands • taal waarin je leert lezen en schrijven • voor officiële en formele situaties (onderwijs, overheid, geschreven documenten, werk, kranten, rechtszaken, ...) • maar: voor veel Surinamers ook de thuistaal
24
Nederlands vs. Sranantongo: gebruik Nederlands • taal waarin je leert lezen en schrijven • voor officiële en formele situaties (onderwijs, overheid, geschreven documenten, werk, kranten, rechtszaken, ...) • maar: voor veel Surinamers ook de thuistaal Sranantongo • vooral een spreektaal • de meest gebruikte omgangstaal, vooral voor dagelijkse communicatie tussen verschillende bevolkingsgroepen • sociale functies: uitdrukken van emotie, vertellen van grapjes, rapmuziek, jongerentaal • desondanks een sociaal taboe • steeds vaker gebruikt in reclame, politieke campagnes,...
25
Nederlands vs. Sranantongo: gebruik Rachim Parker: "Sranantongo is een mannelijke taal." https://www.youtube.com/watch?v=uxT1clndRIU
26
Nederlands vs. Sranantongo: belang en status Nederlands • van belang voor hogere studie, jobs, ... • brug naar Nederland: familie, studie, jobs maar ook literatuur
27
Nederlands vs. Sranantongo: belang en status Nederlands • van belang voor hogere studie, jobs, ... • brug naar Nederland: familie, studie, jobs maar ook literatuur Sranantongo • alleen van belang in Suriname als omgangstaal en voor locale cultuur • vertegenwoordigt nationaal gevoel: Sranantongo = 'Surinaamse taal'; zie bv. volkslied
28
Nederlands vs. Sranantongo: belang en status Josta Vaseur (Surinaamse gepensioneerde lerares): "Sranantongo is niet echt een taal." https://www.youtube.com/watch?v=tCe79m0Q3yI
29
Nederlands vs. Sranantongo: belang en status Nederlands • van belang voor hogere studie, jobs, ... • brug naar Nederland: familie, studie, jobs maar ook literatuur Sranantongo • alleen van belang in Suriname als omgangstaal en voor locale cultuur • vertegenwoordigt nationaal gevoel: Sranantongo = 'Surinaamse taal'; zie bv. volkslied maar: steeds meer erkenning voor 'Surinaams-Nederlands' als eigen versie van het Nederlands! 30
Surinaams-Nederlands • uitspraak • grammaticale eigenaardigheden • woordenschat
31
Surinaams-Nederlands: uitspraak • Bepaalde klanken bv. bilabiale w, tongpunt-r • Bepaalde woorden (klemtoon) bv. pompoen
• Intonatie en klemtoon in de zin
32
Surinaams-Nederlands: uitspraak/woorden Anike van den Boom, Nederlandse stagiaire in Paramaribo: "Surinaams-Nederlands heeft eigen woorden en intonatie" https://www.youtube.com/watch?v=NusfC1Cd7yE
33
Surinaams-Nederlands: grammatica Voorbeelden: • als in plaats van of, bv. Ik wil Jan vragen als hij dat kan oplossen. • verwisselen van grammaticale geslacht van substantieven en gebruik van die als lidwoord, bv. die water • veelvuldig gebruik van het hulpwerkwoord gaan om naar de toekomst te verwijzen, bv. Want morgen ga ik weggaan, weet je. • gebruik van de imperatief voor verzoek/vraag, vaak in combinatie met het woordje no op het eind van de zin, bv. Pak dat ding voor me, no!
34
Surinaams-Nederlands: grammatica Josta Vaseur: "Pak dat ding voor me, no!" https://www.youtube.com/watch?v=JXe_XnQD414
35
Surinaams-Nederlands: woorden Tekstfragment uit Parbode: Terug naar de zomer van 2012. Het Kwakoe Zomerfestival is op 21 juli in volle gang, de zon schijnt en in het Bijlmerpark komen in het eerste festivalweekend duizenden mensen samen om zich in een prettige chaos tegoed te doen aan gemarineerde kip van de barbecue, fladder met peper en zuur, en bekertjes schaafijs. Onder het genot van een met ijs gekoelde djogo worden tori’s verteld en afspraken gemaakt voor een aanstaande vakantie in Paramaribo. De mensen lachen en genieten, want na een jaar zonder Kwakoe – door een politieke strijd in het stadsdeelbestuur van de Bijlmer werd in 2011 het Kwakoefestival afgeblazen – beleeft het festival dit jaar zijn wederopstanding.
36
Surinaams-Nederlands: woorden schaafijs https://www.youtube.com/watch?v=M2PbLK9rTtU
37
Surinaams-Nederlands: woorden 1. Woorden die alleen in het Nederlands van Suriname voorkomen: • • • • •
Nederlandse nieuwvormingen: bv. schaafijs, ijsappel leenwoorden uit het Sranan: bv. djogo, tori leenwoorden uit het Engels: bv. plane, cell hybride vormen: djogofles (Sranan djogo + Nederlands fles) ...
