Ga ik wel of ga ik niet

 

  “Ga ik wel of ga ik niet”             

          Een verkennend onderzoek naar de sociale  toegankelijkheid van rolstoel afhankelijke  jongeren bij cultuurparticipatie in Leiden           

 

1

De titel van dit onderzoek luidt:    

“Ga ik wel of ga ik niet”    Een onderzoek naar de sociale toegankelijkheid bij cultuurparticipatie voor  rolstoelafhankelijke jongeren in Leiden.    Onderzoeker: Mw. Stephanie Hendriks    Haagse Hogeschool  Afdeling Sociale Professies  Opleiding: Culturele maatschappelijke vorming, 2012    Bachelor proef begeleidster: Mw. José Kouwenhoven        Opdrachtgever gemeente Leiden:  Dhr. Peter de Vos, beleidsmedewerker              Wassenaar, 02‐06‐2012 

 

2

        CRIPPLED INSIDE    Van binnen ben ik net als jij  Ik dans en spring ik fiets ik klim ik ben behendig soepel jong   Jij bent van buiten niet als ik  Stijf ga je door de straten laat je rijden  Kreupelt met een stok langs alle huizen  je geest verschuilt zich achter zeven sluiers  Wie is er nu verlamd  Ik toon mijn ware aard steeds aan de wereld  Maar jij  Jij bent de kreupele van binnen  Kom uit jezelf en laat je zien  Dan worden we het eens  Misschien.                  Carry‐Ann Tjong‐Ayong, een bewerking van de gelijknamige songtekst van John Lennon.       

 

3

Voorwoord      De opdrachtgever voor mijn onderzoek is de gemeente Leiden. Samen met mijn  begeleider van de gemeente Leiden dhr. Peter de Vos ben ik tot een onderzoeksvraag  gekomen voor deze bachelor proef. De onderzoeksvraag luidt als volgt:   Wat kan de gemeente Leiden doen om de sociale toegankelijkheid bij cultuurparticipatie  voor jongeren met een lichamelijke beperking te verhogen?   Aan de hand van opgestelde deelvragen wordt een antwoord gegeven op deze  hoofdvraag. U leest het antwoord in de conclusie en de aanbevelingen die voortkomen  uit de deelvragen.       Graag wil ik de volgende mensen bedanken:    De opdrachtgever van de gemeente Leiden, de heer Peter de Vos. Ik ben hem zeer  dankbaar dat hij mij de kans heeft gegeven om voor de gemeente Leiden dit onderzoek  uit te mogen voeren. Hij was een inspiratiebron.    Mijn begeleidster vanuit mijn opleiding Jose Kouwenhoven. Zij heeft mij gedurende de  bachelor proof uitstekend begeleid. Ik kon altijd terecht met mijn vragen en zij was altijd  bereid tussentijds feedback te geven.     Mijn vader Joop Hendriks. Hij heeft mij altijd gesteund tijdens mijn bachelor proof. Hij  hielp mij waar het nodig was en hij was mijn klankbord. Hij wilde met plezier meelezen  en heeft verbeterd daar waar het echt nodig was.     Mijn moeder Lies Hendriks en zusje Suzette Hendriks. Zij hebben mij altijd veel  motivatie gegeven als ik er even doorheen zat. Zij steunden mij goed tijdens mijn  onderzoek; zij waren een luisterend oor.    Op de laatste plaats, maar zeker niet onbelangrijk, mijn vrienden, Tess de Jong, Jitske  Louwsma, Saskia Jansen, Elvira Semovic en Sanne de Jong. Zij hebben mij veel steun en  zo nu en dan afleiding gegeven in de periode dat ik hard aan mijn bachelor proef moest  werken.                 Wassenaar, 02‐06‐2012 

 

4

    Inhoud   

Voorwoord ............................................................................................................................4  Inhoud ....................................................................................................................................5  Samenvatting .......................................................................................................................7  1. Inleiding ......................................................................................................................... 10  1.1. Aanleiding van dit onderzoek.........................................................................................10  1.2. Doelen van het onderzoek................................................................................................11  1.3. Opdrachtgever.....................................................................................................................11  1.4. Vraagstelling .......................................................................................................................12  1.5. Onderzoekseenheid............................................................................................................12  1.6. Onderzoeksmethodiek ......................................................................................................13  1.6.1.  Interview doelgroep ............................................................................................................... 13  1.6.2. Interview instellingen ............................................................................................................. 15  1.7. Leeswijzer .............................................................................................................................15  2. Begrippen: Lichamelijk beperking, sociale toegankelijkheid en  maatschappelijke­ en cultuurparticipatie.............................................................. 17  2.1. Lichamelijke beperking ....................................................................................................17  2.2. Sociale toegankelijkheid ..................................................................................................19  2.2.1. Wat is sociale toegankelijkheid?......................................................................................... 19  2.2.2. Factoren....................................................................................................................................... 20  2.2.3. Wat is het beleid rondom toegankelijkheid? .................................................................. 24  2.3. Participatie...........................................................................................................................26  2.3.1. Beleidsmaatregelen gericht op maatschappelijke participatie............................... 26  2.3.1. Wat is cultuurparticipatie?................................................................................................... 28  2.3.1.1. Beleidsmaatregelen gericht op cultuurparticipatie................................................. 30  2.4. Samenvatting en conclusie hoofdstuk 2 ......................................................................33  2.4.1. Betekenis begrip lichamelijke beperking......................................................................... 33  2.4.2. Betekenis begrip sociale toegankelijkheid ...................................................................... 33  2.4.3. Betekenis maatschappelijke­ en cultuurparticipatie .................................................. 34  3. Jong volwassen met een lichamelijke beperking............................................. 36  3.1. Landelijk aantal rolstoelgebruikers.............................................................................36  3.2. Aantal rolstoelgebruikers in Leiden.............................................................................37  4. Onderzoeksresultaten............................................................................................... 39  4.1. Interviews met jongeren met een lichamelijke beperking ................................39  4.1.1. Inleiding ....................................................................................................................................... 42  4.1.2. Sociale toegankelijkheid ........................................................................................................ 42  4.1.3. Struikelblokken tijden het bezoeken van een culturele instelling .......................... 44  4.1.4. Verbeterpunten ......................................................................................................................... 46  4.1.5. Conclusie interviews jongeren met een beperking ....................................................... 46  4.2. Interview met de culturele instellingen ......................................................................47  4.2.1. Sociale toegankelijkheid ........................................................................................................ 47  4.2.3. Behoeften..................................................................................................................................... 49 

 

5

4.2.4. Struikelblokken ......................................................................................................................... 49  4.2.5. Conclusie interviews culturele instellingen..................................................................... 51 

5. Een project voor cultuurparticipatie bij jongeren met een lichamelijke  beperking in Den Haag .................................................................................................. 52  5.1. Project Ooievaarsopstap..................................................................................................52  6. Algemene conclusie.................................................................................................... 53  7. Advies en aanbevelingen aan de gemeente Leiden......................................... 55  7.1. Advies .....................................................................................................................................55  7.1.1. Fysieke toegankelijkheid........................................................................................................ 55  7.1.2. Een buddy­project .................................................................................................................... 56  7.1.3. Informatievoorziening............................................................................................................ 56  7.1.4. Cultuur consulent ..................................................................................................................... 57  7.2 Aanbeveling voor verder onderzoek .............................................................................57  Bijlage ............................................................................................................................................60             

 

6

Samenvatting    Om mijn diploma voor de opleiding Culturele Maatschappelijke Vorming te kunnen  behalen rest mij als afsluiting een bachelor proef te schrijven. In deze bachelor proef  wordt onderzoek gedaan en zal ik een advies geven aan de opdrachtgever, de gemeente  Leiden. Het onderzoek gaat over de sociale toegankelijkheid bij cultuurparticipatie voor  mensen met een lichamelijke beperking.   De gemeente Leiden streeft naar een toegankelijke stad voor iedereen. Nog niet eerder  is onderzoek gedaan naar de sociale toegankelijkheid in de stad. Dit onderzoek is gedaan  om te kijken hoe het komt dat er in Leiden weinig mensen in een rolstoel participeren in  de culturele sector. Ook is dit onderzoek gedaan om te inventariseren wat er is aan  beleid op cultureel vlak ten aanzien van de cultuurparticipatie voor mensen met een  lichamelijke beperking. Daarom zal dit een verkennend onderzoek zijn.   Voor dit onderzoek is er een hoofdvraag opgesteld. Deze luidt als volgt: “ Wat kan de  gemeente Leiden doen om de sociale toegankelijkheid bij cultuurparticipatie van  rolstoelafhankelijke jongeren te vergroten?”  Om tot een antwoord te komen op deze hoofdvraag, zijn er deelvragen opgesteld. Deze  deelvragen luiden:      1. Wat zijn de behoeften, verwachtingen en struikelblokken van de rolstoelafhankelijke  jongeren bij het bezoeken aan culturele instellingen in Leiden?   2. Wat doen de Leidse culturele instellingen ten aanzien van de lichamelijk beperkte  jongeren die gebruik willen maken van hun culturele activiteiten? Wat zijn hun  verwachtingen, behoeften en struikelblokken hierbij?  3. Wat voor projecten heeft de gemeente Den Haag om de sociale toegankelijkheid te  verhogen voor cultuurparticipatie bij lichamelijk beperkte jongeren?    Om dit onderzoek te kunnen onderbouwen heb ik eerst een theoretisch kader gevormd.  Dit is gedaan door theorie te verzamelen over het beleid van de gemeente Leiden met  betrekking tot mijn onderzoek en over de begrippen mensen met een beperking, sociale  toegankelijkheid en maatschappelijke‐ en cultuurparticipatie. Vooral het begrip sociale  toegankelijkheid was moeilijk te definiëren. In de literatuur is daar nog weinig over  geschreven, wat trouwens ook geldt voor cultuurparticipatie. Daar zijn wel stukken over  geschreven maar niet ten aanzien van de mensen met een lichamelijke beperking. Voor  sociale toegankelijkheid zijn vijf factoren beschreven die hiermee te maken hebben.  Sociale toegankelijkheid is afhankelijk van de betekenis die er aan wordt gegeven door  mensen met een beperking. De betekenisgeving is afhankelijk van de volgende factoren;  validisme attitude, beeldvorming, zelfbeeld, en het sociale netwerk.   De maatschappelijke participatie is vooral gericht op het beleid in Nederland en hoe dit  beleid in de loop van de jaren is veranderd en verbeterd. Gebleken is dat de  maatschappelijke participatie in de loop der jaren een stuk verbeterd is. Er zijn meer  regels opgesteld en mensen met een beperking kunnen makkelijker ergens terecht met  hun problemen.  Voor het field research zijn twee vragenlijsten opgesteld voor open interviews, één  vragenlijst was bestemd voor de jongeren met een lichamelijke beperking en afhankelijk 

 

7

van een rolstoel en de andere vragenlijst was bestemd voor de culturele instellingen.  Onder de mensen met een lichamelijke beperking werden jongeren geïnterviewd tussen  de 18 en 30 jaar oud. Er is gekeken naar hun sociale netwerk, hun behoeften,  struikelblokken en verwachtingen ten aanzien van het bezoeken aan een culturele  instelling. Daarvoor is gekozen omdat bij het dieper ingaan op hun sociale netwerk,  duidelijk naar voren kwam waaruit dat sociale netwerk bestaat en of zij zich welkom  voelen in culturele instellingen. Dit staat in direct verband met de vraagstelling rond de  sociale toegankelijkheid.  De andere vragenlijst was voor de culturele instellingen. Hiervoor is een aantal  verschillende culturele instellingen bezocht en zijn leidinggevenden of medewerkers  geïnterviewd. De instellingen waren de volgende: bioscopen, poppodium, theaters en  een café. Tijdens deze interviews is gevraagd naar wat hun struikelblokken, behoeften,  verwachtingen en wensen zijn ten aanzien van mensen in een rolstoel die hun instelling  willen bezoeken. Maar ook wat hun huidige activiteiten zijn met betrekking tot  aanpassingen voor mensen in een rolstoel. Tijdens de interviews met de instellingen is  dieper ingegaan op de fysieke toegankelijkheid dan op de sociale toegankelijkheid. Dit is  gedaan, omdat al snel uit de opgestelde vragen naar voren kwam, dat de instellingen  eigenlijk niet veel doen aan de sociale toegankelijkheid.   Ook is een ander project onderzocht in Den Haag. Dit project zette zich in voor mensen  met een lichamelijke beperking en zorgde ervoor dat personen met een lichamelijke  beperking samen met een student culturele instelling konden bezoeken. Dit was dan een  soort “blind date”;  zij kenden elkaar niet. Het belangrijkste doel van dit project was, dat  ze met elkaar een gezellige avond zouden beleven en misschien dat daar een ‘buddy’‐  band uit kon voortkomen en dat ze ook in het vervolg samen bezoeken konden brengen  aan een theater, bioscoop, concert of museum.     Uit mijn onderzoek komt naar voren dat de fysieke toegankelijk een groter probleem  blijkt te zijn dan de sociale toegankelijkheid. De geïnterviewden gaven regelmatig aan  dat de toegankelijkheid van bioscopen en cafés niet zo goed is.  Met de sociale toegankelijkheid zit het bij de geïnterviewden wel goed. Dat wil niet  zeggen dat, dat voor iedereen geldt. De mensen die ik heb geïnterviewd beschikken over  een normaal sociaal netwerk. Maar ik ben mij ervan bewust dat dat niet voor iedereen  zo hoeft te zijn.   De geïnterviewde jongeren met een beperking bezoeken allemaal weleens een theater,  poppodium, musea, café of bioscoop. Dit doen zij voornamelijk met vrienden of familie.  De meeste geïnterviewden gaven aan dat zij het liefst een bioscoop bezoeken. Een  enkeling gaat naar een poppodium in Leiden. Dit komt doordat het programma de  meesten niet aanspreekt of dat zij er niet zo bekend mee zijn. Meestal gaan zij naar  grotere concerten buiten de stad. De specifieke informatievoorziening in Leiden schiet  nogal te kort, geven de geïnterviewden aan. Of de locaties wel of niet rolstoel  toegankelijk zijn wordt niet of niet duidelijk genoeg vermeld op websites. Dan gaat het  met name ook op de wijze waarop zij rolstoel toegankelijk zijn. Voor een elektrische  rolstoel kan een pand niet toegankelijk zijn maar voor een handbewogen rolstoel weer  wel. Instellingen weten hier geen onderscheid in te maken, omdat ze daar te weinig  bekend mee zijn.   Voor de instellingen is de sociale toegankelijkheid een aspect dat niet leeft. Zij zorgen er  zoveel mogelijk voor dat het pand in ieder geval rolstoel toegankelijk is. Zij zorgen 

 

8

ervoor dat de mensen in een rolstoel zich welkom en op hun gemak voelen net zoals  ieder ander. De medewerkers van de culturele instelling zijn zeer behulpzaam en ook de  eigenaren doen veel moeite om het zo goed mogelijk toegankelijk te maken.   Wat wel duidelijk naar voren kwam in de interviews is dat, wanneer de fysieke  toegankelijkheid niet optimaal is, de sociale toegankelijkheid niet goed zichtbaar en  merkbaar is bij de mensen met een lichamelijke beperking. De sociale toegankelijkheid  vormt dan geen probleem.    In het laatste gedeelte van mijn bachelor proef heb ik een advies geschreven aan de  gemeente Leiden. De uitkomst daarvan is voortgekomen uit de algemene conclusies.  Deze aanbevelingen zijn het opzetten van projecten waarmee de gemeenten de  cultuurparticipatie bij mensen met een lichamelijke beperking kunnen vergroten.  Daarbij is voornamelijk gekeken naar het theoretische onderdeel van dit verslag, en de  resultaten van de afgenomen open interviews.  Eén van de aanbevelingen is een buddyproject. Dit advies is gebaseerd op een project in  Den Haag. Met een buddy project breng je mensen met een beperking en mensen zonder  een beperking bij elkaar. Zij kunnen dan met elkaar een bezoek brengen aan een  culturele instelling. Dit is bevorderlijk voor beiden partijen. Hieruit kunnen ook  vriendschappen ontstaan.   Een tweede advies is een betere informatievoorziening. Geïnterviewden gaven aan dat  zij een site/folder missen waarin staat welke wel en niet rolstoelvriendelijk is. Wat voor  een handbewogen rolstoel wel toegankelijk is, hoeft voor een elektrische rolstoel niet zo  te zijn. Wanneer de sociale toegankelijkheid meer zichtbaar moet zijn, zou zo’n folder  met informatie belangrijk zijn omdat hiermee de participatie wordt gestimuleerd. De  geïnterviewden gaven zelf aan behoeften te hebben aan een dergelijk folder.  De laatste aanbeveling is een cultuurconsulent. Deze aanbeveling is voortgekomen uit  het project van de afdeling sport bij de gemeente Leiden. Een cultuurconsulent is een  bemiddelingspersoon tussen culturele instellingen en mensen met een lichamelijke  beperking. De cultuurconsulent kan informatie verschaffen en gaat in gesprek met  culturele instellingen, maar bij hem kunnen ook klachten worden ingediend.            

