Gemeente Jacobswoude Bouwkundige keuring Dokter Stapenseastraat 24 te Leimuiden

Versie 1, 3 juli 2008 Projectnummer: 2008309

Gemeente Jacobswoude Bouwkundige keuring Dokter Stapenseastraat 24 te Leimuiden Onderdeel: Rapport bouwkundige keuring

Opdrachtgever: - Gemeente Jacobswoude Herenweg 165 Postbus 81 2450 AB LEIMUIDEN Telefoon: (0172) 50 31 00 Telefax: (0172) 50 31 99

Contactpersoon: - De heer L. van Velzen [email protected] Door: - Alphaplan bv Henry Dunantweg 4 Postbus 549 2400 AM ALPHEN AAN DEN RIJN Telefoon: (0172) 48 40 00 Telefax: (0172) 42 08 02 E-mail: [email protected] Contactpersonen: - De heer V.J.J. Zevenhoven - De heer J.A.P. Möllers Autorisatie door: V.J.J. Zevenhoven projectleider

J.A.P. Möllers assistent-projectleider

2008309 / Bouwkundige keuring Dokter Stapenseastraat 24 te Leimuiden

Blad: 2/16

Inhoudsopgave 1 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5

Inleiding........................................................................................................................... 3 Algemeen 3 Vraagstellingen 3 Onderzoeksmethoden 3 Onderzoeksresultaten 3 Informatieplicht verkopers 3

2

Objectgegevens.............................................................................................................. 4

3

Conditiemeting ............................................................................................................... 5

4 4.1

Huidige staat van bouwdelen en het gebouw .............................................................. 6 Huidige technische prestatie van de bouwdelen 6

5

Bijgebouwen ................................................................................................................. 16

BIJLAGE: Foto’s bijgebouwen

Versie1, 3 juli 2008

alphaplan


1

Inleiding

1.1

Algemeen

Blad: 3/16

De heer L. van Velzen heeft Alphaplan bv opdracht verleend voor een bouwtechnische keuring van het pand gelegen aan de Dokter Stapenseastraat 24 te Leimuiden. Het pand is momenteel eigendom van gemeente Jacobswoude en wordt verhuurd voor gebruik als woning. De aanleiding tot de keuring is een onderzoek naar de haalbaarheid van handhaving van de woning. De resultaten van de keuring zijn omschreven in dit rapport.

1.2

Vraagstellingen Voor het onderzoek heeft Alphaplan bv, verder te noemen Alphaplan, de volgende vraagstellingen geformuleerd: • Wat is de bouwkundige staat van het pand? • Welke herstelwerkzaamheden zijn eventueel noodzakelijk? • Is er sprake van achterstallig onderhoud?

1.3

Onderzoeksmethoden Voor het onderzoek zijn de volgende onderzoeksmethoden gevolgd: • Tijdens de inspectie is het pand bezocht met de huidige huurder, de heer H. Slot. • De kwaliteit van het object is onderzocht door middel van een visuele inspectie. Hierbij zijn de daken geheel geïnspecteerd. De gevels, gevelelementen en (hellende) daken die tot het object behoren, zijn vanaf straat-, dak- of vloerniveau visueel geschouwd.

1.4

Onderzoeksresultaten Door de gekozen onderzoeksmethoden: voornamelijk een visuele inspectie vanaf straat-, dak- of vloerniveau, kunnen gebreken aan bouwdelen zich onttrekken aan de waarneming van de inspecteur. Gezien de leeftijd van het gebouw, de gebruikte materialen, de belasting op de bouwdelen, de onderzoeksresultaten en de expertise van Alphaplan is het niet waarschijnlijk dat zich substantiële gebreken voordoen in het niet-waarneembare gebied.

1.5

Informatieplicht verkopers Conform artikel 17 van het Nieuw Burgerlijk Wetboek waaronder de informatie en onderzoeksplicht valt, wordt gesteld dat verkopers een informatieplicht hebben over het normale en bijzondere gebruik dat kopers voor ogen staat met betrekking tot ingebruikname van de onroerende zaak. De verkopers hebben dan ook een informatieplicht als zij weten of zouden moeten weten dat de onroerende zaak voor dit normale of bijzondere gebruik ongeschikt is. Deze informatieplicht betekent het volgende voor verkopers: - Verkopers hebben informatieplicht voor de door hen gekende onzichtbare gebreken, voor zover door deze gebreken de woning eigenschappen mist die koper op grond van de overeenkomst mag verwachten. - Verkopers zijn voor de voor hen onbekende onzichtbare gebreken slechts aansprakelijk als die gebreken een normaal gebruik van de woning in de weg staan. - Voor zichtbare gebreken zijn verkopers niet aansprakelijk.


alphaplan


2

Objectgegevens Naam complex:

Boerderij ‘Van Beijeren’

Adres:

Dokter Stapenseastraat 24

Plaats:

Leimuiden

Bouwjaar:

1901 / 1902 (datum eerste steenlegging 8 maart 1902)

Kadastrale gegevens:

Leimuiden, sectie A, nummer 2535

Type bouw:

Gevels: metselwerk / pleisterwerk Vloeren: begane grond steenachtig / hout, verdieping hout Kozijnen: hout Deuren: hout Daken hellend: keramische (kruis)pannen


alphaplan

Blad: 4/16


3

Conditiemeting Alphaplan inspecteert op basis van de NEN 2767 conditiemeting van bouw- en installatiedelen. Conditiemeting beoogt een instrument te zijn voor het objectief en uniform meten van de fysieke kwaliteit van woningen en bouwdelen. De conditiemeting is te zien als een soort liniaal waarmee de technische staat van een woning of bouwdeel kan worden gemeten. In de conditiemeting is een direct verband gelegd tussen de op een bouwdeel aan te treffen gebreken en de conditie van dat bouwdeel. Deze conditie representeert zowel het belang (de ernst) van de aangetroffen degradatie (effect van de degradatie op de verschillende typen prestaties, waarbij de invloed op de veiligheid ernstiger is dan de invloed op esthetische prestaties) als intensiteit (mate waarin de degradatie is voortgeschreden: beginstadium, gevorderd stadium of eindstadium) en de omvang (welk deel van het beschouwde bouwdeel is aangetast) ervan. De resultaten uit belang / intensiteit / omvang van het gebrek worden vastgelegd door middel van een waardering. De drie hiervoor genoemde kenmerken bepalen samen de technische conditie van het element of het bouwdeel. Deze waardering gaat van uitstekend, goed, redelijk, matig, slecht tot zeer slecht. Waardering

Omschrijving

Uitstekend

Geen of zeer beperkte veroudering.

Goed

Beginnende veroudering door gebruik, weer en wind.

Redelijk

Het verouderingsproces van het element is op gang gekomen. Incidenteel kan een storing in de functie van het element optreden.

Matig

Het verouderingsproces heeft het element duidelijk in zijn greep. Storingen komen plaatselijk voor en/of zijn al voorgekomen.

Slecht

Het verouderingsproces is min of meer onomkeerbaar geworden. De functievervulling van het element is niet meer gewaarborgd. Het einde van de technische levensduur is vrijwel bereikt. Regelmatig komen ernstige gebreken voor.

Zeer slecht

Maximaal gebrekenbeeld. De functievervulling van het element is niet meer gewaarborgd. Het einde van de technische levensduur is bereikt.


alphaplan

Blad: 5/16


4

Blad: 6/16

Huidige staat van bouwdelen en het gebouw In dit hoofdstuk wordt beschreven welke prestatie de bouw- en installatiedelen hebben. Deze zijn bepaald aan de hand van een inspectie.

4.1

Huidige technische prestatie van de bouwdelen In onderstaande tabel zijn de bouwdelen van het complex met bijbehorende conditiewaarden voor onderhoud aangegeven.

ntb

16 Fundering

goed

Verbeteren

Vervangen

codering)

Onderhouden

Conditie voor onderhoud Elementen (NL/Sfb

Handhaven

Tabel 1: De kwaliteit van de bouwelementen in de huidige bouwkundige staat

Opmerkingen / herstelwerkzaamheden

Foto’s

slecht

Het woonhuis is op staal gefundeerd. De gevels staan nog goed recht en er is geen ernstige scheurvorming in de gevels. Op enkele plaatsen is een lichte scheur aanwezig. Het boveneind van de linker zijgevel ‘hangt’ wat achterover.

Hoek voorgevel / rechter zijgevel


alphaplan

ntb

21 Buitenwanden

goed

Verbeteren

Vervangen

codering)

Blad: 7/16

Onderhouden


Handhaven



Foto’s

slecht

De gevels bestaan uit steens metselwerk in kruisverband. Het metselwerk is indertijd afgewerkt met een gesneden voeg. Door weersinvloeden en ouderdom is het voegwerk geërodeerd, de toplaag is grotendeels verdwenen. Met name aan de onderzijde van de gevels is het voegwerk op diverse plaatsen uitgewassen en uitgespoeld. Van alle gevels het voegwerk vervangen.

