Functionele voedingsmiddelen
Dr Patrick MULLIE Epidemiologist – Nutritionist Lector - Catholic College, Leuven, Belgium Senior postdoctoral researcher - International Prevention Research Institute, Lyon, France Postdoctoral researcher - Unit of Epidemiology and Biostatistics, Queen Astrid Military Hospital, Brussels, Belgium
Indeling Definitie
Geconjugeerd linolzuur
Wetgeving
Soja
Fytosterolen en fytostanolen
Look
Voedingsmiddelen met omega-3
Yoghurt voor de huid
Noten
Vezels
Lycopeen
Polyolen
Prebiotica
Mineralen
Probiotica
Beta-caroteen
Fruit en groenten
Flavonoïden
Definitie Het zijn voedingsmiddelen, geen supplementen! En liefst gezonde voedingsmiddelen (chocolade?). Er moet een extra-positief effect zijn op een gezondheidsaspect en dit aan een aanvaardbare dosis Dit effect moet op een wetenschappelijke wijze meerdere malen aangetoond worden via de “gouden standaard” Zijn niet alle voedingsmiddelen functioneel?
Definitie Het concept functionele voeding komt van Japan, jaren 1980 De term functionele voeding: 1993 - Nature Noodzaak kwam van: stijgende leeftijdsverwachtingen betekent extra belasting gezondheidsuitgaven Belangrijk: functionele voeding enkel nuttig in associatie met een gezonde voeding Anderzijds: consumenten meer en meer geïnteresseerd in relatie voeding en gezondheid
Definitie Indeling functionele voedingsmiddelen Conventionele voedingsmiddelen met bioactieve stoffen Voedingsmiddelen verrijkt met bioactieve stoffen Gesynthetiseerde voedingsingrediënten met bioactieve eigenschappen
Een verzadigde markt Mannen
Idewe
Extrapolatie
Populatie
1993
2000
2010
N (2010)
Normaal
52%
48%
44%
2.200.000
Overgewicht
37%
38%
39%
1.950.000
Obesitas
11%
14%
17%
850.000
Extrapolatie
Populatie
Vrouwen
Idewe 1993
2000
2010
N (2010)
Normaal
70%
63%
56%
2.800.000
Overgewicht
21%
24%
27%
1.350.000
Obesitas
9%
13%
17%
850.000
Fytosterolen en fytostanolen
Fytosterolen en fytostanolen
% cholesterol change
TC 0
LDL-C
-5 -10 -15 0
1
2
3
g plantsterols/day
4
5
Fytosterolen en fytostanolen 50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 Dieet
Dieet & Margarine
Dieet, Margarine & Statine
Fytosterolen en fytostanolen In een review van studies, kwamen Plat en Mensink tot volgende conclusies: aan 2,0 tot 2,5 gram per dag daalde het LDL-cholesterolgehalte met 10 tot 14% zonder nevenwerkingen. Er was geen invloed op het HDLcholesterolgehalte. Een hogere opname had geen bijkomend voordeel. Referentie: Am J Cardiol 2005;96:15D-22D
Fytosterolen en fytostanolen Mitrou PN, Kipnis V, Thiébaut AC, Reedy J, Subar AF, Wirfält E, Flood A, Mouw T, Hollenbeck AR, Leitzmann MF, Schatzkin A. Mediterranean dietary pattern and prediction of all-cause mortality in a US population: results from the NIH-AARP Diet and Health Study. Arch Intern Med. 2007 Dec 10;167(22):2461-8.
RESULTS: The Mediterranean diet was associated with reduced all-cause and cause-specific mortality. In men, the multivariate HRs comparing high to low conformity for all-cause, CVD, and cancer mortality were 0.79 (95% CI, 0.76-0.83), 0.78 (95% CI, 0.69-0.87), and 0.83 (95% CI, 0.76-0.91), respectively. In women, an inverse association was seen with high conformity with this pattern: decreased risks that ranged from 12% for cancer mortality to 20% for all-cause mortality (P = .04 and P < .001, respectively, for the trend).
