Hertenkamp 6 9401 HL Assen
e-mail
[email protected]
telefoon (0592) 311 150
www.nmfdrenthe.nl
federatie
Raad van de gemeente Emmen Postbus 30001 7800 RA EMMEN
K o p i e
G r i f f i e
Assen, 3 april 2013 Betreft: Energiesprong Veenkoloniën
Geachte raad, Op 22 maart jl. hebben wij op ons Festival Groen Drenthe de resultaten van een onderzoek naar de effecten van extra energiebesparingsmaatregelen in de bestaande woningvoorraad in Noord-Nederland aangeboden aan gedeputeerde Henk van de Boer. Bij deze gelegenheid hebben wij eveneens ons pleidooi voor een energiesprong in de Veenkoloniën gepresenteerd. Hierop aansluitend bieden wij u hierbij ons pleidooi voor een energiesprong in de Veenkoloniën aan. Onderzoek CE Delft en SEO Economisch Onderzoek Op ons verzoek hebben CE Delft en SEO Economisch Onderzoek de investeringen en werkgelegenheidseffecten onderzocht van extra energiebesparingsmaatregelen in de bestaande woningvoorraad in Noord-Nederland. Dit onderzoek vormt de noordelijke vertaling van het landelijke onderzoek dat CE/SEO in opdracht van ministeries hebben uitgevoerd. Het noordelijk en het landelijk rapport van CE/SEO kunt u downloaden op onze website www.nmfdrenthe.nl. De resultaten van het noordelijke onderzoek laten zien dat extra investeringen in energiebesparing bij bestaande woningen ook voor Noord-Nederland een fors aantal banen in de bouw en de toeleverende industrie kan opleveren. Investeringen van zo'n 400 miljoen per jaar leiden tot zo'n 4.500 extra banen. Daarmee kunnen ruim 2.250 werklozen aan werk worden geholpen. Het onderzoek legt enerzijds een forse investeringsopgave bloot, maar laat anderzijds ook zien dat deze pakketten rendabel zijn. De kunst is hoe we de lange termijn energiebesparing-baten kunnen omzetten naar financieringsconstructies. Op diverse plaatsen wordt hier inmiddels mee geëxperimenteerd. Energiesprong Veenkoloniën De Natuur en Milieufederatie Drenthe pleit in aansluiting op het onderzoek van CE/SEO voor een energiesprong in de Veenkoloniën. Deze energiesprong houdt een versnelling van energiebesparing in de bestaande woningvoorraad in. We denken daarbij niet aan kleine verbeteringen, maar in een grote sprong voorwaarts; een aanpak die leidt tot energie-nul-woningen in hele wijken of woningtypen. Grootschalige energiebesparing, renovatie en wijkverbetering worden daarbij gecombineerd. De stijgende energielasten dienen als financieringsmotor.
Samen voor een mooi en duurzaam Drenthe.
natuur en milieu - . eiìihe federatie
Een energiesprong in de Veenkoloniën vraagt in het begin een (veel) grotere investering, maar levert op kortere termijn ook een veel grotere besparing op. Bovendien zorgt het voor een impuls voor economie en werkgelegenheid. Een fundamentelere aanpak en herstructurering van de bestaande voorraad, zorgt voor een beter eindresultaat in termen van omgevingskwaliteit en woningwaarde, dan een aanpak in kleinere stappen. Aanpak Wij maken uit een gespreksronde met diverse partijen op dat er veel interesse is in zo'n aanpak. Met vereende krachten is daar op grote schaal werk van te maken. De kansen daarvoor zitten in nieuwe gebieds- of wijkallianties die concreet aan de slag gaan met de opzet en uitwerking van drie of vier koploperprojecten met een totale omvang van 2.000 à 3.000 woningen. Wij stellen voor om in drie of vier wijken in de Veenkoloniën hiermee aan de slag te gaan. Op basis van een door bewoners samengesteld programma van eisen kunnen marktpartijen in consortia verschillende business cases uitwerken. Op basis daarvan kunnen de bedrijven vervolgens een aanbod opstellen. Hier zijn elders in Nederland al goede ervaringen mee opgedaan. Wij zouden hier graag de komende periode met inwoners, energiecoöperaties, bedrijven, overheden en woningcorporaties een gezamenlijk offensief van willen maken. Wij verzoeken u dan ook extra energiebesparingsmaatregelen in de bestaande woningvoorraad een prominente plek te geven in uw beleid. Daarnaast vragen wij u te bevorderen dat er een aanpak en actieprogramma komt voor energiesprong in de Veenkoloniën. Tot een nadere toelichting zijn wij graag bereid.
Met vriendelijke groet, Natuurr een n Milieufederatie Dreíithe
Reinder Hoekstra, directeur
Bijlage: Pleidooi voor een energiesprong
in de
Veenkoloniën
natuur en milieu F d rent he iŗ'äeioiie
Energiesprong Veenkoloniën Investeren in woonwaarde en gebiedskwaliteit
Veenergie
INHOUD
1. HET VERTREKPUNT
5
DRENTHE
5
Focus VEENKOLONIËN
5
2. DE UITDAGING
7
TIJDVOOR ACTIE!