Versleten toplaag

Uitgespoeld voegwerk 22 Binnenwanden

De binnenmuren bestaan uit metselwerk. Er zijn geen onvolkomenheden aangetroffen.


alphaplan

ntb

23 Vloeren

goed

Verbeteren

Vervangen

codering)

Blad: 8/16

Onderhouden


Handhaven



slecht

Een groot deel van de beganegrondvloer bestaat uit een houten constructie. Door de heer Slot werd vermeld dat in een kamer aan de zijde van het erf een gedeelte van de vloer door lekkage slecht was geworden. De vloer is door de huidige bewoners gerepareerd. Bij belopen ervaart men een flinke vering van het gebruikte vloerhout. De vloer van de zolder bestaat uit houten delen die in goede staat verkeren. Alle houten beganegrondvloeren controleren en zo nodig herstellen.

24 Trappen en

hellingen

De brede houten trap naar de voorhuiszolder wordt aan de onderzijde niet goed meer ondersteund en ‘veert’ bij het belopen. De trap dient goed vastgezet te worden.

27 Daken

De woning heeft een ‘Mansarde’ kap, bestaande uit

houten spanten, gordingen en een beschot van kraaldelen. Het geheel bevindt zich in goede staat.

Aan de voorgevel is een geprofileerde houten bakgoot aanwezig. Het schilderwerk hiervan vertoont bladders en barsten. Aan het houtwerk dient een grote schilderbeurt uitgevoerd te worden.


alphaplan

Foto’s

ntb

28 Hoofddraagcon-

goed

Verbeteren

Vervangen

codering)

Blad: 9/16

Onderhouden


Handhaven


Foto’s

slecht

Aan de draagconstructie van de woning zijn geen

structie

31 Buitenwand-


bijzonderheden aangetroffen.

Een groot deel van de aanwezige (schuif)raamkozijnen

openingen

verkeert in matige tot slechte staat. Dit geldt vooral voor de kozijnen in de zuidwestgevels. Diverse van de brede onderdorpels / waterslagen zijn door houtrot aangetast. Enkele zijn zo slecht dat zij in het verleden met multiplex stroken zijn bekleed. Bij veel kozijnen zijn in het verleden al deelvervangingen van de stijlen en onderdorpels uitgevoerd. Ook diverse schuiframen zijn in het verleden op deze wijze gerepareerd. In veel gevallen is op de grens van het oude / nieuwe hout weer houtrot opgetreden. Bij diverse schuiframen zijn de raamkoorden gebroken, bij andere zijn de pokhouten rollen versleten. Alle oude raamkozijnen vervangen.

Houtrot in stijl en onderdorpel

Het bordesje bij de voordeur is afgewerkt met een hardstenen dorpel. Deze is gebroken. De dorpel repareren / vervangen.

Gebroken hardsteen dorpel


alphaplan

ntb

32 Binnenwand-

goed

Verbeteren

Vervangen

codering)

Blad: 10/16

Onderhouden


Handhaven



Foto’s

slecht

openingen

Alle binnendeurkozijnen zijn van hout. De houten binnendeuren bestaan uit paneeldeuren. Enkele deuren zijn flink scheluw. In de deuren is grotendeels het oude sluitwerk nog aanwezig. Dit bestaat uit loopsloten en houten krukjes. Het hangen sluitwerk van de binnendeuren controleren en herstellen.

Scheluwe binnendeur 33 Vloeropeningen

34 Balustrades en

leuningen

N.v.t.

Langs de trap naar de zolder is een houten leuning aanwezig. Deze verkeert in goede staat. Rond het trapgat in de zoldervloer staat een houten traphek, dit verkeert eveneens in goede staat.


alphaplan

ntb

37 Dakopeningen

goed

Verbeteren

Vervangen

codering)

Blad: 11/16

Onderhouden


Handhaven



Foto’s

slecht

Boven de voordeur bevindt zich een dakkapel. Eén van de twee ramen is aangetast door houtrot. De dakkapel is aan de zijkanten voorzien van hardhouten versierde ‘wangen’. Aan de onderzijde van deze wangen ontbreekt aan beide zijden een stukje lood waardoor lekkage kan optreden. De dakkapel restaureren.

41 Buitenwand-

afwerkingen

De woning is aan voor- en zijgevels voorzien van een gepleisterde ‘plint’. De voorgevel heeft verder drie stuks gepleisterde ‘gevelbanden’. Op enige scheurvorming na verkeert dit pleisterwerk in redelijke staat. De ‘plint’ herstellen / repareren.

Scheuren in ‘plint’ 42 Binnenwand-

afwerkingen

De binnenwanden zijn afgewerkt met behang en jute op betegeling. Er zijn geen bijzonderheden geconstateerd.

43 Vloerafwerkingen

De steenachtige vloeren van de kelder, de keuken en de centrale gang zijn voorzien van vloertegels. Er zijn geen bijzonderheden aangetroffen. In een aantal kamers ligt tapijt op de vloer.

44 Trap- en hellingafwerkingen


De houten trappen zijn geschilderd en hebben geen verdere afwerking.

alphaplan

ntb

45 Plafondafwerkingen

goed

Verbeteren

Vervangen

codering)

Blad: 12/16

Onderhouden


Handhaven



Foto’s

slecht

In de kamers van het voorhuis zijn fraai gedecoreerde

stucplafonds aanwezig. Verder komen houten plafonds en zachtboardplafonds voor. 47 Dakafwerkingen

Het Mansarde dak en de dakkapel zijn gedekt met

keramische kruispannen. Op een enkele gebroken pan na verkeert de pannenbedekking in redelijke tot goede staat. De dakschilden zijn vervuild door van de overhangende bomen afgevallen bladeren. De dakvlakken reinigen, de panbedekking nazien en kapotte pannen vervangen. Kruispannen, vervuiling en gebroken pan 51 Warmteopwekking

De verwarmingsketel staat op de zolder opgesteld. Het gaat om een Agpo-Ferroli met als bouwjaar 1974. Volgens de bewoners functioneert de ketel nog steeds naar behoren. De betrouwbaarheid van deze ketel is in het geding. Verder voldoet het rendement van de ketel niet meer naar huidige maatstaven. De ketel vervangen.


alphaplan

ntb

52 Afvoeren

goed

Verbeteren

Vervangen

codering)

Blad: 13/16

Onderhouden


Handhaven



Foto’s

slecht

De zinken bakgoot aan de voorgevel verkeert in goede

staat. Op het tijdstip van de inspectie stond de goot halfvol water.

Tussen het dak van de woning en de stal ligt een

zinken zakgoot die in het verleden is behandeld met een kunststof coating. De goot verkeert, voor zover te beoordelen, in redelijke staat. In de goot lagen veel boombladeren. In verband met de dicht bij de woning staande bomen (bladval) dienen de aanwezige goten regelmatig schoongemaakt te worden. De zakgoot dient op termijn vervangen te worden Zakgoot tussen woning en stal 53 Water

In de keuken hangt boven het aanrecht een oude

elektrische boiler van 50 liter. In de stal is een badgeiser aangetroffen. De boiler op termijn vervangen door een groter exemplaar. 54 Gassen

De gasmeter bevindt zich in één van de kamers van

het achterhuis.

56 Warmtedistributie

De vijf radiatoren op de verdieping zijn niet aan de wanden bevestigd maar staan los op klossen op de vloer. Deze radiatoren dienen deugdelijk bevestigd te worden.


alphaplan

ntb

61 Centrale

goed

Verbeteren

Vervangen

codering)

Blad: 14/16

Onderhouden


Handhaven



slecht

De elektrische installatie bestaat uit leidingen en

elektrotechnische

schakelmateriaal die grotendeels in opbouw zijn

voorzieningen

aangebracht. Een en ander maakt een verouderde indruk. Voor het aanpassen / uitbreiden van de elektrische installatie een post opnemen.

73 Vaste keukenvoorzieningen

In de keukenruimte van het achterhuis is een keukeninrichting aanwezig die voldoet aan de daaraan te stellen eisen.


alphaplan

Foto’s

ntb

74 Vaste sanitaire voorzieningen

goed

Verbeteren

Vervangen

codering)

Blad: 15/16

Onderhouden


Handhaven



Foto’s

slecht

De sanitaire voorzieningen bestaan uit een toilet en een doucheruimte met wastafel en douchehoek met douchegarnituur.

Doucheruimte Eindtotaal


alphaplan


5

Blad: 16/16

Bijgebouwen Stal De stal is net als de woning opgetrokken in steens metselwerk. Door verzakkingen zijn in de muren diverse ernstige scheuren ontstaan. Het voegwerk van de gevels verkeert in matige tot slechte staat. De stal is bedekt met keramische kruispannen en heeft pcv mastgoten. In de langsgevel aan de erfzijde zit een houten niet-oorspronkelijk raamkozijn. Dit is op meerdere plaatsen aangetast door houtrot. Verder is een houten deur aanwezig die dienst doet als entreedeur. In de langsgevel aan de wegzijde zijn twee stuks houten kozijnen aanwezig, één stuks raamkozijn en een deurkozijn. Bij het schuifraamkozijn zakt de onderdorpel van het bovenraam uit de verbindingen. Het deurkozijn vertoont geen bijzonderheden. In de beide langsgevels zijn verder gietijzeren stalramen aanwezig. In de kopgevel zijn drie stuks houten deuren aanwezig. In de topgevel zitten drie stuks ronde gietijzeren rozetvensters.

