Fotografie Ed Brandon, Den Haag Ontwerp en opmaak UNA designers, Amsterdam Lithografie en druk Albani drukkers, Den Haag

Mauritshuis 2009

Colofon © Mauritshuis, Den Haag, 2010 Samenstelling, redactie en productie Antia Wiersma en Quentin Buvelot, Mauritshuis Eindredactie en productie Lea van der Vinde, Mauritshuis Fotografie Ed Brandon, Den Haag Ontwerp en opmaak UNA designers, Amsterdam Lithografie en druk Albani drukkers, Den Haag

Credits © Mauritshuis, The Hague, 2010 Compilation, Editing, and Production Antia Wiersma and Quentin Buvelot, Mauritshuis Copyediting and Production Lea van der Vinde, Mauritshuis Translation David McKay, The Hague Beverley Jackson, Amsterdam Photography Ed Brandon, The Hague Design and Layout UNA designers, Amsterdam Lithography and Printing Albani printers, The Hague

Mauritshuis 2009

De missie van het Mauritshuis luidt: In ons huis delen wij het beste van de Nederlandse schilderkunst uit de Gouden Eeuw.

Bezoekadres Mauritshuis Korte Vijverberg 8 Den Haag Postadres Postbus 536 2501 CM Den Haag Bezoekadres kantoren Lange Vijverberg 12 2513 AC Den Haag T 070 302 34 56 F 070 365 38 19 [email protected] www.mauritshuis.nl Openingstijden Mauritshuis Dinsdag t/m zaterdag > 10.00–17.00 uur Zon- en feestdagen > 11.00–17.00 uur Van 1 april tot 1 september op maandag geopend Gesloten op Eerste Kerstdag en Nieuwjaarsdag Openingstijden Galerij Prins Willem V Buitenhof 35 Den Haag Heropening in 2010

Mission statement: We share the best of Dutch Golden Age painting in our house.

Visiting Address Mauritshuis Korte Vijverberg 8 The Hague, The Netherlands Postal Address P.O. box 536 2501 CM The Hague, The Netherlands Visiting Address Offices Lange Vijverberg 12 2513 AC The Hague, The Netherlands T +31 70 302 34 56 F +31 70 365 38 19 [email protected] www.mauritshuis.nl Opening Hours Mauritshuis Tuesday to Saturday > 10 am–5 pm Sundays and holidays > 11 am–5 pm Open on Mondays from 1 April through 31 August Closed on Christmas Day and New Year’s Day Opening Hours Prince Willem V Gallery Buitenhof 35 The Hague, The Netherlands Reopening 1n 2010

Koninklijk Kabinet van Schilderijen Mauritshuis Galerij Prins Willem V 2009

Royal Picture Gallery Mauritshuis Prince Willem V Gallery 2009

Subsidiënt Ministerie van OCW Begunstigers BankGiro Loterij Stichting Vrienden van het Mauritshuis Stichting de Johan Maurits Compagnie American Friends of the Mauritshuis Sponsoren AEGON NV NIBC Gemeente Den Haag Stichting F.S. Tijmstra The Michael Marks Charitable Trust Van Otterloo Family Foundation Rob en Ellen Vellekoop

Operating Grant Provided by Ministry of Education, Culture and Science Benefactors BankGiro Loterij Friends of the Mauritshuis Foundation Johan Maurits Compagnie Foundation American Friends of the Mauritshuis Sponsors AEGON NV NIBC City of The Hague F.S. Tijmstra Foundation The Michael Marks Charitable Trust Van Otterloo Family Foundation Rob and Ellen Vellekoop

Voorwoord Raad van Toezicht

Inhoud

Voorwoord Directie De uitbreiding Goud! Ingepakt maar open David Teniers de Jonge Vergulde tafel Nieuwe lijsten Nieuwe publicaties Jaarverslag 2009

Contents

Foreword Supervisory Board Foreword Directors Expanding the Mauritshuis Goud! (‘Gold!’) Under Wraps but Still Open David Teniers the Younger Gilded Table New Frames New Publications Annual Report 2009

6 11 18 24 30 32 34 36 38 41

6 11 18 24 30 32 34 36 38 41

Raad van Toezicht Koninklijk Kabinet van Schilderijen Mauritshuis

Voorwoord

A. Burgmans  Voorzitter

Raad van Toezicht

Dr. A.H.E.M. Wellink  Penningmeester Prof. dr. J.W. Winter  Secretaris Mevrouw mr. L.Y. Gonçalves-Ho Kang You Mevrouw L.C.E. van Tets-van Tienhoven Mr. R.J. Hoekstra J.M.N. Leighton

6 Supervisory Board Royal Picture Gallery Mauritshuis

Foreword

Mr A. Burgmans  Chairman

Supervisory Board

Dr A.H.E.M. Wellink  Treasurer Prof. dr J.W. Winter  Secretary Mrs L.Y. Gonçalves-Ho Kang You Mrs L.C.E. van Tets-van Tienhoven Mr R.J. Hoekstra Mr J.M.N. Leighton

Aan het einde van het eerste jaar van de cultuur­periode 2009–2012 kijkt de Raad van Toezicht terug op een goed jaar voor het museum. De georganiseerde activiteiten kenden hoogte­punten met de tentoon­stellingen Groeten uit Bentheim, Jacob van Ruisdael en Te paard! De wereld van Philips Wouwerman. In het boekjaar is aan­getoond dat vooral de vaste collectie van het Mauritshuis een groot aantal bezoekers trok. Het totaal aantal bezoekers nam af ten opzichte van 2008, zoals vooraf was verwacht, maar bleef binnen de gestelde verwachtingen. De wereld­wijde economische crisis is een belangrijke reden voor deze daling. Om de professionaliteit van de organisatie verder te verbeteren werden

op het gebied van personeels­zaken belangrijke stappen gezet. In relatie tot automatisering werden investeringen gedaan om de organisatie beter te kunnen aansturen. De financiële resultaten van het afgelopen jaar hebben het mogelijk gemaakt deze ontwikke­lingen zelfstandig aan te gaan. Het museum kreeg in het verslag­jaar een nieuwe missie: In ons huis delen wij het beste van de Nederlandse schilder­kunst uit de Gouden Eeuw. De Raad ziet met belangstelling uit naar het uitdragen van de missie in de toekomstige projecten. Naast deze positieve ontwikke­lingen spreekt de Raad haar bezorgd­heid uit over de terugloop van de financiële 7

At the end of the first year of a new period of cultural policy, 2009–2012, the Board can look back on a good year for the Mauritshuis. The activities included highlights such as the exhibitions Greetings from Bentheim, Jacob van Ruisdael and On Horseback! The World of Philips Wouwerman. In the year under review it was above all the museum’s permanent collection that attracted large numbers of visitors. There was a fall in the total number of visitors relative to 2008, as anticipated, but numbers remained within the expected margins. The global economic crisis contributed significantly to this decline.

Important steps were taken in the realm of staffing to further enhance the professionalism of the organisation. Investments were made in information technology to improve overall coordination. The financial results of the past year made it possible to decide on these operations independently. The museum acquired a new mission statement in the year under review: We share the best of Dutch Golden Age painting in our house. The Board looks forward to seeing this mission reflected in future projects. Notwithstanding these positive developments, the Board must also express its concern about the decline in the financial resources that are available

Raad van Toezicht

middelen om de opgelegde beheers­ taken naar behoren te kunnen verrichten. Zo is in het verslag­jaar inzichtelijk geworden dat de exploitatie van de Galerij Prins Willem V na de heropening, verwacht in 2010, tot een structureel verlies zal leiden. De Raad heeft de directie verzocht om passende maat­regelen voor te stellen opdat de geconsolideerde exploitatie niet negatief zal worden beïnvloed. De ondersteuning door particu­ lieren, fondsen en instellingen is van groot belang geweest in het verslag­jaar. De realisatie van tentoon­stellingen en de aanzet tot de financiering van de uitbreiding van het museum naar het naast het Mauritshuis gelegen Plein 26,

hadden zonder deze bijdragen niet tot het huidige niveau kunnen komen. De Raad spreekt haar grote dank uit voor deze financiële steun, die juist in deze tijd van economische achteruit­gang van onschat­bare waarde is geweest en zal zijn. De in het boek­jaar 2008 behaalde financiële resultaten hebben het mogelijk gemaakt de tentoon­stelling Groeten uit Bentheim, Jacob van Ruisdael tot een succes­vol evenement te maken. De plannen voor de uitbreiding van het museum hebben in het verslag­jaar verder vorm gekregen (zie pp. 18–23). De in eerdere verslagen door de Raad uitgesproken zorgen over de logistieke en ruimtelijke situatie van het museum worden door de realisatie van deze

Supervisory Board

8 for the optimum performance of essential administrative and management tasks. For instance, it became clear in the year under review that the Prince Willem V Gallery will be unable to cover its operational costs after it reopens, which is scheduled to take place in 2010. The Board has asked the management to propose appropriate measures to avoid negative repercussions on the gallery’s consolidated development. The support received from funds, institutions, and private donors was of great importance in the year under review. Without it, the exhibitions that were held, and the initial investment in the museum’s

expansion to incorporate Plein 26, across the street from the Mauritshuis, could not have aspired to the same heights. The Board wishes to express its heartfelt thanks for this financial support, which was – and will be –− invaluable, especially in these times of economic malaise. The financial results achieved in 2008 helped to make the exhibition Greetings from Bentheim, Jacob van Ruisdael a successful event. The plans for the museum’s expansion were recast in more concrete form in the year under review (see pp. 18–23). This operation will solve the museum’s logistical problems and provide muchneeded space, concerns that the Board has expressed in previous reports.

uitbreiding opgelost. Vanuit de Raad wordt het project op uiteen­lopende gebieden nauw­gezet gevolgd. Naast zitting in de Stuur­groep van het project is de Raad onder meer betrokken geweest bij de selectie van de architect. Na een zorg­vuldige procedure heeft de jury unaniem de opdracht gegund aan Hans van Heeswijk architecten te Amsterdam. Met de Nieuwe of Littéraire Sociëteit De Witte als eigenaar van het pand Plein 26, de betrokken ministeries en diverse adviseurs zijn belangrijke vorderingen gemaakt om de realisatie van het plan binnen de periode tot eind 2013 te volbrengen. In het verslag­jaar kwam de Raad vijf­maal bijeen in vergadering met de

directie. De door de directie opgestelde jaar­rekening over het boekjaar 2009 is ter goed­keuring aan de Raad van Toezicht voorgelegd. Mede op basis van de door de accountant afgegeven verklaring en het afgegeven accountants­verslag heeft de Raad de jaar­rekening goedgekeurd. De Raad dankt de directie en mede­ werkers voor de grote inzet en het enthousiasme waarmee in het verslag­ jaar is gewerkt.

9 The Board is following its progress closely in diverse areas. Besides being represented on the project’s steering committee, the Board was also involved in choosing the architect. After a meticulous procedure, the jury unanimously decided to give the commission to Hans van Heeswijk Architects in Amsterdam. Significant progress has been made with the owners of the building Plein 26, the Nieuwe of Littéraire Sociëteit De Witte, as well as with the government departments involved and a number of advisors, to ensure that the plan can be brought to fruition by the end of 2013. The Board met five times, together with the management, in the year

under review. The annual accounts prepared by the management for 2009 were presented to the Board, and the Board approved them, partly on the basis of the opinion and report issued by the auditors. The Board would like to thank the management and staff for the great dedication and enthusiasm with which they worked in the year under review.

Affiche Groeten uit Bentheim, Jacob van Ruisdael. Affiche Te Paard! De wereld van Philips Wouwerman.

10 Poster Greetings from Bentheim, Jacob van Ruisdael. Poster On Horseback! The World of Philips Wouwerman.

Voorwoord E.E.S. Gordenker  Directeur V.J.E. Moussault  Zakelijk directeur

In 2009 is in het Mauritshuis veel gebeurd, zowel voor als achter de schermen. Inmiddels is het fundament gelegd voor ingrijpende veranderingen die de komende tijd zullen plaats­ vinden. Een belang­rijke stap voorwaarts was de vast­stelling van een ‘mission statement’. Bij de bepaling van onze missie, waarbij de gehele museum­ organisatie betrokken was, is hard gewerkt om tot een beknopte en levendige formulering te komen: Missie In ons huis delen wij het beste van de Nederlandse schilderkunst uit de Gouden Eeuw.

11

Foreword E.E.S. Gordenker  Director V.J.E. Moussault  Deputy Director

2009 was a year of much activity behind the scenes at the Mauritshuis, a time in which to lay the groundwork for the significant changes that will take place over coming period. An important step for the museum was the definition of its mission statement. The entire organisation was involved in developing this mission, and worked hard to devise its compact and lively formulation as well as the accompanying core values: Mission We share the best of Dutch Golden Age painting in our house.

Directie

De ‘mission statement’ benadrukt de unieke combinatie van het bijzondere pand en de collectie van het Mauritshuis en onder­streept tevens het streven van het museum om open te staan voor het publiek. Tentoonstellingen zijn een beproefd middel om de Nederlandse schilder­ kunst te delen met een brede groep bezoekers. Het Mauritshuis heeft in 2009 twee mono­grafische tentoon­ stellingen georganiseerd. Groeten uit Bentheim, Jacob van Ruisdael richtte de aandacht op het schitterende land­ schap met kasteel Bentheim van Jacob van Ruisdael dat het museum in 2005 voor de collectie heeft verworven. De compacte tentoon­stelling van zeven

schilderijen en zeven tekeningen kan als een belangrijke stap worden gezien. De tentoon­stelling is namelijk de eerste in een reeks ‘in-focus’-tentoon­ stellingen waarmee de aandacht wordt gericht op de eigen collectie van het Mauritshuis. Daarbij wordt niet alleen nieuw onderzoek uitgevoerd, maar wordt ook het publiek op een andere manier aangesproken, zonder dat daarbij zware financiële verplichtingen worden aangegaan. NRC Handelsblad wist deze nieuwe benadering te waarderen: ‘Dit is het ideale type tentoon­stelling: beperkt van omvang, geconcentreerd rond een duidelijk thema en goed gedocumenteerd.’* Een tweede, grotere tentoon­stelling, Te paard! De wereld van

Directors

12 The statement is intended to under­ line the unique combination of the Maurithuis’s outstanding setting and collection, as well as the organisation’s desire to be inclusive in its approach to its public. One way of sharing Dutch painting with a broad group of visitors is to create exhibitions, and the Mauritshuis continued its excellent track record of organising monographic shows this year. Greetings from Bentheim, Jacob van Ruisdael focussed on the superb landscape by Jacob van Ruisdael showing a view of Bentheim castle acquired for the Mauritshuis’s own collection in 2005. The compact exhibition, consisting of

seven paintings and seven drawings, represented an important step for the museum. It was intended as the first of several ‘in-focus’ shows, which will draw attention to the Mauritshuis’s own collection, encourage scholarship, and appeal to the public without burdensome financial requirements. The NRC Handelsblad recognised the merit of this new approach: ‘This is the ideal type of exhibition: limited in scope, concentrated on a clear theme and well documented.’* A second, larger exhibition, On Horseback! The World of Philips Wouwerman opened to enthusiastic reviews in November. It is the first monographic show

Philips Wouwerman, werd in november geopend en is in de pers eveneens enthousiast besproken. Het is de eerste mono­grafische tentoon­stelling gewijd aan deze schilder, die in zijn eigen tijd uitermate productief en succes­ vol was, maar vanaf de negen­tiende eeuw minder werd gewaardeerd. De 33 schilderijen in de tentoon­stelling waren met zorg gekozen uit een oeuvre van meer dan 600 schilderijen. Ook werden er tekeningen van Wouwerman getoond. Voormalig directeur Frederik Duparc, die het initiatief tot dit project had genomen, werkte mee aan de totstand­koming van de tentoon­stelling en schreef een essay voor de catalogus. De tentoon­stelling werd mogelijk

gemaakt door de gulle steun van de Stichting Vrienden van het Mauritshuis, Stichting de Johan Maurits Compagnie en Rob en Ellen Vellekoop. Dit jaar verscheen een scala aan nieuwe en originele boeken. Bij de twee genoemde tentoon­stellingen verschenen uitgebreide catalogi. De publicatie over Van Ruisdael kreeg een toegankelijk en verfrissend ontwerp, dat als model geeft gediend voor toekomstige ‘in-focus’-catalogi, zoals de publicatie bij de tentoon­stelling over Willem van Haecht en het genre van de kunst­kamer. Kamers vol kunst werd in november 2009 geopend in het Rubens­huis in Antwerpen en reisde in maart 2010 door naar Den Haag. Ook 13

devoted to this painter, who was extremely productive and successful in his own time, but slipped from public consciousness in the nineteenth century. The exhibition includes thirty-three paintings, carefully selected from an oeuvre that exceeds six hundred, and several drawings from his hand. Former director Frederik Duparc, who initiated the project, assisted in the selection of the works and contributed an essay to the catalogue. The exhibition was made possible with the generous support of the Friends of the Mauritshuis, the Johan Maurits Compagnie and Rob and Ellen Vellekoop.

Another way to share the collective knowledge at the Mauritshuis is through publications. This year saw the appearance of a spate of new and original books. Both exhibitions mentioned above were accompanied by sumptuous exhibition catalogues. The publication on Ruisdael, with its accessible and refreshing design, will be a template for future ‘in-focus’ exhibitions. Indeed, it was already put to use for the upcoming exhibition on Willem van Haecht and the genre of the ‘kunstkamer’ (cabinet of paintings), an exhibition that opened in November 2009 at the Rubenshuis in Antwerp and that travelled to the Mauritshuis in March 2010.

Directie

publiceerde het Mauritshuis twee boeken over het museum voor jonge bezoekers: een detective­roman door Lizette de Koning en een gids voor kinderen, uitgegeven met steun van de Michael Marks Charitable Trust. Beide zijn aan alle basis­scholen in Den Haag en Delft aangeboden als onder­deel van een gratis onderwijs­pakket, mogelijk gemaakt door de Stichting F.S. Tijmstra (zie pp. 24–29 en 38–39). In het verslagjaar zijn diverse kunst­ werken behandeld om ze in ‘optima forma’ aan het publiek te kunnen presenteren. Dat geldt onder andere voor de fraaie tafel naar ontwerp van Daniël Marot. Dankzij de financiële steun van de Stichting de Johan

Maurits Compagnie kon het meubel worden gerestaureerd en opnieuw verguld, waarna het pronk­stuk in de grote zaal op de boven­verdieping van het museum getoond wordt (zie pp. 34–35). Ook zijn verschillende schilderijen gerestaureerd, waaronder Jan Steens ‘Wie een varken is, moet in ’t kot’, een behandeling die eveneens mogelijk werd gemaakt door de Johan Maurits Compagnie. Daarnaast werden twee schilderijen van David Teniers de Jonge, in bruik­leen ontvangen van Stedelijk Museum De Lakenhal in Leiden, gerestaureerd (zie pp. 32– 33). De behandeling van Saul en David van Rembrandt en/of zijn atelier, een project gesteund door NIBC, werd voort­gezet (zie p. 50). Ten slotte was het gebouw zelf toe

Directors

14 The Mauritshuis also published two books for its younger visitors about the Mauritshuis: a detective novel by Lizette de Koning as well as a lively children’s guide, supported by the Michael Marks Charitable Trust. Both were offered to all of the primary schools in The Hague and Delft as part of a free educational packet, made possible by the F.S. Tijmstra Foundation (see pp. 24–29 and 38–39). Several works of art have been conserved so that they can better be presented to the public. These include the astonishing table designed by Daniël Marot, which was restored and re-gilded thanks

to the financial contribution of the Johan Maurits Compagnie, and now takes pride of place in the large gallery on the second floor of the museum (see pp. 34–35). Several paintings were also conserved, including Jan Steen’s ‘A Pig Belongs in the Sty’, also made possible by the Johan Maurits Compagnie, two paintings by David Teniers on loan from the Lakenhal, Leiden (see pp. 32–33) and work has continued on the Saul and David by Rembrandt and/ or his studio, a project supported by NIBC (see p. 50). Finally, the building itself needed some renovation, and was hidden by scaffolding for some months while the windows were treated and painted (see pp. 30–31).

aan een opknap­beurt: het ging enkele maanden schuil achter steigers (zie pp. 30–31). Hoewel het werk aan boven­ genoemde activiteiten vaak zichtbare resultaten opleverde, speelden zich andere, belangrijke activiteiten af achter de schermen. Zo werd voort­ gang geboekt met de renovatie en verbouwing van de Galerij Prins Willem V. Helaas lukte het niet de gerenoveerde galerij zoals gepland in 2009 te openen, maar volgens de huidige verwachting zal dat in 2010 wel gebeuren. De voor de Galerij geselecteerde schilderijen werden in het verslag­jaar uitgebreid onderzocht en waar nodig werden behandelingen uitgevoerd.

Er is veel tijd besteed aan het uitwerken van de plannen tot uitbreiding van het museum, waarbij belangrijke vorderingen zijn geboekt. Het project beleefde begin dit jaar een vliegende start toen bekend werd dat de BankGiro Loterij het project een bijdrage van F 2,6 miljoen toekende. Doordat de Loterij het project al in een vroeg stadium steunt, vormt de bijdrage een enorme stimulans voor het Mauritshuis: niet alleen helpt de bijdrage de plannen te realiseren, maar de toezegging zet ook een optimistische toon voor de toekomst. Na de toekenning van de loterij­ gelden volgden de aanstelling van een project­manager, de formulering 15

While the staff of the Mauritshuis was engaged in the above activities, many with visible results, many important activities may not have been quite as apparent to the public. Work progressed on the renovation and rebuilding of the Galerij Prins Willem V. Unfortunately, the construction was not finished on time to open this year, as anticipated, but will only be ready in 2010. A plan to examine and clean pictures for re-display in the Galerij is being implemented in preparation for the reopening. Substantial progress was made on the expansion of the museum. The project made a flying start at

the beginning of the year, when the BankGiro Loterij awarded F 2.6 million towards the project. As ever, the BankGiro Loterij provided an important impetus at an early stage in the project, one which will not only help the Mauritshuis realise its plans, but which sets an optimistic note for the future. The following months saw the appointment of a project manager, the composition of a Schedule of Requirements, agreements with the other parties involved and the selection of an architect. The Mauritshuis is forging ahead with its Master Plan, and expects to reopen the new complex at the end of 2013 (see pp. 18–23).

Directie

van een Programma van Eisen, het sluiten van overeen­komsten met de betrokken partijen, én de selectie van een architect. Het Mauritshuis ligt op schema en verwacht het nieuwe complex eind 2013 te kunnen openen (zie pp. 18–23). Naast de uitbreiding van het museum wordt ook hard gewerkt aan de plannen voor de sluiting van het Mauritshuis zelf, vanaf de tweede helft van 2012. Het gebouw is toe aan een renovatie en besloten is de werk­ zaam­heden samen te laten vallen met het grotere bouw­project. Aangezien het Mauritshuis voor de renovaties ontruimd moet worden, zijn plannen in de maak voor de huis­vesting en

presentatie van de collectie tijdens de sluiting. Sommige van de meest beroemde schilderijen zullen op een locatie elders in Den Haag worden tentoon­gesteld, zodat de organisatie bezoekers kan blijven verwelkomen en de zeer gewaardeerde groep vrij­ willigers verbonden blijven aan het museum. Met het Japanse media­ concern Asahi Shimbun werd een overeen­komst aangegaan voor een tentoon­stelling van vijftig top­stukken uit de collectie van het Mauritshuis in Tokio en Kobe in de tweede helft van 2012. Daarnaast zal tijdens de sluiting een selectie van werken uit de collectie worden uitgeleend aan musea in Nederland en het buiten­land.

Directors

16 A further development associated with the expansion are plans for the closure of the Mauritshuis itself, which will take place in the second half of 2012 for the period of a year. The building is due some essential renovations, and it was decided to include this work as part of the larger building project. As the Mauritshuis must be emptied in order for the renovations to take place, plans are underway to display and house the collection during the period of closure. Some of the most famous paintings in the collection will be displayed off-site in The Hague, so that the organisation can continue to welcome visitors and engage its

valued corps of volunteers. A major agreement was reached with the publishing group Asahi Shimbun in Japan, which will organise an exhibition of fifty highlights from the Mauritshuis’s collection in Tokyo and Kobe in the second half of 2012. A further selection of works will be lent to other museums in the Netherlands and abroad. This year’s visitors figures are lower than in past years: we received over 205,000 visitors in 2009. Although we would naturally have preferred to welcome a larger public, we had prepared for this scenario, anticipating the impact of a poor economy, the threat of

De bezoekerscijfers van 2009 – ruim 205.000 bezoekers – zijn lager uitgevallen dan in voor­gaande jaren. Hoewel het museum liever een groter publiek had verwelkomd, was de museum­directie op dit scenario voorbereid. De invloed van een kwakkelende economie was ingecalculeerd, waarbij ook andere factoren een rol speelden, zoals de dreiging van een griep­epidemie en het gegeven dat het tentoonstellings­ programma bescheidener van omvang was dan in voorgaande jaren. Uiteindelijk daalde het bezoekers­aantal minder dan verwacht en behaalde het Mauritshuis een gezond financieel resultaat.



*



Janneke Wesseling, ‘Beeldende kunst. Zes schilderijen van Jacob van Ruisdael van Kasteel Bentheim in het Maurits­huis’, NRC Handelsblad, 14 maart 2009, p. 7.

17 an influenza epidemic and a more modest exhibition schedule than in past years. In the end, the drop in visitors was less than expected, and the Mauritshuis enjoyed a healthy financial result.



*

Janneke Wesseling, ‘Beeldende kunst. Zes schilderijen van Jacob van Ruisdael van Kasteel Bentheim in het Mauritshuis’, NRC Handelsblad 14 March 2009, p. 7.

De uitbreiding E.E.S. Gordenker

In 2008 heeft het Mauritshuis concrete plannen naar buiten gebracht voor de uitbreiding van het museum. Inmiddels is aanzienlijke vooruit­gang geboekt: er is een architect gekozen, een tijdschema bepaald en extra financiering gevonden. De plannen voorzien in de aanleg van een brede onder­grondse verbinding tussen het Mauritshuis en het nu leegstaande kantoor­pand op Plein 26, aan de overkant van de straat. Met de voltooiing van het complex zal het museum kunnen beschikken over grofweg tweemaal zo veel ruimte, met een verbeterde entree, winkel en café; educatieve ruimten voor kinderen; een auditorium; flexibele tentoonstellings­ruimten, evenals kantoor­ruimte voor de mede­werkers en de Vrienden van het Mauritshuis. In het begin van 2009 is Peter Bakkum aangesteld als project­manager. Deze ingenieur is eigenaar van het bureau Dare BV, dat ervaring heeft met de uitbreiding van musea, zoals van de Hermitage Amsterdam en Ons’ Lieve Heer op Zolder, eveneens in Amsterdam. Een van de eerste werkzaam­heden 18

Expanding the Mauritshuis E.E.S. Gordenker

Last year, the Mauritshuis explored and initiated plans to expand the Mauritshuis; in 2009, substantial progress was made on the master plan, which now has a name, an architect, a timeline and additional funding. The master plan envisions the creation of a broad underground link between the Mauritshuis and the vacant office building across the street at Plein 26. When complete, the complex will roughly double the space available to the museum, and offer an improved entrance, an enlarged shop and café, education spaces for children, an auditorium, a flexible exhibition space as well as offices for the staff and Friends of the Mauritshuis. At the beginning of the year, the Mauritshuis appointed Peter Bakkum as Project Manager. The owner of the architectural consulting business Dare BV, Bakkum is a trained engineer with experience in museum expansions, for example at the Hermitage Amsterdam and Ons’ Lieve Heer op Zolder, both in Amsterdam. As a first step, Bakkum coordinated the production of a

Het Mauritshuis en de uitbreiding.