7
3. DE ENERGIESPRONG
7
4. DE fCO-NOMIE WERKGELEGENHEID HYPOTHEKEN ONDER WATER
11 11 12
5. DE GEZAMENLIJKE AMBITIE
12
SAMENWERKING is ESSENTIEEL
13
6. ONS VOORSTEL FINANCIERING
15 '.
15
TOT SLOT
16
COLOFON
19
\
1
'Í'V',
\
\ . is. 1
^
^
^
^
^
^
^
^
^
^
^
^
I,'
^
^
^
Investeren in woonwaarde en gebiedskwaliteit
1. HET VERTREKPUNT
Besparen op energieverbruik in huis is slim: het spaart geld, is duurzaam en
Drenthe
comfortabel. En een comfortabele, energiezuinige woning ligt nog beter in de markt ook. Stel dat we een energiesprong maken in de Drentse Veenkoloniën. Bewoners, bedrijven, woningbouwcorporaties en de overheid gaan samenwer-
in Noord-Nederland in het algemeen en in Drenthe in het bijzonder. Volgens de provinciale rapportage over het 100.000-woningenplan neemt het aantal ener-
ken aan het versneld isoleren en verbeteren van duizenden woningen. Daar
giezuinige woningen met een groen label (A, B of C) toe en neemt het aantal G-
De afgelopen jaren is het energieverbruik in de bestaande woningen verminderd
waar dat kan, wekken bewoners hun eigen energie op. In het ideale geval
en F-labels af. Dat komt voor het grootste deel door de inzet van woningbouw-
betalen bewoners geen energielasten meer. Dat levert banen op in de bouw,
corporaties, die de afgelopen jaren 16.000 woningen hebben geïsoleerd en verbeterd.
verlaagt de woonlasten, verbetert de waarde van de woning en zet de regio als duurzame koploper op de kaart.
Maar ook particuliere woningbezitters hebben sinds 2009 4.000 woningen in de Uit een gespreksronde met betrokken partijen maken wij op dat er bij veel
provincie energiezuiniger gemaakt. Naast regelingen, zoals 'SUM wonen met
partijen interesse is voor zo'n aanpak. Met vereende krachten kunnen we daar
energie', heeft ook de Natuur en Milieufederatie Drenthe hier met de wijkaanpak
op grote schaal werk van maken. De kansen daarvoor zitten in nieuwe gebieds-
en de campagne 'Drenthe Bespaart' aan bijgedragen. Dat is mooi, maar we zijn er
of wijkallianties die concreet aan de slag gaan met de opzet en uitwerking van
nog niet. Verdergaande energiebesparing in de woningbouw biedt tal van kan-
drie of vier koploperprojecten met een totale omvang van 2.000 à 3.000 wo-
sen, maar gaat zeker niet vanzelf. Voor de komende periode liggen er nieuwe
ningen. In dit pleidooi schetsen we de bouwstenen voor de energiesprong en
opgaven ín het verschiet.
de contouren van een aanpak. We baseren ons op de inbreng van experts, bedrijven, overheden en andereorganisaties in de regio.
Focus
Veenkoloniën
In de Drentse Veenkoloniën gaat de energiebesparing minder snel. In Drenthe als De Natuur en Milieufederatie Drenthe wil alle betrokken partijen: bewoners,
geheel heeft 469í. van de corporatiewoningen een A- of B-label. In de Drentse
energiecoöperaties, bedrijven, overheden en woningcorporaties uitdagen hier
Veengemeenten Aa en Hunze, Borger-Odoorn, Coevorden en Emmen is dat aan-
een gezamenlijk offensief van te maken. Het liefst zouden we morgen al in een
tal een stuk lager: begin 2012 had nog geen 15% een B-label of beter. Voor parti-
aantal dorpen of wijken willen starten. De aanpak kan zich daarna als een inkt-
culiere woningen geldt nog een slechtere uitgangssituatie (CE Delft, SEO Onder-
vlek over het gebied verspreiden. Aan de slag!
zoek). En er zijn meer particuliere woningen dan corporatiewoningen in de vier Drentse Veenkoloniale gemeenten (61.000 particulier, 22.000 corporatie). Tienduizenden woningen in de regio kunnen dus veel energiezuiniger worden gemaakt.
5
Energlclabels corporatiewoningen Dientsc Veenkoloniale gemeenten päf 1 januari 2012
m
ííllllS
i
H11rMB|^r IS -
0
0
2
67
381
982
388
UO
19
15
12
0
6-1
384
961
521
205
178
153
Coevorden
0
0
30S
1525
859
512
123
20
Emmcn
0
0
vs
1437
3934
İ440
2106
1399
1126
12
?
663
2510
7402
5208
2933
1719
1314
a,n
Aa en Home Borgcr-Odoorn
Totaal
perewtogt?
86
lllĮjili*.
