Wijze van verzamelen gegevens ...............................................................................5
3
Resultaten van de peiling 2015 .................................................................................6 3.1 3.2 3.3 3.4 3.5 3.6 3.7
4
Inleiding........................................................................................................................... 6 Verbroken contact .......................................................................................................... 6 Redenen voor het verbreken van contact ...................................................................... 6 Onterven ......................................................................................................................... 7 Samenwonen in het kader van mantelzorg .................................................................... 7 Geld lenen van familie .................................................................................................... 8 Testament en uitvaartwensen ........................................................................................ 8
In dit rapport zijn de resultaten van de Familiemonitor 2015 weergegeven. Netwerk Notarissen startte de Familiemonitor in 2013 omdat zij steeds vaker in de notarispraktijk zien dat familiebanden steeds losser worden en dat er steeds vaker geen contact meer is tussen familieleden. De Familiemonitor is gebaseerd op een jaarlijkse peiling die via het internetenquête plaatsheeft. Als er geen contact meer is leidt het er toe dat mensen in hun testament familieleden onterven. Daarnaast blijkt in de praktijk dat, door het ontbreken van contact, familieleden niet goed van elkaar weten hoe ze er financieel voorstaan. Hierdoor kunnen erfgenamen in financiële problemen komen omdat ze voor een schulderfenis moeten opdraaien. Ook zien we dat ruzies tussen familieleden de afwikkeling van een erfenis blokkeren. Vandaar dat er in de enquête niet alleen vragen over familieverhoudingen zijn gesteld. Ook over de onderwerpen mantelzorg, geld lenen van familie en testamenten zijn aan de deelnemers aan het onderzoek vragen gesteld. Hierdoor kunnen we meer inzicht krijgen in veranderende familieverhoudingen maar ook in de oorzaken en gevolgen van de veranderingen. Netwerk Notarissen, december 2015.
december 2015
4
familiemonitor 2015 – Netwerk Notarissen
2
Wijze van verzamelen gegevens
De Familiemonitor 2015 is tot stand gekomen door het afnemen van een online enquête onder ruim 1.700 personen. De periode waarin de enquête is gehouden duurde van 24 november 2015 tot en met 1 december 2015. De peiling kan beschouwd worden als 'online river sampling': de respondenten, geworven via verschillende online kanalen, namen vrijwillig deel aan de online enquête. Netwerk Notarissen beschouwt de resultaten van deze online enquête als een indicatie van een ontwikkeling die de aangesloten notarissen ook vanuit de praktijk zien. Uit te nog te publiceren panelonderzoek van andere organisaties op het onderwerp ‘familieverhoudingen’, komen vergelijkbare resultaten. Netwerk Notarissen informeert het publiek aan de hand van de resultaten uit de enquête over trends die de notarissen in de praktijk bemerken en wat de juridische consequenties daarvan zijn. Netwerk Notarissen startte de Familiemonitor in 2013 en vervolgde met peilingen in 2014 en 2015. Jaarlijks deelt Netwerk Notarissen in de eerste helft van december de meest in het oog springende resultaten uit de online enquête met de media. De online enquête bestond uit 21 vragen. De meeste vragen konden door middel van meerkeuze beantwoord worden; een groot aantal vragen had een ‘anders’ als antwoordcategorie. Alleen de resultaten van de volledig ingevulde enquêtes zijn in de berekening van de resultaten meegenomen.
december 2015
5
familiemonitor 2015 – Netwerk Notarissen
3
Resultaten van de peiling 2015
3.1
Inleiding Met de vragen van de online enquête wil Netwerk Notarissen de praktijk toetsen van verbroken contacten binnen de familie en het losser worden van de familiebanden. Veel mensen staan er niet bij stil dat ook familieleden met wie geen contact meer is, erfgenamen kunnen zijn.
3.2
Verbroken contact Kerst is het familiefeest bij uitstek. Omdat de familiemonitor aan het einde van het jaar wordt gehouden, start de familiemonitor met de vraag of men kerst viert met familie. In 2013 vierde 88% van de respondenten nog Kerst met familieleden in 2015 is dit percentage gedaald naar 79%. De eerste vragen van de familiemonitor gaan in op het contact binnen de familie. Uit de antwoorden blijkt dat 47% van de respondenten geen contact meer met een of meer familieleden. In 2013 was dat 33% en in 2014 38%. Tabel 1. Minder familie tijdens Kerst en vaker verbroken contact. Percentage Nederlanders dat Kerst viert met familieleden? Percentage Nederlanders met familieleden waarmee geen contact meer is?
