Dierenland
Nesteldrang in Oost-Groningen
Noorderland JUNI/JULI 2011
De hartendieven van vogelaar Ben Koks
Ben Koks (rechts) zorgt samen met andere vogelliefhebbers ervoor dat jonge kiekendieven veilig kunnen uitvliegen.
Vogelaar Ben Koks trekt de hele wereld over om kiekendieven te volgen. Hij bestudeert ze, ringt ze en beschermt ze. Deze roofvogels hebben lang geleden zijn hart gestolen. En uitgerekend voor zijn deur in Nieuw-Scheemda gebeurt iets heel bijzonders: de zeldzame blauwe kiekendief heeft Oost-Groningen als broedplek uitgekozen. Productie: Nanda Felix, fotografie: Hans Hut
Op de Waddeneilanden heeft de
gebeuren, een kwestie van tijd. Maar toen ik
blauwe kiekendief het moeilijk. Er was ooit
een jaar geleden zowat naast mijn huis het
een populatie van honderdzestig paartjes,
eerste nest ontdekte, moest ik wel eventjes
maar het aantal neemt sinds eind jaren
slikken van blijdschap.’
negentig van de vorige eeuw drastisch af,
Drie paartjes hadden in het voorjaar van
tot een huidige stand van ongeveer twintig
2010 hun weg gevonden naar de ruimte
paartjes. Door de weinige jongen zal de
van het Oldambt. Eén nestpoging mislukte,
populatie op de Wadden zichzelf niet meer
maar de twee andere paartjes brengen
in stand houden en langzaamaan
respectievelijk twee en vier kuikentjes groot.
verdwijnen.
Is het toeval, of voelen ze gewoon dat het
De leefomgeving is er voor de vogel niet
in de buurt van Ben Koks, die zich al jaren
ideaal. Het aanbod van voedsel is minder
inzet voor de bescherming van vogels,
geworden; het aantal konijnen neemt af
wel veilig zal zijn? Een van de twee moeder-
door een besmettelijke ziekte en kleine
vogels kan het weten. De Groninger
vogels en zandhagedissen zijn steeds moei-
vogelaar heeft haar in 2007, toen ze als
lijker te vinden.
nestjong in het Duitse Emden vertoefde,
Het Groningse land heeft daarentegen
nota bene zelf in handen gehad om haar
steeds meer te bieden. Ben Koks (47) zag het
voorzichtig een ringetje om het pootje te
daarom al aankomen. Hij had de blauwe
doen. Door het ringetje, met daarop een
kiekendief wel in Groningen verwacht.
code, is de vogel te herkennen en kunnen er
Maar dat ze letterlijk vanuit zijn huis in
gegevens over de vogel verzameld worden.
Nieuw-Scheemda te zien zijn, dat had hij
‘Ik kan me haar zelfs nog goed herinneren,
niet durven dromen. ‘Het zou gewoon gaan
het was namelijk een hele gehaaide dame.’
JUNI/JULI 2011 Noorderland
In het kort Naam: Blauwe kiekendief / Circus Cyaneus Lengte: 44 (mannetje) tot 53 (vrouwtje) cm Spanwijdte: 90 (mannetje) tot 121 (vrouwtje) cm Gewicht: 300 - 400 gr (mannetje) tot 400 – 500 gr (vrouwtje) Aantal broedparen in Nederland: circa 20 op Waddeneilanden, vooral op Texel. Ameland had in 2010 voor het eerst geen broedparen. In Flevoland 3: 1 man met 3 vrouwtjes in de Oostvaardersplassen, al jaren geen jongen meer. In het Oldambt in 2010 3 paar. Aantal eieren: 3 tot 5 Broedseizoen: april – eind juli Leeftijd: record: 16 jaar en 5 maanden Bron o.a: Akkervogels, naslagwerk van Koos Dijksterhuis en Hans Hut. Roodbont Publishers. ISBN: 978 90 8740 0606
Mannetje
Vrouwtje
Noorderland JUNI/JULI 2011
Dierenland Veilig uitvliegen
zich middenin een akker, waarvan het
zegt de vogelaar. ‘Zonder de medewerking
Ben Koks liep als klein ventje al met zijn
gewas uiteindelijk gewoon geoogst moest
van de boeren was deze gunstige situatie
hoofd in de wolken, speurend naar vogels.
worden met grote maaiers. Koks sprong
in het Oldambt volkomen ondenkbaar. We
Het vogelboekje dat hij van zijn oma kreeg
in de bres voor het nest en kreeg het voor
hebben hier in Oost-Groningen de beste
in zijn ene hand, in de andere hand de ver-
elkaar dat een klein stukje van het gewas
en meeste akkerranden van Nederland.’
rekijker die Sinterklaas voor hem meenam.
mocht blijven staan. De jonge vogels
Door samen te werken met boeren ontstaat
De vogels boeiden hem, maar waarom weet
konden veilig uitvliegen. Het laat hem
er een prettig leefklimaat voor de dieren.