A
A*s wÊÊÊÊÊÊÊÊm
Aa en Hume
0,0 V:
o.i;;
3.4;;
Borger-Odoorn
0,5'X
0,0;;
2,6;i
Coevorden
0,0»
0,0»
2,5»
Emmen
0,0';;
O.ffiť
Totaal
0,1»
0,0;;
Bron: Invent. 20apfil2012
6
3,0?,
åü
D 19.85Í
5,6-:;
I,O;Ì
3S,S „
21,0;',
8,3™
7,2;;
6,2;;
44,4;4
25,0»
14,9»
3,651
0,65S
10.3'á
28,3»
24,8»
15.2Sİ
10, u ;
11.5SS
ä.t.0%
23,95S
13,S«
50,0« 15.5'
-
7,9K '
6.0İİ
2. DE UITDAGING
3. DE ENERGIESPRONG
De Veenkoloniën hebben te maken met krimp. En dat niet alleen. De bouwsec-
De energiesprong houdt in dat we in de Veenkoloniën aan de slag gaan met een
tor, één van de grootste werkgevers in de regio, is ernstig door de crisis getroffen en banen staan onder druk door de stilgevallen nieuwbouw. De huizenprijzen dalen en woon- en energielasten stijgen. Voor gezinnen met een laag inko-
versnelling van energiebesparing in de bestaande woningvoorraad. We denken daarbij niet in kleine verbeteringen, maar in een grote sprong voorwaarts; een energiesprong. We gaan uit van een aanpak voor hele wijken of woningtypen,
men vormen de energielasten verhoudingsgewijs een fikse kostenpost. De
leggen de combinatie met renovatie en wijkverbetering en gebruiken de
goedkoopste huizen zijn het slechtst geïsoleerd. Huishoudens in een kleine,
stijgende energielasten als financieringsmotor.
verouderde woning geven zelfs meer uit aan energie- en woonlasten dan huishoudens in een grotere, moderne woning.
M e t de stapsgewijze verbeteringen hebben we de afgelopen jaren veel bereikt,
Veel particulieren zijn onzeker over hun inkomen, woningwaarde en woonlasten. Grote uitgaven aan een nieuwe verwarmingsketel of isolatie staan niet hoog op
een energiebesparingspakket w o r d t tegelijk uitgevoerd m e t groot onderhoud
maar de vraag is nu of dit ook de weg is voor de toekomst. Het toepassen van aan de woning. Het ligt dan vervolgens niet voor de hand om de woning binnen
de agenda van woningeigenaren. Corporaties lijken de komende jaren eveneens
enkele jaren opnieuw aan te pakken. Daardoor is verdere verduurzaming de
minder te kunnen investeren, waardoor verdere woningverbetering en energie-
volgende 10-15 jaar vaak niet aan de orde. De energiewinst blijft dan vele jaren
besparing mogelijk stilvalt. Daarmee lijkt het niet voor de hand te liggen dat die kansen o m veel energie te besparen in bestaande woningen snel worden verzil-
regelen genomen die later weer ongedaan moeten worden gemaakt om t o t ver-
beperkt. Bovendien worden bij een beperkt ene.rgiebesparingspakket soms maat-
verd. In de Veenkoloniën komen de geschetste ontwikkelingen hard op het ge-
dere besparing te komen: zo moet bijvoorbeeld spouwmuurisolatie worden weg-
bied af. De combinatie van krimp, een stilvallende bouw, verminderde investeringen in woningen en verdere onzekerheden in ontwikkeling van huizenprijzen en woonlasten kunnen leiden t o t een negatieve spiraal waar we - zeker in dit
gehaald als later binnenmuurisolatie w o r d t aangebracht. Dat is zonde van het werk en het geld. En niet duurzaam natuurlijk.
gebied - niet op zitten te wachten.
Een veel meer uitdagende weg is om de energieambities flink op te schroeven.
Tijd voor actie! In de stijgende energielasten zit nu juist de oplossing: door wél werk te maken
renovatie waarbij de woningen direct energieneutraal worden gemaakt. Deze
Niet een aanpak waarbij één of twee labelstappen w o r d e n gemaakt, maar een energiesprong zet in op het renoveren van hele wijken of linten t o t de hoogst
van energiebesparing. Dat leidt t o t een lager verbruik, lagere woonlasten, werk
mogelijke energiebesparingsniveaus. De inzet is dat bewoners na deze aanpak
voor bouw- en installatiebedrijven en een duurzamere en sterkere regio. De regio
geen energielasten meer hebben en dat de kwaliteit en woningwaarde op basis
kent veel woningen die aan een opknapbeurt toe zijn en dat ook waard zijn. Toe-
van gecombineerde wijkaanpak stijgen. Vergaande isolatie, slimme installaties en
komstvast heet dat. En er gebeurt al heel veel. De oprichting van lokale energie-
duurzame energieopwekking in de woning of in de buurt worden tegelijk met
coöperaties, dorpsbedrijven en andere grotere en kleinere initiatieven zorgen
renovatie van de woning en de wijk aangepakt.
voor een onderstroom van vernieuwend ondernemerschap en een grote lokale betrokkenheid. Dat biedt kansen. Door nu de Veenkoloniën als duurzame regio op de kaart te zetten, een energiebesparingsoffensief met en voor de regio uit te
Op verschillende plaatsen in Nederland w o r d t inmiddels werk gemaakt van zo'n energiesprong. De techniek is hiervoor beschikbaar, maar de kosten zijn nog
werken en samen met bewoners, bedrijven en andere partijen in de regio uit te voeren, kunnen we een belangrijke stap vooruit zetten.
hoog. De verwachting is dat - door verdere opschalíng - de kostprijs van dit type woningverbeteringen de komende tijd sterk kan dalen.