19 The Mauritshuis and the expansion.

De uitbreiding

Hans van Heeswijk, architect van het bouwproject. Fotografie  © Corb!no/HH

Expanding the Mauritshuis

20 Hans van Heeswijk, architect of the building project. Photography  © Corb!no/HH

van Bakkum bestond uit de coördinatie van een Programma van Eisen voor de uitbreiding. Dit uitgebreide document, dat werd opgesteld in nauw overleg met de museum­staf en externe adviseurs, beschrijft de wensen van het museum en vormt de leidraad voor de uitwerking van het project. Het bevat ook een overzicht van de geschiedenis van het gebouw en de belangrijkste resultaten van het haalbaarheids­onderzoek dat in 2008 is verricht door de Rijks­gebouwendienst (RGD), een onderdeel van het ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieu (VROM). Het Programma van Eisen vormde de basis voor een prijsvraag, die werd georganiseerd volgens de Europese richtlijnen voor de aanbesteding van publieke bouwwerken. In juli 2009 ging deze van start. Een jury van architecten onder leiding van rijksbouwmeester Liesbeth van der Pol selecteerde een ‘shortlist’ van vijf vooraanstaande Nederlandse bureaus, die vervolgens elk een honorarium ontvingen om binnen een bepaalde termijn met een voorstel te komen. De jury koos unaniem voor het voorstel van Hans van Heeswijk, een architect die ruime ervaring heeft opgedaan in de bouw van musea en het verbouwen van monumenten. Bij het ter perse gaan van dit jaarverslag is het Mauritshuis in afwachting van zijn voorlopige ontwerp. 21 Schedule of Requirements for the expansion of the museum. This extensive document, written in consultation with the Mauritshuis staff as well as external advisers, sets out the museum’s requirements and provides a guideline for the architectural development of the project. It also provided a history of the building and the most significant findings from the feasibility study, conducted by the Rijksgebouwendienst (RGD), a division of the Ministry of Housing, Spatial Planning and the Environment (VROM), in 2008. The Schedule of Requirements was the basis for an architects’ competition, organised along European guidelines for the commissioning of public buildings, which was initiated in July of the year under review. The architectural jury, chaired by the State Architect Liesbeth van der Pol, selected a short list of five renowned Dutch firms, all of whom received an honorarium to complete a proposal by November. The jury reached a unanimous decision in selecting Hans van Heeswijk, a world-class architect with extensive experience in constructing musea and working with Dutch monuments. As this report goes to press, the Mauritshuis is eagerly awaiting his preliminary design. In the meanwhile, a Steering Group, including representatives from the Mauritshuis, its Supervisory Board and the RGD, was set up in order to ensure

De uitbreiding

In de tussentijd is een Stuurgroep ingesteld, bestaande uit vertegen­woor­digers van het Mauritshuis, de Raad van Toezicht van het museum en de RGD om toe te zien op een soepel verloop van het project. Ook is een Technische Commissie ingesteld voor meer specifieke vraagstukken. Ondertussen zijn onderhandelingen gaande om te komen tot overeenkomsten met het bestuur van Plein 26, de Nieuwe of Littéraire Sociëteit De Witte. Ook andere partijen, zoals de gemeente Den Haag, het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) en VROM zijn betrokken bij de ontwikkeling van het project. De directie van het Mauritshuis heeft modellen uitgewerkt voor de financiering van het project en een tijd­schema uitgezet voor de verbouwingen. Volgens de huidige planning zal de uitbreiding eind 2013 voltooid zijn. Dit jaar is een serieuze start gemaakt met de financiering. Het ministerie van OCW heeft besloten de jaarlijkse subsidie aan het museum te verhogen met F 1,5 miljoen. Dit bedrag werd in 2009 voor het eerst ontvangen. In januari kondigde de BankGiro Loterij aan dat ze het project een eenmalige bijdrage van F 2,6 miljoen toekende, met de volgende verklaring: ‘De loterij wil graag een vliegende start geven aan de uitbreiding van het Mauritshuis. Het betrekken van Plein 26 bij het museum is een unieke, eenmalige kans die gegrepen moet worden’. Met deze zeer genereuze gift aan het begin van het project kan het museum

Expanding the Mauritshuis

22 the smooth progress of the project. A Technical Commission was organised to focus on specialist issues. Negotiations were ongoing regarding agreements with the Board of Plein 26, the Nieuwe of Littéraire Sociëteit De Witte. Other parties, such as the city of The Hague, the Ministry of Education, Culture and Science (OCW) and the Ministry of Housing, Spatial Planning and the Environment (VROM), were also involved in the development of the project. The Mauritshuis’s directors worked out models for the financing of the project and set out a timeline for build. Current planning indicates that the expansion will be completed at the end of 2013. Funding for the project began in earnest this year. The F 1.5 million annual rise in subsidy, awarded by the Ministry of Education, Culture and Science in 2008, was received for the first time. In January, the BankGiro Loterij announced a special grant of F 2.6 million towards the project, with the following comment: ‘The lottery would like to give the expansion of the Mauritshuis a flying start. The addition of Plein 26 to the museum is a unique, one-off opportunity that must be seized.’ With this generous and early grant, the museum can be confident in the achievement of its ambitious plans. The Mauritshuis also concluded a Heads of Agreement with the Japanese publishing

de realisatie van zijn ambitieuze plannen met vertrouwen tegemoet zien. Het Mauritshuis heeft inmiddels een overeen­komst gesloten met het Japanse media­concern Asahi Shimbun voor een reizende tentoonstelling, waarvan de opbrengsten zullen bijdragen aan de financiering van het bouwproject. Er is nog veel werk te doen, maar er is duidelijkheid over de omvang, de aard en de organisatie van het project. De financiering stemt vooralsnog ook tot tevredenheid, zeker gezien het moeilijke economische klimaat van dit moment.

23 giant, Asahi Shimbun, for a travelling exhibition, the proceeds of which will also help to finance the building project. At the close of 2009, all systems are go for Mauritshuis on the Plein. There is much work yet to do, but the scope, character and organisation of the project have been defined, and the funding is falling into place, even in challenging economic times.

Goud! Pia Westgren

Tijdens een feestelijke bijeenkomst op de Haagse basisschool de Spoor­zoeker werd dit najaar het nieuwe lespakket Goud! gelanceerd. Sander Dekker, wet­houder van Onderwijs, Jeugdzaken en Sport, nam het eerste exemplaar in ontvangst. Met de lancering van Goud! is een lange wens van het Mauritshuis in vervulling gegaan. Het les­materiaal heeft de verzameling van het museum als uitgangs­punt en is speciaal ontwikkeld voor de groepen uit de bovenbouw van het basis­onderwijs. De Hollandse zeventiende eeuw is een vast onderwerp binnen het vak geschiedenis in het basis­onderwijs. De Gouden Eeuw valt binnen het zogenaamde tijdvak van de Regenten en Vorsten. Thema’s die aan bod komen zijn bijvoorbeeld de Republiek, de stads­uitbreiding in Amsterdam, de over­zeese expansie en natuurlijk ook de grote schilders uit die tijd. De naam Rembrandt zal kinderen waarschijnlijk niet onbekend in de oren klinken. Maar de kans dat ze Johannes Vermeer of Frans Hals kennen is al een stuk kleiner. Voor leer­krachten is er dus werk aan de winkel. In de school­methodes staat goede informatie, 24

Goud! (‘Gold!’) Pia Westgren

This autumn, the new educational package Goud! (‘Gold!’) was launched at a ceremony held at the Spoorzoeker, a primary school in The Hague. The first copy was presented to Sander Dekker, alderman for education, youth affairs, and sport. The launch of Gold! represents the fulfilment of a dream that has long been cherished at the Mauritshuis. The teaching materials are based on the museum’s collection and were specially developed for pupils in the upper level of primary education. The Netherlands of the seventeenth century is a permanent item on the history curriculum at Dutch primary schools. The Golden Age is discussed as part of what is known as the ‘Age of Regents and Princes’, the themes of which include the Dutch Republic, the expansion of Amsterdam, the Netherlands’ expansion overseas, and of course the great painters of the period. The children are probably already familiar with the name ‘Rembrandt’. But they are far less likely to have heard of Vermeer or Frans Hals. So there is plenty for teachers

maar vaak wel beperkt. Daarom moeten leerkrachten ook zelf op onder­zoek in de bibliotheek of op het inter­net. Dit is een tijd­rovend proces en bovendien moet de gevonden informatie ook nog worden omgebouwd naar een toegankelijk verhaal voor kinderen in leeftijd van 10 tot 12 jaar. Dat is geen eenvoudige klus. Het Mauritshuis geeft nu een helpende hand aan leer­krachten die op zoek zijn naar geschikt materiaal voor leerlingen uit groep 7 en 8. Sinds het najaar van 2009 biedt het museum een kant-en-klaar lespakket aan over schilder­­kunst uit de Gouden Eeuw: Goud! Het lespakket is zo gemaakt dat leerkrachten en leerlingen op een leuke, informatieve en toegankelijke wijze kennis kunnen maken met zeven­ tiende-eeuwse Hollandse schilderkunst. Het pakket bestaat uit vier onder­delen. De kinder­roman Opgesloten!, de kindergids Nèt echt!! Of tóch niet?, een cd-rom met een lessen­serie en docenten­handleiding en een memory spel. Deze onder­delen kunnen afzonderlijk gebruikt worden maar ook in combinatie met elkaar. Bovendien is het materiaal zo gemaakt dat kinderen er ook zelfstandig mee aan de slag kunnen. De basis van het pakket wordt gevormd door twee prachtige boeken: de kinder­ roman Opgesloten! en de kindermuseumgids Nèt echt!! Of tóch niet? De roman vertelt een spannend avontuur over Joris, die tijdens een bezoek aan het Mauritshuis op mysterieuze wijze wordt opgesloten in een schilderij. Hij reist terug in de tijd, 25 to do. The information provided in the existing textbooks is good as far as it goes, but often quite meagre. This means that teachers have to conduct their own research, either at the library or on the internet. This is not only timeconsuming, but the information then has to be converted into a form that is accessible for children of 10 to 12 years of age, which is a challenge in itself. The Mauritshuis is now extending a helping hand to teachers who want suitable material to teach in the top two classes of primary school. Since autumn 2009, it has provided a ready-made set of teaching materials about painting in the Golden Age: Gold! This educational package has been devised with a view to providing an enjoyable, informative, and accessible introduction to seventeenth-century Dutch painting both for teachers and pupils. It consists of four parts. The children’s novel Opgesloten! (‘Locked in!’), the children’s guide Nèt echt!! Of tóch niet? (‘It looks real!! Or doesn’t it?’), a CD-ROM with a series of lessons accompanied by guidelines for teachers, and a ‘Memory’ game. These parts can be combined or used separately, and the material has been devised so that children can work with them on their own. The core of the package consists of two splendid books: a children’s novel and a children’s guide to the museum. The novel tells an exciting story about

Goud!

naar het zeventiende-eeuwse Delft. Doordat dit verhaal wordt verteld vanuit de belevings­wereld van een leeftijds­genoot, worden kinderen op een laag­drempelige manier ‘meegenomen’ naar de zeven­tiende eeuw. Een leer­kracht kan er voor kiezen om de roman voor te lezen in de klas. Leerlingen kunnen het boek ook zelf lezen. Nèt echt!! Of tóch niet? is een gids over het Mauritshuis en de collectie, speciaal geschreven voor kinderen. De kleurrijke pagina’s staan vol boeiende informatie en leuke weetjes over het museum en de schilderijen, mooie afbeeldingen en grappige illustraties. Het overkoepelende thema in het boek is de vraag wat echt is en wat niet. Kinderen gebruiken de gids als ze bijvoorbeeld een spreek­beurt moeten houden of op onder­zoek gaan naar een bepaalde schilder of schilderij. En natuurlijk is de gids ook een goede informatie­bron voor leer­krachten. Spelenderwijs leert men. Dat gezegde is ook van toepassing op Goud! want het spelelement komt ruim­schoots aan bod in dit lespakket. Op de cd-rom staan een informatieve docenten­hand­leiding en twee lessen over het Mauritshuis en zeventiende-eeuwse Hollandse schilder­kunst. De leer­kracht projecteert deze lessen­reeks via de computer op het digitale school­bord. Zo’n ‘digi­bord’ is tegenwoordig in bijna elk klas­lokaal te vinden. Maar als dat niet het geval is,

‘Gold!’

26 a boy, Joris, who finds himself mysteriously spirited away into a painting during a visit to the Mauritshuis. He travels back in time, to the Delft of the seventeenth century. Since this story is seen through the eyes of someone of their own age, pupils are transported to the seventeenth century in a very accessible way. The teacher may decide to read the book to the class, but it is also suitable for children to read to themselves. The children’s guide, which was specially written for younger age groups, introduces children to the Mauritshuis and its collection. The colourful pages are full of fascinating information and trivia about the museum and the paintings, good reproductions, and amusing illustrations. The overarching theme of the book is the question of what is real and what is not. Children can use the guide, for instance, if they are preparing a talk in class or doing a project on a particular painter or painting. Of course, the guide is a useful source of information for teachers too. Learning by playing: that certainly applies to Gold!, since this package allows plenty of scope for play. The CD-ROM provides informative guidelines for teachers and two lessons about the Mauritshuis and seventeenth-century Dutch painting. The teacher can insert the CD-ROM into a computer and project the

Lancering van lespakket Goud! door Sander Dekker en Emilie Gordenker.

27 Launch of the educational package Goud! (‘Gold!’) by Sander Dekker and Emilie Gordenker.

Goud!

dan kunnen kinderen de lessen ook in tweetallen aan een computer doen. Elke les wordt afgesloten met een spannende kunst­quiz. Zo wordt de kennis die de kinderen hebben opgedaan op speelse wijze getest. Naast deze digitale quiz zit er een memory spel in het pakket. Dit spel is klassieker van aard maar zeker zo geliefd. Op de kaartjes staan afbeeldingen van schilderijen uit de collectie van het Mauritshuis. Bij de ontwikkeling van Goud! is goed nagedacht over de vorm van het pakket. Het materiaal moet er natuurlijk aantrekkelijk uitzien, maar het is zeker zo belangrijk dat het praktisch in gebruik is. Daarom is er voor gekozen om een mooie gouden doos te maken. Goud! is tot stand gekomen dankzij de steun van de Stichting F.S. Tijmstra. De kinder­gids kon worden uitgegeven dankzij financiële ondersteuning van The Michael Marks Charitable Trust. Door deze financiering hebben in het najaar van 2009 alle basis­scholen in Den Haag en Delft twee exemplaren van het les­pakket ontvangen. Het Mauritshuis is de Stichting F.S. Tijmstra en The Michael Marks Charitable Trust dan ook zeer erkentelijk voor deze genereuze bijdragen. Uit de reacties van leerkrachten blijkt dat Goud! goed is ontvangen. Wat het Mauritshuis bij de ontwikkeling van het materiaal voor ogen had, is uitgekomen:

‘Gold!’

28 lessons onto a digital blackboard. Almost every classroom has its own ‘digiboard’ nowadays. But even without one, children can sit in pairs and follow the lessons on a computer. Every lesson concludes with an exciting art quiz. This tests the children on the things they have learned in a playful way. Besides this digital quiz, the package also contains a pack of ‘Memory’ cards. This is a more classical kind of game, but it is certainly just as popular. The cards display pictures of paintings from the Mauritshuis collection. The actual packaging of Gold! was carefully considered. Obviously, the material had to look attractive, but ease of use was equally important. The result was a handsome gold-coloured box that contains the material. Gold! was produced with the support of the F.S. Tijmstra Foundation. We were able to finance the publication of the children’s guide thanks to the support of the Michael Marks Charitable Trust. These grants made it possible to give all primary schools in The Hague and Delft two copies of the teaching package in the autumn of 2009. The Mauritshuis is extremely grateful to the F.S. Tijmstra Foundation and the Michael Marks Charitable Trust for these generous contributions. It is clear from teachers’ responses that Gold! has been very well received. What the Mauritshuis had hoped, in developing this material, has been borne

het pakket wordt gebruikt als basis voor een les of project over de Gouden Eeuw. Er zijn ook scholen die het gebruik van het materiaal combineren met een bezoek aan het Mauritshuis. Voor kinderen is het een bijzondere ervaring om de schilderijen in het echt te bekijken. De Gouden Eeuw wordt dan heel tastbaar. Duidelijk is dat na gebruik van Goud! kinderen veel meer weten over de schilder­ kunst uit de Gouden Eeuw. Niet alleen Rembrandt zal een bekende naam zijn, maar zeker ook Johannes Vermeer en Frans Hals.

29 out: schools are using the package as the basis for lessons or projects on the Golden Age. Some schools combine their use of the material with a visit to the Mauritshuis. For children, it is a special experience to come face to face with the paintings themselves, it makes the Golden Age tangible for them. After using the package Gold!, children will undoubtedly know far more about the paintings of the Golden Age than they did before. Rembrandt will no longer be the only familiar name: there will be many others, including Johannes Vermeer and Frans Hals.

30

Ingepakt maar open Afgelopen jaar stond het Mauritshuis in de zomermaanden in de steigers. Vele toeristen waren daarom genoodzaakt zichzelf te fotograferen met het Torentje op de achtergrond in plaats van het normaal zo fotogenieke museum. Tijdens de eerste periode van werkzaamheden waren de noord- en westkant van het museum ingepakt. Na de zomer­vakantie volgden de oost- en zuidkant van het pand. Het onderhoud bestond naast schilder­werkzaam­heden ook uit het vervangen van de dak­goten en het goot­lood. Spectaculair was de vervanging van de twee condensatoren van de koelmachine op het dak van het museum. De Korte Vijverberg is hiervoor korte tijd afgesloten geweest omdat een grote kraan de installaties op het dak takelde. Hoewel het museum er niet op zijn mooist bij stond en misschien gesloten leek, was het gedurende de werkzaam­heden gewoon open. Door tal van maatregelen is de overlast voor het publiek tot een minimum beperkt gebleven.

31

Under Wraps but Still Open Last year, the Mauritshuis was in scaffolding in the summer months. Many tourists had to use the little tower (‘Torentje’), the prime minister’s office, as the background for their photographs, instead of the museum, which is usually so photogenic. The north and west façades were wrapped up during the first phase of the work; after the summer holidays the east and south façades followed. Besides necessary painting, the maintenance work included replacing of the eaves of the gutters and gutter lead. The replacement of the two condensers for the cooling system on the roof provided quite a spectacle. Korte Vijverberg had to be closed off for traffic for a short time while this was taking place, since a large crane was used to hoist the installations onto the roof. Although the museum was not looking its best, and may ever have appeared shut, it actually remained open while this work was going on. Various measures were taken to minimise inconvenience for visitors.

David Teniers de Jonge Antwerpen 1610 –1690 Brussel

De blinde leidt de blinden Venus en Cupido

Aanwinst

c. 1655 Beide paneel, elk 17 · 23 cm In langdurig bruikleen van Stedelijk Museum De Lakenhal, Leiden Inv. 1160 –1161

David Teniers maakte deze kleine kopieën in olie­ verf naar Italiaanse schilderijen in de verzameling van zijn werk­gever, aartshertog Leopold Wilhelm. De blinde leidt de blinden is gebaseerd op een schilderij van Domenico Fetti en Venus en Cupido op een schilderij van Paris Bordone. De schetsen werden vervaardigd om in prent te worden gebracht voor de in 1660 gepubliceerde catalogus van de collectie van Leopold Wilhelm, de eerste geïllustreerde schilderijen­ catalogus ooit. De schilderijen zijn in lang­durig bruik­leen ontvangen van Stedelijk Museum De Lakenhal, Leiden (zie ook p. 42). Na hun aankomst in Den Haag zijn de stukken aan een uitgebreide restauratie onderworpen in het atelier van het Mauritshuis. Sinds september hangen ze in zaal 8, in de nabijheid van Willem van Haechts Apelles schildert Campaspe. Vanaf 25 maart 2010 worden de schilderijen in het museum getoond als onder­deel van de tentoon­stelling Kamers vol kunst over Willem van Haecht en kunst­kamers. Dit is een samenwerking met het Rubenshuis in Antwerpen, waar de tentoon­stelling reeds vanaf eind november 2009 was te zien (zie verder Ariane van Suchtelen, Carol Pottasch, ‘Twee ontwerpen voor het “Theatrum Pictorium” van David Teniers’, Mauritshuis in focus 22 (2009), nr. 2, pp. 23–30).

Acquisition

32 David Teniers the Younger Antwerp 1610 –1690 Brussels

The Blind Leading the Blind Venus and Cupid c. 1655 Both panels, 17 · 23 cm each On long-term loan from Stedelijk Museum De Lakenhal, Leiden Inv. nos. 1160 –1161

David Teniers made these small copies in oil after Italian paintings in the collection of his employer, Archduke Leopold Wilhelm. The Blind Leading the Blind is based on a painting by Domenico Fetti, while Venus and Cupid is based on a painting by Paris Bordone. The sketches were produced to make prints for the catalogue of Leopold Wilhelm, published in 1660, which was the first illustrated catalogue of paintings ever produced. The paintings have been given to the Mauritshuis on long-term loan from Stedelijk Museum De Lakenhal, Leiden (see also p. 42). After their arrival in The Hague, they underwent cleaning and restoration in the conservation studio of the Mauritshuis. Since September they have been on display in Room 8, in close proximity to Willem van Haecht’s Apelles Painting Campaspe. From 25 March 2010, they will be shown as part of the exhibition Room for Art, about Willem van Haecht and ‘kunstkamers’ or art cabinets. This is a joint venture with the Rubens House in Antwerp, where the exhibition opened at the end of November 2009 (see also Ariane van Suchtelen, Carol Pottasch, ‘Two Designs for David Teniers’s “Theatrum Pictorium”’, Mauritshuis in focus 22 (2009), no. 2, pp. 23–30).

33

Restoration

34

Restauratie

Daniël Marot (naar ontwerp van)

Parijs 1661–1752 Den Haag

Vergulde tafel c. 1709 Hout en bladgoud, hoogte 81 cm, breedte 75 cm, lengte 132,5 cm Verworven met steun van particulieren, 1955 Behandeld door atelier DSW in Zoetermeer met steun van de Stichting de Johan Maurits Compagnie Inv. 924

Daniël Marot (after a design by) Paris 1661–1752 The Hague

Gilded Table c. 1709 Wood and gold leaf, height 81 cm, width 75 cm, length 132.5 cm Acquired with the support of private donors, 1955 Treated by Atelier DSW in Zoetermeer, with the support of the Johan Maurits Compagnie Foundation Inv. no. 924

Sinds augustus 2009 is de zogenoemde ‘Marot-tafel’ weer tentoongesteld in het Mauritshuis. De rijk gebeeld­houwde tafel dateert uit het begin van de acht­tiende eeuw en is gemaakt naar ontwerp van de bekende architect Daniël Marot (1661–1752). Vier figuren dragen een tafel­blad vol bloemen­slingers; de bovenkant is één groot krullen­festijn met in het midden een mono­gram. Het meubel werd in 1955 met steun van particulieren aangekocht in New York. De afgelopen twee jaar heeft het vergulde meubel een behandeling ondergaan in het atelier van de Dienst Sociale Werk­plaats (DSW) in Zoetermeer, een gerenommeerde instelling die vele opdrachten uitvoert voor de Koninklijke Verzamelingen. Vóór de behandeling maakte de tafel niet meer de stralende indruk die zij oorspronkelijk moet hebben gehad. Daarom werd de mat ogende en niet-originele olie­vergulding verwijderd – de oorspronkelijke vergulding is al lang geleden verloren gegaan – en werd vervolgens een geheel nieuwe vergulding aangebracht. Deze kostbare en arbeids­intensieve behandeling is mogelijk gemaakt dankzij de financiële steun van de Stichting de Johan Maurits Compagnie, een belangrijke steun­pilaar van het museum (zie verder Quentin Buvelot, ‘Een Rembrandt onder de meubels’, Mauritshuis in focus 22 (2009), nr. 3, pp. 26–30).

Since August 2009, the ‘Marot table’, as it is known, has been on display again in the Mauritshuis. The richly sculpted table dates from the early eighteenth century and was made after a design by the famous architect Daniel Marot (1661–1752). Four figures support a tabletop full of garlands; the upper surface is a plethora of scrolls, with a central monogram. The table was purchased in New York in 1955 with the support of private donors. In the past two years, the gilded table has under­ gone treatment in the studio of the Social Services Workplace (DSW) in Zoetermeer, a respected institution that carries out numerous commissions for the Royal Collections. Before treatment, the table no longer made the dazzling impression it must have made originally. The dull-looking (nonoriginal) oil gilding was removed – the original water gilding had been lost long ago – after which a completely new layer of gold was applied. This expensive and labour-intensive treatment was possible thanks to the financial support of the Johan Maurits Compagnie Foundation, one of the museum’s mainstays (see also Quentin Buvelot, ‘The Rembrandt of Furniture’, Mauritshuis in focus 22 (2009), no. 3, pp. 26–30).

35

Nieuwe lijsten Het Mauritshuis streeft ernaar de collectie zo optimaal mogelijk te presenteren. Dit wordt niet alleen gerealiseerd door restauraties van schilderijen (zie pp. 51–52), maar ook door aandacht te besteden aan de lijsten. Weinigen zullen zich realiseren dat slechts een tiental schilderijen in de collectie hun originele lijst hebben behouden. Om het esthetisch aanzien van een schilderij te verbeteren, worden lijsten zo nu en dan vervangen. In oktober werd Willem van Haechts Apelles schildert Campaspe voorzien van een lijst die de voorstelling beduidend beter laat uitkomen. De gouden binnen­rand zorgt ervoor dat de over­gang tussen de voorstelling en de lijst niet te abrupt is. De nieuwe lijst, gefinancierd door de Stichting de Johan Maurits Compagnie, is geïnspireerd op een in het schilderij afgebeelde zeventiende-eeuwse lijst. Dankzij de steun van Rob en Ellen Vellekoop is Pieter Saenredams Interieur van de Cunerakerk in Rhenen voorzien van een donker­bruine lijst van peren­ hout, waarmee een oude wens werd gerealiseerd.

De nieuwe lijst heeft het aanzien van het schilderij enorm verbeterd. Het profiel en de kleur van de lijst sluiten fraai aan op die van De Mariaplaats met de Mariakerk in Utrecht, het andere architectuur­stuk van de kunstenaar dat als een tegen­hanger wordt gepresenteerd. De twee Saenredams flankeren sinds enige jaren Vermeers Gezicht op Delft, dat in 2008 van een zwarte lijst werd voorzien, een geschenk van Davies Framing. Ten slotte werden de twee in bruikleen verkregen schetsen van Teniers (zie pp. 32–33) geplaatst in zwarte, geprofileerde lijstjes. Deze werden in huis vervaardigd door behouds­medewerker Bibian Sibbing. Zij heeft er de afgelopen jaren zorg voor gedragen dat de lijsten in het museum worden onder­houden en waar nodig behandeld.