2013 88% 33%
2014 83% 38%
2015 79% 47%
Bron: Familiemonitor Netwerk Notarissen
Uit de antwoorden blijkt dat vooral het contact tussen broers en zussen is verbroken. In 2015 heeft 69% van de respondenten die contact met familie heeft verbroken geen contact met broers of zussen. Verder is het percentage respondenten met verbroken familiecontact dat aangeeft geen contact te hebben met kinderen in 2015 onverminderd hoog: 16%. Tabel 2. Met wie is geen contact meer? (meerdere antwoorden mogelijk) 2013 2014 2015 Broer of zus 62% 67% 69% Neven of nichten 27% 24% 21% Kinderen 17% 14% 16% Ooms of tantes 16% 13% 12% Ouders 8% 19% 10% Kleinkinderen 4% 6% 5% Grootouders 1% 1% 2% Bron: Familiemonitor Netwerk Notarissen
3.3
Redenen voor het verbreken van contact 65% van de respondenten met verbroken familiecontact geeft aan dat er een reden is waarom het contact verbroken is. In de helft van de gevallen is het contact verbroken omdat er ruzie is geweest over geld of een erfenis. Tabel 3. Wat is de reden dat u geen contact meer heeft? (meerdere antwoorden mogelijk)
december 2015
6
familiemonitor 2015 – Netwerk Notarissen
percentage er is ruzie geweest over een erfenis
27%
er is ruzie geweest over geld
23%
sinds de dood van onze ouders is het gezin uit elkaar gevallen
15%
het moet altijd van een kant komen
15%
er is ruzie geweest over de partnerkeuze
10%
de ene werd voorgetrokken ten opzichte van de andere
9%
er is ruzie geweest over familiebedrijf
8%
vanwege scheiding
7%
lichamelijke en/of geestelijke mishandeling
6%
er is ruzie geweest over het gedrag van onze kinderen
6%
vanwege een verslaving
3%
er is iets geleend maar nooit meer teruggebracht
3%
sinds de scheiding van onze ouders is het gezin uit elkaar gevallen
1%
andere redenen
32%
Bron: Familiemonitor Netwerk Notarissen
3.4
Onterven Van de respondenten heeft 13% aangegeven een zoon of dochter te willen onterven. De voornaamste reden daarvoor is dat men geen contact meer heeft met het kind. Het onterven van kinderen is relevant in de notariële praktijk vanwege de legitieme portie: onterfde kinderen hebben recht op een minimum deel in de erfenis van een ouder. Tabel 4. Waarom wilt u een zoon of dochter onterven? (meerdere antwoorden mogelijk)
percentage we hebben geen contact meer
75%
hij/zij kan niet met geld omgaan
5%
hij/zij is verslaafd
9%
hij/zij heeft al genoeg gekregen
16%
andere redenen
17%
Bron: Familiemonitor Netwerk Notarissen
3.5
Samenwonen in het kader van mantelzorg Op de vraag of er bereidheid is om ouders in het kader van mantelzorg in huis te nemen antwoorde 9% positief. Bijna de helft van de respondenten (44%) die geen ouders in huis willen nemen gaven het moeten inleveren van privacy als belangrijkste reden op. Tabel 5. Wat is de reden waarom u niet met uw ouders wilt samenwonen? (meerdere antwoorden mogelijk)
percentage ik wil niet op mijn privacy inleveren
44%
ik vind de zorg van ouderen een taak van de overheid dat heeft teveel financiële gevolgen
15% 6%
december 2015
7
familiemonitor 2015 – Netwerk Notarissen
ik vind dat mijn broers en zussen nu aan de beurt zijn
3%
andere redenen*
51%
*Bij andere reden wordt vooral aangegeven dat men zelf niet in staat is om de zorg te verlenen door o.a. geen tijd, al zorg voor (gehandicapte) kinderen, zelf al zorgbehoevend, gebrek aan ruimte. Bron: Familiemonitor Netwerk Notarissen
3.6
Geld lenen van familie In de notariële praktijk ziet de notaris dat familie vaak geld van elkaar leent. Men vraagt de notaris om de geldlening juridisch juist vast te leggen of de notaris ziet bij de afwikkeling van de erfenis dat er onenigheid is over het bedrag van de lening dat nog open staat. Bij 25% van de respondenten is er geld geleend van familie, of heeft een familielid geld geleend van de respondent. Voor deze leningen was in 27% van de gevallen een contract opgesteld. De leningen werden vaak afgesloten (in 43% van de gevallen) voor de aankoop van een eigen woning. Tabel 6. Waarvoor is er geld geleend? (meerdere antwoorden mogelijk)
percentage aankoop eigen woning
43%
start van een eigen bedrijf
16%
aflossing van een schuld
15%
verbouwing van woning
14%
aanschaf van een auto
11%