7
Stap M e t een standaard energiebesparingspakket van isolatie, dubbel glas en een
Bestaande Wijk van Morgen in Kerkrade-West In Kerkrade krijgt de bestaande wijk van morgen v o r m . Dankzij een innovatieve
nieuwe verwarmingsketel kan een woning flink energiezuiniger worden. Gemiddeld kan het energielabel daarmee twee stappen verbeteren, uiteraard afhanke-
aanpak krijgen ruim 150 huurwoningen van Woonmaatschappij Hestia in tien werkdagen compleet nieuwe gevels, een nieuw dak met zonnepanelen, een
lijk van de staat van de woning en het feitelijke energieverbruik. Het energiebesparingspakket om één of meer labelstappen te maken kost onge-
nieuwe cv-ketel, nieuwe radiatoren en een ventilatiesysteem. De woningen dateren uit de 70-er jaren en worden heel energiezuinig (gemiddeld A++). De energie-
veer C13.000-15.000 per woning, bovenop het groot onderhoud van de woning.
rekening van de bewoners gaat naar verwachting met maar liefst 100 euro per
Het gaat dan om het aanbrengen van vloer-, spouwmuur- en dakisolatie, het
maand omlaag.
installeren van een HR-ketel en HR+H-glas, in combinatie met een levensduurverlengende renovatie. De energierekening kan met tientallen procenten worden
Apeldoorn
teruggebracht. Dat is natuurlijk wel afhankelijk van het type woning en het ener-
In Apeldoorn start binnenkort de renovatie van ruim 180 woningen uit 1951.
gieverbruik van de bewoners.
Huurders vroegen de woningcorporatie De Goede Woning ongeveer een jaar geleden o m hun woningen naar energieneutraal te renoveren. Samen met bewoners zijn vervolgens consortia uitgenodigd o m met een plan voor de renovatie
Sprong Energieneutrale woningen wekken per saldo net zoveel energie op als zever-
t e komen. Er ligt nu een plan waaruit blijkt dat energienotaloos renoveren kan.
bruiken. Ook hiervoor is de samenloop met grootscheepse renovatie van de wo-
De kosten van de energiemaatregelen zijn C 35.000 per woning.
ning nodig. In combinatie met die kosten, kost het energieneutraal maken van een woning C15.000-20.000 méér dan één of t w e e labelstappen. Soms is de sprong naar energieneutraal niet in één keer mogelijk. In dat geval moeten maatregelen passen bij energieneutraliteit en mogen verdere verduurzaming niet in de weg staan (bron: MilieuCentraal, Platform31).
Juist in tijden van recessie kan zo'n aanpak het a n t w o o r d zijn op negatieve ontwikkelingen. Projecten elders in Nederland en Drenthe laten zien dat het technisch kan. Economische analyses laten zien dat het ook rendabele investeringen zijn. Het maatschappelijk rendement van deze investering is juist in de Veenkoloniën, een van de anticipeergebieden voor de krimp, extra van belang. Op verschillende plaatsen in Nederland wordt inmiddels werk gemaakt van zo'n energiesprong. De kosten zijn nu nog hoog. De verwachting is dat - door verdere opschaling - de kostprijs van dit type woningverbeteringen de komende tijd sterk kan dalen.
8
7
3ñ
i
i
ii
I
I
I
v
1
I
I I
CMt.
I
I
\
I
dirt I v.
I i
i
f
m
I i
an
I
I I
Jf I
i
B
ï
*
l i - 85
I
t
•T
II H' '!:ļ
I
IS
ui
I
ľl
I
K
lil
I I
l
ÎÌ--
I
in
mi
i
c.ì I
I I
«Kar i Jlí»
69* ]
s
Werkgelegenheid
4. DE ECO-NO MIE
Energiebesparing levert aanzienlijk meer werk op voor technisch geschoold perCE Delft en SEO Onderzoek hebben het rendement van versnellingsmaatregelen
soneel.dan bijvoorbeeld wegenbouw door de arbeids- en kennisintensieve werk-
voor verduurzaming van bestaande woningen in beeld gebracht. De Natuur en
zaamheden. Op basis van een landelijke berekening gaan we uit van ca. 17 fte
Milieufederatie Drenthe heeft hen gevraagd een vertaalslag te maken voor de
per geïnvesteerde miljoen euro in de gespecialiseerde bouw- en installatiesector.
Noord-Nederlandse situatie. Hieruit blijkt de grote potentie die zo'n versnel-
Uit het rapport van CE en SEO (Delft, 2012) blijkt bovendien dat investeringen in
lingsagenda heeft voor de regio.
energiebesparing een multipliereffect hebben van 1,5, doordat ook toeleverende sectoren en de regio als geheel profiteren van het toegenomen inkomen.