36

New Frames The Mauritshuis aspires to achieve the best possible presentation of its collection. This is not only achieved by restoring paintings (see pp. 51–52), but also by carefully considering their frames. It is a little-known fact that only ten paintings in the collection are still in their original frames. Occasionally, a frame is replaced in order to improve the appearance of a painting. In October, Willem van Haecht’s Apelles Painting Campaspe was provided with a frame that enhances the image significantly. The gold inner edge ensures that the transition between image and frame is not too abrupt. The new frame, which was paid for by the Johan Maurits Compagnie Foundation, was based on the seventeenth-century frame depicted in the painting. Thanks to the support of Rob and Ellen Vellekoop, Pieter Saenredam’s Interior of the St Cunera Church in Rhenen was furnished with a dark brown pearwood frame, fulfilling a long-cherished desire. The new frame has improved the painting’s

appearance a great deal. Its moulding and colour harmonise well with the frame of The Mariaplaats with the Mariakerk in Utrecht, the other architectural painting by this artist, which is presented as a pendant. For some years now, the two Saenredams have flanked Vermeer’s View of Delft, which was furnished with a black frame in 2008, a gift from Davies Framing. Finally, the two sketches by Teniers that have been made available to the museum on long-term loan (see pp. 32–33) have been placed in small black moulded frames. These were made in-house by Bibian Sibbing, the framing technician. Over the past few years she has cared for the frames in the museum carrying out treatments where necessary.

Apelles schildert Campaspe in oude (boven) en nieuwe (onder) lijst.

37 Apelles Painting Campaspe in old (above) and new (below) frame.

Nieuwe publicaties

Verhoeven, alsook een kinder­roman, Opgesloten! door Lizette de Koning, beide als onder­deel van het educatieve pakket Goud! (zie pp. 24–29).

In 2009 verschenen vele nieuwe publicaties (zie pp. 54–55). Bij de tentoonstelling Groeten uit Bentheim verscheen een rijk geïllustreerd boek, samen­gesteld door Quentin Buvelot. Bij de tentoonstelling Te paard! verscheen een omvang­rijke, rijk geïllustreerde catalogus, met teksten van onder meer Quentin Buvelot en Frederik Duparc. In november rolde Kamers vol kunst in zeventiendeeeuws Antwerpen van de persen. Deze publicatie bij de gelijknamige tentoon­stelling in Antwerpen en Den Haag werd geschreven door Ariane van Suchtelen en Ben van Beneden. De uitgave werd mede mogelijk gemaakt door The Michael Marks Charitable Fund. De genoemde tentoonstellings­catalogi verschenen in een afzonderlijke Nederlandse en Engelse editie. In het verslagjaar verscheen een speciale kinder­ museum­gids, Nèt echt!! Of tòch niet? door Melanie

38

New Publications Many new publications appeared in 2009 (see pp. 54–55). The exhibition Greetings from Bentheim was accompanied by a richly illustrated book, compiled by Quentin Buvelot. The exhibition On Horseback! was accompanied by a voluminous catalogue with many illustrations, with texts by authors including Quentin Buvelot and Frederik Duparc. Room for Art, in 17th-century Antwerp was published in November. This book, which accompanied the exhibition with the same title in Antwerp and The Hague, was written by Ariane van Suchtelen and Ben van Beneden. This publication was made possible by the financial support of the Michael Marks Charitable Fund. The exhibition catalogues listed above all appeared in separate Dutch and English editions. A special children’s guide was published in the year under review, Nèt echt!! Of tóch niet? (‘It looks real!! Or doesn’t it?) by Melanie Verhoeven, as well

as a children’s novel, Opgesloten! (‘Locked in!) by Lizette de Koning, both as parts of the educational package Goud! (‘Gold!) (see pp. 24–29).

39

Philips Wouwerman Veldslag, c. 1655–1660 (detail) Doek, 127 · 245 cm

Inv. 219

40 Philips Wouwerman Battle, c. 1655–1660 (detail) Canvas, 127 · 245 cm Inv. no. 219

Aanwinsten en bruiklenen

Jaarverslag 2009

Tentoonstellingen Onderzoek en collectiebeheer Communicatie en educatie Facilitair management Personeel en organisatie Steunstichtingen Bruikleenverkeer Verkort financieel verslag

42 43 46 57 61 62 66 70 78

41

Annual Report 2009

Acquisitions and Loans Exhibitions Research and Collection Management Communication and Education Facilities Management Human Resources Supporting Foundations Loans Summary Financial Report

42 43 46 57 61 62 66 70 78

Aanwinsten en bruiklenen

Jaarverslag 2009

De collectie Hollandse schilderijen uit de Gouden Eeuw in het Mauritshuis geldt als een van de belang­rijkste ter wereld. Bij de uitbreiding van de collectie richt het museum zich vooral op de invulling van een aantal lacunes. Er wordt niet naar volledigheid gestreefd maar naar de verwerving van representatieve en karakteristieke schilderijen van meesters die van belang zijn geweest voor de Hollandse en Vlaamse schilder­kunst van de vijftiende, zestiende en zeventiende eeuw en die niet of ondermaats in de collectie zijn vertegenwoordigd. Gelet op de beperkte expositie­mogelijkheden en de hoge kwaliteit van de reeds aanwezige schilderijen geldt ook een selectief beleid ten aanzien van schenkingen en legaten. Het Mauritshuis slaagde er in december helaas niet in een zelf­portret van Anthony van Dyck te verwerven dat op een veiling in Londen onder de hamer kwam. Het schilderij werd verkocht voor een bedrag dat ver boven het beschikbare budget lag. Als vanouds is een actief beleid gevoerd om de vaste presentatie te versterken met bruiklenen

uit particuliere en openbare collecties in binnenen buiten­land (zie pp. 76–77). Sinds 1948 vindt een uitwisseling op semi-permanente basis plaats met het Rijksmuseum te Amsterdam. Ook het bruik­leen van schilderijen van de Stichting Vrienden van het Mauritshuis en van het Instituut Collectie Nederland werd gecontinueerd. In het museum wordt traditioneel een aantal stukken uit particuliere verzamelingen in binnen- en buiten­land als bruik­leen getoond. In het verslag­ jaar ontving het museum twee nieuwe bruik­lenen (zie pp. 32–33). David Teniers de Jonge 1610–1690

De blinde leidt de blinden, c. 1655 Venus en Cupido, c. 1655 Beide paneel, elk 17 · 23 cm Beide in langdurig bruikleen van Stedelijk Museum De Lakenhal, Leiden

Annual Report 2009

42 Acquisitions and Loans The Mauritshuis has one of the world’s foremost collections of Dutch paintings from the Golden Age. Its main objective in expanding the collection is to fill a number of gaps. The aim is not to ‘complete’ the collection, however, but to acquire representative, characteristic paintings by old masters who played a prominent role in Dutch and Flemish painting of the fifteenth, sixteenth, and seventeenth centuries and are not adequately represented in the collection, or not present at all. Given the limited scope for exhibitions and the high quality of the paintings already in its possession, the Mauritshuis takes a selective approach to gifts and bequests. The Mauritshuis was unfortunately unsuccess­ ful in its attempt to acquire a self-portrait of Anthony van Dyck that was put up for auction in London in December. The painting was sold for a sum that greatly exceeded the available budget. The museum has gone on pursuing its longstanding, active policy of complementing its permanent collection with loans from private and

public collections at home and abroad (see pp. 76–77). Since 1948, the Mauritshuis has been involved in a semi-permanent art exchange with the Rijksmuseum in Amsterdam. It also continues to display works on loan from the Friends of the Mauritshuis Foundation and the Netherlands Institute for Cultural Heritage. Traditionally, the museum exhibits a number of pieces on loan from private collections at home and abroad. In the year under review, the museum received two new loans (see pp. 32–33). David Teniers the Younger 1610–1690 The Blind Leading the Blind, c. 1655 Venus and Cupid, c. 1655 Both panels, 17 · 23 cm each Both on long-term loan from Stedelijk Museum De Lakenhal, Leiden

Tentoonstellingen Groeten uit Bentheim, Jacob van Ruisdael 26 februari t/m 31 mei 2009

In deze kleine tentoon­stelling stonden de zes mooiste en meest representatieve gezichten op kasteel Bentheim van de bekende landschap­schilder Jacob van Ruisdael (1628?–1682) centraal. Samen met de eveneens Haarlemse kunstenaar Nicolaes Berchem trok hij, vermoedelijk in 1650, naar het Nederlands-Duitse grens­gebied om inspiratie op te doen. Een reeks indruk­wekkende en belangrijke schilderijen van kasteel Bentheim is daarvan het resultaat. Van Ruisdaels ‘Bentheimpjes’ behoren tot de bekendste en geliefdste schilderijen van de kunstenaar. Ze hebben een belangrijke rol gespeeld in de ontwikkeling van de Hollandse landschap­ schilder­kunst van de Gouden Eeuw. Juist in de schilderijen waarop kasteel Bentheim is afgebeeld, valt namelijk op dat de kunstenaar op geniale wijze de werkelijkheid wist te manipuleren. Nooit eerder werd een tentoon­stelling exclusief gewijd aan dit specifieke thema in het oeuvre van

Van Ruisdael. De aanleiding tot de tentoon­stelling vormde de aankoop in 2005 van Van Ruisdaels herontdekte gezicht op het kasteel. In de tentoon­ stelling werden dit schilderij en andere ‘Bentheimpjes’ van Van Ruisdael in perspectief geplaatst door het tonen van een aantal tekeningen van andere kunstenaars die net als Van Ruisdael Bad Bentheim hebben bezocht, waaronder Berchem en Anthonie Waterloo. Bij de tentoon­stelling verscheen een rijk geïllustreerde publicatie over het onderwerp door tentoonstellings­conservator Quentin Buvelot. De tentoonstelling is heel positief ontvangen, zowel door publiek als pers. NRC Handelsblad schreef zelfs over ‘een tentoon­stelling zoals een tentoon­ stelling moet zijn’. Heel succesvol was de samen­ werking met De Twentsche Courant Tubantia, waardoor er veel belangstelling was uit het oosten van het land. De schilders­wedstrijd die deze krant had uitgeschreven, leverde maar liefst 200 inzendingen op. Verder zijn er zes bussen met Tubantia­lezers naar Den Haag gekomen. De tentoonstelling maakte deel uit van het eerste thema binnen het cultuur­toeristische evenement Holland Art Cities. Op 12 februari

43 Exhibitions Greetings from Bentheim, Jacob van Ruisdael 26 February to 31 May 2009

This small exhibition focused on the six most beautiful and most representative views of Bentheim Castle by the well-known landscape painter Jacob van Ruisdael (1628?–1682). Together with Nicolaes Berchem, another Haarlem artist, he set off towards the border area between the Netherlands and Germany, probably in 1650, in search of inspiration. This resulted in a series of impressive and important paintings of Bentheim Castle. Van Ruisdael’s ‘Bentheimpjes’, as they are called, are among the artist’s best-known and bestloved paintings. They played an important role in the development of Dutch landscape painting in the Golden Age. The paintings of Bentheim Castle pre-eminently demonstrate the artist’s brilliant ability to manipulate reality. Never before had an exhibition been dedicated exclusively to this specific theme in Van Ruisdael’s oeuvre. The decision to organise the show was

prompted by the museum’s purchase, in 2005, of a recently discovered view of the castle by the artist. The exhibition placed this painting and other ‘Bentheimpjes’ by Van Ruisdael in context by displaying a number of drawings by other artists who had also visited Bad Bentheim, including Berchem and Anthonie Waterloo. The exhibition was accompanied by a richly illustrated book on the subject by the exhibition’s curator, Quentin Buvelot. The exhibition was enthusiastically received, both by the press and by the general public. NRC Handelsblad wrote of ‘an exhibition as an exhibition ought to be’. The highly successful collaboration with De Twentsche Courant Tubantia generated a great deal of interest from the east of the Netherlands. This newspaper organised a painters’ competition that produced as many as 200 entries. In addition, six busloads of Tubantia readers came to The Hague. The exhibition was part of the first theme within the cultural tourism event Holland Art Cities. On 12 February, 60 journalists from other European countries were invited to a ‘sneak preview’ of the exhibition (see also p. 57). The Dutch press were

werden 60 journalisten uit Europa ontvangen die een ‘sneak preview’ van de tentoon­stelling kregen (zie ook p. 57). De Nederlandse pers was uitgenodigd op 24 februari. Een tien­tal journalisten kwam naar Den Haag, met vele lovende artikelen in de landelijke pers als gevolg. Diezelfde middag volgde een Open Huis waar Prinz Oskar zu Bentheim und Steinfurt de genodigden toesprak. Het educatief materiaal bij de tentoon­stelling bestond uit verschillende elementen. Voor de oudere leerlingen uit het basis­onderwijs was er de museum­ les Op reis met Van Ruisdael. Voor het voort­gezet onderwijs werd een thema­rondleiding aangeboden over Van Ruisdael en land­schap­schilders. In de mei­ vakantie is een workshop georganiseerd. Te paard! De wereld van Philips Wouwerman 12 november 2009 t/m 28 februari 2010

Jaarverslag 2009

Met steun van de Stichting Vrienden van het Mauritshuis, Stichting de Johan Maurits Compagnie en Rob en Ellen Vellekoop Philips Wouwerman (1619–1668) wordt beschouwd als de meest succes­volle Hollandse schilder van

voorstellingen met paarden in de Gouden Eeuw. Hij was uitzonderlijk productief: hoewel hij op betrekkelijk jonge leeftijd overleed, staan er bijna 600 schilderijen op zijn naam. Het meren­deel van de schilderijen toont onderwerpen waarin paarden de hoofd­rol spelen. Vanwege deze onderwerps­keuze leverde Wouwerman een belangrijke en originele bijdrage aan de Nederlandse zeventiende-eeuwse schilder­kunst. Maar Wouwerman zou tekort worden gedaan door hem louter als ‘paarden­schilder’ te bestempelen. Hij was een uiterst veel­zijdige kunstenaar en schilderde ook land­schappen met genre­voorstellingen én unieke historie­stukken. Tot in de negentiende eeuw was Wouwerman een beroemd schilder die uiterst gewild was bij burgers en vorsten in heel Europa. Met de tentoon­stelling van 33 schilderijen en 10 tekeningen schonk het Mauritshuis voor het eerst ruim aandacht aan deze tegenwoordig bij het publiek relatief onbekende kunstenaar. Meer dan een derde van de tentoongestelde schilderijen was afkomstig uit particuliere collecties. Het Mauritshuis was verheugd deze werken veelal voor het eerst in het openbaar te kunnen tonen.

Annual Report 2009

44 invited on 24 February. Ten journalists came to The Hague, resulting in numerous enthusiastic articles in the national press. At the subsequent Open House that same afternoon, those present were addressed by Prince Oskar zu Bentheim und Steinfurt. The educational material accompanying the exhibition consisted of a number of different elements. For the top classes of primary education, there was a museum lesson Op reis met Van Ruisdael (‘Travels with Van Ruisdael’). For secondary-school pupils, there was a theme-based guided tour of work by Van Ruisdael and other landscape painters. A workshop was organised in the school holidays in May. On Horseback! The World of Philips Wouwerman 12 November 2009 to 28 February 2010

With the support of the Friends of the Mauritshuis Foundation, the Johan Maurits Compagnie Foundation, and Rob and Ellen Vellekoop Philips Wouwerman (1619–1668) is regarded as the most successful painter of scenes including horses

of the Dutch Golden Age. He was a remarkably prolific artist: although he died relatively young, almost 600 paintings have been attributed to him. Most of his paintings depict subjects in which horses play a key role. With this choice of subject, Wouwerman made an important and original contribution to seventeenth-century Dutch painting. But to view Wouwerman solely as a horse painter would be to do him an injustice. He was an extremely versatile artist, who also produced landscapes with genre scenes as well as unique history paintings. Wouwerman was a famous painter who was much in demand among royalty and burghers throughout Europe well into the nineteenth century. With the exhibition of 33 paintings and 10 drawings, the Mauritshuis put this artist, who is today relatively unknown among the public at large, in the spotlight for the first time. Over one-third of the paintings exhibited came from private collections. The Mauritshuis was pleased to be able to show these works in public, many of them for the first time. The ‘pièce de resistance’ was the painting Hunters at an Inn

Klapstuk was het schilderij Jagers bij een herberg uit 1656 uit Amerikaans privé­bezit. Velen waren ook onder de indruk van een weinig bekend topstuk in de collectie van het Mauritshuis, Veldslag (inv. 219). Gewoonlijk hangt dit grote doek in de bovenste rij van de Trapzaal van het museum; in de tentoon­ stelling kon het op ooghoogte worden bekeken. Dankzij stad­houder Willem V beschikt het Mauritshuis over een rijke Wouwerman-collectie. Twee stal­interieurs van Wouwerman (inv. 214–215), die in de aanloop van de tentoon­stelling waren gerestaureerd, werden bij een schilderij met hetzelfde onderwerp uit Londen getoond. De rijk geïllustreerde catalogus (verkrijgbaar in het Nederlands, Engels en Duits) werd samengesteld door tentoonstellings­conservator Quentin Buvelot. Het inleidende essay over het leven en werk van de kunstenaar is van de hand van Wouwermankenner Frederik Duparc, oud-directeur van het Mauritshuis. Te paard! werd georganiseerd met het Museumslandschaft Hessen Kassel, Gemäldegalerie Alte Meister te Kassel. Daar was de tentoon­stelling te bezichtigen van 1 juli tot en met 11 oktober 2009. Tijdens de tentoon­stelling is door restauratoren

en stagiairs van het Mauritshuis materiaal­ technisch onderzoek verricht naar schilderijen van Wouwerman, waarvan de resultaten in februari 2010 op een studie­dag voor specialisten zouden worden gepresenteerd. Voor kinderen en jongeren was er ook van alles te doen. Kinderen vanaf 6 jaar konden met de speur­ puzzel In het zadel! details uit de schilderijen bij elkaar zoeken en zo een woord­raadsel oplossen. Basis­school­leerlingen tussen 8 en 12 jaar maakten tijdens de museum­les In galop! in groepjes allerlei opdrachten. Leerlingen van 15 tot en met 18 jaar maakten de denk- doe-, beslis- en droom­opdrachten uit de Te paard! Kijkwijzer, die gratis van de thema­ website was te downloaden. Op dinsdag 10 november werd ’s ochtends een pers­conferentie georganiseerd die goed werd bezocht. Aan het einde van de dag volgde een Open Huis waar Ruud Knaapen een bijzondere inkijk in de relatie tussen mensen en paarden gaf. Op 12 november opende burgemeester Van Aartsen de tentoon­stelling voor het publiek nadat hij in een open koets een rij­toer door de stad had gemaakt. Negen leden van de Carrousel­vereniging der

45 from 1656, from an American private collection. Many people were also impressed by one of the lesser-known masterpieces in the collection of the Mauritshuis, Battle (inv. no. 219). This large painting usually hangs in the upper row of the museum’s Staircase Gallery; in the exhibition it could be viewed at eye level. Thanks to Stadholder Willem V, the Mauritshuis possesses a rich collection of work by Wouwerman. Two of the artist’s stable interiors (inv. nos. 214-215), which were restored in the run-up to the exhibition, were displayed together with a painting from London depicting the same subject. The catalogue (available in Dutch, English, and German) was compiled by the exhibition’s curator, Quentin Buvelot. The introductory essay on the artist’s life and work was written by the Wouwerman connoisseur Frederik Duparc, the former director of the Mauritshuis. The exhibition On Horseback! was organised with the Museumslandschaft Hessen Kassel, Gemäldegalerie Alte Meister in Kassel, where it was on show from 1 July to 11 October 2009. During the exhibition, painting conservators and conservation interns at the Mauritshuis carried out technical research on

Wouwerman’s paintings, the findings of which were to be presented at a special seminar for specialists in February 2010. Children and young people were also well catered for. Children aged six and older could try the treasure-hunt In het zadel! (‘In the Saddle!’), which involved searching for certain details in the paintings and putting them together to solve a word puzzle. Children aged eight to twelve worked on a number of group assignments in the museum lesson In Galop! (‘Gallop!). Secondary-school students aged fifteen to eighteen worked on a variety of theoretical and practical assignments, as well as tasks involving decisions and dreams, in the Te paard! Kijkwijzer (‘On Horseback! Viewers’ guide’), which could be downloaded from the theme-based website free of charge. The press conference held on Tuesday 10 November was well attended. This was followed at the end of the day by an Open House at which Ruud Knaapen provided special insight into the relationship between people and horses. On 12 November, Mayor Van Aartsen opened the exhibition for the public, after first making a tour of the city

Jaarverslag 2009

Cavalerie ‘Cavalier’ verzorgden het escorte van het rijtuig. Een audiotour begeleidde de tentoon­stelling. Niet alleen werden alle schilderijen behandeld, er was ook verdiepende informatie opgenomen, waarvoor onder andere een smid, een lid van de Cavalier en een circus­directeur waren geïnterviewd. Daarnaast was er voor het publiek een zaal­blad beschikbaar over de restauratie van de twee stal­ interieurs uit de Mauritshuis collectie. De Vrije Academie organiseerde op 21 november in het museum een lezing over de tentoon­stelling. De vernieuwing die in 2008 is ingezet bij de ontwikkeling van thema­sites, is gecontinueerd. Voor de speciale website www.wouwerman.nl waren wederom extra elementen ontwikkeld, zoals een rubriek over beroemde paarden en ruiters en de mogelijkheid om virtueel door de catalogus te bladeren. Bovendien zijn de mogelijk­heden van You Tube verder onderzocht. Zo is er een You Tube Mauritshuis kanaal aangemaakt, waarop een impressie van de rijtour is geplaatst.

Onderzoek en collectiebeheer Onderzoek voor toekomstige tentoonstellingen In het verslagjaar is hard gewerkt aan de voor­ bereiding van diverse toekomstige tentoon­stellingen. Voor de komende jaren is een tentoon­stellings­ programma samen­gesteld. Er wordt ook gewerkt aan de programmering na de geplande renovatie en uitbreiding van het museum in 2012–2013. Kamers vol kunst Een van de publieksfavorieten in het Mauritshuis is Apelles schildert Campaspe uit omstreeks 1630. Voor het eerst zal deze ‘kunstkamer’ van Willem van Haecht (1593–1637) worden getoond met twee andere schilderijen van de kunstenaar, die respectievelijk in het Rubenshuis te Antwerpen en in een particuliere verzameling worden bewaard. Het drietal vormt het hart van een kleine tentoon­stelling die de fascinerende kunstwereld van Antwerpen in de eerste helft van de zeven­tiende eeuw tot leven brengt. Kamers vol kunst – vanaf 28 november 2009 te zien in Antwerpen en vanaf 25 maart 2010 in Den Haag – is een samenwerking van het Mauritshuis en het

Annual Report 2009

46 in an open carriage with nine mounted escorts of the Cavalier society, a group that gives equestrian demonstrations in historical cavalry uniforms. The exhibition had its own audio guide. Besides discussions of all the paintings, this guide included in-depth background information, for which purpose interviews were held with a smith, a member of the Cavalier society, and a circus director. In addition, handouts were available for the public on the restoration of the two stable interiors from the collection of the Mauritshuis. On 21 November the Free Academy of Visual Art organised a lecture on the exhibition in the museum. The innovations initiated in 2008 in the development of theme sites were continued. More new elements were added to the special website www.wouwerman.nl, such as a section on famous horses and horsemen, and a search option that makes it possible to ‘leaf through’ the catalogue online. In addition, ways of expanding the use of YouTube were explored. For instance, a special Mauritshuis channel has been added on YouTube, with video fragments of the carriage tour of the city.

Research and Collection Management Research for Future Exhibitions Much effort was made during the year under review to prepare several future exhibitions. An exhibition programme was drawn up for the next few years. A programme for the period following the museum’s scheduled renovation and expansion in 2012–2013 is also underway. Room for Art One of the best-loved paintings in the Mauritshuis is Apelles Painting Campaspe, of around 1630. For the first time, this art cabinet or ‘kunstkamer’ by Willem van Haecht (1593–1637) will be displayed along with two other paintings by this artist, which belong to the Rubens House, Antwerp, and a private collection, respectively. The three pictures are at the heart of a small exhibition that brings to life the fascinating art world of Antwerp in the first half of the seventeenth century. Room for Art – which opened on 28 November 2009 in Antwerp and opens on 25 March 2010 in The Hague – is a collaboration between the Mauritshuis and Rubens House. The exhibition’s curators, Ariane

Rubenshuis. Tentoonstellings­conservatoren Ariane van Suchtelen en Ben van Beneden maakten een fraaie publicatie bij de tentoon­stelling (zie pp. 38—39). De jonge Vermeer In het voorjaar van 2010 brengt het Mauritshuis, in samen­werking met de Gemäldegalerie Alte Meister, Staatliche Kunstsammlungen, Dresden, en de National Gallery of Scotland, Edinburgh, de drie vroegst bekende schilderijen van Johannes Vermeer (1632–1675) samen. Dit drietal jeugd­werken uit c. 1653–1656, waaronder Diana en haar nimfen uit de collectie van het Mauritshuis, laat een kunstenaar zien die nog op zoek is naar een eigen stijl. Samen met Vermeers latere schilderijen Gezicht op Delft (c. 1660) en Meisje met de parel (c. 1665) geeft deze presentatie de bezoekers in Den Haag de gelegenheid maar liefst vijf Vermeers te kunnen bekijken. Tentoon­stellings­ conservator Edwin Buijsen bereidt een publicatie voor bij de presentatie in het Mauritshuis.

Amerikaanse particuliere verzameling presenteren. Deze collectie Oude Meesters omvat prachtige stukken van Hollandse schilders uit de Gouden Eeuw, onder wie Rembrandt, Hals, Potter en Dou. De ruim 40 geselecteerde schilderijen zijn niet alleen bijzonder aantrekkelijk, maar verkeren ook alle in een uitmuntende staat. Het is voor het eerst dat deze hoog­staande verzameling in Nederland te zien zal zijn. Tentoon­stellings­conservator Quentin Buvelot is verantwoordelijk voor de publicatie bij de tentoon­stelling.

Made in Holland In het najaar van 2010 zal het Mauritshuis onder de noemer Made in Holland top­stukken uit een

47 van Suchtelen and Ben van Beneden, produced a splendid book to accompany the exhibition (see pp. 38–39). The Young Vermeer In the spring of 2010, the Mauritshuis, together with the Gemäldegalerie Alte Meister, Staatliche Kunstsammlungen, Dresden, and the National Gallery of Scotland, Edinburgh, will bring together the earliest known paintings by Johannes Vermeer (1632–1675). These three early works of c. 1653–1656, including Diana and her Nymphs from the collection of the Mauritshuis, show an artist who is still searching for his own style. Together with Vermeer’s later paintings View of Delft (c. 1660) and Girl with the Pearl Earring (c. 1665), this presentation will enable visitors to The Hague to view a total of five Vermeers in one place. The exhibition’s curator, Edwin Buijsen, is preparing a book that will be published to accompany the presentation in the Mauritshuis. Made in Holland In the autumn of 2010, the Mauritshuis will present a selection of masterpieces from an American private

collection, under the heading Made in Holland. This collection of Old Masters includes superb paintings by Dutch artists from the Golden Age, including Rembrandt, Hals, Potter, and Dou. Some forty paintings have been selected for this show, all extremely attractive in their own right, and in excellent condition. It will be the first time that this outstanding collection is displayed in the Netherlands. The exhibition’s curator, Quentin Buvelot, is responsible for the accompanying publication.

Overig onderzoek Het onderzoeken en ontsluiten van de eigen collectie schilderijen behoort tot de kern­taken van het Mauritshuis. Na de publicatie van de bestands­catalogi over de historie­stukken (1993) en de portretten (2004) is het de bedoeling om binnen enkele jaren de volgende Engels­talige deel­catalogus te produceren die gewijd zal zijn aan genre­stukken. In het kader hiervan zullen de belangrijkste genre­ stukken uit de collectie aan een grondig kunst­ historisch en schilder­technisch onder­zoek worden onderworpen. De overige genre­stukken worden kort onderzocht en beschreven. In het verslag­jaar is door conservator Ariane van Suchtelen en restaurator Sabrina Meloni begonnen met de voorbereiding van dit project.