Koetshuis Het koetshuis is opgetrokken uit halfsteens muren. Het gebouw is flink verzakt waardoor de gevel aan de erfzijde een ‘golvende’ indruk maakt. Het dak is bedekt met kruispannen en aan de erfzijde is een pvc mastgoot aanwezig. Deze loost op een zinken afvoer met vrij kleine doorsnede. Aan de andere zijde is een Eternite, mogelijk asbesthoudende, mastgoot aanwezig, deze verkeert in zeer slechte staat, er ontbreken diverse delen. Van de gevel aan deze zijde is het voegwerk matig tot slecht. Bij de gevel aan de erfzijde is het voegwerk van de gemetselde waterslagen onder de stalramen zeer slecht. Van de kopgevel is het voegwerk matig, van de dubbele houten deuren is één deur beschadigd. Hooiberg De voormalige hooiberg is door middel van houten buitenwanden veranderd in een garage / fietsenstalling. De buitenwanden van rabathout vertonen plaatselijk wat houtrot. Van de hooiberg met stalen roeden heeft men indertijd de roeden afgesneden en het plaatstalen golfplatendak gehandhaafd. De uiteinden van de roeden steken nu boven het dak van de berg uit, dit geeft aanleiding tot lekkage. De plaatstalen hoekstukken op de hoekkepers zijn ernstig door roestvorming aangetast en vertonen grote gaten. Een en ander geeft aanleiding tot lekkage. De stalen golfplaten vertonen flinke roestvorming. In de gevel aan de erfzijde zijn twee stuks kanteldeuren aangebracht.

Wagenschuur De geheel houten wagenschuur verkeert in bouwvallige staat. Het dak is bedekt met stalen golfplaten.

Schapenschuur Achter op het terrein staat een uit halfsteens kalkzandsteen opgetrokken schuur. Door verzakkingen zijn de muren en de vloer ernstig gescheurd. Het dak van de schuur bestaat uit asbestcement golfplaten.


alphaplan

Bijlage I Foto’s bijgebouwen

Foto’s Stal

Foto’s Koetshuis

Foto’s Hooiberg

Foto Wagenschuur

Foto’s Schapenschuur

Cultuurhistorische waardestelling boerderij ‘Van Beijeren’, Dr. Stapenseastraat 24 te Leimuiden, gemeente Jacobswoude

_________

‘Van Beijeren’, Dr. Stapenseastraat 24, Leimuiden

Cultuurhistorische waardestelling boerderij ’Van Beijeren’, Dr. Stapenseastraat 24 te Leimuiden, gemeente Jacobswoude

Colofon Opdrachtgever: Stichting Groene Hart te Woerden op verzoek van de gemeente Jacobswoude. Het project Agrarisch Erfgoed Groene Hart is een vervolg op ‘2003 Jaar van de Boerderij’. In het project werken Stichting Groene Hart en Erfgoedhuis Zuid-Holland nauw samen. Zij zetten de schijnwerpers op herbestemming van agrarische (bedrijfs)gebouwen die karakteristiek zijn voor het Groene Hart én die hun oorspronkelijke functie gaan verliezen, hebben verloren en/of geheel geen functie meer hebben. De ministeries van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit en Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer en de drie Groene Hart provincies (Noord-Holland, Zuid-Holland en Utrecht) subsidiëren het project.

Uitgevoerd door: Stad & Streek Cultuurhistorie Vof Trekkade 20 3137 KD Vlaardingen Telefoon (010) 474 25 98 E-mail [email protected] Fotografie (tenzij anders vermeld) en tekst: F.W. van Ooststroom Datum: 15 mei 2008 Afbeelding 1 (omslag) De boerderij ‘Van Beijeren’, erfzijde. Afbeelding 2 (boven) De boerderij ‘Van Beijeren’, voorgevel.

_________ stad

&streek cultuurhistorie

1


Leymuiden dat met Vriesekoop verëend, Een grooten luister aan het Rijnlands oord verleend: Roemt op haar vruchtbre grond en aangenaame wegen, Rivier en waters en op ’t Hemels ruime zegen, Daar menig Lustplaats die het in zijn omtrek heeft, Het dorp voords een goed aanzien geeft. L. van Ollefen, 1801

1. Inleiding In deze cultuurhistorische waardestelling wordt de boerderij ‘Van Beijeren’, Dr. Stapenseastraat1 24 te Leimuiden beschreven en gewaardeerd. De rapportage vindt plaats op verzoek van de eigenaresse van de boerderij, de gemeente Jacobswoude. De gemeente is doende een centrumplan voor Leimuiden te ontwikkelen, waarbij ook boerderij ‘Van Beijeren’ betrokken is. Voor het centrumplan is draagvlak van de bevolking noodzakelijk. Besloten is te onderzoeken of de boerderij behouden kan blijven. Daarbij zouden dan het woonhuisgedeelte en de woonhuisstal mogelijk om te vormen zijn tot wooneenheden of een horecavoorziening. De toekomstige functie van het koetshuis is niet zeker. De gemeente wil na de cultuurhistorische waardestelling, schetsen laten maken van mogelijke aanpassingen en de bouwkosten globaal laten bepalen. Op basis van deze gegevens kan men een besluit nemen betreffen de haalbaarheid. De rapportage vindt plaats in het kader van het project Agrarisch Erfgoed Groene Hart. Dit project heeft tot doel om karakteristieke agrarische bebouwing die haar functie heeft verloren te behouden en (indien mogelijk) een passende herbestemming te geven. De beschrijving en waardestelling vinden plaats op basis van een bezoek aan het object (op 28 april 2008). Er is geen archiefonderzoek gedaan, wel is gebruik gemaakt van voorhanden literatuur en gegevens die welwillend werden medegedeeld door de bewoner, de heer Hendrik Slot. De indeling van dit rapport is als volgt. In hoofdstuk 2 worden de objectgegevens vermeld. In hoofdstuk 3 wordt de typologie van de boerderijen in Rijnland beschreven, waarna in hoofdstuk 4 iets gemeld wordt over de context van het boerderijcomplex. In hoofdstuk 5 volgt een beschrijving van het in- en exterieur van de boerderij, gevolgd in hoofdstuk 6 door een korte beschrijving van de bijgebouwen. In hoofdstuk 7 komt in het kort de erfinrichting en -aankleding aan de orde. Hoofdstuk 8 geeft een overzicht van de cultuurhistorische waardestelling. Ten slotte worden in hoofdstuk 9 conclusies getrokken en worden enige aanbevelingen gedaan. Het rapport sluit af met een kort literatuuroverzicht, een bijlage en afbeeldingen.

1

Straat vernoemd naar Dirk Stapensea (1906-1952), dorpsarts te Leimuiden.

_________ stad


2


2. Objectgegevens Naam Adres Gemeente Provincie Kadastraal bekend Ligging Eigenaresse Bewoners Huidige bestemming - hoofdgebouw - wagenschuur Status MIP-beschrijving Ligging

‘Van Beijeren’ Dr. Stapenseastraat 24, 2451 AD Leimuiden Jacobswoude Zuid-Holland Leimuiden, sectie A, nummer 2535 binnen de bebouwde kom Gemeente Jacobswoude de heer Hendrik Slot en verwanten woonboerderij opslag geen wettelijk bescherming zie bijlage 1 (pagina 19) zie afbeelding 3 (onder)

Afbeelding 3. Situatie Dr. Stapenseastraat 24, Leimuiden. Het omlijnde gedeelte is het centrumplangebied. De rode objecten vormen het boerderijcomplex.

_________ stad


3


3. Typologie van de boerderijen in Rijnland Hallenhuisgroep De boerderijen in het Zuid-Hollandse veenweidegebied behoren tot de zogenoemde hallenhuisgroep. Deze huisgroep wordt over vrijwel het gehele land aangetroffen, van de oostgrens tot de Noordzee en van zuidoost-Groningen tot in Noord-Limburg. De driebeukige opzet en de (oorspronkelijke) gebintconstructie met ankerbalken zijn kenmerkend, naast een brede, compacte hoofdvorm en een laag aflopend dak met lage zijmuren. In het hallenhuis wordt gewoond, gewerkt en vindt de veestalling plaats onder één dak. Het hallentype Bij het hallenhuis wordt het dak gedragen door een vrijstaand houtskelet, bestaande uit een aantal achter elkaar, dwars geplaatste gebinten, die in de lengterichting met elkaar zijn verbonden door balken. Ieder afzonderlijk gebint bestaat uit twee stijlen, die door een liggende balk zijn verbonden en die met schuin geplaatste korbelen worden geschoord. De oudste vorm van een dergelijk gebint is het ankerbalkgebint, waarbij de horizontale balk met een doorgaande pen en wiggen verankert is in de stijlen, vandaar de naam ankerbalk. Deze constructie verdeelt het gebouw in drie beuken, een hoge middenbeuk (middenlangsdeel) en twee lage zijbeuken. In de zijbeuken staat het vee (met de koppen naar het midden) en in de middenbeuk wordt gewerkt, terwijl gewoonlijk op de zolder boven die middenbeuk de oogst wordt opgeslagen. In het voorhuis wordt gewoond; daar zijn in de zijbeuken slaapvertrekken en bergruimten. De stookplaats is meestal gesitueerd tegen de scheidingsmuur tussen voor- en achterhuis, die daarom ook wel brandmuur wordt genoemd. De voornaamste vensters bevinden zich in de kopgevel en vaak vindt men hier ook de voordeur. Deze basisopzet heeft in de loop der tijd vooral in het westen van Nederland grote veranderingen ondergaan al naar gelang de plaatselijke geografische, landbouwkundige, economische en sociale omstandigheden. In het bijzonder de specialisatie naar zuivelbedrijf is hierbij van grote betekenis geweest, waarbij o.a. de brede middendeel werd versmald tot voergang en de zijmuren werden verhoogd, waarbij de ankerbalkgebinten werden vervangen door dekbalkgebinten (van zijmuur tot zijmuur) en later dikwijls door langsbalkgebinten (van achterhuis tot achtergevel) (afbeelding 4, onder).

