Gedeelde besluitvorming in de beroepsethiek: beyond informed consent Kees Jan van der Boom, klinisch psycholoog Lid Bestuurscommissie Ethische Zaken & Taskforce Privacy (NIP)
Beroepscode NIP, artikel 100 In stand houden en ontwikkelen professionele deskundigheid Psychologen houden hun professionele deskundigheid in stand en ontwikkelen deze in overeenstemming met de recente ontwikkelingen in de psychologie. Zij volgen voor hen relevante vakliteratuur en bij- en nascholing.
Beroepscode NIP, artikel 98 Noodzaak van kritische bezinning Psychologen denken kritisch na over hun beroepsmatig handelen en over de persoonlijke waarden en motieven die bij dat handelen een rol spelen. Zij stellen hun beroepsmatig handelen met enige regelmaat aan de orde in (inter)collegiaal overleg, zoals bijvoorbeeld intervisie. Zij volgen de ethische discussie binnen hun beroepsgroep.
Programma • Beroepsethisch redeneren • Gedeelde besluitvorming • Casus • Conclusies, vragen, discussie
Vignet Klinisch neuropsycholoog Koppers krijgt van de neuroloog de vraag naar objectivering van cognitieve klachten bij dhr. Wensink, bij wie sprake is van een whiplash associated disorder. Koppers neemt een NPO af; de zeer lage scores stroken niet met de anamnese en observaties. Sterk positieve scores op symptoomvaliditeitstests bevestigen het vermoeden van onderpresteren. Kort na afronding van het onderzoek vraagt een medisch adviseur het rapport op, ter vaststelling van de mate van arbeidsongeschiktheid. (naar Soudijn, 2014)
Beroepsethisch redeneren Beroepsethisch redeneren vergt een ander (moreel) perspectief en een andere (morele) taal dan klinisch redeneren: goed en kwaad; normen en waarden (hoe heurt het eigenlijk?)
Klinisch redeneren is gesitueerd binnen een beroepsethische context, gericht op ‘goed hulpverlenerschap’ (de professionele standaard, kwaliteit van zorg in brede zin) Beslissingen daarbinnen gaan niet alleen over het ‘medisch goede’, en het ‘medisch goede’ is niet het enige goede dat telt voor de patiënt Gedeelde besluitvorming is een beroepsethisch ideaal
Basis: beroepscode Achtergrond: • Principes (plichten) • Gevolgen • Deugden (aspiraties)
– – –
deontologie utilisme deugdethiek
Status: - gestolde neerslag (smalle moraal, codificering) van ethisch discours (brede moraal, beschouwelijk) - richtlijnen, waarbij de professional zelf (zorgvuldige) afwegingen moet maken (discretionaire ruimte) - maar hoe dan? en wat is de rol van de patiënt?
Beroepsethisch redeneren: stappenplan • • • • • • • • • •
Stakeholders Relevante ethische aspecten Invloed persoonlijke motieven Handelingsalternatieven Consequenties handelingsalternatieven Keuze handeling Uitvoeren keuze Evaluatie resultaten Verantwoordelijkheid voor consequenties Preventie van herhaling (naar CPA, 2000)
Beroepscode NIP, artikel 56 Respect voor kennis, inzicht en ervaring
Psychologen geven zich rekenschap van en respecteren de kennis, het inzicht en de ervaring van de betrokkene.
Beroepscode NIP, artikel 59 Respect voor autonomie en zelfbeschikking
In hun beroepsmatig handelen respecteren psychologen de autonomie en zelfbeschikking van de betrokkene, en bevorderen deze. […]
Beroepscode NIP, preambule [Bij ethische dilemma’s] is de beroepscode het hulpmiddel voor de psycholoog om zijn ethische afwegingen te expliciteren en tot een verantwoorde eigen keuze te komen. Bij dergelijke afwegingen kan het aanbeveling verdienen dat de psycholoog ondersteuning door ervaren collega’s en zijn beroepsvereniging inroept. […]
Gedeelde besluitvorming (1) • Autonomie als basisprincipe, maar nooit absoluut: klant geen koning; protectief recht; goed hulpverlenerschap • Deskundigheidsverschil in beroepsethiek
• Professionele standaard includeert beroepscode • ‘Informeren’ en ‘toestemmen’
• Epistemisch adequaat communiceren
Gedeelde besluitvorming (2) • Smalle opvatting: logica van kiezen, zorgen dat (taak: tot een beslissing komen)
• Brede opvatting: logica van zorgen, zorgen voor (proces: op een goede manier tot een besluit komen) • Op weg naar genuine consent
Casus: context • 28-jarige, intelligente, alleenstaande man • Geschiedenis van vele verbroken relaties en arbeidsfuncties; thans ZZP-er in de ICT • Persoonlijkheidsstoornis met paranoïde en narcistische trekken
• Individuele psychotherapie bij vrijgevestigd klinisch psycholoog Kappermans
Casus: kwestie • Het psychotherapieproces verloopt moeizaam: patiënt wantrouwt Kappermans, voelt zich snel gekrenkt en externaliseert de overdrachtsprocessen • Patiënt komt met het dringende verzoek om inzage in zijn complete dossier, en daarna structurele wekelijkse afschriften van de decursus • Kappermans vreest dat het verlenen van inzage patiënt zal ontregelen en het therapieproces allesbehalve ten goede zal komen
Casus: stappenplan • • • • • • • • • •
Stakeholders Relevante ethische aspecten Invloed persoonlijke motieven Handelingsalternatieven Consequenties handelingsalternatieven Keuze handeling Uitvoeren keuze Evaluatie resultaten Verantwoordelijkheid voor consequenties Preventie van herhaling (naar CPA, 2000)
Conclusies, vragen, discussie