Voedingsmiddelen met omega-3 Belgische aanbevelingen: linolzuur 3 tot 5 energie-%, alfa-linoleenzuur 0,5 tot 1 energie-%. Verhouding linolzuur/alfa-linoleenzuur zou rond de 5 op 1 moeten liggen. De laatste 20 jaar is de opname aan linolzuur bij de Westerse bevolking sterk gestegen door het gebruik van voedingsmiddelen rijk aan poly-onverzadigde vetten. Effecten van omega-3 op: Hypertriglyceridemie Hartritme storingen Bloedstolling
Voedingsmiddelen met omega-3
Linolzuur is een poly-onverzadigd vetzuur omdat er twee dubbele bindingen zijn en hoort tot de omega-6 daar de eerste dubbele binding op koolstofatoom 6 start.
Voedingsmiddelen met omega-3
Alfa-linoleenzuur is een poly-onverzadigd vetzuur omdat er drie dubbele bindingen zijn en hoort tot de omega-3 daar de eerste dubbele binding op koolstofatoom 3 start.
Voedingsmiddelen met omega-3
Voedingsmiddelen met omega-3 VV
MOV
POV
Linol-6
1,5
3,9
5,2
3,5
0
Zeebaars
0,5
0,4
0,7
0
0
Zeeforel
1
0,9
0,7
0,1
0
Tonijn
1,3
1,6
1,4
0
2,6
Sojaokie
14,9
43
37,6
34,9
0,6
Olijfolie
13,5
73,7
8,4
7,9
0,2
Zonnebloemolie
10,1
45,4
40,1
39,8
9,3
Raapzaadolie
7,1
58,9
29,6
20,3
1,1
Visolie, Zalm
19,9
29
40,3
1,5
1,3
Visolie, sardines
29,9
33,8
31,9
2
0
Amandelen
3,9
32,2
12,2
12,2
0,1
0
Hazelnoten
4,5
45,7
7,9
7,8
0,1
0
0,3
Pecannoot
6,2
40,8
21,6
20,6
0,1
0,2
0,5
Walnoten
6,1
8,9
47,2
38,1
9,1
VV
MOV
POV
Linol-6
Linoleen-3
Ansjovis
1,3
1,2
1,6
0,1
0
Sardines
Karper
0,2
0,1
0,3
0
0,4
Palin
2,3
7,2
0,9
0,2
0
Platvis
0,3
0,2
0,3
0
0
Schelvis
0,1
0,1
0,2
0
0,1
Heilbot
0,3
0,7
0,7
0
0,1
Haring
2
3,7
2,1
0,1
0,2
Makreel
3,3
5,5
3,4
0,2
0
Zeebareel
1,1
1,1
0,7
0,1
0,1
Baars
0,2
0,6
0,4
0
0
Snoek
0,1
0,2
0,2
0
Koolvis
0,1
0,1
0,5
Zalm
0,1
2,1
2,5
Linoleen-3
Voedingsmiddelen met omega-3 Hooper L, Thompson RL, Harrison RA, Summerbell CD, Ness AR, Moore HJ, Worthington HV, Durrington PN, Higgins JP, Capps NE, Riemersma RA, Ebrahim SB, Davey Smith G. Risks and benefits of omega 3 fats for mortality, cardiovascular disease, and cancer: systematic review. BMJ. 2006 Apr 1;332(7544):752-60.
Voedingsmiddelen met omega-3
Voedingsmiddelen met omega-3
Noten Energie Vetten VV MOV C18:1 POV C18:2 C18:3 Vezels Ca Fe Vit C Vit B1 Vit B2 Vit B3 Vit B5 Vit B6 Foliumzuur Vit E Vit A Fytosterolen
Kcal gr gr gr gr gr gr gr gr mg mg mg mg mg mg mg mg µgr mg_ate IU mg
Kastanjes 196 1,3 0,2 0,4 0,4 0,5 0,4 0,1 6,8 19,0 0,9 40,2 0,1 0,01 1,1 0,5 0,3 58,0 26,0 -
Hazelnoten 628 60,7 4,5 45,7 45,4 7,9 7,8 0,1 9,7 114,0 4,7 6,2 0,6 0,1 1,8 0,9 0,6 113,0 15,2 40,0 96,0
Cachewnoten 574 464 9,2 27,3 26,8 7,8 7,7 0,2 3,0 45,0 6,0 0,0 0,2 0,2 1,4 1,3 0,3 69,2 0,6 0,0 158,0
Amandelen 578 50,6 3,9 32,2 31,9 12,2 12,2 0,0 11,8 248,0 4,3 0,0 0,2 0,8 3,9 0,3 0,1 29,0 26,2 10,0 120,0
Walnoten 654 65,2 6,1 8,9 8,8 47,2 38,1 9,1 6,7 104,0 2,9 1,3 0,3 0,1 1,9 0,6 0,5 98,0 2,9 41,0 72,0
Kokosnoten 354 33,5 9,0 14,0 2,4 3,3 0,1 0,0 0,5 0,3 0,1 26,4 0,7 0,0 47,0
Noten Nootsoort
VV (energie-%)
Populatie (mannen & vrouwen)
Gemiddeld total cholesterolstart (mg/dl)
Totale cholesterol-einde (%)
LDL cholesterol-einde (%)
Berry
amandelen