De analyse leert dat de woningvoorraad in de Drentse Veenkoloniën op achterstand staat ten aanzien van de energieprestaties. Daarnaast blijkt een groot aan-
Dat vergt natuurlijk w e l grote investeringen en de vraag is wie dat betaalt. Laten
tal daarvan goede naoorlogse eengezinswoningen te zijn, die zich goed lenen
we beginnen met een eenvoudige rekensom om wat grip te krijgen op de finan-
voor zo'n energierenovatie.
cieringsopgave en -mogelijkheden. In het meest vergaande scenario maken we alle bestaande woningen in de Veenkoloniën die nog geen A- of B-label hebben
M e t het naar voren halen van extra energiemaatregelen besparen we op de lan-
energieneutraal. De investeringsopgave in de regio bedraagt dan voor de corpo-
ge termijn veel kosten en kunnen we op korte termijn werk en woonwaarde voor
ratiewoningen met een C-label of slechter ca. C700 min. Om alle particuliere
dit gebied creëren. Een grootschalige energiesprong zet de Veenkoloniën boven-
woningen met een C-label of slechter energieneutraal te maken, is een investe-
dien weer als een koploper op de kaart. De regio kan een voorbeeld zijn voor
ring van Cl,9 mld. nodig. Dat vraagt dus een investeringsopgave van ruim 2,5
andere gebieden. Dat is goed voor het imago en het zelfvertrouwen.
Woonwaar-
de, oftewel de mate waarin leefbaarheidsaspecten positief gewaardeerd worden,
miljard. Verspreid over een periode van 10 jaar is dat een investering C250 min. per jaar.
is immers minstens zo belangrijk als de w/o/i/ngwaarde en zorgt voor binding en betrokkenheid bij de eigen gemeenschap. Ook het bedrijfsleven profiteert: bedrijven in de bouw- en installatiebranche krijgen de komende jaren veel werk aan woningverbetering en -verduurzaming.
Dat is veel geld, maar op dit m o m e n t zijn bewoners ook veel geld kwijt aan energielasten. Alle energierekeningen voor bewoners in de Drentse Veenkoloniën bij elkaar opgeteld bedroegen in 2012 ongeveer C150 min. per jaar. Dat bedrag betalen bewoners gezamenlijk aan energieleveranciers. Voor het grootste deel
Daarnaast bouwen ondernemers kennis op die van grote waarde is. W a n t op
verdwijnt dat geld uit de regio. Uitgaande van een jaarlijkse stijging van de ener-
deze wijze renoveren jaagt innovatie en versnelling aan ten aanzien van het re-
gieprijzen, neemt dat bedrag elk jaar toe t o t ca. C250-450 min. per jaar in 2023. De energierekening van huishoudens zal naar verwachting binnen 10 jaar ruim
novatieproces en de toepassing van nieuwe technieken. Door een hele wijk of een heel lint in één keer aan te pakken kunnen bovendien kostenvoordelen worden behaald. Van de sector vraagt dit eveneens een sprong: opleiding, kennisontwikkeling en samenwerking zijn van groot belang om een kwalitatief goed product te kunnen aanbieden. Deze kwaliteitsslag maakt de sector sterker en concurrerender.
verdubbelen. Hoe meer energie we besparen, door dat geld te besteden aan de eigen woningen, aan bouwers en installateurs en aan lokale energiecoöperaties, hoe meer geld er in de regio blíjft. In het anders omgaan met energie leveren en verrekenen liggen dus de mogelijke potenties voor financiering van de energiesprong. Uitgangspunten en t r e f w o o r den daarbij zíjn een grootschalige aanpak, meer decentrale, duurzame energieopwekking en een geïntegreerde woonbundel waarin energie, huur of hypo-
11
theeklasten t o t een stabiele som zijn geïntegreerd. Centrale opgave is het moge-
5. DE GEZAMENLIJKE AMBITIE
lijk maken van een grote initiële investering, die in een overzichtelijke periode gegarandeerd w o r d t terugverdiend. Financieringsconcepten die in deze lijn lig-
Een energiesprong in de Veenkoloniën vraagt in het begin een (veel) grotere
gen, vragen een samenwerking van markt, private investeerders en overheid.
investering, maar levert op kortere termijn ook een veel grotere besparing op. Bovendien zorgt het voor een impuls voor economie en werkgelegenheid. Een fundamentelere aanpak en herstructurering van de bestaande voorraad zorgt
Hypotheken onder water In de Veenkoloniën vraagt de financiering van de particuliere woningvoorraad
voor een beter eindresultaat in termen van omgevingskwaliteit en woning-
nog op een andere manier de aandacht. Er is sprake van dalende woningprijzen,
waarde dan een aanpak in kleinere stappen. Het is dan ook de moeite waard
economische krimp en stijgende energielasten. Voor een toenemend deel van de woningeigenaren v o r m t dit een probleem en dat is een risico voor de gehele
om versnelling van energiebesparing voor de Veenkoloniën verder onder de
economische keten. Banken zoeken daarom naar manieren om de woonlasten te beheersen en de kwaliteit en energieprestatie van deze woningen te verbéteren.
uit te werken.
