Echtscheidingen in Japan

Laura Schepers Katholieke Universiteit Leuven 2de kandidatuur Japanologie 2004-2005

Prof. D. Vanoverbeke H. Coppens

Bibliografische zoektocht Encyclopedie:

Echtscheidingen in Japan.

mikudarihan (三下半)³

Inhoudstafel 1 inleiding……………………………………………………………………………………………… 3 2 het zoekproces…………………………………………………………………………………... 4 2.1 Bibliotheek………………………………………………………………………4 2.2 Databanken……………………………………………………………………..5 Nacsis, Picarta, Bas, Libis 2.3 Zoeken op het internet…………………………………………………….8 Google...........................................................................................……………..8 Amazon………………………………………………………….…………….9 Yahoo…………………………………………………………………………..9

3 besluit…………………………………………………………………………………………………10

2

1 inleiding Bij het leren van een cursus van prof. W. Vande Walle werd mijn aandacht getrokken door een bepaalde paragraaf in de cursus. 1 Ook al werden maar enkele zinnen aangehaald mijn interesse werd meteen gewekt. In deze paragraaf werd namelijk vermeld dat de man zich in de Edo-periode uit de echt kon laten scheiden door middel van een echtscheidingsbrief. Echtscheidingen zijn een steeds meer voorkomend westers fenomeen .Dit, en ook het boek dat prof. D.Vanoverbeke mij aanraadde, heeft me dan tenslotte ook er toe bewogen om dit thema te kiezen. 2 Het algemene thema “echtscheiding” op zich leek mij al een zeer boeiend onderwerp, maar nadat ik dan uiteindelijk enkele interessante internetsites had gevonden ben ik me hierin verder gaan verdiepen. In sommige bronnen over de Edo-periode werd vermeld dat de vrouw een vrij onderdanige houding had en daarom geen inspraak had bij een echtscheiding. 3 Ook had ze geen recht om een echtscheiding aan te vragen, maar andere bronnen spreken dit weer tegen door te zeggen dat de familie van de vrouw de echtgenoot onder druk een mikudarihan /三下半(echtscheidingsbrief) liet opstellen. 4 Er werd zelfs vermeld dat de vrouwen hier soms misbruik van maakten, en deze echtscheidingsbrief gebruikten om hun echtgenoot te kunnen verlaten voor een minnaar. Datgene gaf me dan ook een totaal andere visie op de Japanse vrouwen, die er soms toch in slaagden om hun onderdanige positie in de maatschappij te omzeilen. Dankzij deze informatie heb ik beslist om meer aandacht te besteden aan de sociologische kant van echtscheidingen in plaats van mij toe te leggen op de wetten en rechtspraak. Ik wil namelijk meer aandacht besteden aan de vrouw en hoe ze met echtscheidingen omgingen en waar ze terecht kwamen . Ook leek het mij zeer fascinerend om de evolutie na te gaan van echtscheidingen in Japan. Wordt het tegenwoordig aanvaard? Hoe is de positie van de vrouw veranderd, kan ze een echtscheiding aanvragen? Mijn initiële zoekresultaten leverden weinig op, het was namelijk veel gemakkelijker om informatie te vinden die handelde over hedendaagse rechtspraak en co-ouderschap in Japan, etc. Maar dankzij een artikel, dat intrigerend informatie bevatte, ben ik tot de conclusie gekomen dat ik te algemene trefwoorden gebruikte, ik zocht immers altijd op simpele Vande Walle, Willy, Geschiedenis van Japan tot 1868, syllabus 2004-05, cursus gedoceerd in kader van het vak ‘Geschiedenis van Japan tot 1868’, KULeuven, Leuven, 2004. 2 Fuess, Harald. Divorce in Japan: family, gender, and the state, 1600-2000. Stanford: Stanford University Press, (2004). 3 Kawase, Maiko. . “Divorce”. < http://gallery.sjsu.edu/heian/index.html>. (2704-2005). 4 Wijers-Hasegawa, Yumi. “Experts cast light on female empowerment in Edo Period”. The Japan Times Online. < http://www.japantimes.co.jp/cgi-bin/getarticle.pl5?nn20040619f1.htm > . (27-04-2005). 1

3

trefwoorden zoals “divorce” of “rikon”. 5 Dit was voornamelijk omdat ik niet voldoende op de hoogte was over het onderwerp. Dus gebruikmakende van de informatie die ik had gevonden en andere trefwoorden (enkiridera/縁切り 寺, Tokeiji/東慶時, mikudarihan/三行半,…) die ik uit mijn bronnen heb gehaald, kon ik mijn zoektocht hervatten. Met meer resultaten tot gevolg.