 

9

1. Inleiding      Ga ik wel of ga ik niet? Dat is de vraag die tijdens dit onderzoek centraal staat en waar  uiteindelijk antwoord op gegeven kan worden. In dit hoofdstuk wordt ingegaan op de  aanleiding van het onderzoek. Ik schrijf over de cultuurparticipatie bij jongeren die  rolstoel gebonden zijn. Daarna worden de doelen van dit onderzoek genoemd, gevolgd  door de vraagstelling met daarin de gestelde hoofdvraag en deelvragen. In de  daaropvolgende paragrafen wordt geschreven over de jongeren met een lichamelijke  beperking, de doelgroep waar ik mij op richt. Vervolgens ga ik in op de  onderzoeksmethodiek, gevolgd door de leeswijzer.        1.1. Aanleiding van dit onderzoek    Nederland verandert van een verzorgingsstaat in een participatiestaat. Dit houdt in dat  staatsvorm, opvolger van de verzorgingsstaat, waarin de overheid niet meer de burgers  van de wieg tot het graf verzorgt, maar hen stimuleert en ruimte geeft om te  participeren op de arbeidsmarkt en een vangnet garandeert als het misgaat; van de  burgers wordt eigen verantwoordelijkheid en participatie aan de samenleving verwacht.   Er wordt steeds meer van de mensen zelf uitgegaan. Zij ontdekken zelf hun krachten  waarmee zij dingen zelf kunnen ondernemen.  Het gevolg voor mensen met een lichamelijke beperking is dat ze tot op zekere hoogte  zelfstandiger worden en meer verantwoordelijk zijn voor het indelen van hun eigen  leven.     De afgelopen jaren zijn er steeds betere regels en voorzieningen gekomen voor mensen  met een lichamelijke beperking. Het uitgangspunt is veranderd van hulpbehoevenden  naar een positievere benadering van deze categorie van mensen. Er zijn regels bij  gekomen waarin staat dat openbare gebouwen rolstoelvriendelijk moeten zijn. Vanuit  de gemeente is niet eerder onderzoek gedaan naar het sociale aspect van jongeren met  een lichamelijke beperking. De gemeente wil dat iedereen participeert in de stad. Toch  blijkt dat er niet altijd optimaal gebruik wordt gemaakt van de voorzieningen. Het is  voor de gemeente Leiden interessant om te weten hoe het op sociaal vlak georganiseerd  is bij de mensen met een lichamelijke beperking, zodat ze daar indien nodig iets aan  kunnen doen.   Naar aanleiding van mijn opleiding, eigen interesse, eigen ervaringen en eigen opvatting  vond ik het boeiend, leerzaam en ook belangrijk om een onderzoek uit te voeren naar de  cultuurparticipatie bij jongeren met een lichamelijke beperking. Dit onderwerp is  voortgekomen uit mijn persoonlijke ervaringen als rolstoeler. Om dit te realiseren ben  ik zelf op zoek gegaan naar een gepaste opdrachtgever die belang kon hebben bij de  resultaten van mijn onderzoek. Ik ben uitgekomen bij de gemeente Leiden en ik heb na 

 

10

gesprekken de behoefte van die gemeente aan een dergelijk onderzoek geproefd. Samen  met dhr. de Vos, beleidsmedewerker bij de gemeente Leiden, ben ik tot een hoofdvraag  gekomen, welke voor zowel hem als voor mij interessant is. Hij vond het belangrijk dat  onderzoek werd gedaan, omdat binnen de gemeente nog te weinig bekend is over dit  onderwerp. Daarom is het ook een verkennend onderzoek geworden.  Dit onderzoek had tot doel te achterhalen of en hoe de gemeente Leiden de sociale  toegankelijkheid kon vergroten bij jongeren met een lichamelijke beperking bij het  bezoeken aan culturele activiteiten. Ik hoop dat de rolstoel gebonden bewoners en  bezoekers van Leiden de vruchten kunnen plukken van mijn onderzoek.   Ik heb mij tijdens dit onderzoek gericht op de receptieve deelname aan cultuur in  Leiden. Onder “cultuur” versta ik in deze context en dit onderzoek bioscopen, theater,  poppodium, café en museum. Ik heb voor cafés gekozen omdat mensen toch vaak na een  voorstelling, bioscoopbezoek of museum het leuk vinden om toch nog ergens wat te  gaan drinken.     De beroepscontext van dit onderzoek is dat het werk van een CMV‐professionals een  publiek karakter heeft. De kern van CMV werd in in Alert en ondernemen ’99  omschreven als ‘het ondersteunen van mensen bij het zichzelf vormen en bij de  vormgeving van hun maatschappelijke leven’. Als dienstverlening wordt het verricht  vanuit de publieke ruimte en ook naar zijn inhoud en vorm is het gericht op de publieke  zaak. De CMV‐professional geeft een bijdrage aan de leefbaarheid van de samenleving.  Om de leefbaarheid te kunnen vergroten is er wel een actieve deelnamen nodig van de  doelgroep zelf.  Individuen, groepen, organisaties en gemeenschappen worden door CMV’ers  gestimuleerd om te participeren in de maatschappij. In dit geval kan door de CMV’er  gekeken worden hoe de jongeren met een lichamelijke beperking beter kunnen  participeren in de culturele sector. Daarbij worden maatschappelijke instellingen en  organisaties gestimuleerd om participatiemogelijkheden te vergroten.  1.2. Doelen van het onderzoek    Het doel van dit onderzoek is om een advies uit te brengen aan de gemeente Leiden. Dit  advies gaat in op het verlagen van de sociale drempels bij de cultuurparticipatie in  Leiden bij lichamelijk beperkte jongeren. Ik heb geen berekening gemaakt van de  financiële kosten die eventueel moeten worden gemaakt om mijn advies op te volgen en  te realiseren.    1.3. Opdrachtgever    Voor mijn onderzoek ben ik, zoals gezegd, terecht gekomen bij de heer P. de Vos,  beleidsmedewerker Wonen bij de gemeente Leiden en tevens contactpersoon voor  studentenhuisvesting en contactpersoon bij het Platform Gehandicapten.   Het beleid in Leiden is facetbeleid. Dat wil zeggen dat iedere medewerker van de  gemeente wordt geacht bij het maken van plannen en beleid ‘automatisch’ rekening te  houden met de belangen van mensen met een lichamelijke of verstandelijke beperking  of met een chronische ziekte. Dit uitgangspunt “gelijke mogelijkheden voor iedereen” 

 

11

vloeit voort uit een resolutie van de Verenigde Naties die de gemeente Leiden heeft  onderschreven. (Zie hiervoor: “De 22‐standaardregels van de VN voor gelijke kansen  voor gehandicapten”).   1.4. Vraagstelling    Om het onderzoek te kunnen starten is een hoofdvraag opgesteld en daarbij een aantal  deelvragen, om tot een goede beantwoording te komen van die hoofdvraag. Deze  hoofdvraag zal als een rode draad lopen door dit onderzoek.   De deelvragen zullen een conclusie bevatten welke uiteindelijk leidt tot een antwoord  op de bovengenoemde hoofdvraag.    De hoofdvraag die is opgesteld luidt als volgt:     “Wat kan de gemeente Leiden doen om de sociale toegankelijkheid bij cultuurparticipatie  van rolstoelafhankelijke jongeren te vergroten?”    De deelvragen luiden:       1. Wat zijn de behoeften, verwachtingen en struikelblokken van de  rolstoelafhankelijke jongeren bij het bezoeken aan culturele instellingen in Leiden?     2. Wat doen de Leidse culturele instellingen voor de lichamelijk beperkte jongeren die  gebruik willen maken van hun culturele activiteiten? Wat zijn hun verwachtingen,  behoeften en struikelblokken hierbij?    3. Wat doet de gemeente Den Haag om de sociale toegankelijkheid te verhogen voor  cultuurparticipatie bij lichamelijk beperkte jongeren?      1.5. Onderzoekseenheid     In overleg met mijn opdrachtgever is gekozen voor een doelgroep van mannen en  vrouwen in de leeftijd van 18 tot en met 30 jaar. Voor dit onderzoek konden het zowel  mannen als vrouwen zijn.   Gekeken naar de leeftijdscategorie kunnen dit zowel personen zijn die alleen wonen, of  met een partner of met een jong gezin. Ik heb gekozen voor jongeren met een  lichamelijke beperking en niet met een verstandelijke beperking.   Ik richt mij op jongeren met een lichamelijke beperking die specifiek rolstoel gebonden  zijn, omdat voor hen de kwaliteit van leven anders is dan jongeren die geen gebruik  hoeven te maken van een rolstoel. De door mij gedefinieerde doelgroep is vaak sterk  afhankelijk van anderen en moet veel van te voren organiseren om deel te kunnen  nemen aan culturele activiteiten.     Hieronder leest u een opsomming over de doelgroep waar het onderzoek zich op richt: 

 

12

      

Jongeren(m/v) met een lichamelijke beperking;  Rolstoel gebonden;  Aangeboren of een niet‐ aangeboren beperking;  Leeftijdscategorie tussen de 18 en 30 jaar;  Woonachtig in de regio Leiden. 

  1.6. Onderzoeksmethodiek    Tijdens mijn onderzoek heb ik mij voornamelijk bezig gehouden met fieldresearch en  literatuuronderzoek. Dit onderzoek is een verkennend onderzoek, omdat er nog weinig  over bekend is. Ook is dit onderzoek een kwalitatief onderzoek wat betekent dat het  verzamelen van belevenissen centraal staan. Er zullen gegevens achterhaald worden als  ook, de behoeftes en struikelblokken van de doelgroep. Dit zal gebeuren door open  interviews af te nemen. Tijdens het onderzoek heb ik gebruik gemaakt van peer  research. Peer research verwijst naar het inschakelen van leden uit de doelgroep  waarop het onderzoek betrekking heeft. Zelf ben ik naast onderzoeker ook  ervaringsdeskundige en ik kan hier gebruik van maken waar nodig. Er zitten wel voor‐  en nadelen aan peer research. De voordelen zijn dat ik mij kan verplaatsen in de  doelgroep en dat ik de doelgroep ken. Dit kan eerder ook een valkuil zijn omdat je ook  teveel je eigen interpretatie eraan kan geven. Ik heb tijdens dit onderzoek geprobeerd  mij zo neutraal mogelijk op te stellen om de validiteit te waarborgen, ook om de  validiteit te waarborgen heb ik een pilot gehouden. De pilot bestond uit het als proef  afnemen van een interview en deze uit te werken.     Ik heb gedurende mijn bachelor proef iemand mee laten lezen die bekend was met het  doen van een onderzoek, maar wel ver van dit onderwerp afstond. Deze persoon was  zelf niet rolstoel‐afhankelijk, waardoor hij een andere kijk had op het onderzoek. Om  mijn interviewvragen zo betrouwbaar mogelijk te houden, liet ik deze controleren door  mijn bachelor proef begeleidster en iemand uit mijn familiekring.   Ik heb tijdens mijn interviews gebruik gemaakt van een voicerecorder. Deze  voicerecorder heb ik gebruikt om de kans te verkleinen van vertekening door mijn eigen  ervaringen en er teveel mijn eigen interpretatie aan zou geven.    1.6.1.  Interview doelgroep    Voor dit onderzoek zijn een aantal rolstoelafhankelijke jongeren met een lichamelijke  beperking geïnterviewd. Het streven van het aantal interviews lag op 10 jongeren. Het  aantal is vastgesteld omdat het kwalitatieve interviews zijn, waardoor je veel meer de  diepte in gaat en veel te weten komt. Dit aantal is helaas niet behaald, dat zijn er 9  geworden. Er werd een half gestructureerd interview met hen afgenomen met zowel  open als gesloten vragen. Ik heb hiervoor gekozen omdat in een half gestructureerd  interview de vragen en antwoorden nog niet van tevoren vast liggen maar de  onderwerpen wel. Voor het interview heb ik een aantal onderwerpen vastgelegd. Deze 

 

13

zijn door middel van een open beginvraag en doorvragen uitgediept. Ik heb vervolgens  met enkele gestructureerde vragen inzicht gekregen in persoonlijke gegevens, zoals  leeftijd, geslacht, huwelijkse staat, woonsituatie en opleiding. Ik heb van te voren een  logische volgorde van vraagstelling opgesteld. Als onderzoeker was ik vrij om af te  wijken van de volgorde in de vraagstelling, mocht daar aanleiding voor zijn. Dat bleek  uiteindelijk niet nodig te zijn. De onderwerpen die vastlagen waren hun lichamelijke  beperking, hun sociale netwerk, hun behoeften en de verwachtingen en struikelblokken  bij de culturele activiteiten.   De vragenlijst die is opgesteld staat in de bijlage.  Uiteindelijk heb ik met behulp van de uitkomsten van de door mij afgenomen interviews  antwoord kunnen geven op de volgende deelvraag:     1. Wat zijn de behoeften, verwachtingen en struikelblokken van de  rolstoelafhankelijke jongeren bij het bezoeken aan culturele instellingen in Leiden?  (de antwoorden op deze deelvraag kunt u vinden in paragraaf 4.1.)   

 

14

1.6.2. Interview instellingen    Ik heb naast het interviewen van mijn doelgroep  mij ook bezig gehouden met de  culturele instellingen. Voor dit onderzoek heb ik meerdere interviews gehouden met  medewerkers van culturele instelling in Leiden. In totaal zijn zes instellingen  geïnterviewd. Dat zijn de Leidse Schouwburg, Stadsgehoorzaal, LVC poppodium, de  bioscopen en een café. Tijdens de interviews is gevraagd naar hun voorzieningen die zij  hebben voor mensen in een rolstoel, of zij sociale activiteiten organiseren voor mensen  in een rolstoel, tegen welke problemen zij aanlopen om het rolstoelvriendelijk te maken.  Hoe zij omgaan met mensen in een rolstoel of zij ervoor zorgen dat mensen met een  beperking zich welkom voelen. Ik heb interviews met de instellingen afgenomen om een  beeld te krijgen van hun ervaringen met betrekking tot de mensen in een rolstoel.   De vragenlijst die voor dit interview is opgesteld staat in de bijlage.    Uiteindelijk heb ik met behulp van de uitkomsten van de door mij afgenomen  interviews, antwoord kunnen geven op de volgende deelvraag:    1. Wat doen de Leidse culturele instellingen ten aanzien van de lichamelijk beperkte  jongeren die gebruik willen maken van hun culturele activiteiten? Wat zijn hun  verwachtingen, behoeften en struikelblokken hierbij?  (de antwoorden op deze deelvraag kunt u vinden in paragraaf 4.2.)    1.7. Leeswijzer     Hoofdstuk 2 is het hoofdstuk met de theoretische uitgangspunten. In dit hoofdstuk staan  de volgende begrippen centraal:  ‐ jongeren met een lichamelijke beperking,   ‐ sociale toegankelijkheid,   ‐ maatschappelijke‐ en cultuurparticipatie.     Bij het begrip sociale toegankelijkheid geef ik een definitie en ga ik in op de factoren die  verband houden met sociale toegankelijkheid. In het laatste onderdeel in hoofdstuk 2  richt ik mij eerst op een breder begrip, namelijk maatschappelijke participatie. Daarna  schrijf ik over de term cultuurparticipatie.    In hoofdstuk 3 wordt een doelgroep analyse gemaakt over wat de sociale kenmerken  zijn van de jongeren met een lichamelijke beperking. Er wordt geschreven over het  verschil tussen jongeren met en zonder beperking, in hun ontwikkeling door de jaren  heen. Er wordt ingegaan op het aantal rolstoelgebruikers zowel in Nederland als in  Leiden. Er wordt ingegaan op het aantal rolstoelgebruikers omdat dit onderzoek zich  juist richt op de jongeren die rolstoel gebonden zijn. Verder bevat het hoofdstuk een  stuk over persoonsgebonden budget en de cultuurparticipatie bij mensen met een  lichamelijke beperking.    

 

15

In hoofdstuk 4 staan de resultaten centraal van het onderzoek die zijn voortgekomen uit  de interviews met de lichamelijk beperkte jongeren en met culturele instellingen.    Hoofdstuk 5 gaat over de vergelijking met een andere stad, in casu Den Haag. Hiervoor is  gebruik gemaakt van een eerder project. Dit project heeft betrekking op de  cultuurparticipatie voor mensen met een lichamelijke beperking.    In hoofdstuk 6 staat de algemene conclusie van dit onderzoek beschreven.     In het laatste hoofdstuk, dat is hoofdstuk 7, staan aanbevelingen beschreven die zijn  voortgekomen uit het onderzoek en het hoofdstuk eindigt met een advies aan de  gemeente Leiden.  