7
17m
156
-8
-14
Spiller
amandelen
5
13m/13v
235
-9
-12
Sabaté
walnoten
6
18m
198
-12
-16
Abbey
walnoten
9
16m
199
-7
-10
pindanoten
5
25v
255
-10
-12
Chisholm
walnoten
10
21m
254
-2
-4
Edwards
pimpernoten
11
4m/6v
243
-4
-6
Etherton-Kris
pindanoten
8
9m/13v
188
-11
-14
Durak
hazelnoten
-
18m/12v
132
-6
-18
walnoten
7
28m/27v
278
-9
-11
Auteurs
O’Byrne
Zambon
Noten
Adventist Health Study – fataal en niet fataal myocardinfarct minder dan 1 maal noten per week RR= 1,0 1 tot 4 maal per week RR = 0,8 meer dan 5 maal per week RR = 0,5 Iowa Women’s Health Study op 34.000 postmenopausale vrouwen hoogste opname had 40% minder coronaire problemen Nurses’ Health Study en Physicians Health Study reductie van 39% aan fatale myocardinfarcten en 32% aan niet-fatale myocardinfarcten.
Lycopeen Lycopeen bezit door zijn chemische structuur de sterkst antioxiderende eigenschappen van alle carotenoïden.
Lycopeen Concentraties (in µg per 100 gram) Abrikozen in blik Abrikozen, vers Minestronesoep in blik Moedermelk Pompelmoes, vers Tomatenketchup Tomatensaus Tomatensoep in blik Tomatensap in blik Tomatenpuree in blik Tomaten, vers Watermeloen
65 5 1480 3 1462 17008 15990 10920 9318 16670 4400 4868
Lycopeen Er zijn op de wereld enorme variaties in incidentie aan prostaatkanker Migrantstudies toonden een stijging van het risico aan na verhuizen van een streek met lage naar een streek met hoge incidentie Deze feiten doen vermoeden dat naast genetische factoren externe elementen een rol spelen in het ontstaan van prostaatkanker. Mills et al toonde een lager risico op prostaatkanker aan bij mannen die meer dan vijf maal per week tomaten aten (Mills PK, Beeson WL, Phillips RL, et al. Cohort study of diet, lifestyle and prostate cancer in Adventist men. Cancer 1989;64:598-604.).
Lycopeen In een review van studies kwamen Haseen et al. tot volgende conclusies: er zijn geen duidelijke wetenschappelijke bewijzen dat lycopeen een bescherming zou bieden tegen prostaatkanker. Referentie: Prostate Cancer Prostatic Dis 2009;12:325-332
Prebioticum Prebioticum – probioticum - synbioticum
Inuline en oligofructose bestaan uit lineaire ketens van glucose- en fructosemoleculen, verbonden door β(2-1) bruggen Door zijn langere keten is inuline minder oplosbaar in koud water dan oligofructose. Inulinegel bestaat uit een 3-dimensioneel netwerk van onoplosbare fijne partikels, die het mondgevoel van vet imiteert (inuline heeft geen zoete smaak): inuline wordt dan ook als vetvervanger gebruikt Oligofructose heeft vergelijkbare eigenschappen met sucrose, is minder zoet
Prebioticum Bananen, rauw Bananen, gedroogd Asperges, rauw Asperges, gekookt Cichorei, wortel Paardenbloem, rauw Paardenbloem, gekookt Look, rauw Look, gedrogd Artisjok Aardpeer Prei Uien, rauw Uien, gedroogd Tarwe, rauw Gerst Rogge
Inuline 0,5 1,4 2,5 1,7 41,6 13,5 9,1 12,5 28,2 4,4 18,0 6,5 4,3 18,3 2,5 0,8 0,7
Oligofructose 0,5 1,4 2,5 1,7 22,9 10,8 7,3 5,0 11,3 0,4 13,5 5,2 4,3 18,3 2,5 0,8 0,7
Prebioticum
Gewichtstoelgang in gram/dag Auteurs
Studiegroep Placebo
Inuline
Den Hond et al.