Afbeelding 4 Van links naar rechts: ankerbalkgebint, dekbalkgebint, langsbalkgebint.

De boerderij werden voorzien van een ruime melkkelder, met daarboven een grote opkamer. Voor de productie van de zuivel werd achter de brandmuur, in het voorgedeelte van de stal, een werkruimte gemaakt.

_________ stad


4


De regio In het noorden van Zuid-Holland (Rijnland) is de oude vorm met zijn driebeukige opzet nog herkenbaar gebleven, in het bijzonder in de stal. De werkruimte in het achterhuis kreeg een eigen stookplaats met een schouw tegen de brandmuur. Deze werkruimte kreeg ook een woonfunctie, waarna werken en wonen in het achterhuis ieder een eigen ruimte kregen. De oude woonkamer in het voorhuis (winterkamer) diende dan ’s zomers voor de opslag van kaas. Vooral in de tweede helft van de negentiende eeuw werd er vaak een vrijstaand zomerhuis gebouwd naast het hoofdgebouw (aan de erfzijde). Hier ging men ’s zomers wonen en werken. Vaak was er een, door een paard aangedreven karnmolen in of bij dit zomerhuis gelegen. Naast boter werd er ook kaas gemaakt (in deze regio volvette Goudse kaas). Voor het verwarmen van water was er een waterfornuis. Natuurlijk was er een schouw en soms ook een bakoven. In later tijd werden zomerhuizen vaak als ouderwoning gebruikt. In de versmalde stal stonden de koeien met de koppen naar het midden. De stal had aan weerszijden achter de koestanden een grup (mestgoot) en een smalle kruigang voor het afvoeren van de mest. In de achtergevel weerspiegelt zich dat in twee mestdeuren ter weerszijden en een hooideur in het midden. Direct achter de stal staat een hooiberg. Ook op de stalzolder kan hooi opgeslagen worden dat via een hooiluik naar binnen wordt gestoken. 4. Context van het boerderijcomplex Op het Verzamelplan van de kadastrale minuut uit 1828 lijkt het er op dat er nog geen dorpskern Leimuiden bestond (de kadastrale minuutkaart is helaas niet voorhanden). Alleen de kerk aan de huidige Dorpsstraat staat op de kaart vermeld. Wel veel bebouwing is getekend langs de Drecht in de buurtschappen Vriezekoop en Bilderdam, langs de Oude Wetering en langs de weg naar Rijnsaterwoude. Een voorganger van het kerkje moet er in 1063 al gestaan hebben, gezien de vermelding van ‘Leithemutha’ in een kerkelijk document. De naam Leimuiden duidt op de monding van een riviertje (de Drecht) in het Leidsche Meer: Leidse- of Leijdmond werd later Leimuiden. Het Leijdsche Meer en het Haerlemmer Meer werden omstreeks 1850 drooggemalen. In de eeuwen daarvoor was in de omgeving van Leimuiden veel veen afgegraven of opgebaggerd. De plassen die op deze wijze ontstonden werden ook drooggemalen en zo ontstonden de droogmakerijen als de Vriezekoopsche Polder, de Wassenaarsche Polder en in het westen de Groote Heilige Geestpolder. De droogmakerij rond de dorpskern is de Griet Polder. Op kaartblad 404 van de Chromotopografische Kaart des Rijks (schaal 1:25.000) is goed te zien dat het dorp Leimuiden op een soort eiland ligt temidden van de lagergelegen landbouwgronden. Deze topografische kaart is uit 1875, herzien in 1888 en gedeeltelijk herzien in 1912. Het noordelijk deel van de Griet Polder is dan nog niet (her)ontgonnen. Het is waarschijnlijk dat de boerderij ‘Van Beijeren’ op de kaart staat afgebeeld, maar dat is niet goed te zien. Tot ver in de twintigste eeuw was de agrarische bedrijvigheid de belangrijkste bron van bestaan. Andersoortige bedrijven ontstonden allereerst aan de Westerdijk. In de dorpskern kwam de broodfabriek van de firma Beuk (nu Super de Boer). Eveneens aan de Dr. Stapenseastraat was de garage van de busonderneming Maarse en Kroon, gelegen naast het terrein van de boerderij ‘Van Beijeren’. Het karakteristieke kantoorgebouw van de garage herbergt thans

_________ stad


5


een makelaarskantoor. Aan de overzijde van de straat staat Café het Wapen van Leimuiden, een stijlvol pand uit de jaren dertig. Verderop langs de Dr. Stapenseastraat, tegenover de Dorpsstraat, staan een paar architectonisch waardevolle villa’s in chaletstijl. Aan het Noordeinde, tegenover de zijgevel van ‘Van Beijeren’ staat nog een bijzonder mooi woonhuisje uit de negentiende eeuw. Het moderne winkel- en wooncomplex tegenover de boerderij detoneert door een te groot en hoog bouwvolume.

Afbeelding 5 De opstallen: 1. Hoofdgebouw 2. Koetshuis 3. Hooiberg 4. Wagenschuur 5. Schapenschuur

5. De boerderij ‘Van Beijeren’ De boerderij ‘Van Beijeren’ is gelegen direct naast het vroegere bedrijfsterrein van Maarse en Kroon. Aan de andere zijde van het boerderijterrein ligt het Noordeinde en achter het terrein loopt de Grietpolderweg. Tussen het boerderijterrein en het terrein van het vroegere Maarse en Kroon loopt een sloot. Ook aan de kant van het Noordeinde werd het terrein vroeger afgesloten door een sloot. De boerderij ligt met de voorzijde aan de Dr. Stapenseastraat. De boerderij ligt ongeveer op het zuidoosten georiënteerd. Voor het gemak wordt hierna de voorgevel de zuidgevel genoemd, enz. Op het boerderijterrein staan zes opstallen (afbeelding 5, boven): 1. het hoofdgebouw met een woon-, werkgedeelte en stal; 2. een koetshuis met stallen; 3. een vroegere hooiberg; 4. een wagenschuur en 5. een schapen en/of varkensschuur. De eerste steen is in 1902 gelegd. Twee kleine gevelstenen ter weerszijden van de voordeur herinneren daaraan: ‘De eerste steen is gelegd op 8 maart 1902’ en ‘Door Cornelia Elizabeth Daman’. Bij verkoopakte van 29 juli 1907 wordt Jacobus Adrianus van Beijeren, landbouwer te Leimuiden, eigenaar van huis, schuur en erf, en van een nevenstaand winkelpand. Uit het document blijkt dat het woondeel van de boerderij in twee gedeelten zal worden bewoond. Op de bijbehorende grond, ten oosten van het erf staat tevens een houten pakhuis dat niet in de koop is begrepen; het blijft eigendom van ene Zwanenburg. Hij krijgt het recht om stapvoets met paard en wagen van en naar de openbare weg te rijden. Het is niet duidelijk hoe de situatie indertijd was en waar winkel en pakhuis precies stonden. De naam van de boerderij is kennelijk afkomstig van de in 1907 eigenaar geworden J.A. van Beijeren. Het agrarische bedrijf op de boerderij is enkele jaren geleden beëindigd. De boerderij is toen aangekocht door de gemeente, die deze inmiddels verhuurt aan de familie Slot.