Jaarverslag 2009

Internationaal reizende tentoonstelling Het Mauritshuis heeft de intentie om tijdens de renovatie en uitbreiding van het museum een deel van de collectie – waaronder bekende schilderijen als Gezicht op Delft van Johannes Vermeer en De anatomische les van Dr. Nicolaes Tulp van Rembrandt – op een nog nader te bepalen locatie in Den Haag te

tonen. Omdat het de grote wens van het museum is de collectie aan een zo groot mogelijk publiek te tonen, is besloten een inter­nationaal reizende tentoon­stelling samen te stellen. Omdat in Japan grote belangstelling bestaat voor het Mauritshuis, worden in de tweede helft van 2012 minstens 40 top­stukken uit Den Haag eerst in Tokio en aansluitend in Kobe tentoon­gesteld. Op 27 oktober werd in Tokio een contract onder­tekend met het media­concern Asahi Shimbun, in aanwezigheid van Ronald Plasterk, minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. Onder de werken die op reis gaan, zijn bekende schilderijen als Vermeers Meisje met de parel en Rembrandts Zelfportret uit 1669. Galerij Prins Willem V In 2004 is de Galerij Prins Willem V wegens een groot­scheepse verbouwing van de omringende panden gesloten. Dit was noodzakelijk om eventuele risico’s voor bezoekers en de bijzondere collectie te vermijden. De vereiste sluiting is aangewend om de Galerij en haar bijzondere achttiende-eeuwse inrichting weer in oude glorie te herstellen. In het verslag­jaar is hard gewerkt aan de renovatie en

Annual Report 2009

48 Other Research One of the core tasks of the Mauritshuis is researching the museum’s own collection and improving its accessibility for further study. Following the publication of the summary catalogues of the museum’s history paintings (1993) and its portraits (2004), the museum plans to produce another English-language catalogue of part of the collection, this time on genre paintings. The most prominent genre paintings in the collection will be researched thoroughly, both in terms of art history and in terms of technical aspects of their painting technique. The other genre paintings will be examined and described more briefly. The curator Ariane van Suchtelen and conservator Sabrina Meloni started on the preparations for this project in the year under review. International Travelling Exhibition During the museum’s renovation and expansion, the Mauritshuis plans to display part of its collection – including famous paintings such as View of Delft by Johannes Vermeer and The Anatomy Lesson of Dr Nicolaes Tulp by Rembrandt – at another

location (yet to be determined) in The Hague. Since the museum also has a strong desire to show the collection to as large a public as possible, it decided to organise an international travelling exhibition. Since the Mauritshuis attracts a great deal of interest in Japan, at least forty masterpieces from The Hague will be exhibited in the latter half of 2012, first in Tokyo and immediately afterwards in Kobe. On 27 October, a contract was signed in Tokyo with the media company Asahi Shimbun, in the presence of Ronald Plasterk, Minister of Education, Culture and Science. The paintings that will be going on tour will include famous masterpieces such as Vermeer’s Girl with the Pearl Earring and Rembrandt’s Self-Portrait from 1669. Prince Willem V Gallery In 2004 the Prince Willem V Gallery closed its doors during the large-scale renovation of the adjacent buildings. This was necessary to avoid any possible risks to visitors and to the gallery’s unique collection. The unavoidable closure was used as an opportunity to restore the Gallery and its remarkable eighteenth-century interior to its

restauratie van de Galerij en de werkzaam­heden zijn nog niet voltooid. Ook het naast­gelegen Museum de Gevangenpoort is op dit moment gesloten vanwege een omvangrijke renovatie. Beide musea zullen naar verwachting in 2010 heropenen en voor het eerst via één gemeenschappelijke ingang toegankelijk worden. Restitutie Op 3 september werd bekend dat een in het Mauritshuis aanwezig bruik­leen van het Instituut Collectie Nederland wordt terug­gegeven aan de erven van de voormalige eigenaar, Hans Larsen. Het betreft Jan van Goyens Winterlandschap uit 1626 (inv. 1094). Directeur Gordenker van het Mauritshuis zei hierover: ‘Wij hebben het stand­punt dat indien er op onrechtmatige wijze stukken aan onze collectie zijn toegevoegd, ze worden teruggegeven aan de rechtmatige eigenaren’. In het verslag­jaar is een begin gemaakt met een inventarisatie van de herkomsten van alle in de museum­collectie aanwezige objecten. Dit onderzoek wordt door het Mauritshuis gedaan in het kader van het project ‘Museale Verwervingen

1933–1940 en 1948–heden’ van de Nederlandse Museum­vereniging, dat een vervolg is op het onderzoek ‘Museale Verwervingen 1940–1948’. Het is de bedoeling te komen tot een zo volledig en definitief mogelijke inventarisatie van voorwerpen waarvan de herkomst­geschiedenis verwijst naar roof, confiscatie, gedwongen verkoop of andere verdachte omstandigheden. Schenkingen De heer mr. J.F. Ariëns schonk in augustus vijf reproductie­prenten uit het begin van de negen­tiende eeuw. Deze proef­drukken van Joannes Bemme (1775– 1841) zijn voor het museum van grote documentaire waarde omdat ze vervaardigd zijn voor de eerste geïllustreerde catalogus van het Mauritshuis, Les principaux tableaux du Musée Royal à La Haye, gravés au trait, avec leur description (vier delen), Den Haag 1826–1830. Dit boek werd samengesteld door Johan Steengracht van Oostkapelle, de eerste directeur van het museum. In september schonk mevrouw Lous Martin enkele oude foto’s die nog afkomstig zijn uit de nalatenschap van de heer Wilhelm Martin, ouddirecteur van het Mauritshuis.

49 former glory. Although much progress was made on the Gallery’s renovation and restoration in the year under review, the work is not yet finished. The adjacent Museum de Gevangenpoort is currently also closed for drastic renovation. Both are expected to reopen in 2010, after which the two museums will be accessible for the first time through a single shared entrance.

Acquisitions 1933–1940 and 1948 to the present day’ that is being conducted by the Netherlands Museum Association, which is, in turn, a follow-up to the study ‘Museum Acquisitions 1940–1948’. The plan is to compile as full and definitive list of objects, the provenance of which is indicative of plunder, confiscation, enforced sale, or other suspicious circumstances.

Restitution 3 September an announcement was made that a painting on loan to the Mauritshuis from the Netherlands Institute for Cultural Heritage (ICN) is to be returned to the heirs of its former owner, Hans Larsen. The work concerned is Jan van Goyen’s Winter Landscape from 1626 (inv. no. 1094). Emilie Gordenker, Director of the Mauritshuis, stated: ‘It is our position that if works have been added to our collection in an unlawful way, they should be returned to their rightful owners’. In the year under review, research into the provenance of the museum’s collection was initiated. This research is being conducted by the Mauritshuis as part of the project ‘Museum

Gifts In August Mr J.F. Ariëns donated five reproductive prints dating from the early nineteenth century to the museum. These proofs by Joannes Bemme (1775–1841) are of substantial documentary value to the museum, because they were made for the first illustrated catalogue of the Mauritshuis, Les principaux tableaux du Musée Royal à La Haye, gravés au trait, avec leur description (four vols.), The Hague 1826–1830. This book was compiled by Johan Steengracht van Oostkapelle, the first director of the museum. In September Ms Lous Martin donated to the museum a number of old photographs from the estate of Mr Wilhelm Martin, former director of the Mauritshuis.

Restauratieatelier Saul en David Het materiaaltechnisch onderzoek van Saul en David van Rembrandt en/of zijn atelier (inv. 621), dat in 2007 met steun van NIBC is begonnen ter voorbereiding op de restauratie, werd in het verslag­jaar voltooid en heeft tal van nieuwe inzichten opgeleverd in de ontstaans­geschiedenis en de huidige constructie van het schilderij. Op 17 november presenteerde hoofd­ restaurator Petria Noble haar laatste bevindingen in een derde ‘Saul & David meeting’, waarvoor de begeleidings­commissie was uitgenodigd. De uitkomst van deze bijeenkomst is dat een aanvang kan worden gemaakt met de behandeling.

Jaarverslag 2009

Mellon Pilot Project Gedurende het verslagjaar verlengde The Andrew W. Mellon Foundation in New York de financiële steun aan het samenwerkings­project ‘Art Historical and Conservation Documentation of Rembrandt Paintings’, dat het Mauritshuis uitvoert samen met het Rijks­bureau voor Kunsthistorische Documentatie (RKD). Het doel van dit Mellon Pilot Project is het creëren van een data­base van

Rembrandt schilderijen (The Rembrandt Database), waarin kunst­historische en materiaal­technische documentatie in digitale vorm toegankelijk wordt gemaakt voor natuur­wetenschappelijke onderzoekers, restauratoren, kunst­historici en overige geïnteresseerden. In het kader van dit project worden alle verf­monsters van de Rembrandt schilderijen in het Mauritshuis opnieuw gefotografeerd en de bijbehorende verf­monster­ formulieren gedigitaliseerd en geredigeerd. In overleg met de Mellon Foundation zal door beide partners worden bekeken hoe dit project na afronding van de pilot­fase (medio 2010) kan worden voort­gezet en uitgebreid. Diverse grote musea in Europa en de Verenigde Staten van Amerika hebben inmiddels hun interesse kenbaar gemaakt om in dit project te participeren. Overig materiaaltechnisch onderzoek Met steun van de Stichting de Johan Maurits Compagnie kon de part-time aanstelling van Annelies van Loon als natuur­weten­schappelijk onder­zoeker worden verlengd. Zij werkte onder meer aan aanvullende analyses ten behoeve van

Annual Report 2009

50 Conservation Studio Saul and David The technical research of the Saul and David by Rembrandt and/or his workshop (inv. no. 621), which started in 2007 with the support of NIBC in preparation for the restoration, was completed in the year under review and produced numerous fresh insights regarding the genesis of this painting and its present construction. On 17 November, Petria Noble, Head of Paintings Conservation, presented her latest findings in the third ‘Saul & David meeting’, which the supervisory committee was invited to attend. The conclusion of this meeting was that the treatment of the painting could commence. Mellon Pilot Project During the year under review, the Andrew W. Mellon Foundation in New York renewed its financial support for the collaborative project ‘Art Historical and Conservation Documentation of Rembrandt Paintings’, which the Mauritshuis is carrying out together with the Netherlands Institute for Art History (RKD). This Mellon

Pilot Project was set up with a view to creating a database of paintings by Rembrandt (‘The Rembrandt Database’), which will make art historical information as well as conservation and technical documentation accessible in digital form to scientific researchers, conservators, art historians, and other interested parties. For this project, new photographs taken of all paint samples from the paintings by Rembrandt in the Mauritshuis, and the accompanying paint sample forms will be digitised and edited. In consultation with the Mellon Foundation, the two partners will explore ways of continuing and expanding this project after the pilot phase is completed (in mid2010). A number of large museums in Europe and the United States have now expressed an interest in participating in this project. Other Technical Research With the support of the Johan Maurits Compagnie Foundation, the museum was able to extend Annelies van Loon’s appointment as a part-time Conservation Scientist. Her work has included producing supplementary analyses for a new

een nieuwe publicatie over de schilderijen van Rembrandt in het Mauritshuis, bedoeld als opvolger van de uitgave van 1978. Tevens verrichtte zij werk­zaam­heden in het kader van het Mellon Project. Samen met collega’s van het Rijksmuseum en het RKD maakt Petria Noble deel uit van het project­team voor het onderzoek van de linnen dragers van schilderijen van Rembrandt. Ten behoeve van dit project, dat is geïnitieerd door professor C. Richard Johnson Jr. (Cornell University, VS), zijn de röntgen van drie Rembrandt schilderijen uit het Mauritshuis gescand ten behoeve van het automatisch tellen van de draden in de linnen dragers. In verband met preventieve conservering is door Petria Noble en Annelies van Loon onderzoek gedaan naar de aanslag op de binnen­kant van micro­klimaat­dozen voor het PROPAINT EU Project FP6: Improved Protection of Paintings during Exhibition, Storage and Transit. De resultaten van dit onderzoek werden in november in Krakau gepresenteerd tijdens het slot­symposium en zijn opgenomen in het eind­rapport van dit project.

Conservering en restauratie In voorbereiding op de heropening van de Galerij onder­ging een groot aantal schilderijen in het verslag­ jaar een kleine behandeling. Het betrof werken van Ludolf Bakhuizen (inv. 6), Nicolaes Berchem (inv. 13), Philip van Dijk (inv. 27, 29, 30), Johannes Lingelbach (inv. 951), Abraham Mignon (inv. 110), Cornelis van Poelenburch (inv. 134), Peter Paul Rubens (inv. 251), Abraham Storck (inv. 173, 174), Michael Sweerts (inv. 886), Adriaen van der Werff (inv. 209) en Philips Wouwerman (inv. 216). Tevens werd een aantal schilderijen voor dit doel gerestaureerd, waar­onder drie werken van Wouwerman door stagiaire Emma Boyce (Hamilton Kerr Institute/Cambridge University) en Oleg Karuvits (UvA). Onder de vergeelde vernis­lagen van De rijschool van Wouwerman (inv. 217) bleek een zeer aantrekkelijke voorstelling schuil te gaan. In het verslagjaar waren ook stagiairs werkzaam afkomstig van de Stichting Restauratie Atelier Limburg, Winterthur/University of Delaware (Delaware, VS) en Universiteit Utrecht. De twee in langdurig bruikleen ontvangen schilderijen van David Teniers de Jonge zijn door Carol Pottasch gerestaureerd, waarna ze enkele weken op zaal zijn gepresenteerd bij Willem van Haechts

51 publication on Rembrandt’s paintings in the Mauritshuis, intended as a revision to the one published in 1978. She also carried out activities related to the Mellon Project. A project team consisting of Petria Noble and colleagues from the Rijksmuseum and the Netherlands Institute for Art History has been conducting research into the linen supports of Rembrandt’s paintings. The X-rays of three paintings by Rembrandt from the Mauritshuis were scanned to facilitate automated counting of the threads in the linen supports. This project was initiated by Professor C. Richard Johnson Jr (Cornell University, US). Petria Noble and Annelies van Loon researched the hazy deposits often encountered on the inside of the glass of microclimate frames for the PROPAINT EU Project FP6: Improved Protection of Paintings during Exhibition, Storage and Transit. The findings of this research were presented in Cracow during the final symposium in November and were incorporated into the final report of this project.

Conservation and Restoration In preparation for the reopening of the Gallery, a large number of paintings were subjected to minor treatment in the year under review. They were works by Ludolf Bakhuizen (inv. no. 6), Nicolaes Berchem (inv. no. 13), Philip van Dijk (inv. nos. 27, 29, 30), Johannes Lingelbach (inv. no. 951), Abraham Mignon (inv. no. 110), Cornelis van Poelenburch (inv. no. 134), Peter Paul Rubens (inv. no. 251), Abraham Storck (inv. nos. 173, 174), Michael Sweerts (inv. no. 886), Adriaen van der Werff (inv. no. 209) and Philips Wouwerman (inv. no. 216). In addition, several paintings were restored for this purpose, including three works by Wouwerman, which were restored by the intern Emma Boyce (Hamilton Kerr Institute/Cambridge University) and Oleg Karuvits (University of Amsterdam). Once the yellowed layers of varnish covering Wouwerman’s The Riding School (inv. no. 217) had been removed, an extremely attractive painting became visible. In the year under review, the conservation studio also employed interns from the Stichting Restauratie Atelier Limburg (SRAL), Winterthur/ University of Delaware (Delaware, US) and University of Utrecht.

Jaarverslag 2009

Apelles schildert Campaspe (zie pp. 32–33). De restauratie van Jan Steens ‘Wie een varken is, moet in het kot’, mogelijk gemaakt door de Stichting de Johan Maurits Compagnie, werd door Sabrina Meloni voltooid. Het aanzien van het schilderij is aanzienlijk verbeterd. Het doek was in 1956 voor het laatst gerestaureerd en de voorstelling ging schuil achter vergeelde vernis­lagen. Met het oog op de grote Jan Gossaert-tentoon­ stelling in New York en Londen is besloten tot een restauratie van Madonna met kind (inv. 830). De laatste restauratie vond plaats in 1957. In overleg met Maryan Ainsworth, tentoon­stellings­conservator van het Metropolitan Museum of Art te New York, wordt het schilderij tijdens de restauratie uitgebreid onderzocht door Petria Noble. In augustus is de rijk gedecoreerde, vergulde tafel uit circa 1709 naar een ontwerp van Daniël Marot (1661–1752) na een uitgebreide behandeling weer op zaal geplaatst (zie pp. 34–35). Het meubel is opnieuw verguld in het atelier van de Dienst Sociale Werkplaats (DSW) in Zoetermeer. Deze behandeling was mogelijk dankzij de Stichting de Johan Maurits Compagnie.

Gerestaureerde schilderijen – Gerrit Dou, Portret van een dame, particuliere collectie – Jan Gossaert, Madonna met kind, inv. 830 (te voltooien in 2010) – Karel du Jardin, Landschap met herderin, inv. 74 (te voltooien in 2010)

– Jan Steen, ‘Wie een varken is, moet in het kot’, inv. 736 (te voltooien in 2010; met steun van de Stichting de Johan Maurits Compagnie)

– David Teniers de Jonge naar Domenico Fetti, De blinde leidt de blinden, inv. 1160 – David Teniers de Jonge naar Paris Bordone, Venus en Cupido, inv. 1161 – Philips Wouwerman, De rijschool, inv. 217 (te voltooien in 2010) – Philips Wouwerman, De hooiwagen, inv. 218 (te voltooien in 2010)

– Philips Wouwerman, Rust tijdens de jacht, inv. 221 (te voltooien in 2010)

Behandelde meubelen – Naar Daniël Marot, Vergulde tafel, inv. 924 (door DSW; zie pp. 34–35)

Bibliotheek De bibliotheek werd uitgebreid met ruim 200 boeken en catalogi, waarvan een groot deel in het kader

Annual Report 2009

52 The two paintings by David Teniers the Younger that the museum received on long-term loan were restored by Carol Pottasch, after which they were displayed in one of the galleries next to Willem van Haecht’s Apelles Painting Campaspe (see pp. 32–33). The restoration of Jan Steen’s ‘A Pig Belongs in the Sty’, made possible by support received from the Johan Maurits Compagnie Foundation, was completed by Sabrina Meloni. The painting’s appearance has been significantly improved. It had last been restored in 1956, and the image was obscured by layers of yellowed varnish. In preparation for the major Jan Gossaert exhibition to be held in New York and London, Madonna and Child (inv. no. 830), which was last restored in 1957, will be treated again. During the restoration the painting will undergo thorough investigation by Petria Noble in consultation with Maryan Ainsworth, the exhibition curator at the Metropolitan Museum of Art in New York The richly decorated, gilded table from around 1709 after a design by Daniel Marot (1661–1752) was placed on view in the gallery again after extensive treatment (see pp. 34–35) in August.

The table was re-gilded by the Social Services Workplace (DSW) in Zoetermeer. This treatment was made possible by the Johan Maurits Compagnie Foundation. Restored Paintings – Gerrit Dou, Portrait of a Lady, private collection – Jan Gossaert, Madonna and Child, inv. no. 830 (to be completed in 2010)

– Karel du Jardin, Landscape with Shepherdess, inv. no. 74 (to be completed in 2010)

– Jan Steen, ‘A Pig Belongs in the Sty’, inv. no. 736 (to be completed in 2010; with the support of the Johan Maurits Compagnie Foundation)

– David Teniers the Younger after Domenico Fetti, The Blind Leading the Blind, inv. no. 1160 – David Teniers the Younger after Paris Bordone, Venus and Cupid, inv. no. 1161 – Philips Wouwerman, The Riding School, inv. no. 217 (to be completed in 2010)

– Philips Wouwerman, The Hay Wagon, inv. no. 218 (to be completed in 2010)

– Philips Wouwerman, Hunting Party at Rest, inv. no. 221 (to be completed in 2010)

van het museale ruil­verkeer of als bewijs­exemplaar werd ontvangen. Daarnaast werden abonnementen op tijd­schriften, bulletins en veiling­catalogi gecontinueerd. Lezingen medewerkers Directeur Emilie Gordenker sprak in maart op het Van Dyck-congres in de Tate Britain, Londen. Tevens leidde zij op 9 oktober in Middelburg de tweede dag van het symposium van de Nederlandse Museumvereniging in, met als hoofdthema ‘Musea in tijden van beeldcultuur’. Verder hield zij diverse voordrachten in het museum en daarbuiten, waaronder voor de Haagse Rotary. Quentin Buvelot sprak in april over het verzamelen van Hollandse schilderijen uit de Gouden Eeuw op een symposium in The Frick Collection, New York. Eerder ontving hij in Den Haag studenten Museumstudies (Universiteit van Amsterdam, masterwerkgroep Provenances) om te vertellen over zijn onderzoek naar herkomsten van schilderijen in het Mauritshuis en over het maken van bestands­catalogi. In november sprak hij over schilderijlijsten in het Mauritshuis tijdens een door

het Instituut Collectie Nederland georganiseerde studie­ochtend. In juni gaf Petria Noble tijdens de Rembrandt Conference in Herstmonceux Castle (Sussex) een presentatie over haar onderzoek naar Saul en David en nam zij tevens deel aan een panel­discussie over materiaal­technisch onderzoek van Rembrandt schilderijen. In september, bij een groot inter­ nationaal symposium in de National Gallery te Londen, gaf Annelies van Loon een lezing over het gebruik van blauwe/groene verditer pigmenten in de zeventiende-eeuwse schilder­praktijk. Samen met Petria Noble presenteerde zij tevens een poster over de blauwe achter­gronden in de drie schilderijen van Holbein uit de collectie van het Mauritshuis. Quentin Buvelot, Petria Noble, Wietske Donkersloot en Carol Pottasch verzorgden in augustus lezingen en work­shops tijdens de inter­nationale zomer­cursus Dutch Art of the Golden Age: Sources and Perspectives. Deze cursus werd georganiseerd door het Rijks­bureau voor Kunsthistorische Documentatie en het Rijksmuseum, in samenwerking met de Amsterdam Maastricht Summer University, met als doel om

53 Treatment of Furniture – After a design by Daniel Marot, Gilded table, inv. no. 924 (by DSW; see pp. 34–35)

Library The library expanded its collection, adding more than 200 books and catalogues, many of which were received through reciprocal arrangements with other museums or as complimentary copies. It also renewed its subscriptions to periodicals, bulletins, and auction catalogues. Lectures by Staff Members The director of the Mauritshuis, Emilie Gordenker, gave a talk at the Van Dyck conference at the Tate Britain, London, in March. On 9 October, she also introduced the second day of the symposium organised by the Netherlands Museum Association in Middelburg, the main theme being ‘Museums in times of visual culture’. She also gave several talks in the museum and elsewhere, including one for the Rotary Club in The Hague. Quentin Buvelot spoke on ‘The Collecting of Dutch paintings from the Golden Age’ at a

symposium at the Frick Collection, New York, in April. He previously received students attending the course in Museum Studies (University of Amsterdam, master’s working group on Provenances) to discuss his research on the provenance of paintings in the Mauritshuis and the production of summary catalogues. In November he discussed frames in the Mauritshuis as part of a morning study session organised by the Netherlands Institute for Cultural Heritage (ICN). In June, Petria Noble gave a presentation of her research on Saul and David at the Rembrandt Conference in Herstmonceux Castle, Sussex, and also took part in a panel discussion on the technical research of the materials used in Rembrandt’s paintings. In September, at a major international symposium in the National Gallery in London, Annelies van Loon gave a lecture on the use of blue/green verditer pigments by seventeenth-century painters. Together with Petria Noble she also presented a poster on the blue backgrounds in the three paintings by Holbein from the collection of the Mauritshuis.

beginnende onder­zoekers kennis te laten maken met de verschillende onderzoeks­faciliteiten en de belangrijkste collecties in Nederland. Een evaluatie onder de deelnemers, afkomstig uit dertien landen, wees uit dat het bezoek aan het Mauritshuis hoog werd gewaardeerd. De conservatoren gaven enkele van de maandelijkse middaguur­lezingen in de Gouden Zaal. In het kader van het Mellon Pilot Project (zie p. 50) werden door diverse medewerkers presentaties en demonstraties gehouden in binnen- en buitenland. Publicaties Mauritshuis – Jacob van Ruisdael schildert Bentheim, Den Haag– Zwolle 2009

Publicatie over conservering, restauratie en materiaaltechnisch onderzoek in het Mauritshuis, door P. Noble, S. Meloni, C. Pottasch en P. van der Ploeg, onder redactie van E. Runia (Nederlandse editie verscheen in december 2008)

– Koninklijk Kabinet van Schilderijen Mauritshuis: Gids [Japanse editie], Den Haag 2009 Bezoekersgids van het Mauritshuis, onder redactie van Q. Buvelot (Nederlandse, Engelse, Franse en Duitse editie verschenen in november 2008)

– Nèt echt!! Of tóch niet? Mauritshuis Kindergids, Den Haag 2009 Gids voor kinderen door M. Verhoeven, onder redactie van P. Westgren (zie pp. 38–39)

Publicatie bij de tentoonstelling Groeten uit Bentheim, door Q. Buvelot (ook in

– Opgesloten!, Amsterdam 2009

Engelse editie)

Kinderboek door L. de Koning, uitgegeven door Uitgeverij Leopold in

– Philips Wouwerman 1619–1668, Den Haag–Zwolle 2009

samenwerking met het Mauritshuis (zie pp. 38–39)

Publicatie bij de tentoonstelling Te paard!, door F. Duparc, Q. Buvelot en anderen (ook in Engelse en Duitse editie)

Jaarverslag 2009

Den Haag, door A. van Suchtelen en B. van Beneden (ook in Engelse editie)

– Preserving our Heritage: Conservation, Restoration and Technical Research in the Mauritshuis, Den Haag–Zwolle 2009

– Mauritshuis aan het Plein: Ruimtelijk, functioneel en technisch programma van eisen, twee delen, Den Haag 2009

– Kamers vol kunst in zeventiende-eeuws Antwerpen, Antwerpen–Den Haag–Zwolle 2009

Bundel verschenen in verband met de uitbreiding van het museum, onder

Publicatie bij de gelijknamige tentoonstelling in Antwerpen en aansluitend in

– Mauritshuis in focus 22 (2009), nrs. 1–3

redactie van V. Moussault, M. Leijenaar en P. Bakkum

Annual Report 2009

54 In August, Quentin Buvelot, Petria Noble, Wietske Donkersloot and Carol Pottasch gave lectures and workshops in the international summer course Dutch Art of the Golden Age: Sources and Perspectives. This course was organised by the Netherlands Institute for Art History (RKD) and the Rijksmuseum, in collaboration with the Amsterdam Maastricht Summer University, with the aim of introducing researchers at the beginning of their career to the diverse research facilities and the most important collections in the Netherlands. An evaluation held among the participants, from thirteen countries, showed that they had greatly appreciated their visit to the Mauritshuis. The curators also gave a number of monthly lunchtime lectures in the Golden Room, and several staff members made presentations and demonstrations in the Netherlands and abroad in connection with the Mellon Pilot Project (see p. 50). Mauritshuis Publications – Jacob van Ruisdael Paints Bentheim, The Hague– Zwolle 2009 Publication accompanying the exhibition Greetings from Bentheim, by

Q. Buvelot (also published in a Dutch edition)

– Philips Wouwerman 1619–1668, The Hague–Zwolle 2009 Publication accompanying the exhibition On Horseback!, by F. Duparc, Q. Buvelot et al. (also in Dutch and German editions)