6 personen
91,0
113,0
Gibson et al.
8 personen
136,0
154,0
Gibson et al.
4 personen
92,0
123,0
Prebioticum
Stoelgangfrequentie/week Auteurs
Studiegroep Placebo
Inuline
Den Hond et al.
6 personen
4,0
6,5
Gibson et al.
8 personen
5,7
7,4
Gibson et al.
4 personen
5,3
6,0
Kleesen et al.
10 personen
1,5
7,3
Prebioticum In een overzicht van studies kwamen Sabater-Molina et al. tot volgende conclusies: er zijn voldoende wetenschappelijke bewijzen om aan te nemen dat een dagelijkse inname van 4 tot 15 gram prebiotica kunnen helpen in het bestrijden van constipatie. Referentie: J Physiol Biochem. 2009;65(3):315-28.
Probioticum Werking afhankelijk van de stam Voldoende bacteriën moeten de dikke darm bereiken Doel: vervangen pathogenen door niet-pathogenen (competitie voor substraat) Verbeteren van de darmtransit Kan nuttig zijn tijdens een antibiotica-therapie Kan nuttig zijn bij bepaalde diarree’s (Rotavirus) Ondersteuning immuniteit Daling cholesterol?
Probioticum In een overzicht van studies, kwamen Chmielewska en Szajewska tot volgende conclusie: er zijn onvoldoende wetenschappelijke bewijzen om aan te nemen dat een dagelijkse inname van een probioticum kan helpen in het bestrijden van constipatie. Referentie: World J Gastroenterol 2010;16:69-75.
Fruit en groenten Kanker
Daling risico Overtuigende bewijzen
Waarschijnlijk
Mogelijk
Fruit en groenten
-
Vitamine C
-
Fruit en groenten
-
Slokdarm
Fruit en groenten
-
Caroteen, vitamine C
Long
Fruit en groenten
Caroteen
-
Maag
Fruit en groenten
Vitamine C
Vitamine C, vitamine E
Alvleesklier
-
Fruit en groenten
Vezels, vitamine C
Dikke darm
Groenten
-
-
Borst
-
Fruit en groenten
Vezels, caroteen
Prostaat
-
-
Fruit en groenten
Schildklier
-
-
Fruit en groenten
Nieren
-
-
Groenten
Blaas
-
Fruit en groenten
-
Mond en keel Stottehoofd
Geconjugeerd linolzuur Geconjugeerd linolzuur is een term die gebruikt wordt voor een aantal geometrische en positionele isomeren van linolzuur (C18:2n-6). De dubbele bindingen in CLA zijn geconjugeerd, m.a.w. niet gescheiden door een methylgroep (-CH2-). De meest voorkomende isomeren zijn cis-9, trans-11 en trans-10, cis-12. CLA kan linolzuur niet vervangen als essentieel vetzuur voor het menselijk lichaam.
Geconjugeerd linolzuur
Geconjugeerd linolzuur Salas-Salvado J, Marquez-Sandoval F, Bullo M. Conjugated linoleic acid intake in humans: a systematic review focusing on its effect on body composition, glucose, and lipid metabolism. Crit Rev Food Sci Nutr. 2006;46(6):479-88. Studies performed on different species show that: leads to a loss of fat and total body weight reduces the plasma concentrations of total and LDL cholesterol has an anti-inflammatory effect. This article reviews the clinical trials on human beings: after analyzing the few studies published to date in reduced samples of healthy humans or patients with overweight, obesity, metabolic syndrome, or diabetes, we deduce that there is not enough evidence to show that conjugated linoleic acid has an effect on weight and body composition in humans. however, some of these studies have observed that the administration of various CLA isomers has adverse effects on lipid profile (it decreases HDL cholesterol concentration and increases Lp(a) circulating levels), glucose metabolism (glycemia, insulinemia or insulin sensitivity), lipid oxidation, inflammation, or endothelial function
Geconjugeerd linolzuur Hoger gehalte CLA en omega-3 vetzuren in biomelk Biologische melk is gezonder dan melk uit de gangbare landbouw, aldus het Danish Institute of Agricultural Sciences. Uit hun onderzoek blijkt dat het gehalte aan CLA in biomelk doorgaans hoger is. CLA is een vetzuur, verwant aan linolzuur, dat ons immuunsysteem verbetert, ontstekingen vermindert en tegen kanker beschermt. Er is een hoger CLA-gehalte in biologische melk omdat biologische koeien meer gras en klaver eten dan gangbare koeien. Bioforum.be
Soja Andersen JW, Johnstone BM, Cook-Newell ME. Meta-analysis of the effects of soy protein intake on serum lipids. N Engl J Med 1995;333:276-282. Anderson et al. verzamelden alle gegevens van 38 studies uitgevoerd op 740 proefpersonen. Een opname van 25 tot 50 gram soja-eiwitten per dag gaf een opmerkelijke verlaging van het serumcholesterolgehalte van 8,9 tot 17,4 mg/dl. Een dagelijkse hoeveelheid van 30 gram soja-eiwitten is echter niet eenvoudig te bereiken: dit betekent 800 ml sojamelk/dag (= 300 à 350 kcal per dag) of 800 ml sojadrinks (500 kcal/dag)! Een 100 gram tofu bevat 8 à 13 gram eiwit en 100 gram sojameel bevat 35 tot 46 gram eiwit. Ongeveer 400 ml sojamelk plus 100 gram tofu of vleesvervanger op basis van soja geven 30 gram soja-eiwit.