hij eigenlijk nog steeds niet precies. ‘Mis-
sindsdien niet meer los. ‘Er was weinig
Een aantal boeren in Oost-Groningen
schien omdat ik zo dromerig was, en ben.
bekend over deze vogel. Dat fascineerde me.’
heeft de randen van de akkers ingezaaid
Een smoes om lekker buiten te zijn en te
In 2005 stopt hij met het werken voor een
met bloemen, grassen en kruiden. In de
wandelen.’ De interesse in de vogelwereld
baas en slaat zelf zijn vleugels uit. Hij richt
lentezon vormt het een kleurrijke lijst om
is alleen maar groter geworden en hij ging
de Werkgroep Grauwe Kiekendief op om de
de eentonige landbouwvlaktes. De variatie
zich beroepsmatig voor de dieren inzet-
vogel samen met een groep medewerkers
maakt het voor vogels een fijne plek; er is
ten, zoals voor SOVON Vogelonderzoek
een zo goed mogelijke bescherming te kun-
genoeg voedsel en de vegetatie biedt wat
Nederland. In 1990 ontdekt hij, tijdens een
nen bieden. De aanpak werpt zijn vruchten
beschutting. Zo heeft ook Geuko ten Have
inventarisering van akkervogels, een nest
af. Hoewel de vogel er bijna niet meer was
zijn akkerland in Noordbroek voorzien van
van grauwe kiekendieven in het Oldambt.
geweest, hebben in 2010 zo’n 45 paartjes in
randen vol diversiteit. ‘Ik ben een akkerbou-
Deze vogel maakte eind jaren tachtig van de
Groningen jongen grootgebracht. In heel
wer in hart en nieren en eigenlijk vind ik
vorige eeuw hetzelfde mee als zijn familielid
Nederland zijn er net iets meer dan vijftig.
dat er meer verschillende gewassen in het
de blauwe kiekendief nu. Waren er in de ne-
land moeten komen. Het is goed voor de
gentiende eeuw in Nederland nog tussen de
Drukbevolkte akkerranden
grond. Met de ingezaaide akkerranden is er
vijfhonderd en duizend broedparen, in 1987
Met de komst van de blauwe kiekendief is
meer variatie gekomen. Zo had ik drie jaar
waren er nog maar drie. Het eerste nest dat
er nog meer werk aan de winkel. Ze kunnen
geleden een prachtige bloemenrand, dat is
de vogelliefhebber ontdekte, schreeuwde
rekenen op bescherming vanuit verschillen-
heel leuk om te zien. Er waren vréselijk veel
dus om bescherming. Maar het nest bevond
de hoeken. ‘De kiekendief verbindt mensen’,
vlinders. De biodiversiteit zorgt voor een
De blauwe kiekendief maakt een broedplek middenin een akker. Een vrouwtje brengt kleine takjes voor de ‘inrichting’ van haar nest. Het nest wordt door het gewas zo goed gecamoufleerd dat het voor voorbijgangers, en voor de boer, nauwelijks opgemerkt wordt.
Nieuwe kraamkamer voor de blauwe kiekendief
JUNI/JULI 2011 Noorderland
Dierenland beter evenwicht. In de randen ontstaat een
tien tot twintig paartjes blauwe kieken
een stress-situatie: de kiekendief wordt
buffer van beestjes, zo marcheren er heel
dieven in Groningen. In Drenthe en
gelokt met een andere vogel zodat hij in
veel kevers vanuit de rand de akkers in om
Friesland zal het aantal volgens hem ook
een net vliegt. Maar we zijn altijd binnen
luis op te eten. Die kevers houden een plaag
mondjesmaat toenemen.
vijftien minuten klaar. De kiekendief is
onder de duim en ik hoef geen bestrijdings-
een makkelijke soort en in alle gevallen is
middelen te spuiten.’ De blauwe kiekendief
Hightech rugtasje
de vogel direct weer van de schrik hersteld
heeft ook baat bij zo’n ‘drukbevolkte’ akker,
India, Wit-Rusland, Niger, Marokko,
en vertoont het meteen het natuurlijke
waar hij zijn voedsel (kleine knaagdieren en
Duitsland, Amerika: Ben Koks kent wat
gedrag.’ De vogels leveren dankzij hun rug-
vogels) vandaan kan halen.
betreft de kiekendieven geen grenzen.