 

16

2. Begrippen: Lichamelijk beperking, sociale toegankelijkheid en  maatschappelijke­ en cultuurparticipatie.    In dit hoofdstuk wordt geschreven over de verschillende begrippen die ik hanteer in deze  bachelor proef. Er wordt een definitie gegeven van jongeren met een lichamelijke  handicap. Ik schrijf over het ontstaan van de term en welke verschillende termen er  vroeger gehanteerd werden en welke term wordt gebruik voor dit onderzoek.   In de volgende paragraaf volgt de definitie van de sociale toegankelijkheid. Dan zal er  ingegaan worden op de verschillende factoren en aspecten die in verband staan met  sociale toegankelijkheid. En als laatste in deze paragraaf is op beleidsmatig niveau  gekeken naar sociale toegankelijkheid.  Verderop in het hoofdstuk wordt ingegaan op de cultuurparticipatie. Om  cultuurparticipatie beter te kunnen definiëren wordt eerst breder gekeken, namelijk naar  de maatschappelijke participatie. Vervolgens wordt er meer verteld over de  cultuurparticipatie.   2.1. Lichamelijke beperking    Vaak spreekt men nog van mensen met een handicap. Wat is eigenlijk het verschil tussen  een handicap en een beperking? Wanneer spreek je van een handicap en wanneer van een  lichamelijke beperking. Verderop is te lezen wat een pgb is. Hiervan maken veel mensen  met een lichamelijke beperking gebruik..    In de Nederlandse taal (1999) wordt het woord ‘handicap’ als volgt omschreven:  Handicap – Belemmering, hindernis bij het volbrengen van een taak of presentatie.‐  Nadelige positie als gevolg van een lichamelijk of verstandelijk gebrek.     Al jarenlang is een discussie gaande over hoe mensen met een ‘ander’ lichaam, anders  dan de dominante betekenis van het menselijk lichaam, omschreven moeten worden en  welke normen en waarden daarin verscholen liggen (Franssen, 1995). Besemer (2002)  wijst op de in de loop der tijd steeds wisselende benamingen: kreupelen, mismaakten,  gebrekkigen, onvolwaardige, invaliden, minder validen, gehandicapten, lichamelijk  gehandicapten, mensen met een lichamelijke handicap, mensen met een  functiebeperking, enzovoort. Ook werd er een lange tijd de term ‘gehandicapten’  gebruikt. Deze werd vervangen door ‘personen met een handicap’, ‘personen met  beperkingen’ en ‘personen met mogelijkheden’ of ‘met fysieke uitdagingen’. Dit laatste  wordt ook wel weer als een eufemisme beschouwd (Suasso‐Best 2006).  De personen die deze termen niet prettig vinden zijn (Foppe 2006; Werner 2005): zij  willen bij voorkeur behandeld worden als een individu, net als ieder ander, en één van  hun kenmerken is het feit dat zij lichamelijke beperkingen hebben. Uit deze opsomming  komt naar voren dat mensen naarstig op zoek zijn naar een betekenis die niet  stigmatiseert, maar recht doet aan het anders zijn.   Besemer (2002) stelt verder dat de overheid actie onderneemt om denigrerend  taalgebruik (en dan vooral de eerste vijf genoemde betekenissen) uit te bannen. De  Nederlandse overheid doet dit echter niet zomaar en evenmin zijn die termen ooit 

 

17

zomaar in gebruik geraakt. Het veranderde denken over mensen met beperkingen komt  ook tot uiting in de terminologie waarmee deze mensen worden aangeduid.     In Nederland maken wij vaak gebruik van de definiëring van de Wereld Gezondheids  Organisatie (WHO,1999).   Kort wordt er weergegeven wat de definities zijn van de andere termen die gebruikt  worden.     Stoornis:    Over stoornis wordt gesproken wanneer het gaat om delen van het lichaam die niet of  onvoldoende functioneren. Dit kunnen zowel psychologische, fysiologische of  anatomische stoornissen zijn.    Beperking:    Een beperking ontstaat bij iedere vermindering of afwezigheid (ten gevolge van een  stoornis) van de mogelijkheid tot een voor de mens normale activiteit. Hiermee wordt  de belemmering in activiteit aangeduid. Bijna iedereen met een ernstige of zeer ernstige  stoornis is daardoor beperkt in zijn normale activiteiten.   Voor het onderzoek is de definitie ‘beperking’ gehanteerd. Beperking is een positievere  benadering. Daar wordt uitgegaan van wat mensen met een beperking wel kunnen. Er  wordt veel meer gekeken naar de kwaliteiten en niet naar de activiteiten die een  persoon niet kan verrichten (Hesseling, L. Jorissen, P. 1999).    2.2. Persoonsgebonden budget    Het pgb komt in dit hoofdstuk aan de orde omdat het valt onder de doelgroep analyse en  het een beter beeld geeft van op wat voor manier de doelgroep de persoonlijke  verzorgen zelf kan organiseren. De persoonlijke verzorging hoeft dan niet voor iedereen  een struikelblok te zijn om gebruik te maken van de culturele sector.     Een pgb is voor mensen met een chronische ziekte, lichamelijke beperking of psychische  beperking die niet zelfstandig kunnen leven. Zij worden door het zorgkantoor  geïndiceerd voor het aantal uur zorg wat zij per dag nodig hebben. De mensen met een  beperking krijgen een geldbedrag, waarmee zij zelf zorg kunnen inkopen. Er bestaan  verschillende vormen van pgb. De eerste is de pgb vanuit de Algemene Wet Bijzondere  Ziektekosten (AWBZ). Deze vorm van pgb is voor de persoonlijke verzorging, verpleging  en begeleiding.   De andere vorm van pgb is vanuit de Wet Maatschappelijke Ondersteuning (Wmo) van  de gemeente. Zij verstrekken de pgb voor de huishoudelijke hulp aan die inwoners die  dat nodig hebben.  Het pgb maakt mensen een stuk zelfstandiger en het laat ze vrij door wie zij verzorgd  willen worden. Het geeft de mensen met een pgb ook een grote verantwoordelijkheid,  omdat ze wel alles zelf moet verantwoorden naar het zorgkantoor. Het pgb mag ook  buiten de deur gebruikt worden. Wanneer mensen met een beperking graag een dagje of 

 

18

avondje uit willen, kunnen ze iemand inhuren die hen kan helpen met de persoonlijke  verzorging.     Voor deze bachelor proef is het belangrijk om duidelijk te hebben dat mensen met een  lichamelijke beperking gebruik kunnen maken van hun persoonsgebonden budget  wanneer zij een museum, theater, bioscoop, poppodium of een café te gaan. Hiervoor  zou je ook je vrienden of iemand uit de familiekring mogen inhuren.    In deze bachelor proef is gekozen voor de term jongeren met een “lichamelijke  beperking” omdat in dit onderzoek de beperkingen aan bod komen. En er wordt vanuit  een positieve hoek naar deze groep gekeken, dat wil zeggen dat er naar de  mogelijkheden van de mensen wordt gekeken.       2.2. Sociale toegankelijkheid    In deze bachelor proef is het begrip ’toegankelijkheid’ onderverdeeld in fysieke  toegankelijkheid en sociale toegankelijkheid. Fysieke toegankelijkheid is of gebouwen  en/of wegen, lichamelijk toegankelijk zijn.  In dit onderzoek is voornamelijk ingegaan op  de sociale toegankelijkheid. Allereerst wordt er geschreven over wat sociale  toegankelijkheid is en daarna wordt er dieper ingegaan op de factoren. Deze factoren  validisme attitude, beeldvorming, zelfbeeld en het sociale netwerk zijn bepalend voor  hoe de sociale toegankelijkheid wordt ervaren. Die ervaringen worden uiteindelijk  beschreven in het onderzoek.  Als laatst staat een stuk beschreven over het beleid met betrekking tot toegankelijkheid  en dit gaat over de integratie van mensen met een lichamelijke beperking.      2.2.1. Wat is sociale toegankelijkheid?    Het is moeilijk gebleken om een goede definitie te vinden voor het begrip sociale  toegankelijkheid. In de literatuur is over het begrip zelf niet veel geschreven.   De definitie ‘sociale toegankelijkheid’ kun je dan het best definiëren als  ‘maatschappelijke openheid’. Sociale toegankelijkheid gaat over alle (niet fysieke) zaken  die bepalen of iemand zich ergens welkom voelt. Hierbij kan gedacht worden aan zaken  zoals bejegening, beschikbaarheid en passendheid.    De verminderde sociale toegankelijkheid ziet op mensen met een lichamelijke  beperking, die geen of weinig gebruik maken van culturele instellingen omdat ze de  confrontatie met mensen zonder een beperking te moeilijk vinden of omdat ze niet  weten hoe ze daar mee om moeten gaan, ook al zijn er geen problemen met de fysieke  toegankelijkheid (Kampman, 2003).     Sociale toegankelijk betekent dus de mate waarin mensen met een beperking zich  ergens welkom voelen. Dus in dit geval hoe zij benaderd worden door de mensen in een 

 

19

culturele instelling. Dit kunnen zowel medewerkers zijn als medebezoekers. Dit staat in  lijn met de beeldvorming van de mensen met een lichamelijke beperking maar ook met  de mensen zonder beperking tegenover de mensen met een lichamelijke beperking.  Sociale toegankelijkheid is afhankelijk van de betekenis die er aan wordt gegeven. De  betekenisgeving is afhankelijk van een aantal factoren. Deze factoren staan in de  volgende paragraaf beschreven.    2.2.2. Factoren  Hieronder staan de vijf factoren die van invloed zijn op het betekenis geven aan sociale  toegankelijkheid. De verschillende factoren en aspecten die beschreven staan zijn,  validisme, attitude, beeldvorming, zelfbeeld en het sociale netwerk.     A. Validisme  De eerste factor die een grote rol speelt bij de sociale toegankelijkheid is validisme.  Validisme is de maatschappelijke reactie op de afwijkende lichaamsbouw en/of  afwijkende lichamelijke of verstandelijke mogelijkheden en kwaliteiten in combinatie  met de eigen reactie daarop die mensen belemmert (Brok den, 2008).    Een ´validistische´ samenleving beschouwt normale mensen als valide en wie niet of  slecht kan functioneren afwijkend. Zij richten zich voornamelijk een sociale samenleving  (openbaar vervoer, openbare gebouwen en uitgaansgelegenheden) zo in alsof iedereen  dezelfde afmetingen en lichaamsbouw heeft en op eenzelfde wijze functioneert.  Aan de andere kant van een validistische samenleving staat een  inclusieve verinnerlijkt  validisme. Een samenleving waar mensen met een functiebeperking niet gehandicapt  worden genoemd, maar zichzelf kunnen en mogen zijn. Dat is een reden dat bij een  inclusief beleid vaak als een maatschappelijk antwoord beschouwd wordt, er zijn nog  wel een aantal mensen die vinden dat mensen met een beperking te veel geïsoleerd en  gediscrimineerd worden.   Den Brok (2008) heeft in haar studie een onderscheid gemaakt tussen vier vormen van  validisme. Dat zijn institutioneel validisme, cultureel validisme, interactioneel validisme  en verinnerlijkt validisme. Hieronder worden deze vormen toegelicht.     Institutioneel validisme betreft de bereikbaarheid en toegankelijkheid van  maatschappelijke instituties als arbeid, onderwijs, huwelijk en gezin, politiek en  wetenschap voor mensen met een handicap. Het komt nog te vaak voor dat artsen en/of  andere behandelaars beslissen over bijvoorbeeld, meestal buiten de persoon om wie het  gaat om, welk onderwijs de persoon moeten volgen, hoe hij/zij moet gaan wonen  enzovoort. Daarnaast is niet altijd de infrastructuur van de openbare ruimte, gebouwen  en vervoer optimaal toegankelijk voor mensen met een handicap, terwijl dat vaak wel  technisch en organisatorisch mogelijk is. Dit alles zorgt er voor hoe de cultuur gevormd  wordt voor mensen met een beperking, met name de omgang met mensen met een  beperking. “Waar instituties zich conformeren aan de dominante cultuur rond  gehandicapten, houden zij die cultuur door hun handelwijzen tevens in stand”, aldus Den  Brok. 

 

20

Den Brok heeft in haar onderzoek gebruik gemaakt van literatuur van een andere bron  en die is van Besemer. Zo schrijft Besemer (2002) op zijn beurt het volgende over  cultureel validisme.  Cultureel validisme gaat over de wijze waarop de samenleving aankijkt tegen mensen  met een lichamelijke handicap. Zo worden zij vaak als hulpbehoevende objecten  beschouwd zonder eigen wil of mening en veelal niet in staat tot een zelfstandig leven.  Wat kenmerkend hiervoor is, is de discussie over de identificatie van mensen die vanaf  hun geboorte of op latere leeftijd over een lichaam (zijn gaan) beschikken dat motorisch,  visueel of auditief anders functioneert dan wat in de samenleving als normaal wordt  beschouwd individu met beperkingen. In dit verband duiken verschillende benamingen  op: kreupelen, mismaakten, gebrekkigen, onvolwaardigen, invaliden, minder validen,  gehandicapten, lichamelijk gehandicapten, mensen met een lichamelijke handicap,  mensen met een functiebeperking (Besemer, 2002).  Interactioneel validisme heeft te maken met dagelijkse relaties en communicatie tussen  mensen met en zonder een beperking. De beeldvorming over mensen met een handicap  beïnvloedt de feitelijke interactie met lichamelijk gehandicapten, zowel binnen  institutionele settings, als in de alledaagse sociale relaties met familie, vrienden en  buren en met passanten in de openbare ruimte. De volgende kenmerken zijn belangrijk  voor de validistische interactie namelijk, beslissingen uit handen nemen, uitsluiten van  deelname aan de sociale en maatschappelijke activiteiten, het niet serieus nemen en het  ontkennen van de handicap. Vaak worden mensen met een handicap gezien als een  uitzondering wanneer zij sociaal en maatschappelijk succesvol zijn. De vorm die hieruit  voortkomt is de culturele en institutioneel validisme en reproduceert deze tegelijk.   Het laatste aspect is het Verinnerlijkt validisme. Dit treffen we volgens Den Brok aan bij  mensen met een handicap die hun ervaringen met de drie hiervoor genoemde vormen  van validisme verinnerlijkt hebben. Dat wil zeggen, ze hebben zich hieraan  geconformeerd en gaan daarnaar handelen. Dat houdt in dat ze zichzelf zien als  hulpbehoevende en een persoon wat weinig zelf kan. Het verinnerlijkt validisme is het  resultaat van samenvoeging van de andere drie vormen van validisme op het niveau van  het individu en kan daarom gezien worden als de grootste belemmering voor de  (persoonlijke) emancipatie van mensen met een lichamelijke handicap. Niet in de laatste  plaats omdat het collectieve gedrag van hen de drie andere vormen van validisme  versterkt, aldus Den Brok (2008).    B. Attitude  Er wordt over attitude geschreven, omdat attitude een belangrijke aspect is van hoe de  buitenwereld in dit geval op de jongeren met een lichamelijke beperking reageren. Dit  houdt verband met de wijze waarom mensen met een lichamelijke beperking zich  ergens welkom voelen. Een attitude is een houding die men heeft tegenover een bepaald  onderwerp. Maar men kan ook een attitude hebben ten opzichte van personen of  bepaalde sociale groeperingen. Men kan ook een attitude tegenover zichzelf hebben. Dit  wordt ook wel het zelfbeeld genoemd. Binnen de attitude zijn drie aspecten te  onderscheiden. Het eerste is het gevoelsmatige aspect. Deze beoordeelt het attitude 

 

21

object als aangenaam of onaangenaam. Het tweede aspect is het cognitieve aspect. Met  dit aspect wordt bedoeld alle kennis of informatie waarover je beschikt over het object  van de attitude. Dit kunnen feiten zijn maar ook meningen van andere mensen.   Het laatste aspect is het handelingsaspect of de gedragsintentie. Wanneer iemand  positieve gevoelens over een bepaald object of persoon heeft, zal men geneigd zijn deze  sneller op te zoeken.   Attitudes beïnvloeden ook het menselijk gedrag. Wanneer men een positieve attitude  heeft ten opzichte van een object zal het gedrag anders zijn dan wanneer men een  negatieve attitude hebt.  Attitudes zijn vaak duurzaam, vrij stabiel en moeilijk te veranderen. Dat komt door de  sterkte van overtuigingen en emoties. Met name het emotionele aspect maakt het  moeilijk te veranderen.   Wanneer er negatieve vooroordelen zijn over een groepering, zal men misschien niet  snel met diegene in contact komen. Ook al krijgen zij allerlei informatie over die groep,  het vooroordeel verandert vaak niet. Om de attitudes te kunnen veranderen is het vaak  belangrijk om te beginnen met mensen van verschillende groepen met elkaar in contact  te brengen (Wijsman, 2005).    C. Beeldvorming  Beeldvorming is voor de meesten mensen een bekende term, vaak is het toch moeilijk  om een duidelijke omschrijving te geven. Volgens Van Dale betekent beeldvorming ‘het  ontstaan van voorstellingen met betrekking tot personen, zaken, feiten en dergelijke.’  (Siepman, 2008)   In de sociologie bestaat er een bredere definitie van beeldvorming, namelijk ‘een  cultureel proces waarbij individuen en/of sociale groeperingen op basis van contacten  en relaties met “omgevingsobjecten” “de werkelijkheid” waarbinnen deze objecten zich  bevinden interpreteren en dit beeld vervolgens aan de eigen “werkelijkheid” toetsen.’  (Siepman, 2008) Beeldvorming draait dus om interpretatie en toetsing van de  werkelijkheid. In het culturele proces vinden er interpretaties plaats van voorstellingen.  Hier wordt vervolgens betekenis aan gegeven en zo wordt een werkelijkheid  geconstrueerd. Zonder beeldvorming kan er dus geen betekenisvolle werkelijkheid  worden geconstrueerd.   Beeldvorming door de jaren heen    De beeldvorming die de maatschappij heeft tegenover mensen met een lichamelijke  beperking is door de jaren heen sterk veranderd. Tot aan de jaren zestig namen mensen  met een lichamelijke of verstandelijke handicap nauwelijks deel aan de samenleving.  Toen der tijd werd er gesproken van ´de grote opsluiting´ (Dankers, 1994). De handicap  die de mensen hadden werd gezien als een persoonlijke tragedie, want mensen zonder  een beperking werden gezien als de norm van de samenleving. Eind jaren zestig deden  democratisering en humanisering hun intrede. Er kwam ook steeds meer protest tegen  deze zogenaamde `grote opsluiting´. Voor mensen met een lichamelijke beperking ging  deze maatschappelijke ontwikkelingen niet onopgemerkt voorbij. Vooral de  technologische ontwikkelingen gingen snel en zorgden ervoor dat hun mobiliteit 

 