Soja In een overzicht van studies, kwamen Zhan en Ho tot volgende conclusies: een daling van het total cholesterolgehalte met 4%, van het LDL-cholesterolgehalte met 5% en triglyceriden met 7%. Deze recente analyse spreekt dus vroegere resultaten tegen. Referentie: Am J Clin Nutr. 2005 Feb;81(2):397-408.
Look Brace LD. Cardiovascular benefits of garlic (Allium sativum L). J Cardiovasc Nurs. 2002 Jul;16(4):33-49.
Although garlic is believed to have health-promoting benefits, many of the claimed benefits are not supported by good scientific studies.
The vast majority of recent randomized, placebo-controlled studies do not support a role for garlic in lowering blood lipids.
There also is insufficient evidence to support a role in reducing blood pressure.
Vezels Insoluble fiber: wheat bran, corn bran, fruit skins may contribute to maintenance of a healthy digestive tract may reduce the risk of some types of cancer Beta glucan: oat bran, oatmeal, oat flour, barley, rye may reduce risk of CHD Soluble fiber: seed husk, peas, beans, apples, citrus fruit may reduce risk of CHD and some types of cancer Whole grains: whole wheat bread, oatmeal, brown rice may reduce risk of CHD and some types of cancer
Polyolen
Xylitol, sorbitol, mannitol, lactitol, aanwezig in bepaald kauwgommen, zouden een bescherming kunnen bieden tegen tandbederf.
Mineralen Calcium: yogurt, low-fat dairy products, fortified foods may reduce the risk of osteoporosis Magnesium: spinach, whole grain breads and cereals may contribute to maintenance of normal muscle and nerve function, healthy immune function, and bone health Potassium: potatoes, low-fat dairy products, whole grain breads may reduce the risk of high blood pressure and stroke, in combination with a low-sodium diet
Carotenoïden
Beta-caroteen: antioxidatieve werking (opgepast: interventiestudies niet positief)
Luteïne, zeaxanthine: aanwezig in eieren; zouden een bescherming bieden tegen maculadegeneratie
Carotenoïden Bjelakovic G, Nikolova D, Gluud LL, Simonetti RG, Gluud C. Mortality in randomized trials of antioxidant supplements for primary and secondary prevention: systematic review and meta-analysis. Jama 2007 Feb 28;297(8):84257.
CONCLUSIONS: Treatment with beta carotene, vitamin A, and vitamin E may increase mortality. The potential roles of vitamin C and selenium on mortality need further study.
Flavonoïden Anthocyanins (cyanidin, delphinidin, malvidin) berries antioxidation Flavanols (catechins, epicatechins, epigallocatechin, procyanid) tea, cocoa, chocolate, apples, grapes may contribute to maintenance of heart health Flavanones(hesperetin, naringen) citrus foods antioxidation Flavonols (quercetin, kaempferol, isorhamnetin, myricetin) onions, apples, tea, broccoli antioxidation
Flavonoïden
Flavonoids - systolic (A) / diastolic (B)
Hooper, L. et al. Am J Clin Nutr 2008;88:38-50
Flavonoids - LDL (A) and HDL (B)
Hooper, L. et al. Am J Clin Nutr 2008;88:38-50