– Room for Art, in 17th-century Antwerp, Antwerp– The Hague–Zwolle 2009 Publication accompanying the exhibition with the same title in Antwerp and immediately afterwards in The Hague, by A. van Suchtelen and B. van Beneden (also published in a Dutch edition)

– Preserving our Heritage: Conservation, Restoration, and Technical Research in the Mauritshuis, The Hague– Zwolle 2009 Book about conservation, restoration, and technical research in the Mauritshuis, by P. Noble, S. Meloni, C. Pottasch, and P. van der Ploeg, ed. E. Runia (Dutch edition was published in December 2008)

– Royal Picture Gallery Mauritshuis: Visitors’ Guide [Japanese edition], The Hague 2009 Visitors’ guide to the Mauritshuis, ed. Q. Buvelot (Dutch, English, French and German editions were published in November 2008)

– Nèt echt!! Of tóch niet? Mauritshuis Kindergids, The Hague 2009 Children’s guide to the museum, written by M. Verhoeven, ed. P. Westgren (see pp. 38–39)

Onder redactie van E. Runia en L. van der Vinde (tweetalige editie)

– Koninklijk Kabinet van Schilderijen Mauritshuis: Galerij Prins Willem V: [Jaarverslag] 2008, Den Haag 2009 Onder redactie van A. Wiersma en Q. Buvelot (tweetalige editie)

E. Gordenker – Van Dyck and Britain, Londen (Tate Britain) 2009, pp. 141–144, nrs. 69–71

– ‘Vermeer, Innes and the Play of Light’, Callum Innes: I look to you, Edinburgh 2009, pp. 10–19

Overige publicaties medewerkers Uitgezonderd publicaties in Mauritshuis in focus 22 (2009), nrs. 1–3

Q. Buvelot – ‘Jacob Backer: Amsterdam and Aachen’, The Burlington Magazine 151 (2009), pp. 123–124 – ‘Peter Paul Rubens: Oude vrouw en jongen met kaarsen’, A. de Vries, F. Bijl de Vroe (red.), Vereniging Rembrandt: Verrijkend & verreikend, Den Haag 2009, pp. 24–26

– ‘Op zoek naar klandizie: De offertes van Philips Wouwerman’, Kunstschrift 53 (2009), nr. 4, pp. 19–21 – ‘À cheval!: Le monde de Philips Wouwerman’, L’Estampille/L’Objet d’Art (december 2009), nr. 452, pp. 50–59 – ‘Boekbespreking: Rebecca Parker Brienen, Visions of Savage Paradise: Albert Eckhout, Court Painter in Colonial Dutch Brazil, Amsterdam University Press 2006’, Oud Holland 122 (2009), pp. 179–185 – ‘Adriaen Coorte’, in Old Master Paintings: Auction in Amsterdam: Tuesday 1 December 2009, nrs. 54–55

A. van Loon (zie ook onder P. Noble) – ‘Bewuste en onbewuste schilderkunstige effecten: De tonale landschapsschilderijen van Jan van Goyen’, kM (2009), pp. 28–30 (met P. Noble) – ‘De korrelige verf in Vermeers Gezicht op Delft: Nieuwe onderzoeksgegevens’, kM (2009), pp. 10–13 – Masterpiece or Copy: Two Versions of Anthony van Dyck’s St.Jerome with an Angel, Rotterdam (Museum Boijmans Van Beuningen) 2009 (met F. Lammertse et al.) S. Meloni – ‘Het dilemma van de wapenschilden’, De Nederlandsche Leeuw 126 (2009), pp. 57–60 – ‘The authenticity of heraldic arms on Olycan family portraits by Frans Hals: Weighing the object vs. the image in restoration’, in E. Hermens, T. Fiske, Art, Conservation and Authenticities, Material, Concept Context: Proceedings of the International Conference held at the

55 – Opgesloten!, Amsterdam 2009 Children’s novel by L. de Koning, published by Leopold Publishers in collaboration with the Mauritshuis (see pp. 38–39)

– Mauritshuis aan het Plein: Ruimtelijk, functioneel en technisch programma van eisen (‘Mauritshuis on the Plein: Spatial, Functional, and Technical Terms of Reference’), 2 vols., The Hague 2009 Collection of articles published in connection with the museum’s expansion, edited by V. Moussault, M. Leijenaar and P. Bakkum

– Mauritshuis in focus 22 (2009), nos. 1–3

– ‘Op zoek naar klandizie: De offertes van Philips Wouwerman’, Kunstschrift 53 (2009), no. 4, pp. 19–21 – ‘À cheval!: Le monde de Philips Wouwerman’, L’Estampille/L’Objet d’Art (December 2009), no. 452, pp. 50–59 – Book review: ‘Rebecca Parker Brienen, Visions of Savage Paradise: Albert Eckhout, Court Painter in Colonial Dutch Brazil, Amsterdam University Press 2006’, Oud Holland 122 (2009), pp. 179–185 – ‘Adriaen Coorte’, in Old Master Paintings: Auction in Amsterdam: Tuesday 1 December 2009, nos. 54–55

Editors E. Runia and L. van der Vinde (dual-language edition)

– Royal Picture Gallery Mauritshuis / Prince Willem V Gallery [Annual Report] 2008, The Hague 2009

E. Gordenker – Van Dyck and Britain, London (Tate Britain) 2009,

Edited by A. Wiersma and Q. Buvelot (bilingual edition)

pp. 141–144, nos. 69–71

Additional Staff Publications

– ‘Vermeer, Innes and the Play of Light’, Callum Innes: I look to you, Edinburgh 2009, pp. 10–19

Other than publications in Mauritshuis in focus 22 (2009), nos. 1–3

Q. Buvelot – ‘Jacob Backer: Amsterdam and Aachen’, The Burlington Magazine 151 (2009), pp. 123–124 – ‘Peter Paul Rubens: Oude vrouw en jongen met kaarsen’, A. de Vries, F. Bijl de Vroe (ed.), Vereniging Rembrandt: Verrijkend & verreikend, The Hague 2009, pp. 24–26

A. van Loon (see also P. Noble) – ‘Bewuste en onbewuste schilderkunstige effecten: De tonale landschapsschilderijen van Jan van Goyen’, kM (2009), pp. 28–30 (with P. Noble) – ‘De korrelige verf in Vermeers Gezicht op Delft: Nieuwe onderzoeksgegevens’, kM (2009), pp. 10–13 – Masterpiece or Copy: Two Versions of Anthony van Dyck’s

University of Glasgow, 12–14 September 2007, pp. 106–114 (met G. Tauber & A. Tate-Harte)

– ‘TeraHertz imaging of hidden paint layers on canvas’, OPTICS EXPRESS 17 (2009), pp. 3407–3416 (met A. Adam,

Paintings: Technology and Practice National Gallery London 30th Anniversary Technical Bulletin Conference, National Gallery London, 16–18 September 2009 (poster, met A. van Loon)

P. Planken & J. Dik)

P. Noble (zie ook onder A. van Loon) – ‘Altered formats of Rembrandt paintings: Use of documentary evidence and technical examination for determining original format’, Desipientia: Kunsthistorisch Tijdschrift 16 (2009), nr. 2, pp. 29–33 – ‘Computer Imaging Analyses of Brick Patterns in Paintings by Jan van der Heyden (1637–1712)’, American Institute for Conservation of Historic and Artistic Works, 37th Annual Meeting, Los Angeles, May 19–22, 2009 (poster, met D.G. Stork & S. Meador)

Jaarverslag 2009

– ‘Evaporation of fatty acids and formation of whitish deposits on the inside of the glass/micro­ climate frames: A case study in the Mauritshuis’, Final Seminar PROPAINT EU Project: Improved Protection of Paintings during Exhibition, Storage and Transit, Krakow, 20–21 November 2009 (poster, met A. van Loon) – ‘Holbein’s blue backgrounds: Meaning, materials and degradation’, Studying Old Master

Annual Report 2009

56 St Jerome with an Angel, Rotterdam (Museum Boijmans Van Beuningen) 2009 (with F. Lammertse et al.)

– ‘TeraHertz imaging of hidden paint layers on canvas’, OPTICS EXPRESS 17 (2009), pp. 3407–3416 (with

in Paintings by Jan van der Heyden (1637–1712)’, American Institute for Conservation of Historic and Artistic Works, 37th Annual Meeting, Los Angeles, 19–22 May, 2009 (poster, with D.G. Stork & S. Meador) – ‘Evaporation of fatty acids and formation of whitish deposits on the inside of the glass/micro­ climate frames: A case study in the Mauritshuis’, Final Seminar PROPAINT EU Project: Improved Protection of Paintings during Exhibition, Storage and Transit, Cracow, 20–21 November 2009 (poster, with A. van Loon) – ‘Holbein’s blue backgrounds: Meaning, materials and degradation’, Studying Old Master Paintings: Technology and Practice National Gallery London 30th Anniversary Technical Bulletin Conference, National Gallery, London, 16–18 September 2009 (poster, with

A. Adam, P. Planken & J. Dik)

A. van Loon)

S. Meloni – ‘Het dilemma van de wapenschilden’, De Nederlandsche Leeuw 126 (2009), pp. 57–60 – ‘The authenticity of heraldic arms in Olycan family portraits by Frans Hals: Weighing the object vs. the image in restoration’, in E. Hermens, T. Fiske, Art, Conservation and Authenticities, Material, Concept Context: Proceedings of the International Conference held at the University of Glasgow, 12–14 September 2007, pp. 106–114 (with G. Tauber & A. Tate-Harte)

P. Noble (see also A. van Loon) – ‘Altered formats of Rembrandt paintings: Use of documentary evidence and technical examination for determining original format’, Desipientia: Kunsthistorisch Tijdschrift 16 (2009), no. 2, pp. 29–33

– ‘Computer Imaging Analyses of Brick Patterns

Communicatie en educatie Communicatie Holland Art Cities In 2009 ging het evenement Holland Art Cities van start, dat duurt tot en met voorjaar 2011. In deze periode staan de vier grote steden van Nederland in het teken van kunst en cultuur. Tien topmusea in Amsterdam, Rotterdam, Den Haag en Utrecht bundelden hun krachten ter promotie van Neder­ land als cultuur­toeristische bestemming. Holland Art Cities kent drie thema’s en startte in 2009 met ‘Internationale Invloeden’. Het Mauritshuis is een van de participanten van het eerste uur. Museum Plus Bus Van maart tot en met december 2009 heeft de Museum Plus Bus (MPB) weer door Nederland gereden (zie ook Jaarverslag 2008, pp. 20–23). De MPB is een initiatief van zeven kunst­musea waaronder het Mauritshuis en wordt financieel mogelijk gemaakt door de BankGiro Loterij, het SNS Reaal Fonds en het RCOAK. In 2009 deed de bus het museum 44 keer aan.

BankGiro Loterij Goed Geld Gala  De bekendmaking van de bijdrage van de BankGiro Loterij van F 2,6 miljoen voor de realisatie van de uitbreiding van het Mauritshuis heeft tot veel publiciteit geleid. Er verschenen onder andere artikelen in alle edities van AD, de Volkskrant en NRC Handelsblad. Bedankadvertentie  Samen met de andere cultuur­ beneficiënten heeft het Mauritshuis in het vroege voorjaar wederom geparticipeerd in de ontwikkeling van een bedank­advertentie met bijbehorende web­ site. De campagne was bedacht door Paul Mertz en heeft als titel WijBlij met de BankGiro Loterij. Op de site van het museum heeft gedurende de campagne een verwijzing naar de WijBlij-website gestaan. BankGiro Loterij Widget  Samen met het Rijksmuseum, het Kröller-Muller Museum en het Van Gogh Museum heeft het Mauritshuis de BankGiro Loterij Widget ontwikkeld en gelanceerd. In deze online applicatie, gratis te downloaden van de verschillende web­sites, komen (bijna) alle aanwinsten van de vier musea van de afgelopen jaren

57 Communication and Education Communication Holland Art Cities The event ‘Holland Art Cities’ was launched in 2009 and is to run until the end of spring 2010. In this period, art and culture in all four major cities of the Netherlands will be highlighted. Ten leading museums in Amsterdam, Rotterdam, The Hague, and Utrecht will pool their resources to promote the Netherlands as an ideal destination for cultural tourism. Holland Art Cities has three themes, and was launched in 2009 with ‘International Influences’. The Mauritshuis is one of the institutions that were involved in this project from the very beginning. Museum Plus Bus From March until the end of December 2009, the Museum Plus Bus (MPB) drove throughout the Netherlands once again (see also Annual Report for 2008, pp. 20–23). The MPB is an initiative launched by seven art museums, including the Mauritshuis, and it is funded by the BankGiro Lottery, the SNS Reaal

Fund, and the RCOAK Foundation. The bus made 44 trips to the Mauritshuis in 2009. BankGiro Lottery Goed Geld Gala  The announcement that the BankGiro Lottery was to contribute F 2.6 million to help fund the expansion of the Mauritshuis generated a great deal of publicity. Articles appeared, for instance, in all editions of the Algemeen Dagblad, de Volkskrant, and NRC Handelsblad. Words of Thanks  In the early spring of 2009, the Mauritshuis joined with the other recipients in the cultural sector to once again devise a special advertisement – and accompanying website – to thank all contributors to the lottery for their support. The campaign was devised by Paul Mertz, and is entitled WijBlij met de BankGiro Loterij (‘We love the BankGiro Lottery’). During the campaign, the museum’s website had a link to the WijBlij website. BankGiro Lottery Widget  The Mauritshuis developed and launched the BankGiro Lottery Widget together with the Rijksmuseum, the Kröller-Müller

voorbij, die mede mogelijk zijn gemaakt door de BankGiro Loterij. De uitbreiding De ontwikkelingen rondom de uitbreiding van het Mauritshuis hebben in 2009 een grote vlucht genomen (zie pp. 18–23). In het najaar is twee­maal nadrukkelijk de pers gezocht. In oktober maakte het museum bekend in 2012 een reizende tentoon­ stelling naar Japan te organiseren. In december is de naam van de architect gepubliceerd. Daarnaast is in het najaar Van Hulzen PR verzocht een communicatie­plan voor het gehele project te schrijven.

Jaarverslag 2009

Presentatie boek Bewaard voor de eeuwigheid Op 23 maart presenteerde het museum aan de Nederlandse pers het boek Bewaard voor de eeuwigheid. De restauratoren vertelden bij verschillende recent gerestaureerde schilderijen over hun bevindingen. Deze dag heeft geleid tot een aantal artikelen in dag­ bladen en het populairwetenschappelijke tijd­schrift Quest.

Persaanvragen en -bezoeken Naast de verschillende pers­bezoeken voor de tijdelijke tentoon­stellingen hebben 87 buiten­landse en 8 Nederlandse journalisten het museum bezocht. Daarnaast zijn er gedurende het jaar 73 zeer diverse verzoeken van journalisten om informatie over de vaste collectie afgehandeld. Tien filmploegen hebben opnames in het museum gemaakt. Dit liep uiteen van het Belgische televisie­programma Vlaanderen Vakantieland tot een item over musea die verbouwen in actualiteiten­rubriek Nova. En van Kunststof TV die choreograaf Hans van Manen interviewde voor Gezicht op Delft tot opnames voor een promotie­film over de stad in opdracht van Den Haag Marketing. Ontvangsten in het Mauritshuis In het verslagjaar heeft het museum 48 exclusieve ontvangsten georganiseerd, dit waren 15 diners, 10 recepties, 9 avond­rond­leidingen en 14 overige ontvangsten. Koninklijk bezoek In 2009 heeft het museum wederom een aantal keren koninklijke gasten mogen ontvangen. In het

Annual Report 2009

58 Museum, and the Van Gogh Museum. This online application, which can be downloaded free of charge from the diverse websites, makes it possible to view almost all the acquisitions made by these four museums over the past few years with the help of money from the BankGiro Lottery. Expanding the Mauritshuis The developments surrounding the expansion of the Mauritshuis rapidly accelerated in 2009 (see pp. 18–23). Two separate announcements were made to the press in the autumn. In October the museum announced that it was organising a travelling exhibition to Japan in 2012, and in December it published the name of the architect. Van Hulzen Public Relations consultants were commissioned to compose a communication plan for the entire project in the Autumn. Presentation of the Book Preserving our Heritage On 23 March the museum presented the book Bewaard voor de Eeuwigheid (Preserving our Heritage) to the Dutch press. The conservators reported their findings in relation to several paintings that had

recently been restored. The occasion prompted a number of articles in news­papers and in the popular science magazine Quest. Press Applications and Visits Aside from several press tours to temporary exhibitions, 87 foreign and 8 Dutch journalists visited the museum. In addition, the museum handled a total of 73 extremely varied requests for information from journalists about the permanent collection. Ten film crews shot footage at the museum. They ranged from the Belgian TV programme Vlaanderen Vakantieland to an item about museums undergoing renovation, in the current affairs programme Nova. In addition, Kunststof TV interviewed the choreographer Hans van Manen in front of View of Delft for a recording of a film to promote The Hague, commissioned by The Hague Marketing. Receptions at the Mauritshuis In the year under review, the museum hosted 48 exclusive gatherings: 15 dinners, 10 receptions, 9 evening tours, and 14 other events.

voor­jaar bezocht koningin Sylvia van Zweden het Mauritshuis. Zij werd rond­geleid langs de top­ stukken uit de collectie door directeur Emilie Gordenker. Het televisie­programma Blauw Bloed heeft uitgebreid aandacht aan dit bezoek besteed. In augustus bezochten prins Akishino en prinses Kiko van Japan het museum als onderdeel van hun bezoek in het kader van 400 jaar relaties tussen Nederland en Japan. Zij werden tijdens hun bezoek begeleid door prins Constantijn en prinses Laurentien. Internet In het verslagjaar is, in tegenstelling tot vorige jaren, gebruik gemaakt van het statistieken­programma Google Analytics voor de analyse van de bezoekcijfers van de web­site. Uit deze gegevens blijkt dat er bijna 1,3 miljoen pagina’s bezocht zijn. Een derde van de bezoekers is bekend met het web­adres van het museum, de overige bezoekers komen via een zoek­ machine of via links op de site terecht. Iets meer dan zestig procent van de bezoekers bezoekt de site voor het eerst. De best bezochte pagina is de Top 10-pagina met 45.000 unieke bezoekers. Een goede

tweede was de pagina Bezoek en Tijden met bijna 33.000 unieke bezoekers. E-nieuwsbrief De E-nieuwsbrief verscheen vier keer gedurende het verslag­jaar. Het bestand van de E-nieuwsbrief bestaat uit bijna 3.500 lezers. Rondleidsters Ter ondersteuning en stimulering van de diensten van de vrijwillige rond­leidsters organiseerde het museum wederom een master­class die dit jaar in het teken stond van de tentoon­stelling Te paard! De wereld van Philips Wouwerman. In totaal hebben de rond­ leiders 263 rond­leidingen in 2009 verzorgd. Educatie Jongerenbezoek In 2009 kon het Mauritshuis wederom een groot aantal kinderen en jongeren verwelkomen. Ruim 14.000 leerlingen waren vooraf aangemeld en kwamen in klassen­verband. In totaal zijn er 502 school­groepen en 47 andere groepen verwelkomd.

59 Royal Visitors The museum was once more privileged to welcome royal guests on several occasions in 2009. In the spring, Queen Sylvia of Sweden visited the Mauritshuis. She was given a guided tour of the greatest master­pieces of the collection by the museum’s director, Emilie Gordenker. The TV programme Blauw Bloed (‘Blue Blood’) provided extensive coverage of this visit. In August, Prince Akishino and Princess Kiko of Japan visited the museum, as part of their visit to the Netherlands to mark 400 years of relations between our two countries. Prince Constantijn and Princess Laurentien accompanied them on their visit. Internet The statistics programme Google Analytics was introduced in the year under review to analyse the statistics on visitors to the website. The figures show that almost 1.3 million pages were visited. One-third of the visitors knew the museum’s URL; the rest arrived at the site by way of a search engine or by clicking links. Slightly over 60% of visitors were visiting the site for the first time. The

most popular page was the ‘Top 10’ page, with 45,000 ‘unique visitors’. This was closely followed by the page on ‘Hours and tickets’, with almost 33,000 unique visitors. E-newsletter Four issues of the e-newsletter were produced in the year under review and sent to almost 3,500 sub­scribers. Tour Guides To support and promote the work of the volunteer guides, the museum once again organised a master class for them during this reporting year. This year’s class was devoted to the exhibition On Horseback! The World of Philips Wouwerman. The guides gave 263 tours in total in 2009. Education Young Visitors In 2009 the Mauritshuis again welcomed many children and young adults. More than 14,000 school pupils came to the museum in school groups on prearranged visits. A total of 502 school groups and 47 other groups visited the museum.

Museumdocenten Het team museumdocenten bestond in het verslag­ jaar uit 13 personen. Museum­docenten werden geïnformeerd over educatieve programma’s en kregen rond­leidingen van conservatoren. Educatiefolder, nieuwsbrieven en E-nieuwsflits De jaarlijkse educatiefolder is in juni verschenen. Aan het begin van het kalender­jaar en nieuwe school­jaar zijn de nieuws­brieven verstuurd. Hierin werd speciaal aandacht voor educatieve programma’s bij tentoon­stellingen gevraagd. De E-nieuwsflits is een aantal keer verstuurd.

Jaarverslag 2009

Zomeractiviteiten Dankzij de genereuze steun van een anonieme gever kon in de zomer­vakantie weer een aantal activiteiten worden aangeboden. Er is een zomerse speur­puzzel gemaakt met de titel De lekkerste speurtocht. Daarnaast zijn op 12 en 19 augustus work­shops Smullen van schilderijen gegeven. Wegens succes is een extra work­ shop ingelast. Dit zomer­programma was wederom onderdeel van de Vakantie­­pas.

Kinderwebsite Gedurende het verslagjaar is hard gewerkt aan de verdere ontwikkeling van de kinderwebsite. Samenwerking Nova College Evenals voorgaande jaren is de samenwerking met het Nova College in het verslag­jaar gecontinueerd. Drie groepen, met een totaal van 43 leerlingen, kwamen naar het museum. Voorlichting aan HBO-studenten Zowel voor studenten aan de Pabo Zwolle als aan de Reinwardt Academie is voorlichting gegeven over het educatie­beleid in het Mauritshuis. Digitale voorbereidingslessen Voor leerlingen uit de midden- en boven­bouw van het basis­onderwijs is een digitale lessen­­serie ontwikkeld over het Mauritshuis en schilder­kunst uit de Hollandse Gouden Eeuw. Leer­krachten kunnen de lessen van de web­site down­loaden en op een digitaal school­bord tonen. Zo worden leerlingen op een toegankelijke manier voorbereid op een bezoek aan het Mauritshuis.

Annual Report 2009

60 Museum Educators The team of museum educators had 13 members in the year under review. These educators were kept informed about newly developed educational programmes, and curators helped them prepare for exhibitions by giving them preparatory tours.

summer programme was once again part of the city’s Vakantiepas (Holiday Pass) programme.

Educational Brochure, Newsletters, and E-newsflashes The annual educational brochure was published in June. Newsletters were sent out at the beginning of the calendar year and the school year, with special mention of the educational programmes accompanying the exhibitions. Several e-news­flashes were sent.

Partnership with Nova College In the year under review, the museum continued its partnership with Nova College in The Hague. Three groups, with a total of 43 pupils, visited the museum.

Summer Activities Thanks to the generosity of an anonymous donor, the museum was once again able to provide a number of activities in the summer holidays. A summer treasure hunt was organised, entitled De lekkerste speurtocht (‘The most delicious treasure hunt’). In addition, workshops were provided on 12 and 19 August under the heading of Smullen van schilderijen (‘Yummy paintings’). These were so popular that an extra workshop was added. This

Children’s Website A great deal of hard work was done in the year under re­ view on the further development of the children’s web­ite.

Informative Sessions for Students Attending Courses of Higher Professional Education Students at the Pabo (teacher training college) in Zwolle and students attending the Reinwardt Academy were provided with information about the educational policy of the Mauritshuis. Digital Preparatory Lessons For pupils of the middle and upper levels of primary education, a set of digital lessons was developed about the Mauritshuis and about painting of the Dutch Golden Age. Teachers can down­load the lessons from

Lancering nieuw lespakket Op 16 november is op basisschool de Spoorzoeker in de Haagse Spoorbuurt het lespakket Goud! gelanceerd (zie pp. 24–29). Haags Museumplatform (HMP) Het museum heeft wederom actief geparticipeerd in de werkgroep Educatie van het HMP. Binnen het Cultuurmenu is een nieuwe les ontwikkeld: Gezocht! Museummedewerker j/m. Deze les wordt gegeven aan leerlingen van groep 3 van het basis­onderwijs. Deze nieuwe les is in november van start gegaan. De kleuter­les Mauritsmuis is vanaf dat moment opgenomen in het reguliere programma van het Mauritshuis. De website www.museumeducatiedenhaag.nl is in het verslag­jaar uitgebreid en aangevuld.

Facilitair management Programma van Eisen Het facilitair management heeft in 2009 vooral de nadruk gelegd op de plan-ontwikkeling voor de uitbreiding van het Mauritshuis. In juli werd het Programma van Eisen na een intensieve ontwikkel­ periode afgerond (zie pp. 18–23). Mauritshuis Tussen mei en oktober heeft er schilder­onderhoud aan het Mauritshuis plaats­gevonden. Het gebouw stond hierdoor bijna een half jaar gedeeltelijk in de steigers. Tevens is er groot onderhoud aan de klimaat­installatie uitgevoerd, waarbij de hoofd­ condensatoren op het dak vervangen zijn (zie pp. 30–31). Beveiliging De afdeling veiligheid en beveiliging heeft zich in 2009 geconcentreerd op de verdere ontwikkeling van haar basis­taak. Door middel van gerichte opleidingen hebben mede­werkers de mogelijkheid gekregen zich verder in hun vak­ gebied te ontwikkelen. In het verslag­jaar zijn een

61 the website and show them on a digital black­board. These lessons prepare school pupils for their visit to the Mauritshuis in an accessible way. Launch of a New Set of Teaching Materials The new educational package Goud! (‘Gold!’) was launched at a festive gathering held at the Spoorzoeker, a primary school in the Spoor­buurt district of The Hague on 16 November (see pp. 24–29) Hague Museum Platform (HMP) The museum again actively participated in the Education Working Group of the Hague Museum Platform. A new lesson was devised within the Hague Cultural Menu: Gezocht! Museummedewerker j/m (‘Wanted! young museum assistant’). This lesson, which was devised for six-year-olds at primary school, was launched in November. The kindergarten lesson Mauritsmuis (‘Maurits Mouse’) was incorporated into the regular educational programme of the Mauritshuis at the same time. In addition, the museum education website www.museumeducatiedenhaag.nl was revised and expanded in the year under review.

Facilities Management Terms of Reference In 2009, the Facilities Management Department focused primarily on developing plans for the extension of the Mauritshuis. The Schedule of Requirements was completed in July, after an intensive period of development (see pp. 18–23). Mauritshuis From May to October, repainting and other maintenance took place in the Mauritshuis building. For almost six months, part of the museum was surrounded by scaffolding. Major maintenance of the climate control system also took place. This involved replacing the main condensers on the roof (see pp. 30–31). Security In 2009, the Security Department focused on further developing its core activities. Staff members received specialised training that contributed to their professional development. A number of quality enhancement projects began this year and

aantal verbeterings­projecten gestart die begin 2010 afgerond zullen worden. Deze zullen de veiligheid en beveiliging van het museum, de collectie, de bezoekers en de mede­werkers aanzienlijk verbeteren. Daarnaast heeft de veiligheid van uitgaande bruik­lenen extra aandacht gekregen. Techniek De technische dienst heeft in het verslag­jaar veel werk gehad aan het onder­houd van het gebouw. Het volle tentoon­stellings­programma heeft ook dit jaar weer veel inzet van de afdeling gevraagd.