_________ stad


6


5.1 Het interieur van het hoofdgebouw Voorhuis Het voorhuis wordt in tweeën gedeeld door een betegelde middengang. De wanden zijn voorzien van een geschilderde lambrisering. In de gang bevinden zich (behalve de voordeur) de deuren van vrijwel alle aangrenzende ruimten, plus de deur naar de zoldertrap. Aan de niet-erfzijde liggen (van voor naar achter) respectievelijk een woonkamer een alkoof (slaapkamer) en de opkamer. Aan de andere kant van de gang respectievelijk twee kamers en suite en een kleine slaapkamer. Zowel de kamers en suite als de voorkamer hebben fraaie stucplafonds met middenmedaillon, lijsten en hoekdecoraties in neorenaissancestijl (afbeelding 10, pagina 20). De indeling en aankleding van de kamers in het voorhuis volgen de stijl van het welgestelde stedelijk interieur uit die tijd. Alleen de opkamer en de kaaskelder getuigen van het agrarische karakter van het voorhuis, In de beide voorkamers zijn zwartmarmeren schoorsteenmantels aanwezig, met daarboven een eenvoudige rechthoekige boezem met geprofileerde kroonlijst. De schoorsteenmantels hebben een kroonlijst met daaronder gedecoreerde consoles. Ze zijn typerend voor de bouwtijd (afbeelding 11, pagina 20). Een van de schoorsteenmantels heeft in het kachelgat nog de originele betegeling met afwisselend zwarte tegeltjes en tegeltjes met geel/groene bloem en bladdecoraties. De ramen hebben (hadden) binnenluiken, die vanuit de schuin lopende dagkanten konden worden getrokken (o.a. in de opkamer zijn ze nog aanwezig en functionerend). De dagkanten bestaan uit een smal paneel dat met profiellijstjes is afgezet (afbeelding 12, pagina 20). De wanden zijn betengeld en bespannen met jute. In de voorkamer ook de deur naar de alkoof en de kastdeuren. Andere deuren zijn paneeldeuren met bossingen. Aan de binnenkant van diverse deuren zijn nog de originele kleuren zichtbaar: ossenbloedrood met goudkleurige profiellijstjes rond de panelen. Tussen de beide suites is een zeer fraaie schuifdeurwand. Niet alleen hebben de schuifdeuren fraaie glas in lood ramen, maar vooral de schuine dagvlakken (ook boven de deuren) geven het geheel een bijzonder ‘perspectief’ (afbeelding 13, pagina 20). De opkamer is te bereiken via een klein trapje (met een kwart). Dit trapje is ook geschilderd in de nog originele kleuren: de treden in licht zeegroen, de randen in donkerder zeegroen. Op de treden is een ‘traploper’ geschilderd in ossenbloedrood met een goudkleurige bies. De zeegroene kleuren komen terug op het houtwerk in de opkamer, zowel op het balkenplafond (afbeelding 14, pagina 20), de raamkozijnen en de schuifluiken (afbeelding 16, pagina 21), als op al het houtwerk van de bedstee. Deze bedstee heeft twee deuren en onder het bed zit een lade (afbeelding 15, pagina 21). In de bedstee is een groot ventilatieluik dat uitmond in het ‘trappenhuis’ van de kelder. Boven die keldertrap is in de opkamer een kledingkast ingebouwd. Merkwaardig is de situatie dat het raam van de opkamer op de vloer van die kamer ‘staat’, zodat men op ooghoogte nauwelijks naar buiten kan kijken. Het buitenaanzicht was kennelijk belangrijker dan het praktische gebruik van het raam. De kelder onder de opkamer is bereikbaar vanuit het achterhuis en wordt daar besproken.

_________ stad


7


Wellicht zijn er in de alkoof oorspronkelijk bedsteden geweest. Nu is de kamer beschoten met hardboard panelen die zijn behangen. Ook in de kleine slaapkamer is thans geen spoor van bedsteden. Voorhuiszolder Vanuit de middengang is via een brede, steile trap de voorhuiszolder bereikbaar. De trap is geschilderd in een bruingele kleur. Ook hier een ‘traploper’, nu eveneens in ossenbloedrood, maar nu met een zeegroene bies afgezet (afbeelding 17, pagina 21). Op de zeer ruime zolder is de binnenzijde van de dakkapel te zien en de twee paar ramen in de zijgevels. De dwarskap wordt gedragen door spanten die bestaan uit dekbalkjukken met jukbalkschoor. Op de jukken staan jukstijlspanten met schoren. Het dakbeschot van kraaldelen is op gordingen bevestigd. Een en ander is uit de bouwtijd. Op diverse balken bevinden zich telmerken (afbeelding 18, pagina 21) Achterhuis De centrale gang in het voorhuis eindigt in de werkkeuken. Dit is de grootste ruimte in het hoofdgebouw (behalve de stal). Naast deze werkruimte ligt de dagelijkse woonkamer, vroeger wellicht vooral ’s zomers in gebruik. In deze zomerkamer is later een grote raampartij aangebracht. In de wand met de kleine slaapkamer is een diepliggende deur met aan een zijde een wandkast en aan de andere zijde een hoogzittende kleine kast. Wellicht was het een zogenoemde broodkast (afbeelding 19, pagina 22). Alle deuren zijn paneeldeuren, waarbij het bovenpaneel hoger is dan het onderpaneel. De achterkant van de deuren bestaat uit verticale delen en is in enkele gevallen nog okergeel. Het bovenpaneel in de tussendeur met de keuken is vervangen door glas. In de doorgang naar de keuken is de toegang naar een toilet gelegen. Of dit toilet uit de bouwtijd dateert is niet duidelijk. In de keuken is in een latere periode een kleine badkamer gebouwd, tegen de tussenmuur met de stal. Naast deze badkamer bevindt zich een gemetselde waterbak, van waaruit water in de voergoten van de stal kon stromen. Tegen de tussenmuur met de dagelijkse woonkamer staat een smalle, hoge schouw, met aan een zijde een halfopen voorraadkast (afbeelding 20, pagina 22). De schouw is aan de binnenzijde betegeld (nog zonder voegen). In de schouw is een verhoging aangebracht met een onduidelijke functie, misschien stonden daar petroleumstellen. Het houtwerk, de deuren en de enkelvoudige plafondbalken zijn geschilderd in twee kleuren blauw, een kleur waarvan wordt aangenomen dat deze vliegen weert. Naar verluidt werd er op de boerderij kaas gemaakt. Een daartoe benodigd waterfornuis, waaronder met open vuur gestookt werd, zal in de bouwtijd niet meer gangbaar geweest zijn. Het water zal op het fornuis in de schouw zijn opgewarmd. In deze ruimte zit de deur naar de kelder. Deze deur is extra dik, om beter te isoleren. Achter de deur bevindt zich een gemetselde trap. Kelder De trap heeft zes treden, de kelder is dus relatief diep. De kelder heeft een plafond dat wordt gevormd door ondiepe troggewelfjes. De liggers zijn van ijzer. Deze constructie behoeft extra aandacht. Als het ijzer nog verder zal gaan roesten kan in de loop der tijd (door volumetoename) een grote zijwaartse druk ontstaan de ontwrichtend kan werken. Tegen twee wanden van de kelder staan

_________ stad


8


op verhogingen, gemetselde waterbakken voor het pekelen van de kazen (afbeelding 21, pagina 22). Die wanden zijn voorzien van een klamplaag, om ze waterdicht te maken. De vloer is belegd met grijze plavuizen in halfsteens verband. De brede keldervensters hebben klapramen. Er is geen spoor van de gebruikelijke binnenluiken (afbeelding 22, pagina 22). Stal Vanuit de werkkeuken is de stal bereikbaar. Het is (was) een traditionele grupstal van een type dat in de zeventiende eeuw in het westen van het land is vervolmaakt en daarna slechts weinig veranderingen heeft ondergaan. Uiteindelijk werd dit type stal in grote delen van het land tot in deze eeuw toegepast. De stal heeft een langsbalkgebint, waarbij de ligger van voor naar achter over de standvinken loopt (afbeelding 23, pagina 22). De langsbalk in de boerderij ‘Van Beijeren’ is wel buitengewoon uniek: deze is van ijzer! De langsbalk wordt gevormd door een ijzeren I-profiel. De balk wordt ondersteund door ronde gietijzeren zuilen, compleet met basement en een soort plat kapiteel, dat naar twee zijden stijfheid aan de constructie verleent (afbeelding 24, pagina 22). Roestvorming van het basement heeft de knieboom langs de voergoot beschadigd. De indeling van de stal, met voergang, voergoot, knieboom, koestand (met rubberen matten), rolla, grup en achter- of mestgang is nog compleet aanwezig en slechts met zand en houten vlonders geëgaliseerd. De schoftboom en koestaken zijn verwijderd. Wel aanwezig zijn later aangebrachte drinkbakken, gemaakt van gresbuis. Over de ijzeren langsbalk lopen houten balken van zijmuur tot zijmuur waarop de zoldervloer is bevestigd. Naar verluidt werd een deel van de stal vroeger in de zomerperiode als woon- en werkruimte gebruikt (‘zomerstal’). Dit is een verschijnsel dat vooral in het oosten van de provincie (Lopikerwaard, Vijheerenlanden), gangbaar was (ook in andere delen van het land). Stalzolder Er is geen verbinding tussen de voorhuiszolder en de stalzolder. Het staldak kapt niet aan op het voorhuisdak. De stalzolder, die boven het achterhuis doorloopt, is bereikbaar met een opklapbare trap op de voergang. De stalzolder is een ongedeelde ruimte. De kapconstructie bestaat hier uit nokstijlspanten met een spantbalk en kreupele stijlen met blokkelen. Aan een zijde van de zolder hangen aan de spanten houten haken, waarschijnlijk bedoeld om daar ronde stokken op te kunnen plaatsen, waarover de was te drogen werd gehangen. Boven de schouw in het achterhuis is naast de schouwboezen een rookkast gebouwd, om vlees te roken (afbeelding 25, pagina 23). Onder het dakbeschot aan de erfzijde zijn hier twee bedsteden getimmerd en een kast. De kleur van het houtwerk is grijs. Eén bedstee heeft twee enkelvoudig opgeklampte deuren, de andere heeft geen deur (afbeelding 26, pagina 23). Er kan van worden uitgegaan dat deze bedsteden bestemd waren voor knechten. Het ‘dakbeschot’ van de stalzolder wordt gevormd door een laag stro. 5.2 Het exterieur van het hoofdgebouw Zuidgevel De zuidgevel (voorgevel) is volledig symmetrisch en gemetseld in een grauwrode steen, zoals de gehele boerderij in Waalformaat (ca. 21,5x10x5 cm). In het midden van de gevel is de voordeur gelegen in een portaaltje (afbeelding 2,