financiering van een studie
5%
vakantie
1%
iets anders*
17%
* Bij iets anders wordt veelal genoemd investering of redding van een bestaand bedrijf of een lening om tijdelijk geldtekort te overbruggen. Bron: Familiemonitor Netwerk Notarissen
3.7
Testament en uitvaartwensen Is er een relatie tussen de ruzie in de familie en het gemaakte testament? Iets meer dan één op de tien respondenten verwacht een conflict tussen zijn of haar nabestaanden bij de verdeling van de erfenis. Het voorkomen van ruzie is voor een derde van de mensen die een testament hebben gemaakt een belangrijke reden geweest om een testament te maken. Een andere belangrijke reden is het regelen van de voogdij (19%). Tabel 7. Wat is de belangrijkste reden geweest voor het maken van een testament? (meerdere antwoorden mogelijk)
percentage het voorkomen van ruzie
33%
het regelen van voogdij voor kinderen
19%
een overlijden van een kennis/familielid heeft me aangespoord
9%
het steunen van een goed doel
5%
de constatering van een ziekte andere redenen*
3% 51%
december 2015
8
familiemonitor 2015 – Netwerk Notarissen
* 51% geeft een andere reden op, met als meest genoemde antwoord: “Ik wil het goed voor elkaar hebben om het netjes achter te laten.” Bron: Familiemonitor Netwerk Notarissen
Van de respondenten die (nog) geen testament hebben gemaakt gaf de helft aan dat in de toekomst nog te gaan doen. 43% van de respondenten gaf aan er simpelweg nog niet toegekomen te zijn. Bij de ‘andere redenen’ werd vaak de reactie gegeven: “Het is te confronterend” of “Ik vind mezelf te jong voor een testament”. Tabel 8. Waarom heeft u geen testament gemaakt? (meerdere antwoorden mogelijk)
percentage ik ben er nog niet aan toegekomen
43%
mijn man/vrouw erft alles automatisch
28%
ik heb niets om na te laten
10%
ik zie het nut er niet van in
7%
andere reden
51%
Bron: Familiemonitor Netwerk Notarissen
Het niet bekend zijn van uitvaartwensen is een potentiële bron van familieruzie. Bijna de helft van de respondenten (48%) gaf aan dat zijn of haar uitvaartwensen niet bekend zijn bij de nabestaanden.
december 2015
9
familiemonitor 2015 – Netwerk Notarissen
4
Samenvatting
Vergeleken met de resultaten van vorige jaren kan worden geconcludeerd dat er aanwijzingen zijn dat er een steeds groter percentage van de Nederlanders geen contact meer heeft met de familie. Dit blijkt ook uit de notariële praktijk. Het gaat vooral om broers en zussen: 69% van de respondenten geeft aan het contact te hebben verbroken met broers en zussen. In de familiemonitor van 2015 komt naar voren dat dit ook te wijten is aan de beslissingen die broers en zussen moeten nemen over de zorg van de ouders. Daar zijn vaak verschillende opvattingen over. Behalve in emotionele en bloedband delen familieleden vaak ook een financiële band: bijvoorbeeld omdat ze samen erfgenamen zijn van een familielid of omdat ze geld van elkaar hebben geleend. Ruzies gaan dan ook vaak over geld, geven de respondenten aan. Het aantal ouders en kinderen dat geen contact meer met elkaar heeft, blijft stabiel in de familiemonitor. Ongeveer in 16% van de verbroken contacten gaat het om ouders en kinderen. De bereidheid om de ouder in huis te nemen in kader van verzorging blijft ook stabiel in de familiemonitor: in 2015 blijkt 9% van de kinderen blijkt hiertoe bereid. In vorige jaren lag dat percentage op 8%. De respondenten gaven aan dat het vooral de angst is in te moeten leveren op de privacy, die hen hiervan weerhoudt. 15% van de kinderen vindt de verzorging van hun ouders een taak van de overheid. Binnen de familie wordt er vaak geld van elkaar geleend, blijkt ook in 2015 uit de resultaten van de familiemonitor. 25% van de respondenten gaf aan geld te hebben (uit)geleend binnen de familie. Dit geld was vooral bestemd voor de eigen woning: om een huis te kopen of om het huis te verbouwen. Dat gebeurt vaak zonder dat er een leningscontract wordt gemaakt. In de praktijk zien de Netwerknotarissen dat dit er mede de oorzaak van is dat er over geld wordt geruzied. Vooral als er een erfenis is, zien de notarissen dat zo'n lening tot onenigheid zorgt omdat bijvoorbeeld niet duidelijk is hoeveel geld er is geleend.