Personeel en organisatie Organisatie Per 1 juli is Lea van der Vinde, tot dan toe werk­ zaam als assistent-conservator/trainee, benoemd tot conservator, mede om de afdeling Collectie te ondersteunen bij de voorbereiding en uitvoering van de vele werk­zaamheden voort­komend uit de uitbreiding en renovatie van het museum in 2012–2013. Per 1 november is John de Bruin, adviseur personeels­management, met pensioen gegaan.

Jaarverslag 2009

Jubilea Petria van Wezel-Noble, Hoofdrestaurator, was op 16 maart 12,5 jaar werkzaam bij het museum. Arjan Rijnsburger, Hoofd Beveiliging, was op 15 april 10 jaar in dienst. John de Bruin, Adviseur personeels­management, vierde op 1 juli zijn 40-jarig ambts­jubileum. Kees Schoen, Medewerker beveiliging, was op 1 augustus 10 jaar werkzaam bij het museum. Epco Runia, Conservator, was op 1 september 10 jaar in dienst.

Annual Report 2009

62 will be completed in 2010. These projects will considerably improve the security of the museum, its collection, its visitors, and its staff. Special attention was given to security issues surrounding outgoing loans. Technical Services During the year under review, the Technical Services Department focussed on the maintenance of the building. The full programme of exhibitions also made heavy demands on the department again this year.

Human Resources Organisation Lea van der Vinde, previously Assistant Curator/ Trainee, was appointed to the position of Curator as from 1 July. Her responsibilities include helping to prepare for and carry out the many activities connected with the expansion and renovation of the museum in 2012–2013. On 1 November, Human Resources Adviser John de Bruin retired. Anniversaries Petria van Wezel-Noble, Chief Conservator, celebrated 12.5 years at the museum on 16 March. Arjan Rijnsburger, Head of Security, had his 10th anniversary at the museum on 15 April. John de Bruin, Human Resources Adviser, celebrated his 40-year jubilee on 1 July. Kees Schoen, Security Officer, marked his 10th anniversary at the museum on 1 August. Epco Runia, Curator, looked back on 10 years at the Mauritshuis on 1 September.

Ziekteverzuim Het ziekteverzuim bedroeg in het verslagjaar 2,18%, een daling van bijna 1 procent­punt ten opzichte van het voorgaande jaar. Opleidingen Bij de afdeling Facilitair Management zijn opleidingen voor het EHBO-certificaat gevolgd en heeft de jaarlijkse BHV-oefening plaatsgevonden. Binnen de andere afdelingen zijn congressen, seminars en opleidingen op het betreffende vak­ gebied gevolgd.

plaats. Eerst werd een bezoek gebracht aan het Museum de Zwarte Tulp in Lisse. Daarna is de Keuken­hof bezocht. De middag is door­gebracht aan het strand van Zandvoort aan Zee waarbij een wedstrijd zand­kastelen bouwen is gehouden. De dag werd besloten met een barbecue bij Zout. Personeelsleden (fte = full time equivalent, situatie per 31 december 2009) Directie Gordenker, dr. Emilie  Directeur Moussault, Victor  Zakelijk directeur Duparc, drs. Frederik  Adviseur

Ondernemingsraad In 2009 is een nieuwe Ondernemingsraad geïnstalleerd. De huidige samenstelling is als volgt: Pia Westgren  Voorzitter Geert-Jan Borgstein  Vice-voorzitter Monica van den Biggelaar  Secretaris Kees Schoen  Lid Lea van der Vinde  Lid

Personeelszaken Ligtenberg-Meerdink, drs. Anneloes  Personeels­ adviseur (0,56 fte) Afdeling Museumsecretariaat Straetmans, drs. Bernadette  Directie-assistent Velzen, Caroline van  Directiesecretaresse (0,93 fte) Biggelaar, Monica van den  Museumsecretaresse

Personeelsexcursie Op 11 mei vond de jaarlijkse personeels­excursie

63 Absenteeism Absence due to illness in the year under review was 2.18%, a decrease of almost a full percentage point from the previous year. Training and Continuing Education Members of the Facilities Management Department took first aid certificate courses. The annual emergency services drill was held. Members of other departments attended conferences, courses, and seminars in their areas of specialisation.

began with a tour of Museum de Zwarte Tulp in Lisse, followed by a visit to the Keukenhof gardens. The afternoon was spent on the beach at Zandvoort aan Zee, with a sand castle building competition, and the day was rounded off with a barbecue at Zout. Staff Members (FTE = full time equivalent, as at 31 December 2009) Management Gordenker, Emilie, Ph.D.  Director Moussault, Victor  Deputy Director Duparc, Frederik  Adviser

Staff Council A new Staff Council took office in 2009. The present composition is: Pia Westgren  Chair Geert-Jan Borgstein  Deputy Chair Monica van den Biggelaar  Secretary Kees Schoen  Member Lea van der Vinde  Member

Human Resources Ligtenberg-Meerdink, Anneloes  Human Resources Adviser (0.56 FTE)

Staff Outing The annual staff outing took place on 11 May. It

Financial Affairs Martinez, Giovanna, BBA  Head of Financial Affairs

Administration Straetmans, Bernadette  Personal Assistant Van Velzen, Caroline  Executive Secretary (0.93 FTE) Van den Biggelaar, Monica  Museum Secretary

Afdeling Financiële Zaken Martinez, BBA Giovanna  Hoofd Financiële Zaken Kozacova-Knap Fedorkova, Liana  Medewerker financiële zaken (0,89 fte) Kruit-Verbiest, Marianne van der  Medewerker financiële zaken

Karuvits, Oleg  Gedetacheerd door de Universiteit van Amsterdam Afdeling Communicatie en Educatie Wiersma, drs. Antia  Hoofd Communicatie en Educatie (0,89 fte)

Borgstein, drs. Geert-Jan  Medewerker publieksbegeleiding en internet (0,89 fte) Goehring-de Groot, Rose  Medewerker PR & marketing

Afdeling Collectie Buijsen, drs. Edwin  Hoofd Collectie Jordaan, André  Registrar

(0,89 fte)

Grosfeld, drs. Patricia  Medewerker pers en publiciteit Conservatoren Buvelot, drs. Quentin  Hoofdconservator Runia, drs. Epco  Conservator presentatie (0.89 fte) Suchtelen, drs. Ariane van  Conservator (0.67 fte) Vinde, drs. Lea van der  Conservator Broersma, drs. Geerte  Assistent-conservator/trainee (0,89 fte)

(0,89 fte)

Hoekstra, Ivo  Webmaster (0,67 fte) Hollen-de Korte, Simone  Medewerker communicatie (0,67 fte)

Lanen, drs. Marleen van  Medewerker educatie (0,89 fte) Westgren, Pia  Medewerker educatie (0,89 fte) Wijngaarden, Roselien van  Medewerker communicatie (0,56 fte)

Jaarverslag 2009

Restauratoren Wezel-Noble, Petria van  Hoofdrestaurator Pottasch, drs. Carol  Senior-restaurator (0.80 fte) Meloni, drs. Sabrina  Restaurator Loon, dr. Annelies van  Research Scientist (0,44 fte)

Museumdocenten Ahrend, Yvonne Cnossen, Eveline Egmond, Nicoline van

Annual Report 2009

64 Kozacova-Knap Fedorkova, Liana  Financial Affairs Specialist (0.89 FTE) Van der Kruit-Verbiest, Marianne  Financial Affairs Specialist Collection Buijsen, Edwin  Head of Collection Jordaan, André  Registrar Curators Buvelot, Quentin  Chief Curator Runia, Epco  Curator (0.89 FTE) Van Suchtelen, Ariane  Curator (0.67 FTE) Van der Vinde, Lea  Curator Broersma, Geerte  Assistant Curator/Trainee (0.89 FTE) Conservators Van Wezel-Noble, Petria  Chief Conservator Pottasch, Carol  Senior Conservator (0.80 FTE) Meloni, Sabrina  Conservator Van Loon, Annelies, Ph.D.  Research Scientist (0.44 FTE) Karuvits, Oleg Visiting  Conservator from the University of Amsterdam

Communication and Education Wiersma, Antia  Head of Communication and Education (0.89 FTE)

Borgstein, Geert-Jan  Public Services and Internet Specialist (0.89 FTE) Goehring-de Groot, Rose  PR & Marketing Specialist (0.89 FTE)

Grosfeld, Patricia  Press and Publicity Specialist (0.89 FTE) Hoekstra, Ivo  Webmaster (0.67 FTE) Hollen-de Korte, Simone  Communication Specialist (0.67 FTE)

Van Lanen, Marleen  Education Specialist (0.89 FTE) Van Wijngaarden, Roselien  Communication Specialist (0.56 FTE)

Westgren, Pia  Education Specialist (0.89 FTE) Museum Educators Ahrend, Yvonne Cnossen, Eveline Kluwer, Mijke Kosters-Végh, Gerda Lustig, Marieke Schot, Wim Spaans, Delia

Boedhai, Perdiepkoemar  Medewerker beveiliging Keus, Gisela  Medewerker beveiliging Natha, Primwatie  Medewerker beveiliging Schipper, Simon  Medewerker beveiliging Schoen, Kees  Medewerker beveiliging Sowdagar, Soerdjdew  Medewerker beveiliging Tavafi, Mohsen  Medewerker beveiliging Verlind, Kas  Medewerker beveiliging Houwaard, Nico  Medewerker beveiliging

Gendt, Caroline van Heijden, Ingrid van der Kluwer, Mijke Kosters-Végh, Gerda Lustig, Marieke Molen, Carola van der Schot, Wim Spaans, Delia Vlasman, Laura Wielders, Laura

(gedetacheerd door het Van Gogh Museum)

Afdeling Facilitair Management Leijenaar, Michiel  Hoofd Facilitair Management Hoekstra, Ivo  Systeembeheerder (0,33 fte) Wit, Jacqueline de  Medewerker facilitair management (0,89 fte)

Technische Dienst Hoorn, Boy van den  Hoofd Technische Dienst Kraak, Jaap  Allround medewerker technische dienst Mahabier, Vinod  Medewerker technische dienst Sibbing, Bibian  Behoudsmedewerker (0.89 fte)

Beveiliging Rijnsburger, Arjan  Hoofd Beveiliging Hoogenhuizen, Alex van  Assistent hoofd beveiliging (gedetacheerd door de Tweede Kamer)

Pilat, Fehmi  Groepschef beveiliging Terpstra, Wiebe  Groepschef beveiliging Aladin, Rahied  Medewerker beveiliging

65 Van der Molen, Carola Van der Heijden, Ingrid Van Egmond, Nicoline Van Gendt, Caroline Vlasman, Laura Wielders, Laura Facilities Management Leijenaar, Michiel  Head of Facilities Management Hoekstra, Ivo  Systems Manager (0.33 FTE) De Wit, Jacqueline  Facilities Management Specialist (0.89 FTE)

Security Rijnsburger, Arjan  Head of Security Van Hoogenhuizen, Alex  Assistant to the Head of Security (seconded from the Dutch House of Representatives) Pilat, Fehmi  Group Manager Terpstra, Wiebe  Group Manager Aladin, Rahied  Security Officer Boedhai, Perdiepkoemar  Security Officer Keus, Gisela  Security Officer Natha, Primwatie  Security Officer Schipper, Simon  Security Officer

Schoen, Kees  Security Officer Sowdagar, Soerdjdew  Security Officer Tavafi, Mohsen  Security Officer Verlind, Kas  Security Officer Houwaard, Nico  Security Officer (seconded from the Van Gogh Museum)

Technical Services Van den Hoorn, Boy  Head of Technical Services Kraak, Jaap  Technical Services Generalist Mahabier, Vinod  Technical Services Staff Sibbing, Bibian  Conservation Technician (0.89 FTE)

Steunstichtingen Stichting Vrienden van het Mauritshuis De Stichting Vrienden van het Mauritshuis heeft als doel het Mauritshuis te steunen bij aankopen en tentoon­stellingen. De Stichting exploiteert de museum­winkel en is verantwoordelijk voor het uitlenen van foto­materiaal en de daarbij behorende beeld­rechten. Vele Vrienden zijn als vrijwilligers actief in het museum als rondleider, achter de informatie­balie of in de winkel. Dankzij deze activiteiten en de donaties van de Vrienden heeft de Stichting in het verslagjaar de tentoon­stelling Te paard! De wereld van Philips Wouwerman mede kunnen steunen.

Jaarverslag 2009

Organisatie Het Algemeen Bestuur is op 6 maart, 26 juni, 24 september en 13 november bijeengekomen. In 2009 is het bestuur als volgt samen­gesteld: Mr. J.H. Schraven  Voorzitter Mr. H. Beekhuis  Vice-voorzitter (tot 6 maart) Ir. A.R. Wynaendts  Penningmeester Mr. J.R.E. Kielstra  Secretaris

Mevrouw C. Bentinck van Schoonheten-Elink Schuurman  Lid Mevrouw W.A. van Beuningen-Quarles van Ufford  Lid Mevrouw drs. M.E. Ruys-van Haaften  Lid Mevrouw L.C.E. van Tets-van Tienhoven  Lid Vrijwilligers Op 2 november werd voor alle vrijwilligers een uitstapje georganiseerd naar Kasteel de Cannenburgh in Vaassen, gevolgd door een lunch in kasteel de Schaffelaar in Barneveld en een bezoek aan de winkel van de Heerlijkheid Mariënwaerdt. Op 26 oktober werd voor alle vrijwilligers en de vaste museum­mede­werkers een algemene verkoop­ dag gehouden, waarbij met een flinke korting op een aantal artikelen een goede omzet werd behaald. Activiteiten Het jaarlijkse donateursdiner vond plaats op 16 november met een bezichtiging van de tentoon­ stelling Te paard! De wereld van Philips Wouwerman. De middag­uur­lezingen in de Gouden Zaal op de tweede dinsdag van de maand, verzorgd door

Annual Report 2009

66 Supporting Foundations Friends of the Mauritshuis Foundation The aim of the Friends of the Mauritshuis Foundation is to support the Mauritshuis in the areas of purchases and exhibitions. The Foundation runs the museum shop and is responsible for lending photographic materials and managing the associated copyrights. Many Friends volunteer at the museum, giving guided tours, staffing the information desk, or working at the shop. Thanks to these activities and to donations from the Friends, the Foundation was able to co-sponsor the exhibition On Horseback! The World of Philips Wouwerman in the year under review. Organisation The Governing Board met on 6 March, 26 June, 24 September, and 13 November. Its members for 2009 were: Mr J.H. Schraven  Chair Mr H. Beekhuis  Deputy Chair Mr A.R. Wynaendts  Treasurer Mr J.R.E. Kielstra  Secretary

Mrs C. Bentinck van Schoonheten-Elink Schuurman  Member Mrs W.A. van Beuningen-Quarles van Ufford  Member Mrs M.E. Ruys-van Haaften  Member Mrs L.C.E. van Tets-van Tienhoven  Member Volunteers On 2 November, all the museum volunteers went on an excursion to De Cannenburgh Castle in Vaassen, followed by lunch at Schaffelaar Castle in Barneveld and a visit to the shop at Mariënwaerdt Estate. On 26 October a sale was held for all volunteers and the permanent staff of the museum, with large discounts on a number of items. The event yielded considerable revenue. Activities The annual dinner for donors took place on 16 November, with a visit to the exhibition On Horseback!. The World of Philips Wouwerman. The afternoon lectures in the Golden Room on the second Tuesday of each month, given by

sprekers van binnen en buiten de organisatie, werden als van­ouds zeer druk bezocht. Jonge Vrienden van het Mauritshuis Het bestuur van het Gezelschap Jonge Vrienden heeft in 2009 wederom twee zeer geslaagde avond­ bijeen­komsten georganiseerd. In mei is genoten van een lezing door George Kremer met de titel Een reis door de verzameling – Verband tussen de Utrechtse school (Caravaggisme) en Rembrandt (Leiden). De bijeen­komst in november stond in het teken van literatuur, muziek en beeldende kunst. Bert Natter droeg voor uit zijn boek Begeerte heeft ons aangeraakt, afgewisseld met klavecimbel­spel van Menno van Delft. Organisatie Het bestuur van het Gezelschap is als volgt samen­ gesteld: Mevrouw drs. C.J. Thompson-Sepmeijer  Voorzitter Mr. J.M. Hermans  Penningmeester Ir. D.W. Beekhuis  Secretaris Mevrouw drs. J.M. Niessen  Lid

Stichting de Johan Maurits Compagnie Ten einde het Mauritshuis nu en in de toekomst blijvend te kunnen laten functioneren als een actief museum, dat meegaat met zijn tijd, beantwoordt aan de wensen van de bezoekers – zowel leken als specialisten – en voldoet aan de museale eisen van de eenen­twintigste eeuw, is een degelijke financiële basis noodzakelijk. Daartoe is in 2002 de Stichting de Johan Maurits Compagnie opgericht. De opbrengsten uit dit fonds worden primair aangewend voor het steunen van het Mauritshuis in het algemeen en voor de volgende doelen in het bijzonder: – Educatie – Informatie – Restauratie – Publicaties – Verbetering presentatie – Kleinere tentoonstellingen en presentaties Organisatie Het bestuur is als volgt samengesteld: Mr. M. Tabaksblat  Voorzitter (tot 13 maart) J.T. van Marle  Voorzitter (vanaf 13 maart) E.A. de Mol van Otterloo  Penningmeester

67 speakers from the Mauritshuis and elsewhere, were very well attended, as always. Young Friends of the Mauritshuis As in previous years, the Society of Young Friends organised two very successful evening events in 2009. In May, George Kremer gave a talk entitled ‘A Journey through the Collection: The Connection between the Utrecht School (Caravaggism) and Rembrandt (Leiden)’. The November meeting was devoted to literature, music, and fine art. Bert Natter read aloud from his book Begeerte heeft ons aangeraakt (‘Desire has touched us’), with interludes of harpsichord music performed by Menno van Delft. Organisation The officers of the Board of the Society of Young Friends are: C.J. Thompson-Sepmeijer  Chair J.M. Hermans  Treasurer D.W. Beekhuis  Secretary J.M. Niessen  Member

Johan Maurits Compagnie Foundation For the Mauritshuis to remain an active, fully operational museum that keeps up with new developments, fulfils the expectations of its visitors (both the general public and specialists) and meets twenty–first-century standards, a solid financial foundation is essential. It is for this reason that the Johan Maurits Compagnie Foundation was founded in 2002. The Compagnie’s funds are used primarily to support the Mauritshuis in general and for the following purposes in particular: – Education – Information – Restoration – Publications – Improving presentation – Smaller-scale exhibitions and displays. Organisation In 2009, the members of the Board were: Mr. M. Tabaksblat  Chair (until 13 March) J.T. van Marle   Chair (from 13 March) E.A. de Mol van Otterloo  Treasurer A.A. van Dedem  Secretary

Drs. A.A. van Dedem  Secretaris Mr. E.N. Heerema  Lid De heer M. Tabaksblat is per 13 maart terug­getreden als Voorzitter en opgevolgd door de heer J.T. van Marle. Het bestuur en de begunstigers danken de heer Tabaksblat hartelijk voor de bijdrage die hij heeft geleverd aan de opbouw en ontwikkeling van de Compagnie. Er vonden twee bestuursvergaderingen plaats (13 maart en 21 oktober), beide voltallig.

Jaarverslag 2009

Activiteiten Van 17 tot en met 19 april vond de tweejaarlijkse reis plaats, deze keer naar Londen, waar de ambassadeur van Nederland in het Verenigd Koninkrijk een diner aanbood op de residentie. Op de eerste dag werd een bezoek gebracht aan een particuliere verzameling, de Samuel collectie in het Mansion House en de schilderijen­galerij in het Buckingham Palace. De tweede dag stond in het teken van bezoeken aan het Banqueting House, het National Maritime Museum en Kenwood House. Op 25 november vond een diner plaats in het kader van Te paard! De wereld van Philips Wouwerman,

onder meer met een presentatie van de ‘Marot-tafel’ (zie pp. 34–35) en Jan Steens ‘Wie een varken is moet in het

kot’. De behandeling van de tafel en de restauratie van het schilderij werden door de Compagnie ondersteund. De compagnie leverde financiële ondersteuning aan de volgende projecten: – Restauratie en technisch onderzoek van Jan Steens Doktersbezoek – Restauratie van de lijst van Pietro Bellotti’s ‘Capriccio’ met ruïnes – Nieuwe sokkel voor Buste van Johan Maurits, graaf van Nassau-Siegen (1604–1679) – Flat bed scanner voor het restauratie-atelier – Voorstel voor kinderprogramma Klokhuis – Publieksfilms voor Galerij Prins Willem V – Garantiestelling voor Te paard! De wereld van Philips Wouwerman – Verse bloemdecoraties in het Mauritshuis, jaarlijks – Tentoonstellingsvitrines voor Galerij Prins Willem V

Annual Report 2009

68 E.N. Heerema  Member Mr M. Tabaksblat retired as Chair on 13 March and was succeeded by Mr J.T. van Marle. The Board and the donors would like to express their heartfelt gratitude to Mr Tabaksblat for his contribution to the growth and development of the Compagnie. Two Board meetings were held, on 13 March and 21 October; all members attended both. Activities The biennial staff outing, which took place from 17 to 19 April, was to London, where the Dutch ambassador to the United Kingdom hosted a dinner at the residence. On the first day of the trip, staff visited a private collection, the Samuel Collection at Mansion House, and the gallery of paintings at Buckingham Palace. The second day was taken up by visits to the Banqueting House, the National Maritime Museum, and Kenwood House. A dinner was hosted in connection with On Horseback! The World of Philips Wouwerman on 25 November. The evening included presentations on the ‘Marot table’ (see pp. 34-35) and Jan Steen’s ‘A

Pig Belongs in the Sty’. The table’s treatment and the painting’s restoration were made possible by the financial support of the Johan Maurits Compagnie Foundation. The Foundation also helped to fund the following projects: – The restoration of, and technical research on, Jan Steen’s Doctor’s Visit – The restoration of the frame of Pietro Bellotti’s ‘Capriccio’ with Ruins – A new pedestal for Bust of Johan Maurits, Count of Nassau-Siegen (1604–1679) – A flatbed scanner for the conservation studio – A proposal for the children’s TV programme Klokhuis – Informative films for the Prince Willem V Gallery – Underwriting of the exhibition On Horseback! The World of Philips Wouwerman – Fresh floral decorations in the Mauritshuis, annual – Exhibition display cases for the Prince Willem V Gallery

American Friends of the Mauritshuis De stichting American Friends of the Mauritshuis ondersteunt het Mauritshuis op diverse terreinen. Tot de belangrijkste behoort het American Friends Advanced Internship in het restauratieatelier van het Mauritshuis. Daarnaast reikt de stichting beurzen uit aan Amerikaanse studenten die Nederlandse of Vlaamse kunst willen bestuderen in Nederland. De American Friends zijn actief sinds 1982. Organisatie Tijdens het verslagjaar traden mevrouw S. Canning, prof. E. Haverkamp Begemann en H. Edersheim terug als lid van het bestuur. Het bestuur dankt hen hartelijk voor de inzet gedurende vele jaren. Daarmee heeft het bestuur inclusief het toe­treden van nieuwe leden eind 2009 de volgende samen­ stelling: Mevrouw M. Mosler  Voorzitter E. Detiger  Penningmeester Dr. O. Naumann  Secretaris N. Dekking  Lid Dr. W. Liedtke  Lid Mevrouw R.-M. de Mol van Otterloo  Lid

Mevrouw T. Stack  Lid P. Sutton  Lid Mevrouw S. Weatherbie  Lid Activiteiten Met financiële steun van de Stichting vervulde restaurator Melissa Cacciola als eerste het American Friends Advanced Internship in het restauratie­atelier van het Mauritshuis. Het is de bedoeling om dit nieuwe initiatief in de komende jaren voort te zetten. Het bruikleen van het in 1999 aan de stichting geschonken land­schap van Salomon van Ruysdael aan het Mauritshuis werd in het verslagjaar voortgezet. De Stichting levert traditiegetrouw een bijdrage aan de vertaalkosten van het Nederlands- en Engels­ talige bulletin Mauritshuis in focus.

69 American Friends of the Mauritshuis The American Friends of the Mauritshuis Foundation supports the museum in a variety of ways. Among the most important is the American Friends Advanced Internship in the conservation studio of the Mauritshuis. The Foundation also awards scholarships for American students who wish to study Dutch or Flemish art in the Netherlands. The American Friends have been active since 1982. Organisation During the year under review, Mrs S. Canning, Prof. E. Haverkamp Begemann, and H. Edersheim resigned from the Board. The Board offers them its warmest thanks for their many years of commitment. As at the end of 2009, the Board has the following members (including those who joined in the course of the year): Mrs M. Mosler  Chair Mr E. Detiger  Treasurer Dr O. Naumann  Secretary Mr N. Dekking  Member Dr W. Liedtke  Member

Mrs R.-M. de Mol van Otterloo  Member Mrs T. Stack  Member Mr P. Sutton  Member Mrs S. Weatherbie  Member Activities With financial support from the Foundation, the conservator Melissa Cacciola became the first to complete an American Friends Advanced Internship at the Mauritshuis conservation studio. The Foundation plans to continue this initiative in the years ahead. The landscape by Salomon van Ruysdael donated to the American Friends in 1999 remained on loan to the Mauritshuis in the year under review. In accordance with tradition, the American Friends contributed to the translation costs of the Dutch and English-language bulletin Mauritshuis in focus.

Bruikleenverkeer

125 grote liefdes: Met steun van de Vereniging Rembrandt Amsterdam, Van Gogh Museum

In het verslagjaar zijn 51 schilderijen, 7 pastels en 21 portret­miniaturen in kortstondig bruik­leen uitgeleend; ruim 150 schilderijen en 10 beelden uit de vaste verzameling zijn in langdurig bruik­leen afgestaan aan musea en instellingen in binnen- en buiten­land.

oktober 2008–januari 2009

Uitgaande kortstondige bruiklenen Orte der Sehnsucht: Mit Künstlern auf Reisen Münster, LWL-Landesmuseum für Kunst und Kultur­geschichte september 2008–januari 2009

Albert Eckhout (toegeschreven aan), Twee Braziliaanse schildpadden, inv. 957

Meindert Hobbema, Boslandschap met boerenhoeven, inv. 1105

Rembrandt, Portret van een oude man, inv. 1118 Peter Paul Rubens, Portret van Peter van Hecke, inv. 1131 Peter Paul Rubens, Portret van Clara Fourment, inv. 1132 Jacob van Ruisdael, Gezicht op kasteel Bentheim, inv. 1151 Jan Steen, Soo voer gesongen, soo na gepepen, inv. 742 Antoon van Dyck: Portraits Parijs, Musée Jacquemart-André oktober 2008–januari 2009

Anthony van Dyck, Portret van Pieter Stevens, inv. 239 Anthony van Dyck, Portret van Anna Wake, inv. 240

Tegenbruikleen Bewonderde stad Delft, Museum Het Prinsenhof september 2008–mei 2009

Pieter de Hooch, Een binnenplaats met een rokende man en een drinkende vrouw, inv. 835

Jaarverslag 2009

Pieter van Anraadt, Stilleven met stenen kruik en pijpen, inv. 1045

Rembrandt: Pintor de historias Madrid, Museo Nacional del Prado oktober 2008–januari 2009

Rembrandt, Het loflied van Simeon, inv. 145 Rembrandt, Suzanna, inv. 147

Annual Report 2009

70 Loans

125 Favourites, with the Support of the Rembrandt Society Amsterdam, Van Gogh Museum

In the year under review there were 51 outgoing short-term loans of paintings, 7 of pastels, and 21 of portrait miniatures; more than 150 paintings and 10 sculptures from the permanent collection were placed on long-term loan at museums and other institutions in the Netherlands and abroad.