2 het zoekproces 2.1 Bibliotheek Mijn zoektocht in de Oost-Aziatische bibliotheek leverde aanvankelijk niet veel resultaten op. Hoewel ik al eerder een bezoekje had gebracht aan de bibliotheek, toch was het moeilijk om wegwijs te worden tussen alle boeken. Ik had wel al mijn onderwerp “echtscheidingen” gekozen maar had ik nog geen idee over hoe ik dit verder zou kunnen verwerken. Na het al eerder vermelde boek, Harald Fuess gelezen te hebben kreeg ik echter de smaak te pakken, en startte ik mijn ijverige zoektocht.6 Dit waren mijn eerste vondsten: • •

Perez, Louis G. Daily life in modern Japan. Westport (Conn.): Greenwood Press, (2002). Tadashi, Takagi. “Marriage and divorce in the Edo period.” JapanEcho, nr. 5 (2003): 58-62.

Mijn eerste resultaten vond ik een beetje teleurstellend, ik had namelijk verwacht dat ik toch wat meer zou vinden. Ik had de moed bijna opgegeven en was al aan het overwegen om een ander (gemakkelijker?) onderwerp te zoeken. Maar zoals ik al eerder had vermeld, ik was niet voldoende op de hoogte over het thema. De sessies over “databanken” en “zoeken op het Internet” hebben mij hierbij verder geholpen. Maar hierover zal ik later uitbreiden. Met behulp van Libis en de zoektermen die ik had verworven heb ik dus mijn research verder gezet, en ik ben gekomen tot volgende resultaten: •

Orpett Long, Susan. Family change and the life course in Japan: Cornell East Asia Series. New York: Cornell University, 1987.

Wijers-Hasegawa, Yumi. “Experts cast light on female empowerment in Edo Period”. The Japan Times Online. < http://www.japantimes.co.jp/cgi-bin/getarticle.pl5?nn20040619f1.htm > . (27-04-2005). 5

6

Zie voetnoot2

4

•

Tsuya, Noriko O., Bumpass, Larry. Marriage, work, and family life in comparative perspective: Japan, South Korea, and the United States. Honolulu: University of Hawai’i Press, 2004.

Of deze laatste relevante informatie voor mijn onderwerp bevat ben ik nog niet kunnen nagaan. Toen mijn zoektocht in de bibliotheek bijna afgerond was, besloot ik om “divorce” of “rikon” op te zoeken in een encyclopedie.7 Dit had ik beter in het begin van mijn zoektocht gedaan, maar het leek mij een goede manier om nog een paar extra zoektermen te vinden en/of meer informatie te vinden over het onderwerp. Maar tevergeefs moest ik tot de vaststelling komen dat ook al zou ik mijn zoektocht zo begonnen zijn, het zou me toch niets opgeleverd hebben. Onder de term “divorce” vond ik namelijk alleen maar informatie over de verschillende soorten echtscheidingen, dit is goede achtergrond informatie, maar er werd niets vermeld over “mikudarihan” en “ enkiridera”(divorce temples). Omdat de termen “mikudarihan” en “enkiridera” mij al bekent waren dankzij mijn zoektocht op het Internet zocht ik deze op. “enkiridera” leverde mij niets op maar mikudarihan daarentegen leverde mij het volgende op: “kakekomidera (駆け込み寺)”: refuge temples “jisha bugyô (寺社奉行)”: “A woman could be granted the right of divorce by commissioners of temples and shrines.”7 “Tokeiji (東慶時)” en “Mantokuji(満徳時)”: Dit waren in de Edo-periode de enige erkende refuge temples.

2.2 Databanken. Ik ben begonnen met zoeken in Nacsis Webcat met de voor de hand liggende term “divorce in Japan”, maar dit bracht mij enkel 2 bruikbare resultaten op en 1 hiervan had ik al eens in de bibliotheek uitgeleend. •

•

Humbert-droz, Wolfgang. Das ehescheidungsrecht in Japan: die geltende Ordnung vor ihrem sozialgeschichtlichen Hintergrund. Köln: C. heymann, 1985. Fuess, Harald. Divorce in Japan: family, gender and the state, 16002000. Stanford, Calif.: Stanford University Press, 2004.8

Omdat het vorige trefwoord niet veel opleverde, ben ik op zoek gegaan naar een aantal andere termen zoals “Marriage in Japan” en “matrimony”, etc. maar het bleek dat ik dan aan het afwijken was van mijn onderwerp. Uiteindelijk ben ik op het Internet gaan zoeken naar artikels over 7 8