Daar zijn oplossingen voor, maar die vergen een andere aanpak. Banken verkennen innovatieve financieringswijzen, maar kunnen dat niet alleen. Overleg met de toezichthouder en de Rijksoverheid zijn van belang om belemmeringen weg te
loep te nemen en de energiesprong als business case voor specifieke gebieden
Bij verschillende partijen bestaat grote interesse voor een energiesprong in de
nemen. Samenwerking m e t andere financiers, zoals overheden, beleggers en
Veenkoloniën. Zij hebben de wil om de energiesprong voor dit gebied samen verder inhoud te geven. We hebben samengevat de volgende gemeenschappelijke uitgangspunten genoteerd:
investeerders rondom concrete voorbeeldprojecten is noodzakelijk.
i.
Bij partijen bestaat de behoefte en serieuze interesse om voor een aantal concrete gebieden en wijken in de Veenkoloniën een energiesprong ter hand te nemen. Daarbij zou het moeten gaan om een beperkt aantal gebieden van voldoende schaalniveau, zodat voldoende massa ontstaat o m t o t een serieuze propositie te komen. Het gaat hier om projecten met een gezamenlijke omvang van in eerste instantie 2000 à 3000 woningen, zodat innovaties m.b.t. bouwproces, financiering en regelgeving in de ogen van betrokken partijen kansrijk zijn.
ii.
Selectie van gebieden of wijken is het meest kansrijk, wanneer w o r d t aangesloten bij lopende initiatieven in de regio. Door op gebieds- of wijkniveau allianties te vormen komen de projecten dichtbij en samen met de bewoners en betrokken partijen t o t stand, waardoor betrokkenheid, eigenaarschap en draagvlak de kans op succes vergroten,
iii.
De aanpak voor deze gebieden wordt vervat in een of meer business cases. Deze gaat uit van integrale wijkverbetering met een energiesprong bij voorkeur naar energieneutraal, is door de markt gedragen en niet gebaseerd op subsidie voor energiemaatregelen, maar op rendabele financieringsmodellen gebaseerd op verminderde energielasten.
12
iv.
v.
vergt ge zame nlijke inze t van markt, ove rhe id e n private be le gge rs, e n vraagt
Partij e n zie n kanse n voor innovatieve fìnancieringsarrangementen. Dat
De rol van bewoners, eigenaren en lokaal initiatief is evident. De onde r stroom van be trokke nhe id e n onde rne me rschap w o r d t we llicht he t be st
o m garantste lling e n e ve ntue e l voorfinancie ring vanuit de ove rhe id. Van be
blootgelegd door de lokale energiecoöperaties in de re gio. Zij zijn in staat
lang is na te gaan of gecombineerde inze t van verschillende fondse n moge lijk is, bijvoorbeeld via e e n re volving fund, in de vorm van triggermoney voor investeringen van banke n, bedrijven e n be le gge rs. Voor de Veenkoloniën he bbe n partije n e e n regionale aanpak met landelijke
bewoners e n onde rne me rs lokaal te ve rbinde n e n de communicatie 'dicht
uitstraling voor oge n. Door aansluiting te zoe ke n bij lande lijke programma's, zoals he t proje ct Ene rgie sprong van Platform31, e n lande lijke initiatie ve n
me e ne rgie be sparing (slimme me te rs e tc.) vormen hie rbij e e n be langrijke ingang. De ze nie uwe coöpe ratie s van onde rop zoude n e e n be langrijke factor
van e e n gre e n de al me t he t Rijk waarin corporatie s e n grote bouwbe drijve n
in de aanpak e n uitwe rking moe te n vorme n. He t se rvice punt voor Lokale
samenwerken om te kome n t o t e e n grootschalige aanpak e n koste nbe spa ringen. Partije n zie n kanse n de Ve e nkoloniën als voorbeeldregio voor te
Energie Initiatie ve n van de Natuur e n Milie ufe de ratie Dre nthe he lpt he n daarbij.
bij huis' v o r m te ge ve n. Samen me t e ne rgie coöpe ratie s als ECO Ooste rmoe r kunnen we de e ne rgie be sparingsbe we ging van onde rop voe de n e n ve rste r ken. De popularite it van zonne pane le n e n toenemende inte re sse voor slim
dragen e n te e xpe rime nte re n me t re ge lge ving, financieringen conce pte n.
Partijen in de bouwkolom moe te n nog meer gaan same nwe rke n e n same n
Schaalgrootte en regelgeving Op papie r is het duide lijk dat e e n e ne rgie sprong te financie re n is. De praktijk is
concepten uitwe rke n e n kne lpunte n oplosse n. Ke nnisuitwisse ling e n ke te n samenwerking e n ge zame nlijk optre kke n naar toe zichthoude rs e n we tge ve r zijn be langrijk.