22

vergroot werd. Op steeds meer plekken klonk de roep om integratie. Sinds 1977 is de  Gehandicaptenraad de landelijke koepel die de belangen van mensen met een  lichamelijke handicap op sociaal – economisch terrein behartigt.   Gehandicaptenorganisaties in Nederland komen op voor de beeldvorming van  lichamelijk gehandicapten. Mensen met een lichamelijke beperking willen niet meer dat  ze gezien worden als iemand die minder is of waar een stukje van af is. De  gehandicaptenorganisaties willen dat niet langer de beperking centraal staat, maar de  mens zelf. In die tijd werd vaak gesproken van minder validen, invaliden, patiënten en  hulpbehoevenden. Tegenwoordig zijn die termen verouderd en spreken we van mensen  met een lichamelijke handicap, lichamelijke beperking of mensen met een fysieke  uitdaging.   Om de positie van mensen met beperkingen te versterken is op 1 december 2003 de  Wet gelijke behandeling op grond van handicap of chronische ziekte (wgbh/cz)  ingevoerd. Het doel van deze wet is mensen met beperkingen te beschermen tegen  discriminatie vanwege die beperkingen en zo hun deelname aan het maatschappelijk  leven te bevorderen (Staatsblad, 2003). Indien personen menen dat zij op grond van  hun handicap ongelijk behandeld zijn, dan kunnen zij een klacht indienen bij de  Commissie Gelijke Behandeling.   Kooijker (2006) schrijft in zijn onderzoek dat jongeren met beperkingen ook graag bij  de normale jongeren willen horen. Juist omdat het onderlinge contact met veel vrienden  en kennissen zo belangrijk wordt gevonden gaat er van het uitgaansleven een sterke  aantrekkingskracht uit, ook op jongeren met een beperking. Maar niet alleen de fysieke  belemmering speelt een rol bij de toegankelijkheid. Vaak speelt de psychologische  barrière ook een belangrijke rol om deze te overwinnen. Dat komt omdat vooral in het  uitgaansleven het gaat om zien en gezien worden. Tijdens het uitgaan speelt de  beeldvorming omtrent gehandicapt zijn een grotere rol dan ergens anders.   Voor de meeste jongeren is uitgaan erg belangrijk. Het uitgaansleven is de arena van het  onderlinge contact, de plaats waar vriendschappen worden onderhouden en waar  liefdesrelaties gestalte krijgen.    D. Zelfbeeld    Het menselijk lichaam kan een bron zijn van activiteiten en plezier. Wanneer mensen  gezond en fit zijn, kunnen zij met volle overgave veel werk verzetten. Maar het lichaam  kan ons ook belemmeren om prettig te kunnen functioneren. Pijn en/of ziekte kan ons  humeurig maken, handicaps als blindheid en doofheid belemmeren mensen bij het  waarnemen en beïnvloeden op deze manier de omgang met andere mensen (Wijsman,  2005).  Het zelfbeeld dat iemand heeft, ontstaat niet vanzelf, maar is het resultaat van interactie  tussen de persoon in kwestie en zijn of haar omgeving.  Het uiterlijk is van invloed op onze zelfbeleving en op ons gedrag. Als een persoon vindt  dat hij er lelijk uitziet, komt het vaak voor dat diegene zich dan verlegen of onzeker  gedraagt. Mensen in een rolstoel zien er anders uit dan de doorsnee. Vaak heeft dit  gevolgen voor hun zelfbeeld. Ons zelfbeeld is niet een objectieve waarneming, maar een  sociaal gebonden denkbeeld. Het is de wijze waarop iemand zichzelf beoordeelt en het 

 

23

totaal aan gedachten die zij over zichzelf hebben. Het zelfbeeld verandert continu en het  stelt zich van tijd tot tijd bij. De wijze waarop anderen over je spreken en oordelen heeft  hier grote invloed op. Daarnaast speelt ook een grote rol hoe je deze reactie vanuit de  omgeving zelf interpreteert.   Wanneer iemand tevreden is over zichzelf, heeft deze ook een positief zelfbeeld. Het  tegenovergestelde kun je een laag of negatief beeld hebben over jezelf. Iemand krijgt  zelfvertrouwen, wanneer hij/zij zichzelf positief waardeert (Jansen, 2007).   Een negatief zelfbeeld kan leiden tot onzekerheid, sociaal‐angstig gedrag, maar ook kan  het leiden tot fouten en vergissingen.     E. Sociaal netwerk  Het sociale netwerk is erg belangrijk om goed te kunnen participeren in de  maatschappij. Een sociaal netwerk vormt je als persoon. En maakt het makkelijker om  daarmee de culturele sector in te gaan. Met een sociaal netwerk wordt voorkomen dat  mensen met een beperking vereenzamen.   Mirjam de Klerk (2009) schreef in een eerder onderzoek, dat ruim de helft van de  mensen met beperkingen zegt zich belemmerd te voelen in hun sociale contacten. Dat  geldt niet alleen voor het aantal, maar ook voor de aard van de contacten. Vooral de  jonge(re) mensen voelen zich relatief vaak geïsoleerd en vinden zelden dat zij deel  uitmaken van een vriendengroep. Naast het feit dat zij minder contacten hebben sinds  zij een beperking hebben, noemen mensen ook het onbegrip en het gevoel dat voor hen  belangrijke mensen uit de eigen omgeving zich van hen hebben afgewend.   Deze vijf factoren zullen ook aan de orde komen in de interviews die worden afgelopen  met de jongeren met een lichamelijke beperking. Er zal niet specifiek naar gevraagd  worden.   Op het beleidsniveau is ook geschreven over de toegankelijkheid.  2.2.3. Wat is het beleid rondom toegankelijkheid?    In het beleid staat vrijwel niks beschreven wat echt te maken heeft met de sociale  toegankelijkheid. Er wordt al snel de nadruk gelegd op de fysieke toegankelijkheid.   De Verenigde Naties hebben in december 2006 een verdrag voor gelijke rechten van  mensen met een beperking aangenomen. Het doel van dit verdrag is een toename van de  maatschappelijke participatie (‘on equal basis with others’) van mensen met  beperkingen. Als lidstaten dit verdrag aannemen, verplichten zij zich bijvoorbeeld om te  werken aan een zowel fysieke als sociale toegankelijke samenleving. Eind maart 2007  heeft Nederland dit verdrag ondertekend.  Sinds 1 januari 2006 wordt ook de discriminatie van gehandicapten (bv. het zich  beledigend uitlaten tegenover mensen met beperkingen, maar ook het niet toegankelijk  zijn van bedrijven of diensten (zonder dat daarvoor een goede reden bestaat) als  strafbaar gezien (Staatsblad, 2005).  Sinds 1992 zijn regels opgesteld voor het bouwen van openbare gebouwen. De  hoofdregel is dat er rekening gehouden dient te worden met mensen met een 

 

24

lichamelijke beperking. De regels en normen die daarvoor gelden zijn opgenomen in het  Bouwbesluit dat sinds 2003 van kracht is gegaan. Daarnaast kunnen gemeenten in  bouwverordeningen bepalingen over de bereikbaarheid, toegankelijkheid en  bruikbaarheid van openbare gebouwen opnemen. Het Nederlands Normalisatie  Instituut heeft daarvoor een normblad ontwikkeld (NEN 1814). Maar het toepassen  daarvan is niet verplicht. Ondanks de recente regelgeving blijft de toegankelijkheid in de  praktijk een probleem omdat veel cafés, disco’s en bioscopen die gehandicapte jongeren  willen bezoeken, zich in oudere gebouwen in de binnensteden of dorpskernen bevinden  en die voldoen niet aan de recente eisen. Jongeren met beperkingen wachten niet af tot  de overheid de toegankelijkheid regelt, maar nemen ook zelf initiatieven. Er verschijnen  door henzelf samengestelde gidsjes op de markt en weblogs met tips waarmee zij elkaar  vertellen welke uitgaansgelegenheden wel voor hen toegankelijk zijn en welke niet.       

 

25

2.3. Participatie    Deze paragraaf richt zich op twee vormen van participatie. Dit is gedaan om participatie  breder te bestuderen. In het eerste stuk staan de beleidsmaatregelen gericht op  maatschappelijke participatie beschreven. Daarna zal het onderzoek richten op de  cultuurparticipatie, wat betekent het en wat zijn de beleidsmaatregelingen gericht op  cultuurparticipatie voor mensen met een beperking.         2.3.1. Beleidsmaatregelen gericht op maatschappelijke participatie    Hier wordt geschreven over de beleidsmaatregelen ten aanzien van mensen met een  beperking. Ze worden beschreven wat voor regels er door de jaren heen zijn gekomen om  de maatschappelijke participatie van deze doelgroep te vergroten.       Eerder is beschreven dat de term gehandicapten in de loop der jaren al vaak is  veranderd. In deze paragraaf worden de beleidsmaatregelen ten aanzien van de  maatschappelijke participatie weergegeven.  In de loop der jaren is het vaak veranderd,  kort zal er door die jaren heen gegaan worden.   In de nota De perken te buiten (tk 1994/1995) staat geschreven over het bevorderen van  integratie, deelname door gehandicapten in alle sectoren van de samenleving, hierbij  moet je denken aan onder meer het onderwijs en arbeidsintegratie. Deze waren  belangrijke speerpunten van het beleid. Ook waren de uitgangspunten voor het beleid,  gelijke rechten en gelijke plichten, ‘integratie en participatie’ en ‘bescherming en  compensatie’. In die tijd werd gewezen op het belang van een goed toegankelijke  samenleving voor mensen met een lichamelijke beperking.   De Interdepartementale Stuurgroep voor Gehandicapten1 coördineerde het landelijk  beleid. In 2001 is deze stuurgroep opgeheven (tk, 2000/2001a). Dit besluit is genomen  omdat gewerkt moest worden vanuit een integraal beleid. Dat wil zeggen, op elk  beleidsterrein moet rekening gehouden worden met de gevolgen van dat beleid voor  mensen met een beperking.   Later verscheen het Actieplan gelijke behandeling in de praktijk (tk, 2003/2004a). In dit  plan stond aangegeven dat mensen met een beperking vaak nieuwe voorzieningen  kregen wanneer zij niet goed konden meedraaien in de samenleving. Maar hierdoor  kwamen zij te veel in een uitzonderingspositie terecht. Dit levert dan juist een chaos van  regelingen op, met het gevaar van onnodige en hoge kosten. Er werd vervolgens  gekozen om niet (te snel) aparte voorzieningen voor mensen met beperkingen te 

                                                        

1 Hierin werkten de ministeries van VWS, Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (ocw), Volkshuisvesting, 

Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer (vrom) en Sociale Zaken. 

 

 

26

creëren, maar in het algemene overheidsbeleid vanaf het eerste begin rekening met hen  te houden.  In 2006 werd een nieuw beleid geschreven. Dit hield in dat nu alle reguliere overheden,  instellingen, organisaties en bedrijven hun beleid moeten richten op alle burgers en dus  ook voor mensen met een beperking. Dit noemen ze een inclusief beleid.   In de Handreiking inclusief beleid wordt dit omschreven als ‘beleid, waarbij in alle fasen  van de beleidscyclus rekening wordt gehouden met verschillen tussen mensen met en  zonder beperkingen’ (vws 2006a). Dit betekent dus dat mensen met beperkingen zoveel  mogelijk gebruikmaken van reguliere voorzieningen, en dat bij het ontwikkelen van  nieuwe voorzieningen ook met hen rekening gehouden dient te worden. Het kan  weleens voorkomen dat het in het algemene beleid niet lukt om op die manier  gelijkwaardige mogelijkheden voor iedereen te creëren. Dit kan komen doordat het te  veel geld kost of niet realistisch is, door bijvoorbeeld immateriële zaken. Daarom  moeten eventuele specifieke maatregelen mogelijk blijven als onderdeel van het  reguliere beleid van de diverse departementen. Eerder beschreef men dit als “gewoon  dat waar mogelijk is en bijzonder waar noodzakelijk” (tk, 1996/1997).   Zo schrijft Ruts (2006) dat de overheid streeft naar een inclusieve samenleving. Dit  houdt in dat de overheid een samenleving wil waarin mensen met een beperking  evenredig en evenwaardig deel kunnen nemen aan de verschillende maatschappelijke  domeinen.   In het jaar 2003 is in Nederland de Wet Maatschappelijke Ondersteuning ingevoerd  (Wmo). Deze wet heeft als doel om de participatie en zelfredzaamheid van de burgers te  bevorderen. De veronderstelling is dat mensen met beperkingen uitgaan van hun eigen  mogelijkheden en een beroep doen op hun eigen netwerk. De overheid gaat uit van de  eigen draagkracht van mensen. Alleen wanneer burgers niet in staat zijn zelf, of samen  met hun netwerk, oplossingen te organiseren, kunnen zij een beroep doen op de  gemeente om hen te ondersteunen. Op basis van de Wmo dient de gemeente  voorzieningen te treffen om de zelfredzaamheid en de participatie te bevorderen.   Ook heeft deze wet als doel om de positie van mensen met een beperking of chronische  zieke te versterken. De wet is ook om deze groep te beschermen tegen discriminatie  vanwege die beperkingen (staatblad, 2003). Indien personen kunnen aantonen dat zij  op grond van hun handicap ongelijk behandeld zijn, dan kunnen zij een klacht indienen  bij de Commissie Gelijke Behandeling.   Volgens de Minister van Volksgezondheid Welzijn en Sport (VWS) die deze wet heeft  ingevoerd, is het van belang dat men zich door middel van eigen sociale netwerken  gemotiveerd voelt om te participeren.   In deze wet wordt ervan uitgegaan dat de mensen medeverantwoordelijk voor elkaar  zijn en elkaar kunnen helpen om te participeren (Waal, 2004).    De Nederlandse overheid heeft met ingang van begin april  2004 de Taskforce Handicap  en Samenleving in het leven geroepen (Staatscourant 2004). Taskforce heeft als  hoofdtaak om een mentaliteitsverandering in de maatschappij te realiseren zodat  mensen met een handicap gelijkwaardig worden behandeld en om een actieve 

 

27

betrokkenheid van maatschappelijke partners bij het realiseren van de toegankelijkheid  van de samenleving voor mensen met een handicap te bevorderen. De Taskforce  organiseert hiervoor onder meer lokale debatten met colleges van burgemeesters en  wethouders. Ook heeft zij als taak om mensen met een andere blik naar mensen met  beperkingen te laten kijken, bijvoorbeeld via cursussen voor buschauffeurs of via een  project op basisscholen om leerlingen na te laten denken over de gevolgen van  beperkingen. Zij spelen dus voornamelijk in op de beeldvorming van de samenleving  naar de mensen met een lichamelijke beperking toe (Zie hiervoor: Taskforce Handicap  en Samenleving, 2006).  Vanuit deze gekregen kennis gaat dit onderzoek zich nu richten op de  cultuurparticipatie. De regels die zijn opgesteld voor de maatschappelijke participatie  kunnen ook van toepassing zijn op de cultuurparticipatie.     2.3.1. Wat is cultuurparticipatie?    De definitie van het begrip participatie zoals die in de Nederlandse taal beschreven staat  is letterlijk het deelhebben in iets (van Dale). “Participatie wordt gebruikt om aan te  duiden dat individuen en groepen deelhebben en deelnemen aan het maatschappelijk  leven” (Spierts, 2000). Er zijn vele vormen van participatie. Hierbij kan worden gedacht  aan bijvoorbeeld sportparticipatie, muziekparticipatie, arbeidsparticipatie. In dit  onderzoek zal het accent op het begrip cultuurparticipatie gelegd worden.    De betekenis van het begrip cultuurparticipatie is het deelnemen aan cultuur in brede  betekenis. Hier kan het onderscheid gemaakt worden tussen actieve, receptieve en  reflectieve cultuurdeelname. Een actieve deelname betekent dat men zelf kunst maakt  (bijv. een muziekinstrument bespelen, schilderen). De receptieve deelname is het  bekijken en beluisteren van kunst (bijv. het bezoeken van een museum). Als laatst de  reflectieve deelname. Dat houdt in dat de mensen over kunst lezen en erover nadenken  of discussiëren (Spierts, 2000). Dit begrip is gehanteerd gedurende dit onderzoek.   In dit onderzoek is ingegaan op de receptieve deelname van cultuur. Het gaat in dit  onderzoek om het bezoeken van musea, bioscoop, poppodium, café en theater.    Om een beter inzicht te krijgen in wat cultuurparticipatie betekent zal er eerst breder  gekeken worden naar de maatschappelijke participatie.    In de cultuurnota van OCW van 2012 staat dat cultuur vorm geeft aan onze wereld en  persoonlijke ontwikkeling. Onze taal en cultuur laten zien waar we vandaan komen en  wie we zijn. Cultuur staat zowel voor binding, identiteit en traditie als voor dynamiek,  creativiteit en vernieuwing. Onze netwerken worden steeds internationaler. Cultuur is  hier zowel een afspiegeling als een motor. Je culturele bagage bepaalt in hoeverre je  onderdeel kunt zijn van deze ontwikkelingen en klaar bent voor de toekomst  (Cultuurnota, 2012).      

 

28

2.3.1.1.Beleid specifiek gericht op cultuurparticipatie voor mensen met een beperking    In Leiden is er geen specifiek beleid dat zich richt op de receptieve vorm van  cultuurparticipatie voor mensen met een lichamelijke beperking. Dit is onderzocht door  cultuurnota’s te raadplegen en contact te leggen met beleidsmedewerkers van de  gemeente Leiden.  Het enige waar de gemeente eisen aan stelt, is dat de openbare ruimtes toegankelijk  moeten zijn voor mensen die moeilijk ter been zijn. De culturele instellingen zoals  bioscopen, theater en musea moeten beschikken over een toegankelijke ingang voor  iemand in een rolstoel en zo nodig een lift. De reden dat de culturele instellingen wel  toegankelijk moeten zijn is dat zij een subsidie ontvangen van de gemeente Leiden in het  kader van rolstoeltoegankelijkheid. De gemeente Leiden wil graag dat iedereen in de  stad de kans krijgt om te participeren in het culturele leven. De cafés in Leiden  daarentegen kunnen zelf de keuze maken of zij rolstoeltoegankelijk zijn of niet.  Cultuurparticipatie is voor iedereen in Nederland belangrijk. Dus zo ook voor mensen  met een lichamelijke beperking. Een belangrijke doelstelling van het overheidsbeleid  voor mensen met een beperking is dan ook gelijke participatie.   Zo definiëren Cardol et al. (2006) participatie als ‘het vervullen van sociale en  maatschappelijke rollen op een voor de persoon zinvolle manier’. Met zinvol, of  betekenisvol, bedoelen zij ‘passend bij ambities, afwegingen, mogelijkheden en  eigenheid van een persoon’.   Ruts (2006) onderscheidt ‘evenredige participatie’ en ‘evenwaardige participatie’. Met  ‘evenredige participatie’ bedoelt hij dat mensen met beperkingen evenveel deelnemen  aan de samenleving als anderen. Met ‘evenwaardige participatie’ bedoelt hij dat de  participatie van mensen met beperkingen op dezelfde manier gewaardeerd wordt als de  participatie van mensen zonder beperkingen.   Wat Ruts laat zien is dat in de loop der jaren meer mensen met een beperking kunnen  participeren in de samenleving.     In onderstaande tabel staat een overzicht van de culturele participatie door de jaren  heen. Hiervan is uitgegaan van minimaal een keer per jaar een bezoek brengen aan een  culturele instelling. De doelgroep bestaat uit lichamelijk gehandicapten boven de 16  jaar. De onderstaande getallen zijn percentages. Het is moeilijk om een onderscheid te  maken tussen lichte, matige en ernstige beperkingen. Er bestaan geen concrete criteria  op basis waarvan men bijvoorbeeld kan bepalen wanneer er sprake is van matige en  wanneer van ernstige beperkingen (Pommer, 2007).   Mensen met lichte beperkingen hebben bijvoorbeeld moeite met maximaal vijf  activiteiten zoals zwaar huishoudelijk werk, bed verschonen of om tien minuten te  kunnen blijven staan. Degenen met matige beperkingen hebben moeite met zes tot  zestien activiteiten, maar zijn wel in staat om over het algemeen alles zelf te doen.  Personen met ernstige beperkingen kunnen meestal een aantal activiteiten helemaal  niet (meer) zelf doen (De Klerk, 2006).     