2. Woorden die in Nederland als archaïsmen gelden: bv. valies 3. Woorden die in Suriname een andere betekenis/gebruikssfeer hebben: bv. baden
38
Variatie in het Nederlands Op basis van de verschillen kunnen we 3 'nationale variëteiten' van het Nederlands onderscheiden: • Surinaams-Nederlands • Belgisch-Nederlands • Nederlands-Nederlands
39
Variatie in het Nederlands Op basis van de verschillen kunnen we 3 'nationale variëteiten' van het Nederlands onderscheiden: • Surinaams-Nederlands • Belgisch-Nederlands • Nederlands-Nederlands Welke verschillen zijn er? Hoe gaan we om met de verschillen? zie enquête van de Nederlandse Taalunie uit 2009
40
Taalpeil (2009): enquête over taalvariatie
41
Bedankt voor jullie aandacht!
42
Literatuur (selectie) Bies, R. de (1994): Op weg naar standaardisatie van het Surinaams-Nederlands: Een lexicale beschrijving van vijftien jaar administratietaal van de Republiek Suriname. Dissertatie, Universitaire Instelling Antwerpen. Bies, R. de (2009): Prisma woordenboek Surinaams Nederlands. Houten: Het Spectrum. Brandon, R.; S. Kroon & J. Kurvers (2007): Nederlands in Suriname. Opvattingen van Surinamers over de toetreding van Suriname tot de Nederlandse Taalunie. OSO Tijdschrift voor Surinamistiek 26(2), 257273. Carew, J.G. (1982): Language and survival: will Sranan Tongo, Suriname's lingua franca, become the official language? Caribbean Quarterly 4, 1-16. Carlin, E.B. & J. Arends (ed.) (2002): Atlas of the languages of Suriname. Leiden: KITLV Press. Donselaar, J. van (2005): Het Surinaams-Nederlands in Suriname. In: N. van der Sijs (ed.): Wereldnederlands. Oude en jonge variëteiten van het Nederlands, 111-130. Den Haag: Sdu. Eersel, H. (1997): De Surinaamse taalpolitiek: een historisch overzicht. In: K. Groeneboer (ed.): Koloniale Taalpolitiek in Oost en West. Nederlands-Indië, Suriname, Nederlandse Antillen en Aruba, 207-223. Amsterdam: Amsterdam Univ. Press. Fierens, L. (2006): Taalattitudes van Surinaamse jongeren ten opzichte van het Nederlands. Leuven: Katholieke Universiteit Leuven. [unpublished MA thesis] Geerts, G. (1992): Is Dutch a pluricentric language? In: M. Clyne (ed.): Pluricentric Languages. Differing Norms in Different Nations, 71-85. Berlin/New York: Mouton de Gruyer. Gobardhan-Rambocus, L. (2007): Nederlands in Suriname, een geslaagd resultaat van taalpolitiek. In: J. Fenoulhet et al. (eds.): Neerlandistiek in contrast. Handelingen Zestiende Colloquium Neerlandicum, 499-507. Amsterdam: Rozenberg Publishers. Kleine, Christa de (2013): Dutch in Suriname. In: Frans Hinskens & Johan Taeldeman (eds.): Language and Space. An International Handbook of Linguistic Variation. Volume 3: Dutch, 841-858. Berlin/Boston: De Gruyter.
43
Websites • • • •
• • •
•
Nederlandse Taalunie http://taalunieversum.org/inhoud/feiten-en-cijfers Taalpeil 2009: onderzoek naar taalvariatie van de Nederlandse Taalunie http://taalunieversum.org/archief/taalpeil/download/190100_Taalvariatie_rap port_V1_2%20_incl.voorblad.pdf Taalpeilonderzoek Suriname 2011 http://taalunieversum.org/archief/taalpeil/2011/download/Taalpeil_onderzoe k_Suriname.pdf Misconceptie over armoedegrens Suriname (16.02.2010). In: NoSpang.com, Suriname Network Online http://www.nospang.com/index.php?option=com_content&view=article&id=3 043:misconceptie-over-armoedegrenssuriname&catid=73:binnenland&Itemid=65 Neon – Nederlands Online http://neon.niederlandistik.fu-berlin.de/nl/nedling/langvar/overview Parbode, Surinaams magazine http://www.parbode.com Romero, S. (2008): In debate over official language, Suriname seeks itself. In: The New York Times. http://www.nytimes.com/2008/03/23/world/americas/23iht23suriname.11335008.html Suriname op Wikipedia: http://nl.wikipedia.org/wiki/Suriname 44
Credits: projectinformatie
... dankzij financiële steun van de Europese Commissie (Grant Agreement-nr. 2011 – 4037 / 001 – 001)
• Projectwebsite https://dutchplusplus.ned.univie.ac.at/ • LifeLongLearning-programma http://ec.europa.eu/education/lifelong-learningprogramme/doc78_de.htm
45
Credits: afbeeldingen http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Nederlandse_Taalunie.PNG http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Kingdom_of_the_Netherlands_ location_tree.svg http://commons.wikimedia.org/wiki/File:DutchEmpire15.png http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Languages_of_South_America _%28en%29.svg http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Flag_of_Suriname.svg http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Suriname-CIA_WFB_Map.png + Foto's door Janneke Diepeveen, Henning Radke, Johanna Ridderbeekx en C. Bertram
46