weerbarstiger. Ten e e rste zijn de koste n van he t e ne rgie ne utraal make n nog te hoog e n die gaan alle e n omlaag, wanneer de se ctor w o r d t uitge daagd nie uwe concepten op grote schaal te ontwikke le n e n u i t t e rolle n. Me t flinke volume s én integrale ke te nsame nwe rking mag worden aange nome n dat de koste n voor e e n energienulwoning t o t we l 30 X omlaag kunne n. Ten tweede is aanpassing van w e t e n re ge lge ving nodig voor he t be pale n van de huurwaarde van corporatie woningen e n voor he t financie re n vanuit e e n woonlaste nbe nade ring voor w o ningeigenaren (woonbunde l). Samenwerking
is essentieel
Wij zie n dat voor e e n e ne rgie sprong op verschillende nive aus ve rde re same n werking en uitwisse ling op e e n hoge r plan ge bracht moe t worde n. »
ũP
Ons voorstel voor e e n e ne rgie sprong van de ze omvang vraagt dat be trokke n partijen zich committe re n aan e e n gezamenlijk avontuur waarin gaande we g knelpunten moe te n w o r d e n opge lost. Van be lang is dat partije n he tze lfde doel voor oge n houde n e n e lkaar onde rste une n e n de ruimte ge ve n o m de inbreng hie rbij te optimalise re n. In he t ve rle ngde van de gevoerde ge spre k ken wille n we partije n uitnodige n dat commitme nt ge zame nlijk uit te spreken
13
--mm
brengen. Het is aan de overheid om die voorstellen mogelijk te maken met be-
6. ONS VOORSTEL Uitgaande van de hiervoor geschetste ambities stellen wij de volgende
trekking t o t een eenduidig en langjarig ontwikkelperspectief en met ruimte voor aanpak
voor: In overleg met betrokkenen selecteren we dríe of vier concrete cases in de Veenkoloniën van voldoende omvang. Daarvoor vragen we marktpartijen
om in
consortia verschillende business cases uit te werken en op basis daarvan de
innovatie en experiment. En al deze partijen samen zullen zorg moeten dragen voor zorgvuldige inbedding van belangen, wensen en inzet van bewoners, lokale ondernemers en energiecoöperaties. Er is veel lokaal initiatief: de partijen die erin slagen dat het beste te verbinden aan de beoogde projecten, hebben de
regio een aanbod te doen.
meeste kans op succes.
We gaan daarbij uit van het volgende bouwstenen;
Hoe Een integrale benadering die van onderop w o r d t georganiseerd staat centraal. In
Waar De Veenkoloniën, die zich uitstrekken ten oosten van de Drentse Heuvelrug in de provincies Drenthe en Groningen, vormen een samenhangende regio met een helder profiel. Ons voorstel richt zich in eerste instantie op de selectie van de drie
lijn met de wijkgerichte aanpak voor energiebesparing, worden de projecten gebiedsgericht opgezet op het niveau van de wijk, dorp, lint of buurt. In de opgave worden renovatie, energieprestatie, decentrale energieopwekking en voorzieningenniveau in samenhang beeld gebracht. De gedachte is dat:
of vier gebieden/wijken. Het eerste project dat zich leent voor deze aanpak is de renovatie en herstructurering van Nieuw-Buinen in de gemeente Borger-Odoorn,
»
de corporatievoorraad geldt als basis voor het concept
»
de particuliere voorraad op basis daarvan meegetrokken kan worden
met een omvang van ca. 800 woningen. Aangevuld met nog t w e e of drie van
»
de energielasten de basis zijn voor het financieringsmodel, aangevuld of
dergelijke projecten bereiken we de schaal van 2000 à 3000 woningen, die mini-
ondersteund vanuit bestaande middelen voor sociaaleconomische ontwik-
maal noodzakelijk is om t o t rendabele business cases en innovaties te komen.
keling
Bovendien ontstaat daarmee voldoende massa om op landelijk niveau knelpunten en oplossingen te agenderen m.b.t regelgeving en financieel toezicht. Wat Uitgangspunt is maximale energiebesparing met als doel energieneutrale w o n i n gen. Energieneutraliteit is geen dogma, maar van belang is om met de projecten de werkwijze en oplossingen bloot te leggen die energieneutraliteit op grote schaal bereikbaar maakt. Afhankelijk van specifieke situaties, moet worden bekeken wat ik welk geval de best passende ambitie is: bijvoorbeeld energieneutraal
»
lokaal initiatief verbonden w o r d t en effectief w o r d t ingezet
Financiering De financiering van een energierenovatie van 3.000 woningen is iets anders dan de gehele regio energieneutraal maken. Niettemin betreft het een omvangrijke investering van ca. C100 min. in vijf jaar t i j d , bovenop de opgave van woningrenovatie en herstructurering. Ter vergelijking: op basis van de huidige energielasten w o r d t dat bedrag in ca. 15 jaar terugverdiend.
voor enkele woningen of een labelsprong naar groen label A of B voor veel meer
Uit de gevoerde gesprekken blijkt dat banken, beleggers, bouwers, corporaties
woningen kan een afweging zijn.