_________ stad


9


titelpagina). In dit portaal is een ‘lambrisering’ van verglaasde tegeltjes van afwisselend een geel bloemdecor en effen mosgroen, typerend voor de bouwtijd. De voordeur is eveneens uit de bouwtijd en heeft boven twee hoge raampjes een driehoekig fronton met twee geprofileerde consoles. Om de ramen en panelen zitten rijke profiellijsten. Het glas is halfmat profielgras. Mogelijk zat hier vroeger een smeedijzeren decoratiehekje achter het (helder) glas, dat was gebruikelijk bij dergelijke voordeuren. Boven de deur is een getoogde hanenkam gemetseld met twee keperbogen in gele steentjes daarin verwerkt (afbeelding 27, pagina 23). Boven de deur zit een bovenlicht. De vensters hebben halfsteens, getoogde strekken met een ‘gekuifde’ en gedecoreerde sluitsteen van hardsteen. In de boogvelden is een patroon aangebracht van gele verblendstenen en grijs verglaasde stenen in een keperverband en in een verband met steeds twee liggende en staande stenen met daartussen rode, halve stenen (afbeelding 28, pagina 23). De vensters zelf zijn schuifvensters met wisseldorpels. Het schuifraam is in tweeën gedeeld en het bovenlicht in achten (2x4). De bovenlichten zijn van geel geprofileerd glas, eveneens kenmerkend voor de bouwtijd. In het gevelvlak zijn smalle drie gepleisterde banen opgenomen, die de raampartij markeren. Ook is er een gepleisterde smetrand. Zowel onder, als langs de dakgoot is een profiellijst aangebracht. Het dak is belegd met kruispannen. In het midden, boven de voordeur, is een dakkapel met sierlijke ‘wangen’. Het kapelletje heeft een zadeldak, het timpaan en de raamomlijsting zijn rijk voorzien van profilering en decoratie. Ook is er een kleine makelaar. Al met al een stijlvolle voorgevel die de welstand van de bouwheer moest demonstreren, maar ook een beeld geeft van de mode en van de stand der techniek in de bouwtijd. Oostgevel De oostgevel, is de zijgevel aan de niet-erfzijde. Hier is goed te zien dat het dak een mansardedak is. Er is een klein dakoverstek (op houten klossen) en een eenvoudige windveer. Deze gevel is ook een stuk soberder gedecoreerd (afbeelding 29, pagina 24). De vensters hebben hanenkammen en een lekdorpel. Ook hier op de begane grond schuiframen met gedeelde bovenlichten van geel glas. Het linkerraam (van de voorkamer) is erg smal, dat van het rechter (opkamer)raam is vergelijkbaar met de voorgevel vensters. Onder dit raam zitten twee brede en lage keldervensters die voorzien zijn van diefijzers. Opvallend is dat de keldervensters geen buitenluiken hebben (er waren ook geen binnenluiken). Tussen deze ramen zit een later aangebracht dubbel venster (van de aalkoof). Boven dit kozijn geen strek of hanenkam. De beide draairamen hebben een vierruits roedeverdeling. Mogelijk dateert het venster van juist vóór de oorlog. De twee zoldervensters zijn T-vensters en hebben een steens hanenkam. Midden in de gevel zit een fraai, opengewerkt gietijzeren muuranker. Het is het enige muuranker in het voorhuis. De gevels van het achterhuis en stal hebben wel veel muurijzers. Het T-venster en de deur van het achterhuis (de huidige woonkeuken) hebben opvallend bredere kozijnen dan die van het voorhuis. De deur zelf is wellicht een vervanging van een voorganger, want deze oogt meer als een voordeur uit de jaren dertig. Boven het raam een

_________ stad


10


hanenkam en boven de deur een rechte strek. Een leuk detail vormt het slijtspoor op de ondergevel naast de deur. Daar zijn decennialang melkbussen tegen de gevel gezet (afbeelding 30, pagina 24). In de oostgevel van de stal zitten vier getoogde, lage, gietijzeren stalramen van het type met zeskantig draaibaar middenraampje. Onder de stalramen zitten gemetselde lekdorpels. Boven de stalramen steken ventilatiebuizen uit de muur. Het zijn redelijk moderne oplossingen voor het ventilatieprobleem in de stal, dat kennelijk niet voldoende werd opgelost door het openzetten van de draairaampjes in de stalramen. De stal en het achterhuis hebben een zadeldak en zijn gedekt met gesmoorde kruispannen. Noordgevel De noordgevel is de achtergevel van de stal. Deze is typerend voor de achtergevels in Rijnland en Delfland, namelijk voorzien van drie deuren. Eén hooideur in het midden en ter weerszijden twee mestdeuren. Deze laatste liggen in het verlengde van het kruipad achter de koeien. Via kruipad en mestdeur werd de mest naar buiten gekruid. Door de hooideur (die iets hoger in de gevel zit) ging het hooi naar binnen vanuit de hooiberg die recht achter de stal staat. Dat laatste is kenmerkend voor Rijnland, in Delfland staat de hooiberg altijd naast de stal, aan de erfzijde. Boven de hooideur zit een hooiluik, dat wordt geflankeerd en bekroond door drie gietijzeren rozetvensters die licht geven aan de stalzolder. De deuren zijn gemaakt van verticale delen met kraalprofiel (afbeelding 31, pag. 24). Westgevel Het gevelgedeelte van de stal is vergelijkbaar ingedeeld als dat aan de nieterfzijde. Op de scheiding van de stal en het achterhuis zit een deur, die thans als toegangsdeur gebruikt wordt. De gevel van het achterhuis (dagelijkse woonkamer) heeft een verandering ondergaan, in die zin dat het aanwezige venster (of vensters) is vervangen door een groot exemplaar met openslaande zijramen, klapraampjes daarboven en een groot middenraam, met bovenraam. Onder dit kozijn zit een lekdorpel van tegels met een bruine zoutglazuren afwerking. Dit venster is van na de oorlog, uit de jaren zestig of zeventig. De zijgevel van het voorhuis heeft meer vensters dan de gevel aan de nieterfzijde (afbeelding 1, omslag). Hier zitten de ramen van de achterslaapkamer, de achterkamer en een smal raam van de voorkamer. De vensters zijn identiek als die in de andere zijgevel (de originele). Ook hier twee zolderramen. 6. Bijgebouwen Koetshuis Naast het hoofdgebouw staat het koetshuis, waarvan alleen het voorgedeelte als zodanig is bedoeld. Het achterdeel is verdeeld in enkele stalruimten, voor bijvoorbeeld jongvee en paarden. Het koetshuis heeft een zadeldak en is gedekt met gesmoorde kruispannen. In tegenstelling tot het hoofdgebouw zijn de muren halfsteens. Wel is dezelfde baksteensoort gebruikt (afbeelding 32, pagina 25). De voorgevel wordt voor een groot deel in beslag genomen door de inrijdeuren. Boven deze deuren een iets getoogde strek van rode (Leidse) steen met drie natuurstenen blokken met bossage en randslag. Ook in de halfsteens rand rond de twee gietijzeren rozetvensters in de bovengevel, zitten op dergelijke wijze bewerkte blokjes natuursteen. De dakrand heeft een eenvoudige windveer met gesneden hangwerk en makelaar.