Japan, an illustrated encyclopedia 1+2, Tokio, kodansha, 1993. Zie inleiding: voetnoot2

5

echtscheidingen in Japan. Mijn werkwijze verliep op een andere volgorde dan de sessies van encyclopedie maar dit was volgens mij de beste wijze om mijn zoektocht op een vlotte manier te kunnen laten verlopen. Op internet vond ik de termen “mikudarihan” en “Enkiridera”, deze leverden mij relatief veel resultaten op, maar dit waren jammer genoeg enkel Japanse. Omdat veel van deze resultaten moeilijk te lezen waren heb ik er maar een paar vermeld: •

•

Ishii ryousukechyo (石井良助著).『 江戸の離婚 : 三行り半と縁切寺』 (Edono rikon: mikudarihanto enkiridera, Eng: Divorce in the Edo period: divorce letters and divorce temples). Tokio : nihonkeizai shinbunshya(日本経済新聞社), 1965. Igarashi tomiochyo (五十嵐富夫著). 『縁切寺』(enkiridera, Eng: divorce temples). Tokio: kashiwas hyobou (柏書房), 1972.

Mijn zoektocht in Picarta was heel wat beter. Onder het trefwoord “divorce in Japan” kreeg ik 18 resultaten, heel wat meer dan de resultaten in Nacsis. Slechts 1 leek mij bruikbaar. Onder “mikudarihan” en “enkiridera” vond ik hier niets. •

Sasaki, Masahito, Wilson, Terry L. Marriage and Divorce in Japan, vol. 26. 1997.

Ook zocht ik op BAS , ook onder “mikudarihan” vond ik hier niets. Maar deze keer had ik meer geluk want “enkiridera” leverde me deze keer wel iets op en ook de term “divorce in Japan” leverde 2 bronnen op. • •

•

Kumagai, Fumie. Changing divorce in Japan. Minneapolis, 1983. Dutton, Anne. Temple divorce in Tokugawa Japan: a survey of documentation on Tokeiji and Mantokuji. Center for Japanese Studies, University of Michigan, 2002. Wright, Diana E. Mantokuji: more than a ‘divorce temple’. Center for Japanese Studies, University of Michigan, 2002.

Maar hier stopte mijn research niet, want met het opzoekingswerk dat ik had verricht in de bibliotheek en de zoektermen die ik had gevonden in de encyclopedie zette ik me er toe aan om mijn resultaten die ik had gevonden in de databanken verder uit te breiden:

Nacsis Webcat: “kakekomidera”: Dit had 21 Japanse bronnen tot resultaat. Ik heb de volgende 2 bronnen uitgekozen omdat ze van toepassing leken te zijn op 6

mijn onderwerp, maar ook omdat ik de titels van deze 2 volledig kon vertalen. •

•

Inoue zenjyouchyo (井上禅定著). 『駆込寺 : 離婚いまとむかし』 (kakekomidera: rikon imato mukashi, Eng: Refuge temples: divorce, present and past). Tokio : gendaishishyuppankai (現代史出版会), 1976. Igarashi tomiochyo (五十嵐富夫著). 『駈込寺 :女人救済の尼寺』 (kakekomidera: nyonin kyuusaino amadera, Eng: Refuge temples: A rescue nunnery for women): . Tokio : kashiwa shyobou (塙書房), 1989.

“jisha bugyô”: Hier kreeg ik 3 Japanse resultaten, maar geen enkele leek bruikbaar. “Tokeiji” / “Mantokuji”: “Tokeiji” gaf mij geen enkel resultaat, “Mantokuji” echter leverde mij 10 resultaten. Deze waren natuurlijk ook allemaal in het Japans, gebruikmakend van mijn woordenboek heb ik deze geprobeerd te vertalen, maar ook deze bronnen waren niet van toepassing voor mijn onderwerp. Picarta/Bas: Met de termen “mikudarihan”, “enkiridera”, “kakekomidera”, “jisha bugyô”, “Tokeiji” had ik weinig geluk, maar met de zoekterm “mantokuji” vond ik in Bas 4 resultaten waarvan er 2 noemenswaardig leken, maar helaas had ik deze reeds vermeld.9ˉ10 Uiteindelijk eindige ik mijn zoektocht in databanken in Libis, en daar vond ik de volgende resultaten: “ Divorce + Japan”: Het boek van Harald Fuess dat ik hier vond, had ik al gelezen en vond ik ook tijdens het zoeken op internet, en in de bibliotheek.11 “mikudarihan”, “enkiridera”, “kakekomidera”, “jisha bugyô”, “Tokeiji”, “Mantokuji” brachten mij niets op.