October 2008–January 2009

Outgoing Short-Term Loans Orte der Sehnsucht: Mit Künstlern auf Reisen Münster, LWL-Landesmuseum für Kunst und Kulturgeschichte September 2008–January 2009

Albert Eckhout (attributed to), Two Brazilian Tortoises, inv. no. 957 Exchange Loan for Pride of Place Delft, Museum Het Prinsenhof September 2008–May 2009

Pieter de Hooch, A Man Smoking and a Woman Drinking in a Courtyard, inv. no. 835

Pieter van Anraadt, Still Life with Earthenware Jug and Pipes, inv. no. 1045 Meindert Hobbema, Wooded Landscape with Cottages, inv. no. 1105

Rembrandt, Portrait of an Elderly Man, inv. no. 1118 Peter Paul Rubens, Portrait of Peter van Hecke, inv. no. 1131 Peter Paul Rubens, Portrait of Clara Fourment, inv. no. 1132 Jacob van Ruisdael, View of Castle Bentheim, inv. no. 1151 Jan Steen, The Way You Hear It Is the Way You Sing It, inv. no. 742 Antoon van Dyck: Portraits Paris, Musée Jacquemart-André October 2008–January 2009

Anthony van Dyck, Portrait of Pieter Stevens, inv. no. 239 Anthony van Dyck, Portrait of Anna Wake, inv. no. 240 Rembrandt: Pintor de historias Madrid, Museo Nacional del Prado October 2008–January 2009

Rembrandt, Simeon’s Song of Praise, inv. no. 145 Rembrandt, Susanna, inv. no. 147

De Gouden Eeuw begint in Haarlem Haarlem, Frans Hals Museum oktober 2008–februari 2009

München, Kunsthalle der Hypo-Kulturstiftung februari–juni 2009

Jan Porcellis, Schipbreuk voor het strand, inv. 969 Esaias van der Velde, Winterlandschap met boerderij, inv. 673 (alleen Haarlem)

Cornelis Troost, Rumor erat in casa (Het werd rumoerig in huis), inv. 189 Cornelis Troost, Ibant qui poterant, qui non potuere cadebant (Wie nog kon lopen ging heen, wie dat niet meer kon, viel om), inv. 190 Private Views: Niederländische Malerei der Sammlung Kremer Kassel, Gemäldegalerie Alte Meister oktober 2008–januari 2009

Maria: Liefde voor Maria in Noord-Holland Hoorn, Westfries Museum oktober 2008–februari 2009

Rembrandt, een jongensdroom Haarlem, Frans Hals Museum

Giovanni Battista Salvi (naar), Biddende Maria, inv. 336

februari–juni 2009

Cornelis Troost uit het Koninklijk Oudheidkundig Genootschap Enschede, Rijksmuseum Twenthe oktober 2008–januari 2009

Cornelis Troost, De ontdekte schijndeugd: De ontdekking van Volkert in de mand, inv. 179 Cornelis Troost, Nemo loquebatur (Niemand sprak er), inv. 186 Cornelis Troost, Erat sermo inter fratres (De vrienden raakten in gesprek), inv. 187 Cornelis Troost, Loquebantur omnes (Iedereen voerde het woord), inv. 188

Gerrit Dou, Zelfportret in het atelier (bruikleen sinds 1997) Gerrit van Honthorst, Oude vrouw die een munt bestudeert (bruikleen sinds 2006)

Pieter de Hooch, Man en vrouw in interieur (bruikleen sinds 1999) Rembrandt, Oude man met tulband (bruikleen sinds 1999) Michael Sweerts, Een jonge dienstmeid (bruikleen sinds 2000) Emanuel de Witte, Interieur van de Oude Kerk te Amsterdam tijdens een dienst (bruikleen sinds 2000) Quilts: Kunst met een Q Leeuwarden, Fries Museum

71 Haarlem: The Cradle of the Golden Age Haarlem, Frans Hals Museum October 2008–February 2009

Munich, Kunsthalle der Hypo-Kulturstiftung

Cornelis Troost, Rumor erat in casa (There Was a Commotion in the House), inv. no. 189 Cornelis Troost, Ibant qui poterant, qui non potuere cadebant (Those Who Could Walk Did, the Others Fell), inv. no. 190

February–June 2009

Jan Porcellis, Shipwreck off the Coast, inv. no. 969 Esaias van der Velde, Winter Landscape with Farmhouse,

Private Views: Niederländische Malerei der Sammlung Kremer Kassel, Gemäldegalerie Alte Meister

inv. no. 673 (only in Haarlem)

October 2008–January 2009

Mary: Adoration of Mary in North Holland Hoorn, Westfries Museum

Rembrandt, a Childhood Dream Haarlem, Frans Hals Museum

October 2008–February 2009

February–June 2009

Giovanni Battista Salvi (after), The Virgin in Prayer, inv. no. 336 Gerrit Dou, Self-Portrait in the Studio (on loan since 1997) Gerrit van Honthorst, Old Woman Examining a Coin (on loan since 2006) Cornelis Troost from the Collection of the Royal Antiquarian Society Pieter de Hooch, Man and Woman in Interior (on loan since 1999) Rembrandt, Old Man with Turban (on loan since 1999) Enschede, Rijksmuseum Twenthe October 2008–January 2009 Michael Sweerts, A Young Maidservant (on loan since 2000) Cornelis Troost, Pretended Virtue Exposed: The Discovery of Emanuel de Witte, Interior of the Oude Kerk, Amsterdam, During Volkert in the Laundry Basket, inv. no. 179 a Service (on loan since 2000) Cornelis Troost, Nemo loquebatur (No-one Spoke), inv. no. 186 Cornelis Troost, Erat sermo inter fratres (The Friends Were Quilts: Art with a Capital Q Having a Conversation), inv. no. 187 Leeuwarden, Fries Museum Cornelis Troost, Loquebantur omnes (Everyone Was Speaking), November 2008–March 2009 inv. no. 188 Cornelis Troost, Twelfth Night, inv. no. 192

november 2008–maart 2009

januari–mei 2009

Cornelis Troost, Driekoningenavond, inv. 192

Hans Rottenhammer (toegeschreven aan), De ontmoeting van David en Abigail, inv. 281

Erasmus in beeld Rotterdam, Museum Boijmans Van Beuningen november 2008–februari 2009

Pride of Place: Dutch Cityscapes of the Golden Age Washington, National Gallery of Art

Lucas Cranach de Oude, Maria met kind, inv. 917

februari–mei 2009

Saenredam Madrid, Museo Thyssen-Bornemisza november 2008–februari 2009

Pieter Saenredam, De Mariaplaats met de Mariakerk in Utrecht, inv. 974

Gerrit Berckheyde, Jachtstoet bij de Hofvijver in Den Haag, gezien vanaf de Plaats, inv. 796 Jan van der Heyden, Gezicht op de Oudezijds Voorburgwal met de Oude Kerk in Amsterdam, inv. 868 Jacob van Ruisdael, Gezicht op Haarlem met bleekvelden, inv. 155

Jacob Backer 1608/9–1651: Rembrandts tegenpool Amsterdam, Museum Het Rembrandthuis

Vermeer, Fabritius & De Hooch: Three Masterpieces from Delft Dublin, National Gallery of Ireland

november 2008–februari 2009

februari–mei 2009

Aken, Suermondt-Ludwig Museum

Carel Fabritius, Het puttertje, inv. 605

Jaarverslag 2009

maart–juni 2009

Jacob Backer, Portret van een jongen in het grijs, inv. 747 Jacob Backer, Herder met krans en fluit, inv. 1057

Scorels Roem: Hoe een Utrechtse schilder de Renaissance naar het Noorden bracht Utrecht, Centraal Museum

De ideale vrouw Den Bosch, Noordbrabants Museum

maart–juni 2009

Jan Gossaert, Madonna met kind, inv. 830

Annual Report 2009

72 Images of Erasmus Rotterdam, Museum Boijmans van Beuningen

Pride of Place: Dutch Cityscapes of the Golden Age Washington, National Gallery of Art

November 2008–February 2009

February–May 2009

Lucas Cranach de Oude, Virgin and Child, inv. no. 917

Gerrit Berckheyde, A Hunting Party near the Hofvijver in The Hague, Seen from the Plaats, inv. no. 796 Jan van der Heyden, View of Oudezijds Voorburgwal with the Oude Kerk in Amsterdam, inv. no. 868 Jacob van Ruisdael, View of Haarlem with Bleaching Grounds, inv. no. 155

Saenredam Madrid, Museo Thyssen-Bornemisza November 2008–February 2009

Pieter Saenredam, The Mariaplaats with the Mariakerk in Utrecht, inv. no. 974 Jacob Backer (1608/09–1651): Rembrandt’s Opposite Amsterdam, Rembrandt House November 2008–February 2009

Vermeer, Fabritius & De Hooch: Three Masterpieces from Delft Dublin, National Gallery of Ireland February–May 2009

Carel Fabritius, The Goldfinch, inv. no. 605

Aachen, Suermondt-Ludwig Museum March–June 2009

Jacob Backer, Portrait of a Boy in Grey, inv. no. 747 Jacob Backer, Shepherd with Wreath and Flute, inv. no. 1057

Scorel’s Glory: How an Utrecht-based Painter Brought the Renaissance to the North Utrecht, Centraal Museum March–June 2009

The Ideal Woman Den Bosch, Noordbrabants Museum

Jan Gossaert, Madonna and Child, inv. no. 830

January–May 2009

Jordaens: The Making of a Masterpiece Maastricht, Bonnefantenmuseum

Hans Rottenhammer (attributed to), The Encounter of David and Abigail, inv. no. 281

March–June 2009

Jordaens: The Making of a Masterpiece Maastricht, Bonnefantenmuseum

Judith Leyster Washington, National Gallery of Art

maart–juni 2009

juni–november 2009

Jacob Jordaens, Nimfen knippen de baard van Pan af,

Haarlem, Frans Hals Museum

inv. 849

december 2009–mei 2010

Jacob Jordaens, De aanbidding der herders, inv. 937

Judith Leyster, Man die een vrouw geld aanbiedt, inv. 564

Terbrugghen, Honthorst, Baburen Frankfurt am Main, Städel Museum

Philips Wouwerman (1619–1668): Von Pferden und anderen Leidenschaften Kassel, Museumlandschaft Hessen Kassel, Gemäldegalerie Alte Meister

april–juli 2009

Gerrit van Honthorst, De vioolspeelster, inv. 1107

juli–oktober 2009

Hessel van Martena, verrader van Friesland Franeker, Museum Martena

Philips Wouwerman, Veldslag, inv. 219

mei–oktober 2009

Het Vredesjaar 1609 Den Haag, Haags Historisch Museum

Jacob Seisenegger, Portret van Maximiliaan van Oostenrijk op 3-jarige leeftijd, inv. 271 Aanwinstenpresentatie: Zeventiende-eeuws lakwerk uit Japan en Nederland Amsterdam, Rijksmuseum juni–augustus 2009

Godfried Schalcken, ‘De nutteloze zedenles’, inv. 160

september 2009–januari 2010

Frans Francken de Jonge, Paul Vredeman de Vries en een onbekende miniaturist, Bal aan een Brussels hof, inv. 244

Rogier van der Weyden 1400–1464: De Passie van de Meester Leuven, Stedelijk Museum september 2009–december 2009

73 Jacob Jordaens, Nymphs Cutting Off Pan’s Beard,

Haarlem, Frans Hals Museum

inv. no. 849

December 2009–May 2010

Jacob Jordaens, The Adoration of the Shepherds, inv. no. 937

Judith Leyster, Man Offering Money to a Young Woman, inv. no. 564

Terbrugghen, Honthorst, Baburen Frankfurt am Main, Städel Museum April–July 2009

Gerrit van Honthorst, The Violin Player, inv. no. 1107 Hessel van Martena, Traitor to Friesland Franeker, Museum Martena

Philips Wouwerman (1619–1668): Von Pferden und anderen Leidenschaften Kassel, Museumlandschaft Hessen Kassel, Gemäldegalerie Alte Meister July–October 2009

Philips Wouwerman, Battle, inv. no. 219

May–October 2009

Jacob Seisenegger, Portrait of Maximilian of Austria, Aged Three, inv. no. 271

1609: A Year of Peace The Hague, Hague Historical Museum September 2009–January 2010

Display of Recent Acquisitions: Seventeenth-century Lacquerware of Japan and the Netherlands Amsterdam, Rijksmuseum

Frans Francken the Younger, Paul Vredeman de Vries, and an unknown miniaturist, Ballroom scene at a Court in Brussels, inv. no. 244

June–August 2009

Godfried Schalcken, ‘A Useless Moral Lesson’, inv. no. 160

Rogier van der Weyden 1400–1464: Master of Passions Leuven, Municipal Museum M

Judith Leyster Washington, National Gallery of Art

September 2009–December 2009

June–November 2009

Rogier van der Weyden (and studio), The Lamentation of Christ, inv. no. 264

Rogier van der Weyden (en atelier), Bewening van Christus, inv. 264

Sculpture in Painting Leeds, Henry Moore Institute oktober 2009–januari 2010

Sint-Nicolaas op bezoek Utrecht, Museum Catharijneconvent

Caesar van Everdingen, Trompe l’oeil met Venusbuste, inv. 1088

oktober 2009–januari 2010

Adriaen Hanneman, Maria I Stuart met een dienstbode, inv. 429

Oranje in miniatuur: Vier eeuwen portretminiaturen van het Huis van Oranje Apeldoorn, Paleis Het Loo Nationaal Museum

Inganni ad Arte: Meraviglie del trompe-l’oeil dall’antichità al contemporaneo Florence, Fondazione Palazzo Strozzi oktober 2009–januari 2010

Jan Baptist Weenix, Dode patrijs, hangend aan een spijker, inv. 940

oktober 2009–januari 2010

Jaarverslag 2009

Richard Gibson (toegeschreven aan), Portret van Mary II Stuart als kind, inv. 994 Adriaen Hanneman (naar), Portret van stadhouder Willem Frederik, inv. 1024 Robert Mussard, Portret van Willem V als kind, inv. 1011 Robert Mussard, Portret van Carolina Wilhelmina, zus van Willem V, inv. 1012 Christian Zincke, Portret van Anna van Hannover, inv. 1025 Noordelijke Nederlanden, Portret van Frederika Sophia Wilhelmina, inv. 1026

Kamers vol kunst in zeventiende-eeuws Antwerpen Antwerpen, Rubenshuis november 2009–februari 2010

Gonzales Coques en anderen, Interieur met figuren te midden van een schilderijenverzameling, inv. 238 Anthony van Dyck, Portret van Pieter Stevens, inv. 239 Willem van Haecht, Apelles schildert Campaspe, inv. 266 Quentin Massys (en/of atelier), Maria met Kind, inv. 842 David Teniers naar Domenico Fetti, De blinde leidt de blinden, inv. 1160 David Teniers naar Paris Bordone, Venus en Cupido, inv. 1161

Annual Report 2009

74 Saint Nicholas Comes to Town Utrecht, Museum Catharijneconvent

October 2009–January 2010

October 2009–January 2010

inv. no. 1088

Caesar van Everdingen, Trompe l’oeil with a Bust of Venus,

Adriaen Hanneman, Mary I Stuart with a Servant, inv. no. 429

Orange in Miniature: Four Centuries of Portrait Miniatures of the House of Orange Apeldoorn, Het Loo Palace National Museum October 2009–January 2010

Richard Gibson (attributed to), Portrait of Mary II Stuart as a Child, inv. no. 994 Adriaen Hanneman (after), Portrait of Stadholder Willem Frederik, inv. no. 1024 Robert Mussard, Portrait of Willem V as a Child, inv. no. 1011

Robert Mussard, Portrait of Carolina Wilhelmina of Orange, Sister of Willem V, inv. no. 1012 Christian Zincke, Portrait of Anne of Hannover, inv. no. 1025 Anonymous (Northern Netherlands), Portrait of Frederika Sophia Wilhelmina, inv. no. 1026 Sculpture in Painting Leeds, Henry Moore Institute

Inganni ad Arte: Meraviglie del trompe-l’oeil dall’antichità al contemporaneo Florence, Fondazione Palazzo Strozzi October 2009–January 2010

Jan Baptist Weenix, Dead Partridge, Hanging on a Nail, inv. no. 940

Room for Art, in 17th-Century Antwerp Antwerp, Rubenshuis November 2009–February 2010

Gonzales Coques and other artists, Interior with Figures before a Picture Collection, inv. no. 238 Anthony van Dyck, Portrait of Pieter Stevens, inv. no. 239 Willem van Haecht, Apelles Painting Campaspe, inv. no. 266 Quentin Massys (and/or studio), Mary with Child, inv. no. 842

David Teniers (after Domenico Fetti), The Blind Leading the Blind, inv. no. 1160 David Teniers (after Paris Bordone), Venus and Cupid, inv. no. 1161

John Hoskins, Portret van koningin Henrietta Maria, inv. 1004 Robert Mussard, Portret van Willem V op 3-jarige leeftijd, inv. 1010 november 2009–februari 2010 Robert Mussard, Portret van Willem V als kind, inv. 1011 Hendrick Avercamp, IJsvermaak, inv. 785 Robert Mussard, Portret van Carolina Wilhelmina, zus van Willem V, inv. 1012 Miniaturenopstelling ‘Le Chevalier’ Phaff, Portret van prinses Frederika Sophia Apeldoorn, Paleis Het Loo Wilhelmina, inv. 1022 voorjaar 2007–voorjaar 2009 Christian Zincke, Portret van Anna van Hannover, inv. 1025 Benjamin Arlaud, Portret van koning-stadhouder Willem III, Noordelijke Nederlanden, Portret van een vrouw, vermoedelijk inv. 997 prinses Frederika Sophia Wilhelmina, inv. 1026 Alexander Cooper, Portret van Elizabeth, prinses van de In langdurig bruikleen afgestane schilderijen Palatijn, inv. 998 Alexander Cooper, Portret van Henriette Marie, prinses van buitenland de Palatijn, inv. 999 Londen, National Gallery Alexander Cooper, Portret van Willem II, prins van Oranje, Arent de Gelder, Juda en Tamar, inv. 40 (sinds 1992) Hendrick Avercamp (1585–1634): IJspret Amsterdam, Rijksmuseum

inv. 1008

Richard Gibson (toegeschreven aan), Portret van Mary II Stuart als kind, inv. 994 Adriaen Hanneman (naar), Portret van stadhouder Willem Frederik, inv. 1024 Nicholas Hilliard, Portret van Lady Margaret Douglas,

Los Angeles, The J. Paul Getty Museum Cornelis Troost, De bedrogen rivalen, inv. 183 (sinds 2002) Cornelis Troost, Hopman Ulrich of de bedrogen gierigheid,

inv. 1023

New York, The Metropolitan Museum of Art Balthasar van der Ast, Wan-Li vaas met bloemen, inv. 1073

Gerrit van Honthorst (naar), Portret van Amalia van Solms-Braunfels als weduwe, inv. 981

inv. 184 (sinds 2002)

(sinds 2003)

75 Hendrick Avercamp (1585–1634): The Little Ice Age Amsterdam, Rijksmuseum November 2009–February 2010

Hendrick Avercamp, On the Ice, inv. no. 785 Display of Miniatures Apeldoorn, Het Loo Palace Spring 2007–Spring 2009

Benjamin Arlaud, Portrait of King-Stadholder Willem III, inv. no. 997

John Hoskins, Portrait of Queen Henrietta Maria, inv. no. 1004 Robert Mussard, Portrait of Willem V Aged Three, inv. no. 1010 Robert Mussard, Portrait of Willem V as a Child, inv. no. 1011 Robert Mussard, Portrait of Carolina Wilhelmina of Orange, Sister of Willem V, inv. no. 1012 ‘Le Chevalier’ Phaff, Portrait of Princess Frederika Sophia Wilhelmina, inv. no. 1022 Christian Zincke, Portrait of Anne of Hannover, inv. no. 1025 Anonymous (Northern Netherlands), Portrait of a Lady, Thought to be Princess Frederika Sophia Wilhelmina, inv. no. 1026

Alexander Cooper, Portrait of Elizabeth, Princess Palatine, inv. no. 998

Alexander Cooper, Portrait of Henriette Marie, Princess Palatine, inv. no. 999 Alexander Cooper, Portrait of Willem II, Prince of Orange, inv. no. 1008

Richard Gibson (attributed to), Portrait of Mary II Stuart as a Child, inv. no. 994 Adriaen Hanneman (after), Portrait of Stadholder Willem Frederik, inv. no. 1024 Nicholas Hilliard, Portrait of Lady Margaret Douglas, inv. no. 1023

Gerrit van Honthorst (after), Portrait of Amalia van Solms-Braunfels as a Widow, inv. no. 981

Paintings Given on Long-Term Loan Abroad London, National Gallery Arent de Gelder, Judah and Tamar, inv. no. 40 (since 1992) Los Angeles, The J. Paul Getty Museum Cornelis Troost, The Deceived Rivals, inv. no. 183 (since 2002) Cornelis Troost, Captain Ulrich or Greed Deceived, inv. no. 184 (since 2002)

New York, The Metropolitan Museum of Art Balthasar van der Ast, Wan-Li Vase with Flowers, inv. no. 1073 (since 2003)

In langdurig bruikleen afgestane schilderijen binnenland Leiden, Stedelijk Museum De Lakenhal Gerrit Dou, Meisje met een lamp, inv. 33 Omgeving van Rembrandt, Rustende reizigers (Rust tijdens de vlucht naar Egypte?), inv. 579 Amsterdam, Rijksmuseum Adriaen Coorte, Stilleven met bosaardbeien (sinds 2004) Adriaen Coorte, Stilleven met vier abrikozen (sinds 2004) Adriaen Coorte, Stilleven met takje kruisbessen (sinds 2004) Adriaen Coorte, Stilleven met drie perziken (sinds 2004) Voor de periode van vijf jaar zijn deze vier schilderijen, in bruikleen verkregen van de erven Van Beeck Calkoen, afwisselend in Den Haag en Amsterdam te zien.

Voor Te paard! werden 30 schilderijen en 10 tekeningen in bruikleen ontvangen van binnenen buiten­landse musea en particulieren; zie Philips Wouwerman 1619–1668, Den Haag–Zwolle 2009. In langdurig bruikleen ontvangen schilderijen Leiden, Stedelijk Museum De Lakenhal David Teniers naar Domenico Fetti, De blinde leidt de blinden, inv. 1160 (sinds 2009) David Teniers naar Paris Bordone, Venus en Cupido, inv. 1161 (sinds 2009)

Particuliere verzamelingen Gerard ter Borch, Portret van Caspar van Kinschot, inv. 1050 (sinds 1975)

Gerrit van Honthorst, Oude vrouw die een munt bestudeert (sinds 2006)

Jaarverslag 2009

Schilderijen en tekeningen geleend voor tentoonstellingen Voor Groeten uit Bentheim werden 6 schilderijen en 7 tekeningen in bruikleen ontvangen van binnen- en buitenlandse musea en particulieren; zie Jacob van Ruisdael schildert Bentheim, Den Haag–Zwolle 2009.

Pieter de Hooch, Man en vrouw in interieur (sinds 1999) Pieter Saenredam, Het schip van de Utrechtse Buurkerk, gezien van noord naar zuid (sinds 2004) Jan Steen, Mozes en de kroon van de farao (sinds 2008) Michael Sweerts, Een jonge dienstmeid (sinds 2000) Cornelis Vroom, Rivierlandschap gezien door bomen, inv. 1156 (sinds 2007)

Annual Report 2009

76 Paintings Given on Long-Term Loan in the Netherlands Leiden, Stedelijk Museum De Lakenhal Gerrit Dou, Young Woman Holding a Lamp, inv. no. 33 Rembrandt (circle of), Travellers Resting (The Rest on the Flight into Egypt?), inv. no. 579 Amsterdam, Rijksmuseum Adriaen Coorte, Still Life with Wild Strawberries (since 2004) Adriaen Coorte, Still Life with Four Apricots (since 2004) Adriaen Coorte, Still Life with a Spray of Gooseberries (since 2004) Adriaen Coorte, Still Life with Three Peaches (since 2004) For a five-year period, these four paintings – received on loan from the Van Beeck Calkoen heirs – will be on display in The Hague and Amsterdam, alternating between the two locations.

For On Horseback!, 30 paintings and 10 drawings were received on loan from museums and private collections in the Netherlands and abroad; see Philips Wouwerman 1619–1668, The Hague–Zwolle 2010. Paintings Received on Long-Term Loan Leiden, Stedelijk Museum De Lakenhal David Teniers (after Domenico Fetti), The Blind Leading the Blind, inv. no. 1160 (since 2009) David Teniers (after Paris Bordone), Venus and Cupid, inv. no. 1161 (since 2009)

Private Collections Gerard ter Borch, Portrait of Caspar van Kinschot, inv. no. 1050 (since 1975)

Gerrit van Honthorst, Old Woman Examining a Coin (since 2006)

Paintings, Drawings, and Prints Received on Loan for Exhibitions For Greetings from Bentheim, 6 paintings and 7 drawings were received on loan from museums and private parties in the Netherlands and abroad; see Jacob van Ruisdael Paints Bentheim, The Hague–Zwolle 2010.

Pieter de Hooch, Man Reading a Letter to a Woman (since 1999) Pieter Saenredam, The Nave of the Utrecht Buurkerk, Seen from North to South (since 2004) Jan Steen, Moses and the Crown of the Pharaoh (since 2008) Michael Sweerts, A Young Maidservant (since 2000) Cornelis Vroom, River Landscape Seen through Trees, inv. no. 1156 (since 2007)

Emanuel de Witte, Interieur van de Oude Kerk te Amsterdam Johannes Thopas, Portret van een overleden meisje, tijdens een dienst (sinds 2000) waarschijnlijk Catharina Margaretha van Valkenburg, inv. 1159 (sinds 2008)

In duurzaam bruikleen van de Stichting Vrienden van het Mauritshuis Jan Asselijn, Gefantaseerd Italiaans landschap, inv. 950 (sinds 1962) Balthasar van der Ast, Bloemen in een Wan-Li vaas en schelpen, inv. 1108 (sinds 1996) Jan de Bray, De aanbidding der herders, inv. 1110 (sinds 1997) Jacob van Campen, Dubbelportret van Constantijn Huygens en Suzanna van Baerle, inv. 1089 (sinds 1992) Albert Eckhout (toegeschreven aan), Twee Braziliaanse schildpadden, inv. 957 (sinds 1963) Martinus Josephus Geeraerts (trant van), Spelende putti, inv. 1119 (sinds 2000)

Arent de Gelder, Het loflied van Simeon, inv. 1047 (sinds 1987) Jan Davidsz de Heem, Vaas met bloemen, inv. 1099 (sinds 1993) Jan van Huysum, Arcadisch landschap met borstbeeld van Flora, inv. 1113 (sinds 1997) Jan van Huysum, Arcadisch landschap met de genezing van een verlamde door Petrus en Johannes, inv. 1114 (sinds 1997) Pieter Post, Duinlandschap met hooischelf, inv. 970 (sinds 1975) Salomon van Ruysdael, Rivieroever met geboomte, inv. 941

Cornelis Troost, Allegorie op de oorlog met Frankrijk in 1747, inv. 1034 (sinds 1980)

Jan Baptist Weenix, Dode patrijs, hangend aan een spijker, inv. 940 (sinds 1960)

Naast deze schilderijen heeft het museum ook diverse meubelen en een brief van Johan Maurits van Nassau-Siegen aan Constantijn Huygens (inv. 1130) in duurzaam bruikleen. In bruikleen van de American Friends of the Mauritshuis Salomon van Ruysdael, Gezicht op Beverwijk vanaf het Wijkermeer, inv. 1117 (sinds 2000) Beëindigde bruiklenen Gerrit Dou, Zelfportret in het atelier (bruikleen particulier sinds 1997) Jan van Goyen, Winterlandschap (inv. 1094; bruikleen ICN sinds 1993; zie p. 49)

Rembrandt, Oude man met tulband (bruikleen particulier sinds 1999)

(sinds 1960)

77 Emanuel de Witte, Interior of the Oude Kerk, Amsterdam, During a Service (since 2000)

Johannes Thopas, Portrait of a Deceased Girl, Probably Catharina Margaretha van Valkenburg, inv. no. 1159 (since 2008) Cornelis Troost, Allegory on the War with France in 1747,

On Long-Term Loan from the Friends of the Mauritshuis Foundation Jan Asselijn, Imaginary Italian Landscape, inv. no. 950 (since 1962) Balthasar van der Ast, Flowers in a Wan-Li Vase, inv. no. 1108

inv. no. 1034 (since 1980)

(since 1996)

Along with these paintings, the museum also has assorted furniture and a letter from Johan Maurits van Nassau-Siegen to Constantijn Huygens (inv. no. 1130) on long-term loan.