 

29

De jongeren in een rolstoel vallen in dit onderzoek onder de matige/sterke beperking.    1995  1999  2003  Bezoekers        Museum  Geen beperking  35,2  37,3  37,3  Lichte beperking  34,0  38,2  35,6  Matige/sterke  18,5  22,3  23,3  beperkingen  Totaal  33,4  35,5  35,6  Bezoekers        podiumkunsten     Geen  28,4  26,3  26,2  beperkingen     Lichte beperking  25,4  26,9  24,7     Matige/sterke       16,9  18,7  16,1  beperking  26,8  25,3  24,7  Totaal  Bezoekers        populaire cultuur  Geen beperking  60,5  65,4  69,8  Lichte beperking  44,9  48,3  53,2  Matige/sterke  beperking 

20,0 

27,6 

28,4 

Totaal 

54,8 

58,9 

62,3 

 

 

 

 

 

 

 

Bron: SCP (AVO ‘03) 

Wat duidelijk in deze tabel te zien is, is dat het verschil tussen mensen met een  matige/sterke beperking en mensen zonder beperking groot is. Uit deze tabel kun je  opmaken dat mensen met een beperking in de loop der jaren wel steeds meer zijn gaan  participeren in de culturele sector. Vooral bij de populaire cultuur is een stijgende lijn  zichtbaar. Het verschil tussen mensen zonder handicap en mensen met een  matige/sterke beperking is vooral groot bij de populaire cultuur. De populaire cultuur  zijn popconcerten en bioscoop bezoeken. Dat wil niet zeggen dat de drempels om te  participeren bij de populaire cultuur het grootste zijn. Dat is voor zowel de mensen  zonder beperking, voor mensen met een matige beperking en voor mensen met een  matige/sterke beperking. Dat er een vooruitgang geboekt is bij de populaire cultuur  komt met name doordat deze vorm van kunst aantrekkelijker is voor de jongere  generatie.    2.3.1.1. Beleidsmaatregelen gericht op cultuurparticipatie    In het Leidse raadsvoorstel Cultuurnota 2012‐2018 staat beschreven wat de gemeente  Leiden verstaat onder cultuur. Zij hanteert de volgende definitie: 

 

30

‘Onder cultuur verstaat men meestal zowel de kunsten (zoals dans, muziek, theater,  beeldende kunst, architectuur, nieuwe media), als cultureel erfgoed (zoals musea en  monumenten). Ook culturele evenementen en festivals vallen daaronder.  Een groot deel van de Nederlandse bevolking ervaart cultuur als belangrijk (92%)  (Motivaction, 2007). Dit vormt een legitimatie voor het feit dat gemeenten zorgen voor  een breed en divers cultureel leven in hun stad. Men wil dit bereiken door een culturele  infrastructuur te bieden, en er voor te zorgen dat de inwoners kennis kunnen nemen  van de cultuur (receptieve cultuurparticipatie) en er actief aan deel kunnen nemen  (actieve cultuurparticipatie).  De gemeente Leiden geeft niet alleen om de waarde van cultuur; maar ook vindt men dat  cultuur een aanjager is voor de stedelijke ontwikkelingen.  Gemeente Leiden draagt, samen met alle partners in de stad, zorg voor de kwaliteit van  het lokale leven. Eén van de pijlers van het lokale leven is cultuur. Cultuur in de  openbare ruimte, cultuur op podia, cultuur in het museum of waar dan ook in de stad.  Cultuur is overal. Cultuur is vroeger, nu en toekomst. Cultuur stelt vragen, geeft  afwijkende meningen, ontwikkelt nooit‐ gedachte ideeën. Van cultuur kun je genieten, je  blikveld verruimen, iets leren of er samen aan deelnemen (Leiden Cultuurnota 2012. De  kracht van cultuur in Leiden).  De gemeente Leiden stelt volledige participatie centraal. Zij heeft de missie om een stad  te zijn waarin alle mensen, inclusief die met een zorgbehoefte, actief kunnen  participeren en zelf de regie in handen hebben bij de wijze waarop hun zorgbehoefte  wordt vervuld.  Het gemeentelijke beleid is dan ook gericht op het activeren van mensen om hen in staat  te stellen zelf deel te nemen aan de samenleving. Daarnaast organiseren zij een vangnet  voor de ondersteuning van zeer kwetsbare burgers die onvoldoende in staat zijn om  voor zichzelf te zorgen (Beleidsplan Wmo, 2008‐2012).      Aangezien in Leiden niet veel beleid is geschreven is over van mensen met een  beperking op het gebied van de culturele sector, is er gezocht naar een project op een  ander gebied. Hierbij is gebruik gemaakt van de sportsector.      2.3.1.3. Sportconsulent    De gemeente Leiden heeft bij de afdeling Sport een sportconsulent ingevoerd om de  participatie in de sportwereld te vergroten voor mensen met een lichamelijke beperking.  Sport is wel een totaal andere tak dan de cultuursector, maar de grote overeenkomst ligt  op het terrein van participatie en het stimuleren daarvan.  Dit is een voorbeeld van een project hoe je de participatie voor mensen met een  lichamelijke beperking kan vergroten in de sport. Het is hier geplaatst omdat het een  beleid is van de gemeente Leiden. Dit voorbeeld is relevant voor dit onderzoek omdat dit  als inspiratie kan dienen of zelfs toepasbaar kan zijn in de cultuursector.   

 

31

In 2006 is een sportnota opgesteld door de gemeente Leiden. Een van de onderwerpen  in deze nota was of mensen met een lichamelijke beperking niet meer moesten gaan  sporten. Er was destijds een klein budget gereserveerd voor een onderzoek.  Gehandicapten Sport Nederland heeft dit onderzoek uitgevoerd. Men heeft voornamelijk  gekeken naar aantallen gehandicapten in regio Leiden, waarom zij niet sporten en wat  de belemmeringen zijn. Dat rapport is op een avond gepresenteerd, waar alle betrokken  partijen bij elkaar kwamen. Dat waren de GGD, stichting MEE, mensen met een  beperking en sportverenigingen die al actief waren voor mensen met een lichamelijke  beperking. Aan al deze partijen is het onderzoek gepresenteerd en met elkaar is gekeken  naar een oplossing voor het probleem dat er te weinig mensen met een lichamelijke  beperking sporten. Wat er duidelijk naar voren kwam was dat de mensen met een  lichamelijke beperking helemaal niet op de hoogte waren van het aanbod aan sporten  voor gehandicapten. En er bleek een grote drempel om het echt te gaan doen; er waren  praktische problemen, zoals geld en vervoer.   De gemeente Leiden had wel geld voor een onderzoek, maar niet voor het uitvoeren van  de aanbevelingen. Bij de afdeling sport van de gemeente beschikte men niet over de  middelen. Maar vanuit de AWBZ was er wel geld beschikbaar. Stichting MEE heeft een  projectplan opgesteld, bestemd voor een periode van 2 jaar. Er wordt om de 2 jaar  geëvalueerd, omdat niet constant geld beschikbaar is voor dit project. Het is een  kwetsbaar project en je moet een lange adem hebben, omdat het veel tijd kost.  Er werd van de beschikbare gelden een sportconsulente aangesteld door de gemeente  Leiden. Het is een hele praktische aanpak. De sportconsulente gaat naar mensen met een  beperking toe en er vindt een intakegesprek plaats. Zij gaat met de mensen met een  lichamelijke beperking praten en komt er op deze manier achter wat hun behoeftes zijn  ten aanzien van sport. Vervolgens gaat zij kijken of ze een match kan maken met een  sportaanbieder. Dat is meestal een vereniging. Zij bezoekt dan ook de  sportverenigingen. Zij schat de match dan in en gaat vervolgens met de mensen met een  beperking de eerste paar keren mee omdat er toch wel een grote drempelvrees bij de  mensen zelf aanwezig is.   Het ideaalbeeld van de gemeente Leiden is volledige integratie. Helaas is deze integratie  niet bij elke vorm van sport te realiseren. Dus als het dan op een andere manier kan, bij  voorbeeld met rolstoelhockey, is dat ook goed.      Het moeilijke aan dit project is wel om de doelgroep te kunnen bereiken. De gemeente  Leiden probeert het voornamelijk via de Wmo te doen. Wanneer de Wmo bij voorbeeld  een brief stuurt aan mensen met een beperking, stuurt de gemeente Leiden een folder  mee om meer bekendheid te geven aan de rol van de sportconsulent. Het aanbod van  sportverenigingen is nog een beetje onderbelicht. Er zou misschien meer praktische  ondersteuning gegeven kunnen worden aan verenigingen.  

 

32

2.4. Samenvatting en conclusie hoofdstuk 2     In deze paragraaf worden de conclusies beschreven van in dit hoofdstuk gehanteerde  begrippen.  2.4.1. Betekenis begrip lichamelijke beperking    Het begrip lichamelijke beperking is een begrip dat pas in de laatste jaren tot stand is  gekomen. Vroeger werd er meestal gesproken van gehandicapt. Er wordt niet langer  over mensen met een lichamelijke beperking gepraat in termen als ‘mismaakt’,  ‘gebrekkig’ of ‘lamme’. Mensen met een lichamelijke beperking zitten niet langer in een  instelling. Personen met een handicap worden steeds vaker gezien als mensen die  deelnemen aan het gewone leven. Hierdoor wordt er ook op een ‘normale’ manier met  hen opgegaan. Ze maken op een volwaardige manier deel uit van de maatschappij.  Steeds meer verandert de verzorgingsmaatschappij in een participatiemaatschappij. Dit  houdt in dat er meer wordt uitgegaan van de mogelijkheden van de mensen en niet  vanuit hun beperkingen.    2.4.2. Betekenis begrip sociale toegankelijkheid    De betekenis van het begrip sociale toegankelijk is de mate waarin mensen met een  beperking zich ergens welkom voelen. Dus in dit geval hoe zij benaderd worden door de  mensen in een culturele instelling. Dit kunnen zowel medewerkers zijn als de mede  bezoekers. Dit is in lijn met de beeldvorming van de mensen met een lichamelijke  beperking maar ook met de mensen zonder beperking tegenover de mensen met een  lichamelijke beperking.  Sociale toegankelijkheid is sterk afhankelijk van de betekenis die er aan wordt gegeven.  De betekenisgeving is afhankelijk van een aantal factoren. Deze factoren zijn, validisme  attitude, beeldvorming, zelfbeeld en sociale netwerk.   Deze factoren zijn van invloed op het gedrag ten aan zien van de sociale  toegankelijkheid. Validisme is de maatschappelijke reactie op de afwijkende  lichaamsbouw en/of afwijkende lichamelijke of verstandelijke mogelijkheden en  kwaliteiten in combinatie met de eigen reactie daarop die mensen belemmert.  Een attitude wordt in dit onderzoek gezien als een houding die men heeft tegenover een  bepaald onderwerp of persoon.   In de Van Dale betekent beeldvorming ‘het ontstaan van voorstellingen met betrekking  tot personen, zaken, feiten en dergelijke’ (Siepman, 2008).   In de sociologie bestaat er een bredere definitie van beeldvorming, namelijk ‘een  cultureel proces waarbij individuen en/of sociale groeperingen op basis van contacten  en relaties met “omgevingsobjecten” “de werkelijkheid” waarbinnen deze objecten zich  bevinden interpreteren en dit beeld vervolgens aan de eigen “werkelijkheid” toetsen’  (Siepman, 2008).  Het zelfbeeld dat een persoon heeft, ontstaat niet vanzelf, maar is het resultaat van  interactie tussen de persoon in kwestie en zijn of haar omgeving. Het uiterlijk is van  invloed op onze zelfbeleving en op ons gedrag.  En de laatste factor is het sociale netwerk. Het sociale netwerk is erg belangrijk om goed 

 

33

te kunnen participeren in de maatschappij. Een sociaal netwerk vormt je als persoon. En  maakt het makkelijker om daarmee de culturele sector in te gaan. Met een sociaal  netwerk wordt voorkomen dat mensen met een beperking vereenzamen. In 2009 is een  onderzoek gedaan voor Mirjam de Klerk. Daaruit bleek dat er veel jongen mensen zich  geïsoleerd voelen en niet deel uitmaken van een vrienden groep.   De sociale toegankelijkheid heeft voornamelijk te maken met de integratie en  beeldvorming van mensen met een lichamelijke beperking. De wijze waarop de jongeren  met een lichamelijke beperking in het leven staan en hoe de maatschappij op hen  reageert. De attitude, voortkomend uit onwetendheid die leidt tot de vooroordelen,  zowel van de mensen met een lichamelijke beperking als ook mensen zonder beperking  speelt hier een belangrijke rol. Door middel van bijvoorbeeld een ontmoeting kan de  attitude veranderen.  De term ‘validisme’ is een maatschappelijke reactie op de afwijkende lichaamsbouw  en/of afwijkende lichamelijke of verstandelijke mogelijkheden en kwaliteiten ‐ in  combinatie met de eigen reactie daarop ‐ die mensen belemmert. Deze factoren hebben  allemaal betrekking op de toegankelijkheid.    2.4.3. Betekenis maatschappelijke­ en cultuurparticipatie    In de loop der jaren zijn er veel regels bijgekomen ten aanzien van de maatschappelijke  participatie voor mensen met een lichamelijke beperking. Deze doelgroep kan op  verschillende plekken terecht wanneer zij niet gelijk behandeld of gediscrimineerd  worden. Door de verschillende regels die erbij zijn gekomen wordt de maatschappelijke  positie van de mensen met een lichamelijke beperking versterkt.   Bij cultuurparticipatie gaat om de niet‐professionele bemoeienis/deelname aan het  culturele leven. Cultuurparticipatie kun je onderverdelen in drie vormen. Dat zijn de  actieve, receptieve en de reflectieve vorm. Deze vormen geven het verschil aan tussen  het actief meedoen aan kunst & cultuur, het bekijken van kunst & cultuur en het zelf  deelnemen aan kunstactiviteiten. Cultuurparticipatie kan zowel plaatsvinden in het  publieke domein maar ook in de privésfeer. In deze bachelor proef gaat het  voornamelijk over de cultuurparticipatie in het publieke domein.   Het onderzoek zoomt in op het gedrag van mensen met een lichamelijke beperking en  rolstoel gebonden, en in hoeverre zij deelnemen aan de cultuursector in Leiden.   Er is geen specifiek beleid ontwikkeld voor mensen met een beperking ten aan zien van  cultuurparticipatie. Cultuurparticipatie is voor iedereen in Nederland belangrijk. Dus  ook voor mensen met een lichamelijke beperking. Een belangrijke doelstelling van het  overheidsbeleid voor mensen met een beperking is dan ook gelijke participatie.   Zo definiëren Cardol et al. (2006) participatie als ‘het vervullen van sociale en  maatschappelijke rollen op een voor de persoon zinvolle manier’. Met zinvol, of  betekenisvol, bedoelen zij ‘passend bij ambities, afwegingen, mogelijkheden en  eigenheid van een persoon’.  Als voorbeeld project wordt er gebruik gemaakt van een project uit het sportbeleid. Dat  is een sport consulent. Deze sportconsulent is aangesteld door de gemeente Leiden en  fungeert als tussenpersoon, voor mensen met een beperking en de sportvereniging. De  gemeente Leiden heeft als doel om zoveel mogelijk mensen om een beperking te laten 

 

34

participeren in de sportsector. De sportconsulent is aangesteld het sporten makkelijker  te maken voor zowel de mensen met een beperking als voor de sportverenigingen.  

 

35

3. Jong volwassen met een lichamelijke beperking    De jong volwassenen met een lichamelijke beperking zijn in dit hoofdstuk de  onderzoekseenheid. Wat zijn de sociale kenmerken van de jongeren met een lichamelijke  beperking. Er wordt geschreven over het verschil tussen jongeren met en zonder beperking  in hun ontwikkeling door de jaren heen. Er wordt ingegaan op het aantal  rolstoelgebruiker, eerst in heel Nederland en daarna in de stad Leiden. Het onderzoek richt  zich ten slotte op jongeren die rolstoel gebonden zijn. Aansluitend gevolgd door een  geschreven stukje over het persoonsgebonden budget.     Uit een eerder onderzoek genaamd, ‘Hoe hoog is de drempel’ gedaan door Saskia Jansen  (april 2007) is een tabel opgenomen van de verschillen tussen jongeren met een  lichamelijke beperking en jongeren zonder lichamelijke beperking. In de tabel is de  ontwikkeling door de jaren heen goed zichtbaar.     Onderwerp 

Jongeren zonder  beperking 

Jeugdcultuur 

Maken vriendschappen, dit  brengt nieuwe  belevenissen met zich mee  Ontwikkeling, creëren van  eigen identiteit 

Adolescentie 

Opvoeding 

Identiteitsontwikkeling  Uitgaan 

Jongeren met lichamelijke  beperking 

Blijven langer in de  beschermde wereld van  ouders hangen  Duidelijk besef van de  handicap en wordt daar in  het dagelijks leven mee  geconfronteerd  Wordt over het algemeen  Voelt veel bezorgdheid van  als prettig ervaren. Worden  ouders, vaak veel vanuit  voldoende vrijgelaten  moeder kant.  Steeds zelfstandiger  Blijven afhankelijk van hulp  worden  van andere mensen  Uitgaan met vrienden  Kunnen niet alle  wordt steeds belangrijker  uitgaansgelegen in komen,  door diverse redenen. 