_________ stad


11


In de zijgevel aan de erfzijde zitten afwisselend gietijzeren stalramen (als in het hoofdgebouw) en deuren. De achterste deuropening is ingehakt. Boven dit deurkozijn geen rechte strek, zoals de andere deuren hebben, maar een betonnen latei. Deze laatste deur heeft een boven- en onderdeur. Bovenlangs de zijgevel zitten veel muurijzers met ventilatieopeningen ertussen. In de andere zijgevel (aan de niet-erfzijde) zit slechts één deur, maar vijf stalramen. Onder één van deze ramen is een gevelopening, wellicht om hierdoor paardenmest naar buiten te kunnen werken. Of is het de toegang tot een varkenshok? De achtergevel toont een hooiluik in de bovengevel, met een kepervormige bovenzijde. Daaronder een deur (met boven- en onderdeur) en een raam (met roedeverdeling in vieren). Het muurwerk is hier vernieuwd. Het lijkt er op dat er een brede, dubbele deur heeft gezeten. De dakrand is hier, onder de dakpannen, afgewerkt met een cementrand (afbeelding 33, pagina 25). Wagenschuur Direct, schuin achter het koetshuis staat een vervallen, houten wagen- en gereedschapschuur. In de lange, naar het erf gerichte gevel zitten drie dubbele inrijdeuren van verticale delen (afbeelding 34, pagina 25). De bovengevel en de andere wanden zijn gemaakt van horizontale delen. Het lessenaardak ik bekleed met metalen golfplaten. Tegen de noordgevel is een klein kippenhok geplaatst. Hooiberg Achter de stal van het hoofdgebouw staat een hooiberg, waarvan de gevels onlangs zijn dichtgezet met wanden van zwartgebeitste rabatdelen. In de gevel aan de erfzijde zitten twee opklapbare, metalen garagedeuren: de vroegere hooiberg wordt thans als garage en fietsenstalling gebruikt. De hooibergroeden zijn boven dakniveau verdwenen, maar het tentdak van metalen golfplaten is er nog. Schapenschuur Achter op het boerderijterrein staat een stenen schuur met een lessenaardak Het is opgetrokken uit witte kalkzandsteen, een kunststeen vervaardigd uit kalk en zand. In 1880 werd in Duitsland aan Wilhelm Michaelis octrooi verleend voor het fabricageproces van deze steen. De stenen worden onder hoge druk geperst en daarna onder invloed van stoom gehard. In Nederland kwam de eerste kalkzandsteenfabriek in 1898. Tegenwoordig wordt kalkzandsteen vooral gebruikt voor binnenmuren, maar in de eerste helft van de twintigste eeuw ook voor buitenwerk. Opvallend is dat de witte stenen zijn gevoegd met een roze mortel (afbeelding 36, pagina 25). Delen van de schuur zijn wit gesaust. In de lage gevel zitten twee, aan de bovenkant getoogde, lage openingen. In de hoge gevel zitten twee gietijzeren, getoogde stalramen met een roedeverdeling in zessen. De schuur zal waarschijnlijk enige decennia later zijn gebouwd dan het hoofdgebouw en het koetshuis. Thans wordt de schuur gebruikt voor het houden van schapen. Vroeger was het waarschijnlijk een varkensschuur (afbeelding 35, pagina 25). 7. Erfinrichting en aankleding Vooral het voorerf is imponerend. De statigheid van het voorhuis wordt versterkt door de vier bruine beuken voor de boerderij. Ook de drie kastanjebomen versterken de monumentaliteit van het voorhuis. Rond het voorhuis is een, met

_________ stad


12


klimop begroeid perk, dat omgeven is door lage buxushaagjes. Een dergelijke tuinaankleding is niet traditioneel bij boerderijen in de regio, maar juist bij een boerderij in de dorpskern goed passend. Het lage hek als afscheiding tussen het erf en de straat is karakteristiek voor in een dorpskern liggende boerderijen. Jammer is dat het hek eigenlijk te modern is voor de stijl van de boerderij. Rond de boerderij ligt een strook grint en ook de oprit en de rest van het erf zijn voorzien van grint. Dit is zeer passend. Achter de boerderij ligt een kleine weide, omgeven door een windsingel. Ook westelijk van het koetshuis staat opgaand geboomte. De daar aanwezige sloot op de erfscheiding is zeer vervuild. Langs de straat, tussen de erfscheiding en het koetshuis ligt een siertuin met o.a. vaste planten en kleine coniferen (afbeelding 6, onder). Aan de andere kant van de boerderij, ter hoogte van de achterzijde van de stal, staat een hoogstam fruitboom (afbeelding 7, onder). Het zal een laatste restant zijn van een vroeger veel grotere boomgaard. Hier staat nog een grote kastanje. Het geheel maakt een verzorgde indruk, waarbij het traditionele onderscheid tussen ‘voor’ (representatief) en ‘achter’ (wat ruiger) goed tot zijn recht komt. Dit onderscheid wordt ook aangetroffen in een verschil in detaillering en architectuur tussen het voorhuis en het achterhuis/stalgedeelte.

Afbeelding 6 Voortuin van de boerderij ‘Van Beijeren’. Afbeelding 7 Hoogstamfruitboom en kastanje naast de vroegere hooiberg.

_________ stad


13


8. Cultuurhistorische waardestelling categorie boerderij extern

context

exterieur bouwmassa

gevels

constructie

dak

interieur begane grond indeling

bouwkundige elementen

interieurafwerking

beschrijving, toelichting

Voor de regio en voor de bouwtijd is boerderij ‘Van Beijeren’ een kenmerkende langhuisboerderij, waarbij in de stal de driebeukigheid van het hallenhuistype bewaard is gebleven. De boerderij ligt in de dorpskern, in de directe omgeving liggen enkele beeldbepalende panden. Het tegenoverliggende woon- en winkelcomplex is storend door een te groot bouwvolume. Het boerderijgebouw is goed zichtbaar vanaf de openbare weg, mede door de ‘strategische’ ligging tussen kruispunt en dorpsplein.

monumentwaarde hoog x

positief

indifferent

x

x x

Boerderij met rechthoekige plattegrond. Bakstenen muren en met kruispannen gedekte kappen. Dwarskap boven voorhuis en langskap boven achterhuis/stal, waardoor duidelijk onderscheid in voorhuis en achterhuis/stal. Gevels van Waalformaat bakstenen in kruisverband. Vrijwel alle kozijnen uit de bouwtijd (1902), in kenmerkende stijl. Voorgevel met decoratieve boogvullingen. Betegeld portaal, fraaie voordeur. Fraaie rozetvensters in achtergevel. Gietijzeren stalvensters. Hoofdgebouw gebouwd op staal. Enige verzakkingen in achterhuis/stal. Kelderplafond met troggewelfjes en ijzeren liggers. Roest kan desastreus werken op constructie. Unieke gietijzeren standvinken en ijzeren langsbalk in stal. Authentieke balklagen in achterhuis en stal. Kap uit bouwtijd boven voorhuis. Kap uit bouwtijd boven achterhuis/stal. Mansardedak boven voorhuis. Fraaie centrale dakkapel. Kruispannen. Zadeldak boven achterhuis en stal. Kruispannen.

x

Duidelijk onderscheid tussen voor- en achterhuis. ‘Stads’ voorhuis. Weinig verbouwingen. Badkamer toegevoegd in woonkeuken. Bijzondere elementen zijn: schoorsteenmantels en schuifdeurwand in voorhuis. Bedsteewand in opkamer. Pekelbakken in kelder. Schouw en gemetselde waterbak in achterhuis. Gietijzeren standvinken en ijzeren langsbalk in stal. Traditionele grupstal. Stucplafonds. Wanden en kasten met bespanning in voorhuis. Divers authentiek schilderwerk. Betimmering alkoof.

x

x

x x

x

x x

x x

x

x

_________ stad


14


monumentwaarde hoog positief indifferent

(vervolg) interieur verdieping bouwkundige elementen koetshuis bouwmassa gevels

constructie dak interieur

hooiberg bouwmassa gevels

Rookkast en ingebouwde bedsteewand op achterhuiszolder.

x

Langwerpig, rechthoekig gebouw. Kenmerkend voor bouwtijd. Baksteen Waalformaat. Puntgevels. Voorgevel met inrijdeuren en gietijzeren. rozetvensters, hangwerk en gesneden makelaar. Gietijzeren stalramen in zijgevels. Achtergevel vernieuwd. Balkenplafond en kapconstructie uit de bouwtijd. Halfsteens muren. Zadeldak met kruispannen. Interieur opgedeeld in koetshuis en diverse stallen.

x x

x x x x x

Vierkant gebouw. Gebeitste rabatdelen, metalen garagedeuren in gevel aan erfzijde. Van oorspronkelijke hooibergroeden en lanen is niets meer over. Relatief moderne hooibergkap van metalen golfplaten.

x x

x

gevels

Rechthoekig houtengebouw. Houten wagenschuren niet gebruikelijk in regio. Houten delen. Drie inrijdeuren.

constructie dak

Vervallen staat Lessenaardak met metalen golfplaat.

varkensschuur bouwmassa gevels constructie dak

Rechthoekig gebouw. Witte kalkzandsteen, roze voegen. Balkenplafond. Lessenaardak, cementvezel golfplaten.

constructie dak

wagenschuur bouwmassa

x x

x x

erf erfinrichting

groene aankleding

verharding

Traditionele erfstructuur. Traditionele erfbebouwing aanwezig (koetshuis, wagenschuur, ‘hooiberg’). Varkensschuur op achterterrein. Voor de boerderij imposante bruine beuken, naast het voorhuis grote kastanjes. Perken met buxushaagjes rond voorhuis. Siertuin nabij koetshuis. Opgaande bomen rond boerderijterrein. Slechts één hoogstamfruitboom. Traditionele grintverharding aan erfzijde. Veel gras.

x x

x x x x

x

x

x

_________ stad


15


Ter illustratie van de cultuurhistorische waardering van het hoofdgebouw is deze schematisch weergegeven op de plattegrond (afbeelding 8, onder). De getrapte waardering voor het muurwerk is weergegeven in de heldere kleuren: - blauw (hoge monumentwaarde) - groen (positieve monumentwaarde - geel (indifferente monumentwaarde). De diagonale kruisen geven de waardering van balklagen en plafonds aan.