Jan de Bray, The Adoration of the Shepherds, inv. no. 1110 (since 1997) Jacob van Campen, Double Portrait of Constantijn Huygens and Suzanna van Baerle, inv. no. 1089 (since 1992) Albert Eckhout (attributed to), Two Brazilian Tortoises, inv. no. 957 (since 1963)

Martinus Josephus Geeraerts (manner of), Putti at Play, inv. no. 1119 (since 2000)

Arent de Gelder, Simeon’s Song of Praise, inv. no. 1047 (since 1987) Jan Davidsz de Heem, Vase with Flowers, inv. no. 1099 (since 1993) Jan van Huysum, Arcadian Landscape with a Bust of Flora, inv. no. 1113 (since 1997)

Jan van Huysum, Arcadian Landscape with the Healing of the Lame Man by Saints Peter and John, inv. no. 1114 (since 1997) Pieter Post, Dune Landscape with Haystack, inv. no. 970 (since 1975) Salomon van Ruysdael, River Bank with Old Trees, inv. no. 941 (since 1960)

Jan Baptist Weenix, Dead Partridge, Hanging on a Nail, inv. no. 940 (since 1960)

On Loan from the American Friends of the Mauritshuis Salomon van Ruysdael, View of Beverwijk from the Wijkermeer, inv. no. 1117 (since 2000) Loans Returned by the Mauritshuis Gerrit Dou, Self-Portrait in the Studio (on loan from a private collection since 1997)

Jan van Goyen, Winter Landscape (inv. no. 1094; on loan from the Netherlands Institute for Cultural Heritage since 1993; see p. 49)

Rembrandt, Old Man with Turban (on loan from a private collection since 1999)

Verkort financieel verslag Balans per 31 december 2009 en per 31 december 2008 Bedragen in duizenden euro’s

Activa

per 31 december 2009

per 31 december 2008

Immateriële vaste activa 1 Activa in ontwikkeling      –      – Materiële vaste activa 1 Gebouwen 2 Collectie 3 Inventarisgoederen   378   368 Totaal vaste activa

   378

  368

Vlottende activa 1 Voorraden – Catalogi     40     46 – Onderhanden werk      –      –      40     46 2 Vorderingen – Debiteuren   428   373 – Overige vorderingen en overlopende activa 1.098 1.196 – Vordering ‘achterstallige afschrijving’ OCW     66     87

Jaarverslag 2009

  1.592 1.656 3 Effecten    214   164 4 Liquide middelen 11.921 6.415 Totaal vlottende activa

13.767

8.281

Totaal activa

14.145

8.649

Annual Report 2009

78 Summary Financial Report Balance Sheet as at 31 December 2009 and as at 31 December 2008 Figures expressed in thousands of euros

Assets

31 December 2009

31 December 2008

Intangible Fixed Assets 1 Assets in Development      –      – Tangible Fixed Assets 1 Real Property 2 Collection 3 Equipment   378   368 Total Fixed Assets

   378

  368

Current Assets 1 Stock – Catalogues     40     46 – Work in Progress      –      –      40     46 2 Accounts Receivable – Debtors   428   373 – Other Receivables and Accrued Income 1,098 1,196 – Receivable: ‘Ministry Make-up Deductions’     66     87   1,592 1,656 3 Securities    214   164 4 Liquid Assets 11,921 6,415 Total Current Assets

13,767

8,281

Total Assets

14,145

8,649

Passiva

per 31 december 2009

per 31 december 2008

Eigen vermogen 1 Algemene reserve 3.248 3.081 2 Bestemmingsreserves – Vervangingsreserve bedrijfsinstallaties   196   207 – Reserve ‘achterstallige afschrijvingen’     66     87 – Overige bestemmingsreserves   524   420 3 Vastgelegd vermogen – Bestemmingsfonds BankGiro Loterij 2.665      – – Bestemmingsfonds OCW 1.937   994 – Activa doelstelling   198   237 – Activa bedrijfsvoering   217   169 Totaal eigen vermogen Aankoopfonds

  9.051

5.195

  3.599

1.912

Voorzieningen 1 Voorziening overgangsregeling prepensioen   270   298 2 Overige voorzieningen     81   133 Totaal voorzieningen

   351

  431

Schulden op lange termijn 1 Kredietinstellingen      –      – 2 Overige langlopende schulden      –     20 Schulden op korte termijn 1 Kredietinstellingen      –      – 2 Crediteuren   422   360 3 Overige schulden en overlopende passiva   722   731 Totaal schulden

  1.144

1.111

Totaal passiva

14.145

8.649

79 Liabilities

31 December 2009

31 December 2008

Own Capital 1 General Reserve 3,248 3,081 2 Special Reserves – Replacement Reserve for Technical Facilities   196   207 – Reserve for ‘Make-up Deductions’     66     87 – Other Special Reserves   524   420 3 Tied-up Capital – Special BankGiro Lottery Fund 2,665      – – Special Ministry Fund 1,937   994 – For Museum’s Objectives   198   237 – For Operations   217   169 Total Own Capital Fund for Purchases

  9,051

5,195

  3,599

1,912

Provisions 1 Transitional Pre-pension Provision   270   298 2 Other Provisions     81   133 Total Provisions

   351

  431

Long-Term Debt 1 Credit Institutions      –      – 2 Other Long-Term Debts      –     20 Current Debt 1 Credit Institutions      –      – 2 Creditors   422   360 3 Other Debts and Accrued Liabilities   722   731 Total Debt

  1,144

1,111

Total Liabilities

14,145

8,649

Staat van baten en lasten 2009 en 2008 Bedragen in duizenden euro’s

Baten

2009

2008

Subsidie 4.903 3.388 Entreegelden 1.524 1.615 Sponsorgelden   317   825 Schenkingen 4.294 1.975 Opbrengst verkopen     53     80 Doorberekende kosten     93     60 Overige opbrengsten     95     90

Totaal baten

11.279

8.033

Lasten Personeelskosten Personeelskosten 2.442 2.202 Inhuur derden   337   577 Opleidingskosten     29     41 Overig personeelskosten     33   – 23 Totaal personeelskosten

2.841

2.797

Afschrijvingen Inventaris bedrijfsvoering     81     81 Museale inventaris     38     38 Totaal afschrijvingen

  119

   119

Jaarverslag 2009

Overige lasten Huisvestingskosten 1.760 1.304 Organisatiekosten   819   618 Activiteitskosten   629 1.116 Totaal overige kosten

3.208

3.038

Totaal lasten

6.168

5.954

Annual Report 2009

80 Statement of Income and Expenditure for 2009 and 2008 Figures expressed in thousands of euros

Income

2009

2008

Grant 4,903 3,388 Admission Fees 1,524 1,615 Sponsorship    317    825 Gifts 4,294 1,975 Sale Revenues     53     80 Passed-on Costs     93     60 Other Revenue     95     90

Total Income

11,279

8,033

Expenditure Staff Expenditure Regular Staff 2,442 2,202 Temporary Staff    337    577 Training Costs     29     41 Other Staff Expenditure     33   – 23 Total Staff Expenditure

2,841

2,797

Depreciation Operational Equipment     81     81 Museum Inventory     38     38 Total Depreciation   119

    119

Other Expenditure Premises Costs 1,760 1,304 Organisational Costs    819    618 Activity Costs    629 1,116 Total Other Expenditure

3,208

3,038

Total Expenditure

6,168

5,954

Baten en lasten uit gewone bedrijfsvoering

2009

2008

Totaal baten Totaal lasten

11.279   6.168

8.033 5.954

Saldo uit gewone bedrijfsvoering

  5.111

  2.079

Financiële baten en lasten

Rentebaten    376   232 Rentelasten       –      – Effecten      56 – 130

Totaal financiële baten en lasten

    432

    102

Mutatie aankoopfonds

– 1.687

– 1.625

Exploitatieresultaat

  3.856

    556

81 Income and Expenditure from Ordinary Operations

2009

2008

Total Income Total Expenditure

11,279   6,168

8,033 5,954

Balance from Ordinary Operations

  5,111

  2,079

Financial Income and Expenditure

Interest Income    376   232 Interest Charges       –      – Securities      56 – 130

Total Financial Income and Expenditure

    432

    102

Change in Reserve Fund for Purchases

– 1,687

– 1,625

Net Operating Result

  3,856

     556

Jaarverslag 2009

Toelichting behorende bij de balans van 31 december 2009 Grondslagen voor waardering en resultaatbepaling De jaarrekening is opgesteld conform de Richtlijn Verslaggeving Fondsenwervende instellingen en de regelgeving van het Ministerie van OCW. Vaste activa zijn gewaardeerd tegen de historische kost­prijs verminderd met de cumulatieve afschrijvingen. Voorraden handels­goederen worden gewaardeerd tegen de laatst betaalde inkoop­prijs of lagere markt­waarde. Effecten worden gewaardeerd tegen markt­waarde waarbij de effecten­portefeuille als één geheel wordt beschouwd. Pensioens­ voorzieningen zijn gewaardeerd tegen contante waarde. De overige posten zijn gewaardeerd tegen nominale waarde eventueel onder aftrek van een voorziening voor verliezen. De baten en lasten zijn toegerekend aan het jaar waarop ze betrekking hebben. Het resultaat op een project wordt verantwoord volgens de ‘percentageof-completion’ methode. Voor verliezen op projecten worden, op het moment dat deze bekend zijn, voorzieningen getroffen. Bedragen zijn afgerond op duizenden euro.

Activa Materiële vaste activa 1 & 2  Gebouwen en Collectie  De posten Gebouwen en Collectie zijn niet op de balans gewaardeerd. Het Mauritshuis en de Galerij Prins Willem V zijn eigendom van het Rijk. Ook de collectie is voor het grootste deel rijkseigendom. Een deel van de collectie is – onder andere van de Stichting Vrienden van het Mauritshuis – in duurzaam bruikleen verkregen. 3  Inventarisgoederen  In 2009 is voor F 109.000 geïnvesteerd. Aanschaffingen boven F 1.000 worden als investeringen op de balans geactiveerd. De waarde van Materiële vaste activa die wordt aangewend in het kader van de museumdoelstelling is F 198.000 op 31 december. De waarde van Materiële vaste activa die wordt aangewend in het kader van de bedrijfsvoering is F 217.000. Vlottende activa 1  Voorraden  Catalogi  De huidige administratieve voorraad wordt gevormd door diverse tentoon­ stellings­catalogi zoals Philips Wouwerman en Kamers vol Kunst in 17de-eeuws Antwerpen en speciale uitgaven zoals

Annual Report 2009

82 Notes Accompanying the Balance Sheet of 31 December 2009 Accounting Principles The presentation of data in the annual accounts is based on the Accounting Standards for Fundraising Institutions and further rules issued by the Ministry of Education, Culture and Science. Fixed assets are valued at historical cost less cumulative depreciation. The stock of merchandise is valued at the latest purchase price or, if lower, the market value. Securities are valued at market value, with the entire securities portfolio considered as a whole. Pension provisions are valued at present value. The other items are valued at nominal value, with the deduction of a provision for losses in some cases. Income and expenditure are attributed to the year to which they relate. Profit or loss from projects is accounted for using the percentage-ofcompletion method. Provision is made for losses on projects at such time as those losses become known. Figures are rounded to the nearest thousand euros.

Assets Tangible Fixed Assets 1 & 2  Real property and Collection  The two Tangible Fixed Assets have not been assigned a value on the balance sheet. The Mauritshuis and Prince Willem V Gallery are the property of the State. The collection too is largely State property. Part of the collection is on long-term loan to the museum from the Friends of the Mauritshuis Foundation and other parties. 3  Equipment  In 2009 investments of F 109,000 were made. Purchases costing F 1,000 or more are entered as investments on the balance sheet. The value of the tangible fixed assets used in connection with the museum objectives is F 198,000 as at 31 December. The value of the tangible fixed assets used for operations is F 217,000. Current Assets 1  Stock  Catalogues  The stock currently on record consists of various exhibition catalogues such as Philips Wouwerman and Room for Art in 17th-Century Antwerp, and special publications such as Flowers

Bloemen in het Mauritshuis, Kinderen in het Mauritshuis en A Princely Collection. De totale waarde van de voorraad catalogi is F 37.000. De voorraden catalogi worden volledig aangewend in het kader van de museumdoelstelling. 2  Vorderingen  Debiteuren en overlopende activa  Een groot deel hiervan bestaat uit vorderingen in verband met de aankoopbedragen van de BankGiro Loterij voor een bedrag van F 505.000, dit bedrag heeft betrekking op het 3e en 4e kwartaal en wordt in 2010 ontvangen. In januari 2010 valt er een deposito vrij, de rente is onder de overige vorderingen verantwoord. 2  Vorderingen  Vordering ‘achterstallige afschrijving’ OCW De vordering op het Ministerie van OCW is in 2009 verlaagd met F 20.000. Dit bedrag is begrepen in de jaarlijkse bijdrage van het Ministerie van OCW en is tevens in mindering gebracht op de Reserve ‘Achterstallige afschrijvingen’ (zie Eigen Vermogen). 3  Effecten  In 2009 is de waarde van de aandelen toegenomen. Hierdoor is per 31 december 2009 de waarde gestegen naar F 214.000, een ongerealiseerde winst van F 46.000.

4  Liquide middelen  De saldi op balansdatum van de buitenlandse valutarekeningen zijn opgenomen tegen de op dat moment geldende wisselkoers. Passiva Eigen vermogen Het Eigen Vermogen van het Mauritshuis bedroeg op 31 december 2009 F 9.051.000. Dit is een stijging t.o.v. 2008 van F 3.856.000 en komt voornamelijk door het bedrag voor het Bouwproject Mauritshuis van de BankGiro Loterij van F 2.600.000 Het Bestemmingsfonds OCW bestaat uit niet besteed subsidiegeld. Het resultaat is als volgt verdeeld:

83 in the Mauritshuis, Children in the Mauritshuis, and A Princely Collection. The total value of the stock of catalogues is F 37,000. The stock of catalogues is used entirely in connection with the museum’s objectives. 2  Accounts Receivable  Debtors and Accrued Income The item consists largely of receivables in connection with purchase funding from the BankGiro Lottery (F 505,000), which relates to the third and fourth quarters and will be received in 2010. In January 2010 a time deposit will become available for withdrawal. The interest has been reported under the heading of Other Receivables. 2  Accounts Receivable  ‘Ministry make-up deductions’ This receivable from the Ministry of Education, Culture and Science was reduced byF 20,000 in 2009. The amount is included in the annual contribution from the Ministry and has also been deducted from the reserve for Ministry make-up deductions (see Own Capital). 3  Securities  In 2009 the value of the shares increased. As a result, by 31 December 2009, the value had risen to F 214,000, an unrealized gain of F 46,000.

4  Liquid Assets  The balances on the foreign currency accounts as at the balance sheet date have been calculated on the basis of the exchange rate for that date. Liabilities Own Capital The Mauritshuis’ own capital was F 9,051,000 on 31 December 2009. This is an increase of F 3,856,000 on 2008, due primarily to the contribution to the Mauritshuis building project by the BankGiro Lottery, in the amount of F 2,600,000. The Ministry of Education, Culture and Science special fund comprises unspent grant monies. The result is distributed as follows:

Resultaat 2009*



  3.856.500

Bedragen in euro’s

Jaarverslag 2009

Bestemmingsreserves Ten gunste van Reserve ICT Ten gunste van Reserve Pensioenen* Ten laste van Reserve Personeelsfonds Ten laste van Activa voor de doelstelling Ten gunste van Activa voor de bedrijfsvoering Ten laste van Vervangingsreserve bedrijfsinstallaties* Ten laste van Reserve Inhaalafschrijvingen*



  100.000   125.000 – 120.800   – 39.500    48.200   – 11.800   – 20.400

Totaal dotatie/onttrekkingen Bestemmingsreserves

    – 80.700

Vastgelegd vermogen Ten gunste van Bestemmingsfonds Bouwproject Mauritshuis* 2.665.300 Ten gunste van Bestemmingsfonds OCW betreffende niet bestede subsidies voor:1 Veiligheid*    25.000 Bouwproject Mauritshuis*   760.200 Galerij Prins Willem V*   – 26.800

  3.775.800

Totaal dotatie Vastgelegd vermogen

– 3.423.700

Resultaat na dotaties/onttrekkingen

     352.100

Dotatie Bestemmingsfonds OCW

   – 184.900

Ten gunste van de Algemene Reserve

     167.200

* Over deze bedragen wordt de berekening van het Bestemmingsfonds OCW gemaakt. 1 Deze bedragen hebben betrekking op subsidiegelden die het Mauritshuis apart op het bestemmingsfonds OCW boekt, teneinde deze gelden in een later stadium voor de benoemde doelstellingen aan te wenden.

Annual Report 2009

84 Results 2009*

  3,856,500

Figures expressed in euros Special Reserves To the Reserve for ICT To the Reserve for Pensions* From the Reserve for the Staff Fund From Assets for Museum Objectives To Assets for Museum Operations From the Replacement Reserve for Technical Facilities* From the Reserve for Make-up Deductions*



  100,000   125,000 – 120,800   – 39,500    48,200   – 11,800   – 20,400

Total Transfer to Special Reserves

    – 80,700

Tied-up Capital To Special Fund for the Mauritshuis Building Project* 2,665,300 To Special Ministry Fund for Unspent Project Grants:1 Security*     25,000 Mauritshuis Buiding Project*   760,200 Prince Willem V Gallery*   –26,800

  3,775,800

Total Transfer to Tied-up Capital

– 3,423,700

Result after Transfers

    352,100

Transfer to Special Ministry Fund

  – 184,900

To the General Reserve

    167,200

* The calculation of the special Ministry fund is based on these items. 1 These figures relate to grant funds credited separately to the Special Ministry Fund to be used at a later stage for the objectives in question.

Voorzieningen 1  Voorziening Overgangsregeling prepensioen  Deze voorziening is in de periode 2000–2003 opgebouwd om de overgangsregeling van VUT naar prepensioen te kunnen bekostigen. De voorwaarden van deze overgangsregeling zijn vastgelegd in de CAO voor Verzelfstandigde Rijksmusea (VRM). Het bedrag is eind 2009 door een actuaris doorgerekend en voor het juiste bedrag geboekt. 2  Overige voorzieningen  Voor de tijdelijke tentoon­stelling Made in Holland, die in 2010 zal plaats vinden, is een voorziening getroffen vanwege vooraf ontvangen sponsorgelden in 2009. Het overige bedrag heeft te maken met toekomstige jubilea, diverse educatie en restauratie projecten. Schulden 1  Schulden op lange termijn  Er zijn geen schulden op lange termijn. 2  Schulden op korte termijn  De schulden bestaan grotendeels uit vooruit ontvangen bedragen en nog te betalen pensioenpremies en belastingen. Verplichtingen ten opzichte van het personeel zijn hier eveneens onder opgenomen.

Niet uit de balans blijkende rechten en verplichtingen De basissubsidie van het Ministerie van OCW over de periode 2009–2012 bedraagt F 18.266.142 conform de subsidiebrief van het Ministerie van 11 november 2008 met als kenmerk DCEf55849. Voor de huur van het Mauritshuis en de Galerij Prins Willem V is geen verplichting in de balans opgenomen. De contractuele jaarhuur is F 520.000 en het contract loopt tot 31 december 2013. Er wordt kantoorruimte gehuurd aan de Lange Vijverberg 12 met een jaarhuur van F 147.500. Dit contract loopt tot en met 31 mei 2013 met een optie voor verlenging van vijf jaar. In verband met de ontwikkelingen van het Bouwproject Mauritshuis zal met de verhuurder een korte termijn verlenging worden aangegaan. Gelet op het bovenstaande, bedragen de verplichtingen voor de komende vijf jaar in totaal F 3.104.000 zijnde, F 2.600.000 voor de huur van het Mauritshuis en de Galerij Prins Willem V, F 504.000 voor de huur van de Lange Vijverberg 12.

85 Provisions 1  Transitional Pre-pension Provision  This provision was made in the 2000–2003 period to fund the transition from the old early retirement scheme to the new pre-pension scheme. The terms of the transitional arrangements have been laid down in the collective agreement for autonomous State museums. The amount was calculated in late 2009 by an actuary, and the correct figure is used in this report. 2  Other Provisions  Because of sponsorship funds received in advance in 2009, a provision has been made for the temporary exhibition Made in Holland, which will take place in 2010. The additional sum is related to future staff anniversaries and a variety of educational and conservation projects. Debt 1  Long-Term Debt  There is no long-term debt. 2  Current Debt  This debt largely comprises prepaid funds and pension contributions and taxes yet to be paid. It also includes obligations to staff.

Rights and Liabilities Not Shown on the Balance Sheet The basic grant from the Ministry of Education, Culture and Science for the 2009–2012 period is F 18,266,142, in accordance with the grant letter from the Ministry dated 11 November 2008, ref. no. DCEf55849. The balance sheet does not reflect the rent liability for the Mauritshuis and the Prince Willem V Gallery. The contractual annual rent is F 520,000, and the contract runs through 31 December 2013. Office space is rented at Lange Vijverberg 12 for an annual rent of F 147,500. This contract runs through 31 May 2013 with an option for a fiveyear renewal. In connection with the Mauritshuis Building Project, a short-term renewal of the contract will be arranged with the landlord. In view of the foregoing, the total liabilities for the coming five years are F 3,104,000: F 2,600,000 in rent payments for the Mauritshuis and the Prince Willem V Gallery and F 504,000 in rent payments for Lange Vijverberg 12.

Accountantsverklaring

Jaarverslag 2009

Opdracht Wij hebben gecontroleerd of het in dit jaarverslag op pagina’s 78 tot en met 85 opgenomen verkort financieel verslag van Stichting Koninklijk Kabinet van Schilderijen Mauritshuis te Den Haag over 2009 op de juiste wijze is ontleend aan de door ons gecontroleerde jaar­rekening 2009 van Stichting Koninklijk Kabinet van Schilderijen Mauritshuis. Bij die jaar­rekening hebben wij op 19 april 2010 een goed­keurende accountants­verklaring verstrekt. Het bestuur van de stichting is verantwoordelijk voor het opstellen van het verkort financieel verslag in overeenstemming met de grond­slagen zoals gehanteerd in de jaarrekening 2009 van Stichting Koninklijk Kabinet van Schilderijen Mauritshuis. Het is onze verantwoordelijkheid een accountants­ verklaring inzake het verkort financieel verslag te verstrekken. Werkzaamheden Wij hebben onze controle verricht in overeen­­stemming met Nederlands recht.

Dienovereenkomstig dienen wij onze controle zodanig te plannen en uit te voeren dat een redelijke mate van zekerheid wordt verkregen dat het verkort financieel verslag op de juiste wijze is ontleend aan de jaar­rekening. Wij zijn van mening dat de door ons verkregen controle-informatie voldoende en geschikt is als basis voor ons oordeel. Oordeel Naar ons oordeel is het verkort financieel verslag in alle van materieel belang zijnde aspecten op een juiste wijze ontleend aan de jaar­rekening. Toelichting Wij vestigen er de aandacht op dat voor het inzicht dat vereist is voor een verantwoorde oordeels­ vorming omtrent de financiële positie en de resultaten van de entiteit en voor een toereikend inzicht in de reikwijdte van onze controle het verkort financieel verslag dient te worden gelezen in samenhang met de volledige jaar­rekening, waaraan deze is ontleend, alsmede met de door ons

Annual Report 2009

86 Auditor’s Report Introduction We have audited whether the accompanying abbreviated financial statements of the foundation Royal Picture Gallery Mauritshuis, The Hague for the year 2009 as set out on pages 78 to 85 have been derived consistently from the audited financial statements of the foundation Royal Picture Gallery Mauritshuis, for the year 2009. In our auditors’ report dated 19 April 2010 we expressed an unqualified opinion on these financial statements. The board of the foundation is responsible for the preparation of the abbreviated financial statements in accordance with the accounting policies as applied in the 2009 financial statements of the foundation Royal Picture Gallery Mauritshuis. Our responsibility is to express an opinion on these abbreviated financial statements. Scope We conducted our audit in accordance with Dutch law. This law requires that we plan and

perform the audit to obtain reasonable assurance that the abbreviated financial statements have been derived consistently from the financial statements. We believe that the audit evidence we have obtained is sufficient and appropriate to provide a basis for our audit opinion. Opinion In our opinion, these abbreviated financial statements have been derived consistently, in all material respects, from the financial statements. Emphasis of Matter For a better understanding of the foundation’s financial position and results and the scope of our audit, we emphasize that the abbreviated financial statements should be read in conjunction with the unabridged financial statements, from which the abbreviated financial statements were derived and our unqualified auditors’ report thereon dated 19 April 2010. Our opinion is not qualified in respect of this matter.

daarbij op 19 april 2010 verstrekte goedkeurende accountants­verklaring. Deze toelichting doet geen afbreuk aan ons oordeel. Den Haag, 19 mei 2010 PricewaterhouseCoopers Accountants NV Origineel getekend door A.E. Gerritsma RA

87 The Hague, 19 May 2010 PricewaterhouseCoopers Accountants NV Original signed by A.E. Gerritsma RA

Tentoonstellingsprogramma 2010–2011 De hele familie Craeyvanger 10 februari 2010–16 januari 2011 Kamers vol kunst in 17de-eeuws Antwerpen 25 maart–27 juni 2010 De jonge Vermeer 12 mei–22 augustus 2010

Jaarverslag 2009

Made in Holland 4 november 2010–30 januari 2011

Data onder voorbehoud

Annual Report 2009

88 Exhibition schedule 2010–2011 The Craeyvanger Family 10 February 2010–16 January 2011 Room for Art, in 17th-Century Antwerp 25 March–27 June 2010 The Young Vermeer 12 May–22 August 2010 Made in Holland 4 November 2010–30 January 2011

Dates may be subject to change

Daniël Marot (naar ontwerp van) Vergulde tafel c. 1709 (detail) Hout en bladgoud, hoogte 81 cm, breedte 75 cm, lengte 132,5 cm Inv. 924

Daniël Marot (after a design by) Gilded Table c. 1709 Wood and gold leaf, height 81 cm, width 75 cm, length 132.5 cm Inv. no. 924