  In de tabel hierboven is het verschil te zien in de ontwikkeling door de jaren heen. Die  verschillen hebben uiteindelijk invloed op bepaalde gedragingen en op het sociale leven.       3.1. Landelijk aantal rolstoelgebruikers     Nederland telde in het begin van 2006 ruim 800.000 inwoners tussen de 18 en 65 jaar  met een lichamelijke beperking. Het gaat hier om mensen die ongeveer een keer met “  kan niet” of “met grote moeite” hebben geantwoord op vragen in de OESO‐ dicator (CBS‐ Statline, 2006). Deze vragen waren gericht op de motorische, visuele en auditieve  vermogen.  

 

36

Iemand die in een rolstoel zit, heeft meestal een aandoening die het meest zichtbaar is.  Rolstoelers vormen maar een deel van de populatie van mensen met een lichamelijke  beperking. De reden om dit onderzoek daartoe te spitsen is omdat dit een duidelijk  zichtbaar gegeven is en omdat rolstoelers andere beperkingen ondervinden dan mensen  met een lichamelijke beperking zonder rolstoelafhankelijkheid.     Uit onderzoek van Mirjam de Klerk, Meedoen met een beperking (SCP, 2007) blijkt dat  uit registraties die worden bijgehouden in het kader van de Wet voorzieningen  gehandicapten (Wvg), blijkt dat er landelijk in 2004 ongeveer 190.000 rolstoelen  gebruikt worden en in 2005 ongeveer 163.000 (Wapstra‐van Damme et al. 2006). Maar  het is niet duidelijk of rekening is gehouden met de mensen die bijvoorbeeld meer dan  een rolstoel bezitten.     Het POLS (Permanent Onderzoek naar de Leefsituatie) meldt dat 0,6% van de  zelfstandig wonende 12‐plussers permanent in een rolstoel zit en ongeveer 0,5% soms  een rolstoel of scootmobiel gebruikt. Dit betekent dat ongeveer 84.000 mensen  permanent een rolstoel of scootmobiel gebruiken en ongeveer 70.000 soms. Overigens  is het waarschijnlijk dat de mensen die kortdurend een rolstoel nodig hebben,  bijvoorbeeld na een operatie, hierbij niet zijn meegenomen.  De CBS‐cijfers geven, in vergelijking met de WVG‐registraties, een lagere schatting van  het aantal mensen in een rolstoel. Op basis van deze cijfers concludeert Mirjam de Klerk  (SCP 2007) dat in Nederland 225.000 tot 250.000 mensen in een rolstoel zitten  (160.000 tot 185.000 zelfstandig wonende en ongeveer 65.000 tehuisbewoners), van  wie er minimaal 150.000 (84.000 zelfstandig wonende en 65.000 tehuisbewoners) deze  vrijwel permanent gebruiken.    3.2. Aantal rolstoelgebruikers in Leiden    Uit een rapportage van uitvoering individuele voorzieningen Wmo 2008/begin 2009 en  afdoening van twee moties inzake uitvoering Wmo uitgevoerd door de gemeente Leiden,  wordt een overzicht gegeven van het aantal aanvragen voor een Wmo‐voorziening. In  het jaar 2008 zijn er in de gemeente Leiden 431 aanvragen gedaan voor een rolstoel. Dit  kunnen zowel elektrische rolstoelen zijn als handbewogen rolstoelen.   Het aantal uitstaande Wmo individuele voorzieningen zijn in 2008, 1319. Het komt voor  dat een persoon meerdere rolstoelen heeft. Dus het aantal unieke personen dat gebruik  maakt van de Wmo zal lager zijn. Voor dit onderzoek wordt de helft van het aantal  rolstoelen die uitstaan in 2008 gehanteerd. Dan zijn het er 658 als rolstoelgebruiker in  Leiden. Onder deze aantallen vallen ook de oudere mensen. Het is moeilijk om aantallen  te scheiden in bepaalde leeftijdscategorieën. Het is niet mogelijk om aantallen te  noemen van de door mij onderzochte doelgroep. Daarom is er een schatting door mij  gemaakt. In Leiden zullen ongeveer 90 jongeren met een lichamelijke beperking gebruik  maken van een rolstoel.       

 

37

   

 

38

4. Onderzoeksresultaten    Voordat een bruikbaar advies geschreven kan worden, is eerst onderzoek gedaan naar het  sociale netwerk, de sociale toegankelijkheid, de behoeftes, verwachtingen en  struikelblokken ten aanzien van de culturele sector in Leiden. In dit hoofdstuk staan de  onderzoeksresultaten. De resultaten zijn voortgekomen uit de interviews met mensen met  een lichamelijke beperking en de culturele instellingen in Leiden. De doelgroep die  geïnterviewd zijn, zijn jongeren met een lichamelijke beperking in de leeftijd van 18 t/m 30  jaar. Deze jongeren zijn allen rolstoel gebonden. Voor dit onderzoek zijn 9 jongeren  geïnterviewd. Daarbij is er gebruik gemaakt van een voice recorder en een vooraf  opgestelde vragenlijst. Er zijn voor het onderzoek zes cultuurinstellingen bezocht en er is  gesproken met leidinggevenden en medewerkers van die instellingen.   Aan het eind van dit hoofdstuk staat de conclusie.  Aan de hand van mijn interviews met de doelgroep volgt een antwoord op de volgende  twee deelvragen:     1. Wat zijn de behoeften, verwachtingen en struikelblokken van de rolstoelafhankelijke  jongeren bij het bezoeken van culturele instellingen?     2. Wat doen de instellingen voor de lichamelijk beperkte jongeren die gebruik willen  maken van hun culturele activiteiten? Wat zijn hun verwachtingen, behoeften en  struikelblokken hierbij?      4.1. Interviews met jongeren met een lichamelijke beperking    Tijdens mijn onderzoek heb ik 9 jongeren met een lichamelijke beperking geïnterviewd.  Deze jongeren heb ik ‐ deels via Facebook ‐ benaderd voor een interview. Er zaten ook  enkele jongeren op een rolstoelhockeyvereniging en via hen heb ik weer andere  jongeren kunnen benaderen. Anderen zaten bij elkaar op school waardoor ik met hen in  contact ben gekomen.   Als inleiding is gevraagd naar hun leeftijd, woonsituatie, huwelijkse staat, opleiding en  soort beperking. Onderstaande tabel bevat een overzicht van de kenmerken van de  geïnterviewde jongeren. Daarna is er gebruik gemaakt van open vragen.     Feitelijke informatie  Alle jongeren bezoeken weleens een culturele instelling in Leiden. De een wat vaker dan  de ander. Gemiddeld bezoeken zij 3x in de maand een café, bioscoop, theater,  poppodium of museum. De meesten gaan voornamelijk naar de bioscoop of het theater.  Maar het theaterbezoek is niet maandelijks. Dit komt voornamelijk door de ernst van de  beperking of de persoonlijke interesse. Sommigen van de geïnterviewden vertelden dat  zij niet beschikken over veel energie; enkelen van hen hadden wel een lichamelijk pijn  vanwege hun handicap. Dit belemmert hun in het bezoeken van evenementen in de 

 

39

culturele sector. Daarom kiezen zij ervoor om niet naar een poppodium of café te gaan.  Zij bezoeken dan liever een museum of theater.    

 

40

In deze tabel is uitgegaan van absolute getallen en niet van procenten.     

Man 

Vrouw 

Totaal 

Leeftijd 18 ­ 30  jaar 

2 

7 

9 

Woonsituatie 

 

 

 

Thuiswonend (met  ouders) 

1 

4 

5 

Uitwonend  (zelfstandig met  eventuele zorg  hulp) 

1 

3 

4 

Huwelijkse staat 

 

 

 

Gehuwd/relatie 

1 

1 

2 

Ongehuwd 

1 

6 

7 

Regulier onderwijs  1 

2 

3 

 

 

 

 

Speciaal onderwijs 

 

 

 

 

1 

5 

6 

MBO 

2 

5 

7 

HBO 

0 

2 

2 

Lichamelijke  beperking 

 

 

 

Aangeboren 

2 

7 

9 

Niet aangeboren 

0 

0 

0 

Opleiding 

Tabel 1 Kenmerken van de geïnterviewden (aantal = 9)  Deze tabel is voortgekomen uit de inleidingen van de interviews. Het schetst een  overzichtelijk beeld wat voor leven zij leiden. Vanuit hier worden de interviews verder  uitgewerkt.  

 

41

  4.1.1. Inleiding    De behoefte van de mensen met een lichamelijk beperking is dat zij net zoals andere  inwoners van Leiden kunnen participeren in de samenleving. De behoefte van hen is dat  zij optimaal gebruik kunnen maken van de voorzieningen tijdens  bezoeken aan een  culturele instelling.    Alle geïnterviewden verwachten dat zij net zoals andere inwoners van Leiden zonder  problemen een culturele instelling kunnen bezoeken. Ze snappen dat zij beperkt zijn en  dat de participatie stroever en moeilijker gaat, maar zij willen wel behandeld worden  zoals de anderen. Zij verwachten dat ze ergens naar binnen kunnen en dat ze goed  ontvangen worden. Dat er wederzijds respect is en dat ze welkom zijn.     4.1.2. Sociale toegankelijkheid    De meeste van de geïnterviewden wisten niet precies wat ik bedoelde met sociale  toegankelijkheid. Nadat daar een korte uitleg over was gegeven, was dat wel duidelijk. Bij  het uitwerken van de interviews is gebruik gemaakt van enkele factoren die met sociale  toegankelijkheid te maken hebben.     De geïnterviewden gaven wisselende antwoorden op de vraag of zij zich overal welkom  voelen. Twee van de geïnterviewden vinden dat zij niet het gevoel hadden dat ze overal  welkom zijn. Eén persoon vindt dat de mensen vaak afstandelijk tegen haar zijn en niet  heel behulpzaam. Zij gaf aan dat de mensen niet vaak uit zichzelf hulp bieden. Soms als  ze het vroeg wilden ze wel helpen maar in een enkel geval zelfs dan niet. Zij vindt dat  mensen uit zichzelf moeten zien, dat er bijvoorbeeld een stoel weggehaald moet worden,  omdat zij anders niet kan passeren.   Een ander krijgt alleen maar positieve reactie op het feit dat hij ook gewoon een concert  bezoekt of een biertje met zijn vrienden in het café drinkt.  R. zei: “Er komen weleens  mensen naar mij toe als ik een concert bezoek en dan zeggen ze, echt tof dat jij hier ook  bent! Echt respect”. Aan de ene kant vindt hij dat raar omdat het voor hem heel normaal  is om naar een concert te gaan. Maar aan de andere kant vindt hij het goed dat mensen  hem bewonderen of even stil staan bij het feit dat ook hij graag naar een concert wil in  een poppodium.   De geïnterviewden geven aan dat zij de medewerkers en bezoekers erg behulpzaam en  sociaal vinden tijdens culturele evenementen. Zij begeleiden hen goed waar dat nodig is.  Zij worden door hen wel gezien als normale bezoekers, die hooguit wat extra hulp nodig  hebben.    Attitude  Alle jongeren vertellen wel dat ze altijd nagekeken worden. Sommige mensen blijven  staren, sommige mensen kijken twee keer. Voornamelijk kinderen staren en zeggen  soms kwetsende dingen. De meeste van de geïnterviewden ervaren dit als vervelend, 

 

42

maar snappen het wel.   In de literatuur staat ook beschreven dat attitude een belangrijke aspect is van hoe de  buitenwereld in dit geval op de jongeren met een lichamelijke beperking reageren. Dit  staat in verband met de wijze waarom mensen met een lichamelijke beperking zich  ergens welkom voelen.   Zij zeggen allemaal dat het de mensen met wie zij op pad zijn meer opvalt dan hen zelf.  De meeste zeiden:” Het valt mij niet meer op dat ze naar mij kijken, dat went wel”. Het  zijn dus meer de vrienden om hen heen die dit opvalt.    Beeldvorming  De meeste van de geïnterviewden vinden het niet meer raar als mensen naar hen kijken.  Zij zijn er eigenlijk wel aan gewend. Het zijn vooral hun vrienden en/of familie die het  wel opvalt dat mensen erg naar hun kijken. Zij geven aan dat de beeldvorming in de loop  der jaren wel verbeterd is geworden. Zij ervaren dat ze vroeger meer bekijks hadden  dan tegenwoordig. Toch gaf een enkeling van de geïnterviewden te kennen dat ze het  bijvoorbeeld raar vonden dat er nooit mensen met een beperking op tv iets presenteren,  buiten presentatrice Lucille Werner. De geïnterviewde zei: “ Wanneer je iemand met een  beperking laat zien op bijvoorbeeld TV wordt het sneller als normaal gezien”. Sommige  mensen hebben echt geen idee wat een beperking precies inhoudt. Dit kan je de mensen  ook niet altijd kwalijk nemen omdat het niet vaak genoeg naar voren wordt gebracht.     Zelfbeeld  Alle geïnterviewden gaven aan dat ze zich niet schamen voor hun handicap.   In de literatuur staat dat een negatief zelfbeeld kan leiden tot onzekerheid en sociaal‐ angstig gedrag (Wijsman,2005). Uit dit onderzoekt blijkt dat wel aan de orde is, maar in  bepaalde situaties. Ze geven aan dat ze nieuwe situaties wel spannend vinden omdat ze  niet weten hoe die mensen op hun handicap reageren. De geïnterviewden vinden het  vooral vervelend als het grote groepen zijn waar zij alleen in moeten integreren. Ze  zeggen wel dat het hun niet weerhoudt om een bezoek te brengen aan de culturele  sector.    Sociaal netwerk  Er kan gesteld worden dat het met het sociale netwerk van de personen die ik heb  geïnterviewd niet slecht gesteld is. De een vertelt dat hij/zij een middelgroot sociaal  netwerk heeft en de ander zegt een paar goede vriendinnen en vrienden te hebben.   Veel van de geïnterviewden kennen dan ook via het sociale leven van vroeger en nu de  andere geïnterviewden. Ze zijn met elkaar opgegroeid omdat ze bij elkaar in de buurt  woonden of omdat hun ouders bevriend met elkaar zijn. Twee van de geïnterviewden  hebben een vaste relatie. Zij bezoeken regelmatig de culturele sector samen, maar ook  zonder elkaar en met hun eigen vrienden.   Over het algemeen genomen doen ze daar regelmatig leuke dingen mee. De meesten  hebben zowel mensen met een beperking als mensen zonder een beperking in hun  vriendenkring. Een geïnterviewde wilde absoluut geen vrienden met een beperking. Zij  vond dit zeer onhandig omdat ze zelf al hulpbehoevend is. Ze gaven aan dat ze ook wel  vrienden op msn messenger hebben. Deze vrienden zagen ze in het echt 1 of 2 x per jaar.   Er zijn ook jongeren die juist veel lichamelijk beperkte vrienden hebben. Dat is te 

 

43

verklaren door het wereldje waar in zij zich begeven, bijvoorbeeld via rolstoelhockey.  De meesten van de geïnterviewden hebben ook het speciaal onderwijs genoten.  Hierdoor onderhouden zij ook meer contacten met andere mensen met een lichamelijke  beperking. Ook kennen mensen met een beperking elkaar van de Leids Christelijke  Kamp Vereniging LCKV, een jongerenkamp speciaal georganiseerd voor jongeren met  een beperking. Hun sociale netwerk is hierdoor wel kleiner en zeker ook beperkter.  Opvallend in dit onderzoek is dat de jongeren die regulier onderwijs hebben genoten  over een groter sociaal netwerk beschikken dan degene die het speciaal onderwijs  gevolgd hebben.   De vrijetijdsbesteding verandert naarmate men meer beperkingen heeft. Niet alleen  doet men in het algemeen minder dan voor de beperkingen er waren, maar met moet  ook beter plannen. Vrijetijdsactiviteiten uitvoeren is een onderneming: vooral ergens  naartoe gaan kost veel moeite, spontaan dingen ondernemen is lastig en plannen  moeten steeds worden bijgesteld. Mensen vinden het vooral erg dat zij hobby’s moeten  opgeven, dat zij minder ontspanning hebben dan voorheen, en dat zij geen zaken meer  spontaan kunnen doen.  Al de geïnterviewde jongeren vinden het erg belangrijk om een vriendenkring te hebben  om de culturele activiteiten te bezoeken. Zij vinden dat je met vrienden en/of familie  meer plezier kunt maken en het heeft een waardevolle betekenis voor hen. Een enkeling  zou in haar/zijn eentje een museum gaan bezoeken. Een enkeling gaf aan dat zij het ook  leuk zou vinden om met een onbekende naar een museum of concert willen gaan. Zij zei:  ´Ook met hen kun je een leuke en goede band opbouwen. In het begin zal het wennen zijn,  maar als er een klik is, vind ik dat waardevol´.   Een paar van de geïnterviewden vertelden dat zij het fijn vinden om met hun vrienden  leuke dingen te doen omdat het vaak even doet vergeten dat zij in een rolstoel zitten. De  vrienden vinden hun gewoon en zien de beperking niet meer. Dat geeft enkele jongeren  met een beperking een goed gevoel. Zij krijgen daardoor een volwaardig gevoel. Zij  krijgen het gevoel dat ze deelnemen aan de cultuurparticipatie en dat ze gerespecteerd  worden als persoon en niet vanwege de beperking.  Een persoon gaf aan dat het een verrijking van haar leven is met de vriendenkring uit te  gaan, omdat ze op die manier op veel meer plekken terecht komt. Dit zou ze niet alleen  doen, als dat al mogelijk is vanwege hun beperking.    4.1.3. Struikelblokken tijden het bezoeken van een culturele instelling    Het grootste struikelblok is voornamelijk de fysieke toegankelijkheid. De fysieke  toegankelijkheid sluit aan bij de sociale toegankelijkheid. Wanneer de fysieke  toegankelijkheid slecht is, zal dat niet bevorderlijk zijn voor de sociale toegankelijkheid.  De jongeren geven aan dat zij vaak niet makkelijk in een café kunnen komen. Daar zullen  zij dus ook geen nieuwe contacten kunnen maken. Zij vertellen dat zij een aangepast  toilet nog niet eens zo heel belangrijk vinden, als ze maar wel van te voren weten dat het  toilet wel of niet toegankelijk is. Dan kunnen zij daar rekening mee houden. Het 

 

44

voornaamste is de toegankelijkheid om binnen kunnen komen in een café, bioscoop,  theater, museum en poppodium. Wat voor hen een struikelblok is, is dat het vaak niet  duidelijk is of het rolstoeltoegankelijk is of niet. Voor de ene rolstoel kan de drempel  wel, maar voor de andere is deze te hoog. Dan heeft hij/zij veel moeite gedaan om daar  te komen en blijkt er toch niet in te kunnen.   Tijdens het interview zijn twee zussen geïnterviewd, allebei rolstoelafhankelijk. Zij  vonden het vooral vervelend om met elkaar naar het theater in Leiden te gaan omdat de  een aan de ene kant van de rij zit en de andere aan de andere kant. Daarom bezochten zij  een theater buiten de stad. Twee van de geïnterviewden vinden de musea wel zeer goed  toegankelijk, maar snappen niet dat de lift dan weer te klein is voor twee rolstoelen en  zij daardoor lang op elkaar moet wachten. Voor bepaalde culturele activiteiten gaan zij  naar een andere stad. Zij vertellen dat ze de bioscoop in Leiden als niet rolstoel  toegankelijk ervaren. Dus wijken zij uit naar Zoetermeer of een andere stad.    