Afbeelding 8 Cultuurhistorische waardering. De plattegrond is niet op schaal getekend.

Afbeelding 9 Loodrechtopname van het centrum van Leimuiden, met middenboven de boerderij ‘Van Beijeren’. Bron: Google Earth.

_________ stad


16


9. Conclusies en aanbevelingen Deze rapportage beschrijft een onderzoek naar de cultuurhistorische waarden van het hoofdgebouw en de bijgebouwen van boerderij ‘Van Beijeren’ in Leimuiden, gemeente Jacobswoude. De boerderij is onderwerp van onderzoek omdat de eigenaresse wil bezien of het complex behouden kan blijven, mogelijk met gedeeltelijk een nieuwe bestemming. De boerderij geniet geen monumentbescherming. Uit de voorliggende cultuurhistorische rapportage blijkt de bijzondere en waardevolle karakteristiek van deze boerderij. Om deze te behouden is opname in het te ontwikkelen centrumplan sterk aan te bevelen. Het hoofdgebouw is in 1902 gebouwd. Vooral het voorhuis vertoont bouwkundige en architectonische kenmerken die zeer karakteristiek zijn voor die tijd. Het betreft zowel traditionele kenmerken, als vernieuwingen in bouwtechniek en materiaaltoepassing. Opmerkelijk is ook het beperkte boerderijkarakter van het voorhuis. Zo zijn er bijvoorbeeld geen kelderramen te zien in de voorgevel. Zowel aan het exterieur als aan het interieur zijn in de loop der tijd slechts kleine veranderingen aangebracht. Dat is des te opmerkelijker, daar de boerderij in het centrum van het dorp ligt, op een steenworp afstand van winkels en andere voorzieningen. Functiewijziging en verbouwingen liggen dan vaak voor de hand. Ook aanpassingen aan de ontwikkeling in de agrarische bedrijfsvoering hebben slechts in zeer bescheiden mate plaatsgevonden. Thans zien de boerderij en het koetshuis er nog vrijwel hetzelfde uit als in de bouwtijd. Dat is zeldzaam. Ook het erf is opmerkelijk ongeschonden. De boerderij met de hoge bruine beuken en kastanjes is zeer beeldbepalend in het dorpscentrum. Klein, maar opmerkelijk zijn de verschillen in uitvoering van het voorhuis en van het achterhuis en de stal. Het lijkt er op dat het voorhuis speciaal is ontworpen, terwijl het achterhuis en de stal meer ‘standaard’ zijn. Voorhuis en achterhuis/stal hebben zelfs geen gezamenlijk dak. De stal is een goed voorbeeld van de eindfase van de ontwikkeling van de Hollandse stal. Vooral bijzonder en monumentwaardig is de toepassing van gietijzer voor de standvinken en de ijzeren langsbalken. Dat was indertijd een opmerkelijke vernieuwing die echter nauwelijks vervolg heeft gekregen. Dat geldt ook voor de toepassing van ijzeren liggers in het kelderplafond. Dit was ook een exponent van ‘de moderne tijd’, die weinig navolging heeft gevonden. Zoals vaak bij herbestemming van agrarische bebouwing vormen de lichttoetreding en de isolatie belangrijke aandachtspunten. Voor de lichttoetreding dient zoveel mogelijk gebruikt te worden gemaakt van de bestaande gevelopeningen, zoals ramen, deuren en de inrijdeur. Daklichten dienen bij voorkeur een plaats te krijgen aan de niet-erfzijde. Dampdoorlatendheid van de gevels is ook na isolatie van groot belang.

_________ stad


17


Bronnen: Bewijs van Eigendom voor den Heer Jacobus Adrianus van Beijeren landbouwer te Leimuiden. In dato 29 Juli 1907 (manuscript). De toekomst van het centrum van Leimuiden. Enquête, november 2001. Huijts, C.S.T.J., F.W. van Ooststroom, P. Ratsma, Th.A.J. Schiere, Boerderijen in Zuid-Holland. Aquarellen van J. Verheul Dzn. Uitgeverij Terra Zutphen/Stichting Historisch Boerderij-onderzoek Arnhem 1989. Knoester, Johan (red.), Kernachtig Rijnstreek. Schetsen uit de geschiedenis van de Rijnstreek. Provinciaal Historisch Centrum (Erfgoedhuis Zuid-Holland). Delft 2006. Olst, E.L. van, Landelijke bouwkunst Zuid-Holland (documentatiemap). Stichting Historisch Boerderij-onderzoek. Arnhem 1994. Olst, E.L. van, Uilkema, een historisch boerderij-onderzoek. Boerderij-onderzoek in Nederland 1914-1934. Deel I en II. Stichting Historisch Boerderij-onderzoek. Arnhem 1991. Onderzoek boerderij Dr. Stapenseastraat 24 te Leimuiden. Bouwkundig onderzoek door Alphaplan BV. Alphen aan den Rijn 2004. Richtlijnen voor Bouwhistorisch onderzoek. Rijksdienst voor de Monumentenzorg, Stichting Historisch Boerderij-onderzoek.

_________ stad


18


Bijlage 1 Monumenten Inventarisatie Project (MIP), provincie Zuid-Holland Dr. Stapenseastraat 24 Leimuiden (centrum) Oorspronkelijke functie: boerderij Huidige functie: woonhuis Bouwjaar: ca. 1905 Omschrijving: Boerderij, woonhuis met nok loodrecht op stalgedeelte. 1-laags en zolderverdieping. Symmetrische voorgevel met entreeportiek. Gevels: Rode baksteen in kruisverband. Segmentbogen/strekken boven vensters. Decoratief metselwerk met gele baksteen in boogvelden. Vensters/deuren: Schuifvensters. Bovenlichten met roedeverdeling en geel glas. Stalen stalvensters. Oorspronkelijke voordeur met panelen, glas en smeedwerk. Dak: Mansardekap, stal onder zadeldak. Gesmoorde kruispannen. Dakkapel met klauwstukken. Bijzondere bijgebouwen/hek: Links een gemetselde wagenschuur met zadeldak, windveren met makelaar. Boven wagendeur in voorgevel 2 roosvensters. Aan achterzijde hooiberg. Groenaanleg: Aan voorzijde 4 beuken. Links 3 kastanjebomen. Motivatie: Vrij gaaf. Karakteristiek voor periode.

_________ stad


19


Afbeelding 10 (links) Stucplafond in achterkamer van kamers en suite.

Afbeelding 11 (linksboven) Schoorsteenmantel. Afbeelding 12 (rechts) Raampartijen in kamer en suite. Afbeelding 13 (linksonder) Schuifdeuren. Afbeelding 14 (onder) Balkenplafond opkamer.

_________ stad


20


Afbeelding 15 (boven) Bedstee in opkamer. Afbeelding 16 (rechts) Schuifluiken in de opkamer.

Afbeelding 17 (links) Trap naar zolder. Deur en trap in originele kleuren. Afbeelding 18 (boven) Telmerk op zolderbalken.

_________ stad


21


Afbeelding 19 (links) Tussendeur in zomerkamer. Rechts kastdeur, links deur van broodkast(?). Afbeelding 20 (rechtsboven) Schouw en kast in werkkeuken.

Afbeelding 21 (links) Pekelbakken in kelder Afbeelding 22 (boven) Keldervenster. Afbeelding 23 (linksonder) Stal. Afbeelding 24 (onder) Gietijzeren‘kapiteel’ van standvink.

_________ stad


22


Afbeelding 25 (linksboven) Rookkast op achterhuiszolder. Afbeelding 26 (rechtsboven) Bedstee op achterhuiszolder.

Afbeelding 27 (middenboven) Hanenkam boven voordeurportaal. Afbeelding 28 (links en rechts) Boogvullingen.

_________ stad


23


Afbeelding 29 (boven) Oostgevel. Afbeelding 30 (links) Slijtsporen van melkbussen naast de werkkeukendeur. Afbeelding 31 (rechts) Achtergevel stal.

_________ stad


24


Afbeelding 32 (linksboven) Koetshuis met paarden- en jongveestallen. Afbeelding 33 (rechtsboven) Achtergevel van koetshuis en stallen. Afbeelding 34 (middenboven) Wagen- en gereedschapschuur. Afbeelding 35 (linksonder) Varkens- en/of schapenschuur. Afbeelding 36 (rechtsonder) Kalkzandstenen, gevoegd met gekleurde mortel.

_________ stad


25

Gemeente Jacobswoude Bouwkundige keuring Dokter Stapenseastraat 24 te Leimuiden

Recommend Documents