Dutton, Anne. Temple divorce in Tokugawa Japan: a survey of documentation on Tokeiji and Mantokuji. Center for Japanese Studies, University of Michigan, 2002. 10 Wright, Diana E. Mantokuji: more than a ‘divorce temple’. Center for Japanese Studies, University of Michigan, 2002. 11 Zie voetnoot2 9

7

Wel wil ik er op wijzen dat ik mijn zoektocht in Libis had willen starten, zo kon ik immers het meest efficiënt achterhalen of er bruikbare boeken aanwezig waren in de Oost-Aziatische bibliotheek. Maar omwille van technische omstandigheden ging dit niet en heb ik dit dus als laatste moeten doen.

2.3 Zoeken op het internet. Mijn zoektocht begon bij “Google”, hier gebruikte ik dezelfde zoektermen die ik ook had gebruikt bij het zoeken in databanken. Het zoeken leverde me altijd veel, maar teleurstellende resultaten op. De meeste resultaten waren ofwel totaal onbruikbaar, of ze handelden over “echtscheidingen in Japan” maar dan werd er enkel iets vermeld over de hedendaagse problemen, wetgeving, etc. Maar de Internetsites die ik vond, hebben me heel wat informatie opgeleverd en me geholpen doorheen mijn zoektocht. Ook ben ik een kijkje gaan nemen op “Amazon”. De boeken die ik hier vond leken mij echt de moeite waard om te vermelden. Google: •

Kawase, Maiko. . “Divorce” .< http://gallery.sjsu.edu/heian/index.html>. (27-04-2005). Dit is een van de betere sites die ik heb gevonden. Heel de site handelt over de positie van de Japanse vrouw in de Heian en Edoperiode. Het meest interessante is hier dat de positie van de Japanse vrouw wordt uitgelegd aan de hand van “genji monogatari emaki”

•

Smits, Gregory. <[email protected]>. “East Asian History”. < http://www.east-asian-history.net/>. (30-04-2005). Het is zeker de moeite waard om hier iets op te zoeken. Ik zelf ben naar “search this site” gegaan en daar heb ik het trefwoord divorce ingegeven. En zo ben ik dan weer aan bruikbare informatie geraakt.

•

Wijers-Hasegawa, Yumi. “Experts cast light on female empowerment in Edo Period”. The Japan Times Online. . (27-04-2005). Dit artikel, hoewel kort, bevat het veel informatie. Hierin worden de meest belangrijke zaken die van toepassing zijn op mijn onderwerp aan gehaald. Zoals vb. de verwijzing naar de Mantokuji en de Tokeiji. Alsook de verwijzing naar Tadashi Takagi.

•

Takagi, Tadashi. Mikudarihan: Edo no rikon to joseitachi. Tokio: Heibonsha, 1987.

•

Tesaka, chizuko. <[email protected]>. “Divorce as a new lifestyle.” Compass online.< 8

http://www.tsujiru.net/compass/compass_1999/reg/tesaka_chizuko. htm>. (02-05-2005). Omdat ik vooral informatie had gevonden over echtscheidingen in het verleden zoals bijvoorbeeld de Edo-periode, leek het mij ook wel interessant om iets te zoeken over echtscheidingen in het hedendaags Japan. Amazon: • • • •

Olson, Lawrence. How the Japanese divorce: Notes on divorce and the family court in Japan. American Universities Field Staff, 1961. De Becker, J. E. The Japanese law of marriage and divorce. s.n, 1900. Takagi,Tadashi. Mikudarihan to enkiridera: Edo no rikon o yominaosu. Kodansha, 1992. Takagi, Tadashi. Enkiridera Mantokuji no kenkyu. Seibundo, 1990.

Omdat ik de naam “Tadashi Takagi” meerdere keren was tegen gekomen zocht ik verder op zijn naam en vond nog een werk van hem.12 •

Takagi, Tadashi. Enkiridera Tokeiji shiryô. Tokio: Heibonsha, 1997.

Yahoo: •

Kamakura Today en Konde, Tadashiro. “ Sightseeing: Tokeiji”. Kamakura today, were the world comes for information on Kamakura. < http://www.kamakuratoday.com/e/sightseeing/tokeiji.html>. (0205-2005). Hier vond ik niet veel informatie over echtscheidingen, maar dit leverde mij wel veel achtergrondinformatie op over de Tokeiji. Er wordt wel een kleine paragraaf over echtscheidingen aangehaald, maar niet iets dat ik nog niet wist.