 

45

4.1.4. Verbeterpunten    Al de geïnterviewde jongeren vertellen dat het voor hen een hele opgave is om  überhaupt in de stad te komen. Vaak maken zij gebruik van een taxi. Dit kost geld en tijd.  Vaak rijden de taxi’s niet op tijd of worden ze weleens vergeten.   De helft van de jongeren zou het handig vinden als er een betere informatievoorziening  over toegankelijkheid van de culturele instellingen beschikbaar is. Vaak weten ze niet  van te voren of de activiteit rolstoelvriendelijk is of niet. En het begrip   rolstoelvriendelijk is vrij ruim. Het komt weleens voor dat iemand heeft gebeld naar een  bioscoop of een poppodium en vroeg of het rolstoel vriendelijk was. Er werd dan gezegd  dat, dat het geval was. Maar eenmaal daar aangekomen bleek de drempel toch te hoog.  Informatievoorziening vinden zij handig in de vorm van een up –to– date website. Een  boekje in de vorm van een gidsje of flyer vinden zij ook prettig met daarin of en zo ja op  welke wijze de routes, gebouwen, instellingen en voorzieningen toegankelijk zijn voor  mensen in een rolstoel.     4.1.5. Conclusie interviews jongeren met een beperking    Er kan geconcludeerd worden na dit onderzoek dat de jongeren met een lichamelijk  beperking en die rolstoel gebonden zijn, allemaal beschikken over een sociaal netwerk.  Het is per individu wel verschillend hoe groot het netwerk is. Over het algemeen gaf het  wel een beeld dat zij niet eenzaam zijn. Zij hebben zowel vrienden met als zonder een  beperking. Bij de jongeren die meer vrienden met een beperking hebben is het sociale  netwerk kleiner dan degene die meer met valide mensen optrekken.     De sociale toegankelijkheid is, voor zover we kunnen peilen, goed. De geïnterviewde  jongeren voelen zich over het algemeen overal welkom. Een enkeling voelt zich af en toe  gediscrimineerd of niet serieus genomen. Dit is dan meestal door het medepubliek en  niet door de medewerkers van de culturele instelling. Zij vertellen allemaal dat mensen  altijd naar hen kijken omdat ze er anders uitzien. Zij storen zich daar niet meer aan of  hun valt het niet meer op, maar het valt vaak hun vrienden waar ze mee zijn nog wel op.  De een krijgt leuke en positieve reacties van mensen die het dapper vinden dat ook hij  naar een optreden gaat.     Alle geïnterviewde jongeren bezoeken weleens een culturele instelling. Dit doen ze  voornamelijk met vrienden of familie. Een enkeling geeft aan weleens alleen te gaan en  een ander vindt het juist interessant met een onbekende iets te ondernemen.   Over het algemeen is hun grootste struikelblok de fysieke toegankelijkheid.     Een aantal geeft aan het prettig te vinden dat ze van te voren thuis kunnen opzoeken  hoe toegankelijk een evenement of een instelling is. Het is voor hen een hele  onderneming om er zomaar op uit te gaan. Zij moeten zich altijd goed voorbereiden om  niet voor een verrassingen komen te staan, bijvoorbeeld dat ze er toch niet in kunnen.  

 

46

  4.2. Interview met de culturele instellingen    Voor dit onderzoek is een aantal instellingen onderzocht. De Stadsgehoorzaal, Leidse  Schouwburg, poppodium LVC, een café en de bioscopen in Leiden zijn benaderd en hebben  meegewerkt. Tijdens het interviewen is er gebruik gemaakt van een voice recorder en van  een vooraf opgestelde vragenlijst.     4.2.1. Sociale toegankelijkheid    In het theoretische kader is bij de term sociale toegankelijkheid gebruik gemaakt van vijf  factoren. Deze vijf factoren zijn, validisme, attitude, beeldvorming, zelfbeeld en het sociale  netwerk. Tijdens de interviews is niet specifiek naar deze factoren gevraagd, maar de  factoren kwamen wel duidelijk naar voren in de gesprekken.   De geïnterviewden wisten allemaal niet wat de term sociale toegankelijkheid inhield. Zij  zijn voornamelijk bekend met de fysieke toegankelijkheid.   Tijdens dit onderzoek was het opvallend dat de instellingen erg sociaal zijn. Zij staan  open voor bezoekers in een rolstoel en doen er alles aan om het hen zo gemakkelijk  mogelijk te maken. Ze denken mee met de verwachtingen van mensen in een rolstoel.  Een van de geïnterviewden vertelde dat de rolstoel bezoekers nu op het balkon moesten  plaatsnemen, maar als een uitvoering dan niet uitverkocht was, zaten de rolstoelers  weggestopt op het balkon. Dat vond hij geen fijn idee, omdat hij wilde dat de mensen in  een rolstoel gewoon tussen de andere bezoekers konden zitten. Anders leek het net  alsof je naar een televisie aan het kijken was. Hij gaf aan dat hij het erg belangrijk vindt  dat er een mix ontstaat tussen rolstoelers en de andere bezoekers. Om deze reden gaat  hij de invalideplekken naar beneden verhuizen. Daarvoor moet hij wel een deel van de  tribune verbouwen.   Voor de bioscopen was er veel meer mogelijk dan vooraf gedacht werd. De  geïnterviewde jongeren gaven aan dat zij vrijwel nooit naar de bioscoop gaan in Leiden,  omdat deze niet toegankelijk is. Tijdens het bezoek liet een bioscoopeigenaar zien wat er  allemaal wel mogelijk is. Hij heeft speciale oprij planken laten maken, zodat de mensen  in een rolstoel de zaal in komen. In bepaalde zalen kunnen stoelen weggehaald worden,  zodat ze daar kunnen staan. Dat zij deze voorziening hebben, staat niet ergens vermeld  op een site of boekje. Hij vertelde dat ze er weleens een mail en/of telefoontjes over  krijgen of zij rolstoel toegankelijk zijn.  De geïnterviewde zei: “ Het pand waarin de bioscoopzalen zich bevinden, is niet  rolstoeltoegankelijk, maar met hulpmiddelen wil ik het graag rolstoeltoegankelijk maken,  omdat ik het belangrijk vind dat rolstoelers ook naar de film kunnen gaan”.     Alle instelling die zijn bezocht voor dit onderzoek hebben wel een voorziening voor  mensen met een rolstoel. De nieuwere gebouwen zijn goed toegankelijk. Zij beschikken 

 

47

over een toegankelijke ingang, hebben liften en een invaliden toilet of een grotere dan  normale toiletruimte.  

 

 

48

4.2.2. Verwachtingen    De eigenaren of de beheerders verwachten dat de bezoekers elkaar een beetje helpen en  aardig is voor elkaar. Dat ze genieten van de voorstelling/activiteit/ optreden. Het komt  weleens voor dat ze kunnen inspelen op het aantal rolstoelers dat gaat komen naar een  voorstelling. Dan zijn ze best bereid om stoelen weg te halen of om de orkestbak te  verplaatsen zodat er meer ruimte komt voor mensen in een rolstoel. Dat doen ze alleen  wanneer ze er zeker van zijn dat er veel mensen in een rolstoel komen, anders kost het  hun te veel tijd en geld en dat is zonde.   Verschillende panden zijn officieel van de gemeente, die als het ware de huisbaas is. Dus  door de gemeente opgestelde regels, moeten uiteraard ook gehandhaafd worden. De  instellingen die vanuit de gemeente georganiseerd of aangestuurd worden moeten  allemaal rolstoel toegankelijk zijn. Bij nieuwbouw zijn de regels van het bouwbesluit van  toepassing. Het toilet moet aan een bepaalde omvang voldoen en de ingang moet  toegankelijk zijn.   Voor de bioscopen en cafés ligt dat anders. Zij zijn commerciële bedrijven en moeten zelf  zorgen voor de toegankelijkheid.     4.2.3. Behoeften    De medewerkers willen dat de mensen met een lichamelijke beperking optimaal kunnen  genieten van de activiteiten zoals de andere bezoekers dat ook kunnen doen. Een  geïnterviewde gaf aan dat hij in samenwerking met de gemeente wel een lift zou willen  in zijn bioscoop, zodat de mensen in een rolstoel ook naar boven kunnen. Maar hij kan  een lift niet in zijn eentje financieren, maar samen met de gemeente zou hij het zeker  doen. Het is niet bekend of hij een dergelijk verzoek heeft ingediend of gaat indienen.    4.2.4. Struikelblokken    Het grote struikelblok voor de meeste organisaties in Leiden is dat zij vaak zijn  gevestigd in een oud pand en zij niet alles optimaal rolstoelvriendelijk kunnen maken.  Wat zij ook als een struikelblok ervaren is dat zij geen zicht hebben op hoeveel mensen  rolstoelafhankelijk zijn in Leiden. Omdat zij niet goed weten wat de vraag is, vinden ze  het lastig om daar op in te spelen. De eigenaar van de bioscoop vertelde dat hij graag een  lift in zijn bioscoop wild plaatsen, maar het kost hem veel geld en hij weet niet of het dan  wel optimaal gebruikt wordt.   Voor de cafés geldt dat hetzelfde. Vaak zijn dit ook oude panden met trapjes, hoge  drempels en smalle gangen. Als eigenaar is het een grote kostenpost om daar iets aan te  veranderen.  

 

49

 

 

50

4.2.5. Conclusie interviews culturele instellingen    Het begrip sociale toegankelijkheid is niet iets wat leeft onder de medewerkers van de  culturele instellingen. De meesten van de geïnterviewden wisten niet wat bedoeld wordt  met deze term. Uit de interviews kwam naar voren dat ze er wel degelijk wat aan doen,  zonder dat ze zich daar bewust van zijn.   Zij vinden het belangrijk dat mensen met een rolstoel ook gebruik kunnen maken van  hun culturele activiteiten.  De culturele instellingen zijn bijna allemaal goed fysiek toegankelijk. Vooral de musea,  theater en poppodium zijn goed toegankelijk. De bioscopen zijn op zich zelf minder  toegankelijk, maar de eigenaar met wie ik heb gesproken doet er alles aan om het  toegankelijk te maken. Van cafés zijn er een paar goed toegankelijk. De bioscopen en  cafés moeten zelf hun pand rolstoelvriendelijk maken. Er zijn geen regels opgelegd  vanuit de gemeente om dit te doen. Het ligt dus voornamelijk aan de eigenaar wat voor  waarde hij hecht aan het feit dat er ook mensen met een rolstoel naar zijn café of  bioscoop kunnen bezoeken.   De eigenaar van de bioscopen in Leiden hecht veel waarden aan de toegankelijkheid  voor mensen in een rolstoel. Daarom zorgt hij door middel van creatieve en goedkope  aanpassingen, waardoor het toch toegankelijk voor iedereen is.   Opvallend was dat zij zich niet bezighouden met de informatie voorziening. De eigenaar  van de bioscopen vertelde dat hij weleens telefoontjes kreeg met de vraag of zijn pand  rolstoel toegankelijk is. De meesten van de geïnterviewden staan er niet bij stil dat het  voor mensen in een rolstoel handig is om van te voren te weten dat ze daar wel heen  kunnen of niet.   Het is voor een groot deel onwetendheid bij de eigenaren, omdat ze er niet vaak genoeg  mee in aanraking komen.    Een poppodium in Leiden is nu gevestigd in een oud pand en gaat binnenkort verhuizen  naar een nieuwe pand. Daar zal alles meer rolstoeltoegankelijker zijn dan dat nu het  geval is.      

 

51

5. Een project voor cultuurparticipatie bij jongeren met een lichamelijke  beperking in Den Haag    In dit hoofdstuk wordt een vergelijking gemaakt met een project in een andere stad, in dit  geval Den Haag. Er is onderzocht wat de gemeente Den Haag heeft gedaan voor de  cultuurparticipatie bij jongeren met een lichamelijke beperking. In dit hoofdstuk wordt  antwoord gegeven op de volgende deelvraag:     Heeft de gemeente Den Haag een project voor sociale toegankelijkheid voor  cultuurparticipatie voor jong lichamelijk beperkte rolstoelers?    5.1. Project Ooievaarsopstap    De Ooievaarsopstap is gericht op mensen met een lichamelijke beperking of mensen die  slecht ter been zijn. Het is voor mensen die wonen in Den Haag, Rijswijk, Leidschendam  of Voorburg die achttien jaar en ouder zijn.   Zij worden gekoppeld aan een andere doelgroep, namelijk de studenten. In het jaar 2003  werd het jaar benoemd tot het jaar van mensen met een handicap. In dat jaar is de  Ooievaarsopstap van start gegaan.    Het doel van het project is om het contact tussen mensen met en zonder handicap te  verbeteren en te versterken. Dat is het hoofddoel van deze activiteit. Daarnaast heeft het  als doel om de cultuurparticipatie te vergroten voor zowel mensen met een handicap als  voor studenten.   Het project zelf is ontwikkeld in het kader van het jaar van Mensen met een Handicap in  2003. Het idee van de activiteit is dat studenten samen met iemand met een handicap  met elkaar een culturele instelling bezoeken. Het is bedoeld voor mensen met een  handicap die het leuk vinden en behoefte hebben om nieuwe mensen te ontmoeten, een  culturele instelling willen bezoeken en die misschien hierbij wat hulp nodig hebben. Er  is een internetsite waar de mensen met een handicap en studenten zich kunnen  aanmelden om deel te nemen aan dit project. Voor een student kan het een uitdaging  zijn om een bijzondere “blind date” te kunnen meemaken. Ze kunnen dan met elkaar een  culturele instelling bezoeken. De studenten krijgen korting omdat ze een zogenaamde  ooienvaarspas krijgen, waarmee ze korting krijgen bij (gezamenlijke) bezoeken aan  culturele instellingen.  Dit project heeft in totaal 2 jaar bestaan. Het project verliep wel goed, maar moest  helaas door bezuinigen stoppen. Het project verliep goed omdat ontmoetingen hebben  plaats gevonden tussen beiden partijen. Zij zijn met elkaar op stap geweest. Ook heeft  het project bijgedragen aan een verandering van de beeldvorming van de studenten ten  opzichte van de mensen met een lichamelijke beperking.  

 

52

   

6. Algemene conclusie    In dit hoofdstuk staat de algemene conclusie van dit onderzoek beschreven.     Om terug te komen op de titel van deze bachelor proef; ‘Ga ik wel of ga ik niet?’ Kan er  gezegd worden dat de meesten van mijn geïnterviewden wel gaan. Zij ervaren de sociale  toegankelijkheid als positief. Het is voor hen niet de voornaamste reden waarom zij  soms niet gaan of ergens in een andere stad gaan.    De hoofdvraag die voor dit onderzoek is opgesteld luidt:  “ Wat kan de gemeente Leiden  doen om de sociale toegankelijkheid bij cultuurparticipatie van rolstoelafhankelijke  jongeren te vergroten?”    Om antwoord te krijgen op deze hoofdvraag is veel onderzoek gedaan. Zowel op  theoretisch vlak als in het veld.     Met behulp van de deelvragen is een antwoord gekomen op de hoofdvraag. De eerste  deelvraag is; “Wat zijn de behoefte, verwachtingen en struikelblokken ten aanzien van de  lichamelijk beperkte jongeren bij het bezoeken van culturele instellingen?”   De conclusie op de eerste deelvraag is het volgende.  Het sociale netwerk waar de geïnterviewden over beschikken is goed. De meesten  hebben niet een heel groot netwerk, maar wel voldoende. Een sociaal netwerk is erg  belangrijk om te hebben om te participeren in de culturele sector. De groep die ik heb  geïnterviewd heeft een goed netwerk, maar dat wil niet zeggen dat dat voor iedereen  geldt. Er kunnen verschillende projecten opgezet worden om het netwerk te versterken.  Vooral is het goed om dit van jongs af aan te doen, zodat het later van zelf gaat en er  uiteindelijk op dit gebied bijna geen problemen meer zijn.  Zeker wanneer er van jongs af aan meer aandacht wordt gegeven aan de vijf factoren die  in relatie staan met de sociale toegankelijkheid, zal deze op latere leeftijd anders  worden beleefd. Deze vijf factoren zijn: validisme, attitude, beeldvorming, zelfbeeld en  het sociaal netwerk.    De geïnterviewden gaven aan duidelijk behoeften te hebben aan een volwaardige  deelname in de samenleving. Alle geïnterviewden maken weleens gebruik van de  culturele activiteiten. Voor sommigen vindt dit buiten Leiden plaats, andere in Leiden  zelf. Zij voelen zich vaak welkom en op hun gemak bij het bezoeken van een culturele  sector. Zij vinden het fijn als mensen uit zichzelf hulp bieden, vinden het soms jammer  dat, dat niet altijd gebeurt.   Het grootste struikelblok dat tijdens de interviews naar voren kwam was de fysieke  toegankelijkheid. Deze toegankelijkheid werd als niet overal goed ervaren. Vooral de  bioscopen en cafés worden in Leiden als niet voldoende beschouwd.   Wat de geïnterviewden ook vertelden dat zij een goede informatievoorziening missen. 