en andere investeerders duidelijke ideeën hebben over mogelijke financieringsvormen. Die financiering moet in de business cases verder worden uitgewerkt,
Wie
met daarin de volgende ingrediënten:
Alleen met vereende krachten kunnen we op grotere schaal werk maken van een
»
energiesprong. Het is aan de markt en de woningcorporaties om t o t haalbare business cases te komen en de randvoorwaarden voor succes scherp in beeld te
Banken zien de urgentie voor verlaging van de woonlasten en het verbeteren van de energieprestatie voor minimaal 1/3 van de particuliere voorraad. De situatie op de woningmarkt rechtvaardigt een andere benadering van
15
woonlasten en de financiering daarvan. Dat vraagt wel om aanpassing van hypotheekregels en een andere benadering van de hypotheekverstrekker bij
Hoe zou zo'n aanpak eruit kunnen zien
de beoordeling van de bestedingsruimte van de klant. Op basis van concrete projecten en wellicht met behulp van een speciale experimenteerstatus
»
1.
dit pleidooi vooraf bepalen van gewenste omvang van beoogde pro-
houder en het Ministerie van Financiën.
jecten en selectie en afbakening drie of vier projecten m.b.t. locatie en
Om voldoende middelen los te krijgen kunnen banken denken aan achterge-
t i j d ; op hoofdlijnen benoemen ambitieniveau en belangrijkste thema's binnen de totale opgave (2013)
stelde leningen (als aanvulling op de hypotheek) voor de energiebespa2.
ringsmaatregelen. »
Een deel van de financiering kan niet bancair worden geregeld, maar moet om te participeren.
Garantstelling en inzet van een revolving fund door de overheid kunnen 3.
per project doen van een uitvraag aan de markt (consortia) o m een bod
4.
markt: vorming consortia en uitwerken concepten, business cases en biedingen per project (2014)
5.
a) beoordelen biedingen en (pré-)selectie consortia (2014)
gementen kunnen op dit vlak voor de benodigde zekerheid zorgen, maar
b) voor de gezamenlijke projecten agenderen van gemeenschappelijke
m o e t e n wel worden uitgewerkt. (ESCo = Energy Service Company ofwel een bedrijf dat de aanleg, het onderhoud en beheer van de (klimaat-) installaties
6.
thema's en knelpunten t.a.v. regelgeving, concept-ontwikkeling (2014) uitwerken van de beste biedingen en selectie beste bieding (2014)
van gebouwen overneemt).
7.
start voorbereiding renovatie (2014)
Voor corporaties w o r d t de inzet van deze instrumenten reëel als duidelijk
8.
oplevering (2016)
rentetarieven laag houden, waardoor financiering voor eigenaren aantrek-
uit te brengen (2013)
kelijk wordt en terugverdientijden beperkt worden. «
In aanvulling daarop is het van belang dat bouwconcepten leiden t o t gegarandeerde rendementen, zodat investeerders zekerheid kan w o r d e n geboden. Suggesties als energierendementsverzekeringen of ESCo-achtige arran-
«
w o r d t dat een stijging van de huurprijs geen gevolgen heeft voor de huurtoeslag. Dit moet op landelijk niveau worden geregeld, evenals het betrekken van de energielasten in de budgetberekeningen van het Nibud. De financiële instrumenten kunnen worden ontwikkeld, maar vragen concrete cases van voldoende omvang, uitgewerkte besparingsconcepten met een duidelijk rendement en een duidelijk verhaal naar toezichthouder en wetgever. M e t de energiesprong in de Veenkoloniën is dat mogelijk.
16
per potentieel project in beeld brengen van betrokken partijen op lokaal niveau (in ieder geval bewoners, eigenaren, woningcorporatie, energiecoöperatie); gezamenlijk (bottom-up) definiëren van de uitgangspunten en specificaties voor de energiesprong van het betreffende project (2013)
op andere manier georganiseerd worden. Partijen zien kansen voor pensioenfondsen, venture capital en crowd funding «
vaststellen van de scope: in een consultatieronde in het verlengde van
voor de regio moeten banken hierover het overleg voeren met de toezicht-
TOT SLOT
In dit pamflet
hebben
Veenkoloniën
in beeld gebracht.
we de kansen voor een energiesprong
uit een serie gesprekken sprong
bestaat
met diverse betrokken.
geen panklaar
reis waar je instapt,
Deze kansen hebben recept.
als een van de betrokkenen vragen wij u dat avontuur
treffend
Voor deze
'Het is geen
maar een avontuur
wij
in de ontleend energie-
georganiseerde
dat je samen aangaat/
verwoordde.
samen met ons aan te
Met dit
zo-
pamflet
gaan.
17
....
J
HÉ
i •4-'
1
1
ft
LI
i
^
\
i
i
t
1
1
à iSI8
r.--
1
I
-.4
a
n
i'. ì i
•1
iïfl
ïi n * *fl
COLOFON
Voor dit document
hebben we begin 2013 gesproken
met:
Bouwend Nederland CE Delft ECO Oostermoer Gemeente Borger-Odoorn Lefie r Platform31 Provincie Drenthe Rabobank Emmen-Coevorden SEO Onderzoek UnetoVNI Van Wijnen Noord en verschillende andere experts Foto p.10 Jan Anninga, eigendom Lefier Hotze Hofstra heeft ondersteuning geleverd bij het opstellen van dit pleidooi. Natuur en Milieufederatie Drenthe, maart 2013
natuur en milieu Fdrenthe federatie Samen vooreen mooi en duurzaam Drenthe.
19