International research center for Japanese studies. 27-04-2005. < http://www.nichibun.ac.jp/research/staff2/TAKAGI_Tadashi_e.html> (30-04-2005). 12

9

3 besluit De conclusie die ik uit mijn zoektocht heb getrokken is, zoals ik wel had verwacht, dat het een zeer belangwekkend onderwerp is. Wat me wel teleurstelde was dat er zo weinig informatie over te vinden was. Over echtscheidingen in het hedendaagse Japan, alle soorten echtscheidingen die er bestaan, en co-ouderschap vond ik op het internet in overvloed. Maar echt veel degelijke bronnen vond ik op het internet niet. De bronnen die mij bruikbaar leken waren dan weer te oppervlakkig of handelden elke keer over hetzelfde onderwerp zonder dat er een nieuwigheid in werd vermeld. Maar toch was Google voor mij de beste keuze, want het gaf me de beste resultaten. Wat mijn zoektocht in de bibliotheek betreft, ook dit leverde net zoals het internet weinig resultaat op. Zeker in de eerste fase van mijn zoektocht. Maar dankzij de sessie van databanken zoals ik al eerder had vermeld werd dit vlug verholpen. Zo kon ik bijvoorbeeld met behulp van Libis nog een aantal andere boeken vinden die mij wel van toepassing leken te zijn. Mijn trefwoorden waren volgens mij voldoende gevarieerd hoewel het veel tijd heeft opgeëist om een goed artikel te vinden dat mij kon verder helpen in mijn zoektocht en dat mij de nodige zoektermen verschafte. In tegenstelling tot het zoeken op internet waren de resultaten die ik vond bij het zoeken in de databanken veel beter. Maar jammer genoeg waren vele van deze bronnen in het Japans zodat ik er maar enkele heb kunnen vermelden omdat deze meestal te moeilijk waren om te lezen. Toch heb ik geprobeerd om de meeste, die mij geschikt leken te vertalen. Dit had dan weer tot gevolg dat de lange lijst van Japanse bronnen vrij snel ingekort werd, want de meeste bronnen die interessant leken kon ik uiteindelijk toch niet gebruiken. Maar in het algemeen heeft het zoeken in databanken mij de meeste resultaten opgeleverd. Het aantal voor mij bruikbare bronnen die ik vond waren zowel bij Picarta, Nacsis en ook bas ongeveer hetzelfde. De zoektocht op zich was enorm boeiend en leerrijk en heeft me er toe aangezet om me verder te verdiepen in dit onderwerp. Het gebrek aan trefwoorden was in het begin het grootste probleem, het gevolg was dat ik geen idee had hoe ik mijn zoektocht moest verder zetten, zoals ik al vermeld had in de inleiding. Maar dankzij de sessie over “het opzoeken op internet” werd dit al vlug opgelost en kwamen deze trefwoorden ook goed van pas bij het opzoeken in databanken. Ook ben ik tijdens mijn zoektocht binnengestapt in een paar boekenwinkels, waar ik dacht met een beetje geluk een bruikbaar boek te kunnen vinden. In “De Slegte” vond ik zo een boek maar de inhoud en de verwijzing naar echtscheidingen stelde zo weinig voor dat het niet de moeite waard is om het te vermelden.

10

Maar ook al heb ik vele keren aangehaald dat ik meer had verwacht van mijn resultaten toch vind ik dat ik in mijn opzet geslaagd ben. Want er zijn nog een aantal boeken, die ik gevonden en ook vermeld heb tijdens het zoeken op Amazon die mij zeker nog de moeite waard lijken om te lezen. Ik ben er dus bijna zeker van dat die boeken mij nog zouden kunnen verder helpen in mijn zoektocht, zoals vb. de boeken van Tadashi Takagi. Wat mij opviel tijdens mijn zoektocht, was het feit dat ik deze naam (Tadashi Takagi) meerdere malen tegen kwam. Waardoor ik tot de conclusie kwam dat dit wel eens een belangrijke naam zou kunnen zijn voor mijn zoektocht over echtscheidingen. Als gevolg ben ik meer achter- grondinformatie gaan zoeken over deze persoon, wat mij veel belangrijke werken opleverde die door hem geschreven zijn.13

13

Zie 2.3 zoeken op het internet: Amazon

11

12