 

53

Zij zouden het prettig vinden dat er een informatie voorziening is in de vorm van een  boekje of website waarin informatie gegevens vermeld staan welke instellingen wel en  niet toegankelijk is. Wel attendeerde een geïnterviewde er op dat een professional dat  zou moeten testen.     De tweede deelvraag is; “Wat doen de Leidse culturele instellingen voor de lichamelijke  beperkte jongeren die gebruik maken van hun culturele activiteiten? Wat zijn hun  verwachtingen, behoeften en struikelblokken hierbij?”  Het begrip sociale toegankelijkheid is zoals gezegd niet iets wat leeft onder de  medewerkers van de culturele instellingen. De meesten van de geïnterviewden wisten  niet wat bedoeld wordt met deze term. Uit de interviews kwam naar voren dat ze er wel  degelijk wat aan doen, zonder dat ze zich daar bewust van zijn.   Zij vinden het belangrijk dat mensen met een rolstoel ook gebruik kunnen maken van  hun culturele activiteiten.  De culturele instellingen zijn bijna allemaal goed fysiek toegankelijk. Vooral de musea,  theater en poppodium zijn goed toegankelijk. De bioscopen zijn op zich zelf minder  toegankelijk, maar de eigenaar met wie ik heb gesproken doet er alles aan om het  toegankelijk te maken. De cafés zijn er een paar goed toegankelijk. De bioscopen en cafés  moeten zelf hun pand rolstoelvriendelijk maken. Er zijn geen regels opgelegd vanuit de  gemeente om dit te doen. Het ligt dus voornamelijk aan de eigenaar wat voor waarde hij  hecht aan het feit dat er ook mensen met een rolstoel naar zijn café of bioscoop kunnen  bezoeken. De cafés zijn wat minder sociaal. Bij de meesten is het een kleine aanpassing  die ze hoeven te doen aan hun café, maar doen dit niet. De reden daarvan is niet  duidelijk geworden. Het vermoeden bestaat dat het hier gaat om een financiële kwestie.   De eigenaar van de bioscopen in Leiden hecht veel waarden aan de toegankelijkheid  voor mensen in een rolstoel. Daarom zorgt hij door middel van creatieve en goedkope  aanpassingen, waardoor het toch toegankelijk voor iedereen is.   De instellingen letten niet op de informatievoorziening. Daarmee wordt bedoelt dat zij  niet duidelijk aangeven of zij wel of niet toegankelijk zijn. Dit geldt zowel voor de café,  poppodium en bioscopen. Het is voor een groot deel onwetendheid bij de eigenaren,  omdat ze er niet vaak genoeg mee in aanraking komen.    De laatste deelvraag is; “ Wat voor project heeft de gemeente Den Haag om de sociale  toegankelijkheid te verhogen voor cultuurparticipatie bij lichamelijke beperkte jongeren?”    Voor deze laatste deelvraag is een project in Den Haag nader bekeken. Dit project heette  de Ooievaarsopstap. Dit project is opgezet vanuit de ooievaarspas welk wordt  gefinancierd door de gemeente Den Haag. Dit project heeft als functie om een  verbindend en versterkend netwerk te vergroten voor mensen met een lichamelijke  beperking. Dit project zorgt voor “blind dates” voor mensen met een beperking en  studenten. Zijn gaan dan met elkaar naar een culturele voorstelling. Het doel van het  project is om het contact tussen mensen met en zonder handicap te verbeteren en te  versterken. Dat is het hoofddoel van deze activiteit. Daarnaast heeft het als doel om de  cultuurparticipatie te vergroten voor zowel mensen met een handicap als voor  studenten. In Den haag sloeg dit project goed aan, maar moest helaas stoppen door  bezuinigingen.  

 

54

    Aan de hand van deze algemene conclusie zijn de volgende aanbevelingen  voortgekomen.                    7. Advies en aanbevelingen aan de gemeente Leiden     Aan het begin is de titel “Ga ik wel of ga ik niet” aan dit onderzoek gegeven    In dit hoofdstuk is een advies geschreven. Dit advies is voortgekomen uit de conclusies die  eerder beschreven zijn. Het advies zal tevens een antwoord geven op de hoofdvraag: “Wat  kan de gemeente Leiden doen om de sociale toegankelijkheid bij cultuurparticipatie voor  jongeren die rolstoel gebonden zijn te vergroten?”     7.1. Advies    De gemeente Leiden kan de volgende adviezen opvolgen om de sociale toegankelijkheid bij  cultuurparticipatie bij jongeren die rolstoel gebonden zijn te vergroten.  Ik heb oog voor het feit dat er dit jaar landelijk 50 miljoen euro bezuinigd moet worden in  de culturele sector. Ik ben mij ervan bewust dat hierdoor mijn aanbevelingen misschien  niet op dit moment gerealiseerd kunnen worden.   De jongeren met een lichamelijke beperking gaan meer naar culturele instellingen  wanneer de volgende aanbevelingen opgevolgd zullen worden:   7.1.1. Fysieke toegankelijkheid  Uit hoofdstuk 6 blijkt dat het grote probleem de fysieke toegankelijkheid is. Daarom wil  ik de gemeente adviseren om daar ook kritisch naar de kijken. De gemeente kan  instellingen en cafés stimuleren om hun drempel minder hoog te maken of er een 

 

55

aanpassing aan te laten doen. Zodat iedereen naar binnen kan.    7.1.2. Een buddy­project    In paragraaf 2.3.1 is te lezen hoe je de attitude bij mensen kunt veranderen. Wat blijkt  uit mijn onderzoek is dat de jongeren met een lichamelijke beperking er voor open staan  om gekoppeld te worden aan iemand, om daarmee instellingen of evenementen in  culturele sector te bezoeken. Dit is een netwerk versterkend project.   Niet iedereen had daar behoefte aan, maar een enkeling wel. Voor de gemeente Leiden  zou het goed zijn om een soortgelijk project op te zetten als dat in Den Haag is gedaan.  Dat project is te lezen in hoofdstuk 5. Daar staat beschreven dat het project, mensen met  een lichamelijke beperking op een “blind date” gaan met een niet rolstoel gebonden  student. Op deze manier willen ze zorgen voor nieuwe ontmoetingen tussen twee  groepen van mensen en ze kunnen beiden gebruik maken van elkaars ervaringen op dit  vlak. Vooraf kan er een inschrijfformulier ingevuld worden door beide partijen, daarop  kunnen zij hun behoeften opgeven. Dan kan er een match plaatsvinden. Het doel van het  project is wanneer de match klikt, dat de ontmoetingen op een gegeven moment vanzelf  verder gaan en dat er ruimte is voor het ontstaan van een vriendschap. Voor de  gemeente Leiden lijkt het wenselijk een dergelijk project te overwegen.    7.1.3. Informatievoorziening    Tijdens het onderzoek gaven veel van mijn geïnterviewden aan dat zij van te voren niet  weten of de culturele instellingen rolstoel toegankelijk is of niet. En op wat voor manier  zij dan rolstoel toegankelijk zijn. Sommige instellingen geven ook niet aan op hun site  dat zij rolstoel toegankelijk zijn. Dat komt eigenlijk door de onwetendheid. Zij hebben  daar geen kijk op en dus hebben ze dat niet in de gaten. Rolstoel toegankelijkheid is een  ruim begrip en kan op verschillende manieren ingevuld worden. Een hand bewogen  rolstoel is mobieler en zal makkelijker over een hogere drempel komen dan een  elektrische rolstoel. Het is belangrijk dat de informatie daar over goed vermeld staat.  Het advies wat ik daarover aan de gemeente Leiden kan geven is om daar een  professional op te zetten die de bioscopen, theaters, poppodium, café en musea bezoekt  en nauwkeurig de toegankelijkheid meet en dat publiceert. Dat kan bijvoorbeeld op een  website worden bijgehouden. Het voordeel daarvan is dat het makkelijk up to date kan  blijven.   Een andere optie is om een informatiefolder te laten maken met de routes naar, cafés,  theaters, pop podia, musea en bioscopen. In deze folder wordt per stadscentrum  aangegeven door middel van een plattegrond voorzien van alleen die locaties, die  rolstoeltoegankelijk zijn. Hierin wordt tevens uitgelegd op welke wijze deze  toegankelijkheid vorm heeft. Bijvoorbeeld drempels, liften, invalidetoiletten, et cetera.  Het stadhuis en bibliotheken zijn uitgelezen locaties om dergelijke folders neer te  leggen. Tevens kan zo’n informatieboekje bij het VVV‐kantoor of op het station gelegd  worden voor toeristen met een lichamelijk beperking of dagjesmensen. Deze folders 

 

56

kunnen ook via de Wmo meegestuurd worden naar de mensen met een lichamelijke  beperking.  Meerdere steden in Europa beschikken reeds over dergelijke vormen van  informatievoorziening aan mensen met een lichamelijke beperking.    7.1.4. Cultuur consulent    In paragraaf 2.1.2.1 is te lezen wat de sportconsulent doet voor de gemeente Leiden.  Voor de gemeente Leiden zou een cultuurconsulent handig zijn om diezelfde rol te  spelen op het terrein van cultuurparticipatie. Zij/hij heeft als taak om de  cultuurparticipatie te vergroten. Denk hierbij aan de rol van informatiemakelaar. Hij/zij  kan ook als een tussenpersoon fungeren voor de instellingen en mensen met een  lichamelijke beperking. Maar deze cultuurconsulent kan zich ook bezighouden met  adviezen bij het vergroten van de toegankelijkheid van de instellingen.   Ook kan deze cultuurconsulent fungeren als klaagbaak. Hier kunnen de mensen met een  lichamelijke beperking ook terecht als zij klachten hebben als het gaat om de sociale  toegankelijkheid. Dus als zij niet op een prettige manier behandeld worden door  medewerkers van een culturele instelling of door bezoekers van een culturele instelling.  Een cultuurconsulent kan hier tussen bemiddelen. Een cultuurconsulent kan goed zijn  om de sociale toegankelijkheid eventueel te bevorderen.   7.2 Aanbeveling voor verder onderzoek    In deze paragraaf volgen er aanbeveling ter aanvulling van het uitgewerkte advies. Deze  bachelor proef is een verkennend onderzoek geweest, zoals dat eerder reeds  beschreven is en is geschreven om advies en aanbevelingen uit te kunnen brengen aan  de gemeente Leiden. Tijdens het schrijven van dit verkennend onderzoek ben ik tot de  conclusie gekomen dat er noodzaak is dat enkele adviezen verder onderzocht moeten  worden.   Met name geldt dit voor het buddy project. Om dit daadwerkelijk te realiseren zou daar  nader onderzoek naar gedaan moeten worden. Er moet onder meer onder de doelgroep,  de mensen met een lichamelijke beperking, onderzocht worden of de behoefte groot  genoeg is.   Uiteindelijk is mijn hoop dat de aanbevelingen ertoe zullen leiden, dat de personen met  een lichamelijke beperking zich minder vaak de vraag “Ga ik wel of ga ik niet” hoeven te  stellen.    Literatuurlijst  Boeken  Alert en Ondernemend 2.0. Opleidingsprofiel Culturele en Maatschappelijke Vorming  (2009): Uitgeverij SWP.    

 

57

Broek, A. van den, Huysmans, F.,  Haan, J. de, Breedveld, K. (2005). De sociale staat van  Nederland.    Feldman, Roberts, S. Ontwikkelingspsychologie: levensloop vanaf de jongvolwassenheid.  Pearson Education, 20 mei 2007.     H.R.T. Krober, (1997). Mensen met een handicap en hun omgeving. Baarn: Uitgeverij  Nelissen B.V.     Hesselink, L., Jorissen P. (1999). Kunst en handicap in Nederland. Boekmanstudies  Amsterdam 1999    Migchelbrink, F. (2007). Praktijkgericht onderzoek in zorg en welzijn. Amsterdam:  Uitgeverij SWP.     Spierts, M. (1998). Beroep in ontwikkeling. Maarssen: Elsevier    Spierts, M. (2000). Werken aan openheid en samenhang. Een nadere verkenning van  culturele en maatschappelijke vorming. Maarssen: Elsevier.     Tennekes, J. (1990). Cultuur als alledaagse werkelijkheid. In: De onbekende dimensie:  over cultuur, cultuurverschillen en macht. Apeldoorn: Garant.  Wijsman, E. (2005). Psychologie en Sociologie. Groningen: Uitgeverij Wolters‐Noordhof.       Artikelen/publicaties/onderzoeken    Brok, Y, den. Lammerts, R. (2008). Gehandicapt en geëmancipeerd: Emancipatie van  mensen met een lichamelijke handicap. Stand van zaken.    Cultuurnota Leiden 2012: De kracht van cultuur in Leiden    De Raad voor Cultuur. (2007). Advies agenda, cultuurbeleid en culturele infrastructuur.  Participeren en innoveren. Den Haag: Raad voor Cultuur.     Gemeente Leiden: Beleidsplan Wet maatschappelijke ondersteuning 2008 ­2012, waarin  opgenomen de 22­standaardregels van de VN voor gelijke kansen voor gehandicapten.    Hoeymans, N., J.M. Timmermans, M.M.Y. de Klerk, A.H. de Boer, D.J.H. Deeg, J.L.  Poppelaars, F. Thissen, J.C. Droogleever Fortuijn en A.E.M. de Hollander (2005). Gezond  actief: de relatie tussen ziekten, beperkingen en maatschappelijke participatie onder  Nederlandse ouderen. Bilthoven: Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (rivm‐  rapport 270054001/2005). 

 

58

Ministerie van OC&W: Cultuurbeleid in Nederland    Mirjam de Klerk: Meedoen met een beperking (SCP 2007)    Siepman, M. (2008). Gezocht; Zielenpoot en/of held: Beeldvorming over personen met  een handicap in Nederlandse vrouwentijdschriften. Rotterdam: Erasmus Universiteit    Websites   Cultuurnetwerk  http://www.cultuurnetwerk.nl/cultuureducatie/begrippen_en_definities.html#Cultuur      Wetenschapswinkel  http://www.vub.ac.be/wetenschapswinkel/publicaties/2004‐ 2005/Thesis_GCallebaut_GRIP.pdf    http://gemeente.leiden.nl/fileadmin/files/pdc/Wet_maatschappelijke_ondersteuning/P articipatiebeleid_WMO_tbv_Web.pdf    http://www.zetopen.nl/tags/sociale%20toegankelijkheid                                                       

 

59

Bijlage    Deze bijlage bevatten de interviews met de jongeren met een lichamelijke beperking en  met de culturele instelling.    A. 

    Inleiding  Leeftijd:  Huwelijkse staat:  Opleiding/werksituatie:  Woonsituatie:   Wat voor lichamelijke beperking:    De hoofdlijnen. Interview vragen    Vraag 1. Wil je iets vertellen over je sociale netwerk?  ‐ Beschik je over een vriendengroep?   ‐ Waar heb je je vrienden/vriendinnen ontmoet?   ‐ Helpen je vrienden ook met eventuele persoonlijke verzorging?    Vraag 2. Maak je weleens gebruik van de culturele sector? Daarmee bedoel ik,  bezoek je weleens een theater, bioscoop, café, poppodium of museum?    Zo ja, hoe vaak? En waar ga je voornamelijk naartoe?  En met wie ga je daar na  toe?   Zo nee, waarom maak je er geen gebruik van?     Sociale toegankelijkheid;   Voel je je welkom? Hoe wordt je daar behandeld door medewerkers en publiek?    Vraag 3. Wat zijn je behoeften tijdens het bezoeken van een culturele instelling?     Vraag 4. Wat zijn je verwachtingen tijdens het bezoek aan een culturele  instelling?    Vraag 5. Kom je eventuele struikelblokken tegen tijdens het bezoeken van een  theater, poppodium, café, museum of bioscoop?     Vraag 6. Hoe ga je met deze struikelblokken/obstakels om?    Vraag 7. Heb je verbeterpunten voor de gemeente om de culturele sector  toegankelijker te maken? Dit mag zowel voor fysieke toegankelijkheid als sociale  toegankelijkheid.     Vraag 8: Maak je gebruik van een persoonsgebonden budget?       

60

  B.    Inleiding  Naam instelling:      Vraag 1.  Doen jullie iets voor de sociale toegankelijkheid?    Vraag 2.   Wat doen jullie ten aanzien van de lichamelijke beperkte (rolstoel gebonden) die  gebruik willen maken van jullie activiteiten?       Vraag 3.  Zijn er regels opgesteld vanuit de gemeente Leiden/rijksoverheid voor uw  instelling/onderneming/museum ten aanzien van jongeren met een rolstoel? En  hanteert u deze regels?     Vraag 4.   Komen er regelt jongeren met een rolstoel?   ‐Zo nee, waarom denk je van niet?  ‐Zo ja, ziet u dit als een probleem    Vraag 5.  Hebben jullie hier aanpassingen voor jongeren die in een rolstoel zitten?  ‐ Voldoen die aanpassingen? Zo nee, waarom niet?    Vraag 6.   Vind u dat u voldoen aan de capaciteit voor het aantal jongeren die uw  instelling/onderneming/museum wilt bezoeken?   

 

61