tasje zeer waardevolle informatie, waar het
Ten Have heeft ze in zijn land zien foera-
Hij gaat geregeld op reis om ter plekke
internationale beschermingswerk baat bij
geren, hij vindt het prachtig om de dieren
vogels te onderzoeken, om informatie uit te
heeft. De verzamelde data wordt in samen-
boven zijn land te zien vliegen en zet
wisselen en om lezingen te volgen. Vanuit
werking met Rijksuniversiteit Groningen
zich graag in voor de bescherming van de
huis kan hij ook veel doen, dankzij de tech-
geïnterpreteerd. ‘Het meest belangrijke is
vogels. ‘We zetten met elkaar de schouders
nologische ontwikkelingen. De jaarlijkse
dat we dankzij het GPS-systeem nu een
eronder!’ Met dit positieve geluid verwacht
reis van een groepje grauwe kiekendieven
‘jaar-rond-verhaal’ hebben. Het hele jaar in
Ben Koks tussen nu en de komende vijf jaar
van Nederland naar Afrika heeft hij in
beeld. Eerder hadden we alleen informatie
beeld. Koks weet waar in Afrika hij moet
per seizoen.’ Op www.grauwekiekendief.
zijn als hij hen of hun leefomgeving daar
nl is constant te volgen waar bijvoorbeeld
wil onderzoeken. Zijn werkgroep heeft een
de Oost-Groningse kiekendieven Franz en
aantal vogels een ‘rugtasje’ om gedaan.
Tineke rondvliegen.
Een duur tasje: 1200 euro. ‘Het is van zijdeDe Werkgroep Grauwe Kiekendief doet onderzoek
zacht materiaal, het zal nooit de balans van
Skydancing
naar de blauwe kiekendief. Door nesten op te
de vogel verstoren. Het bevat een
Een kiekendief is een vogel van het open
sporen waakt de werkgroep ervoor dat de vogels
GPS-systeem en een zonnepaneeltje,
veld en maakt het nest op de grond, wat
zonder gevaar de oogsttijd doorstaan.
samen 13 gram. Het omdoen ervan is even
voor de veiligheid van de dieren niet altijd
Blauwe kiekendief steeds zeldzamer
Noorderland JUNI/JULI 2011
handig is. Ben Koks: ‘Het is volgens de wet
Blauw, grauw en bruin
verboden nesten te bezoeken. Daarvoor hebben wij een speciale vergunning en
Vanuit zijn boerderij en tuin in
bovenal mag niet worden vergeten dat wij
Nieuw-Scheemda heeft Koks
doorgaans een noodzaak hebben nesten te
prachtig zicht op uitgestrekte
vinden, anders verdwijnen ze simpelweg in
velden. Hij kan de blauwe,
de maaidorsers.’
grauwe en bruine kiekendieven
Wie ook nieuwsgierig is naar deze vogels
zo zien vliegen. De kiekendief is
en ze eens in het echt wil zien heeft een
te herkennen aan het elegante,
goede kans ze tegen te komen tijdens een
schommelende vliegbeeld en
wandeling op de zeedijk bij de Dollard,
aan de V-vorm die ontstaat als
tussen Oudeschans en Bellingwolde of bij
de vleugels tijdens het zweven
de Marnewaard (militair oefenterrein) bij Lauwersoog.
omhoog worden gehouden. Het verschil tussen de drie is voor
Wie geluk heeft, ziet het imponerende
een vogelkenner goed te zien,
baltsen (het uitvoeren van de ‘parings-
minder ervaren vogelaars zullen
dans’). Het mannetje gaat heel hoog
wat meer tijd nodig hebben.
vliegen, om vervolgens richting het vrouw-
De mannetjes en de vrouwtjes
tje naar beneden te tuimelen. Het vrouwtje
zijn duidelijk van elkaar te onder-
draait zich op de rug (al vliegend!) en weert
scheiden: het verenkleed van de
zich af. Zo boven het vlakke Groningse land
mannetjes is grijs/wit, waarbij de
een filmisch gebeuren. ‘Skydancing’ wordt
blauwe kiekendief een licht-
het door de Britten genoemd. Een show die
blauwe tint heeft. Hoe ouder de
naar verwachting elk jaar meer Groningse dansers zal kennen. ●
vogel, hoe grijzer hij wordt. De vrouwtjes hebben bruintinten. Het zijn schutkleuren: het man-
Prooiovergave: een mannetje brengt een hapje
netje valt zo in de lucht minder
mee voor het vrouwtje, het wordt in de lucht
op, het vrouwtje heeft ongeveer
‘overgegooid’. Vaak begint daarna het paren.
dezelfde kleur als de akker waar
Een mannetje kan het overigens druk hebben:
ze haar nest bewaakt. Bij de
soms heeft hij bij twee vrouwtjes een nest.
bruine kiekendief heeft ook het mannetje bruintinten. Bij de mannetjes is het verschil tussen de drie soorten kieken dieven het duidelijkst te zien. Bijvoorbeeld aan het verenkleed bij de vleugels: de blauwe kiekendief heeft de meest lichte kleur veren. De grauwe kiekendief heeft aan de onderkant van de vleugels bruine strepen en de bruine kiekendief heeft her en der in de vleugels zandkleurige tinten.
Van boven naar beneden: blauw, grauw, bruin. Afbeeldingen: Naumann, Naturgeschichte der Vögel Mitteleuropas.
JUNI/JULI 2011 Noorderland
