report
DEEL 2: DECORS ALS NOODZAKELIJKE ACHTERGROND
Wat zijn decors en welke rol spelen ze in films en op televisie? Om op die vraag een helder antwoord te krijgen, nam Richard Helwig een uitgebreid (en exclusief!) kijkje in de enorme catacomben van het bedrijf HollandseHanden in Hilversum.
DE ‘ARTDIRECTION’ OMVAT ALLES WAT DE KIJKER IN BEELD ZIET. HET BEPAALT VOOR EEN GROOT DEEL DE SFEER VAN HET GEHEEL. HIER EEN KIJKJE BIJ HET DECOR VAN HET TROS TELEVISIEPROGRAMMA ‘VERMIST’. EEN STERK STAALTJE VAN DECORBOUW ZOALS HOLLANDSEHANDEN HEEFT WETEN TE REALISEREN!
39
HollandseHanden maakt dromen waar Ieder filmverhaal moet zich ergens afspelen. Naast de plaatsaanduiding (waar?) is een tijdsaanduiding noodzakelijk (wanneer?). Dit soort informatie helpt het verhaal in de juiste vorm bij de kijker duidelijk te maken. Is dat in een saloon in een verhaal dat zich afspeelt in de tijd van de cowboys en de indianen? Of is dat in een ruimteschip ergens in het jaar 2075?
Een achtergrond is noodzakelijk omdat de (verhaal)handelingen daarin hun plaats krijgen. Waarin acteurs spelen. Of waarin kandidaten gestelde vragen beantwoorden (quizzen), presentatoren hun gasten ontvangen (actualiteitenrubrieken) of mensen elkaar na lange tijd weer ontmoeten (denk aan bekende televisieprogramma’s zoals ‘Spoorloos’ of ‘Vermist’).
Acceptatie afdwingen
Een spannende film of een interessant televisieprogramma wordt door de kijker met open armen ontvangen en kan uiteindelijk rekenen op een positieve beoordeling (‘Dat moet je echt gezien hebben, ik heb er een waanzinnig leuke avond aan beleefd!’). Slechte films worden niet bekeken en kunnen onmogelijk tot het gesprek van de dag leiden. Ie-
NEXT
report HET DECOR VAN ‘VERMIST’ STRAALT EEN BEPAALDE SFEER UIT. DE BELICHTING MAAKT HET BIJNA THEATRAAL. DE KIJKER KRIJGT EEN BLIK ACHTER DE COULISSEN NIET TE ZIEN.
dere opzet moet zijn eigen acceptatie bij de kijker afdwingen. Dit zorgt voor een aantal lastige dilemma’s bij de makers. Het moet voldoende aantrekkelijk zijn om naar te kijken. Dat betekent dat ze niet saai mogen zijn. Acteurs moeten natuurgetrouw overkomen. Shots horen te kloppen. Het is de kunst snel en duidelijk de juiste toonzetting te bewerkstelligen en die gedurende het gehele verloop zo te houden. Voldoende voeding
40
Want hoe een film- of televisiemaker het wendt of keert: de achtergrond speelt altijd mee. Het vormt één geheel met de rekwisieten en de mensen die hun rol daarin hebben. En dat mag allemaal best interessant, prikkelend of spannend zijn. Alles bij elkaar moet er voldoende voeding worden geleverd voor (dramatische) conflicten, (hevige) contrasten en (bijzondere) gebeurtenissen.
Een decor kan zelfs symbolisch worden toegepast. Een strijd van gevechten tussen soldaten op het slagveld kan in een film worden uitgebeeld door donkere kleuren te gebruiken terwijl een romantisch liefdesverhaal juist om zachte pasteltinten vraagt. Een spannende achtervolging tussen een politieagent en een dief in een drukke winkelstraat zorgt nu eenmaal voor meer indruk bij de kijker dan dat zoiets op een leeg grasveld gebeurt. En andersom moet het werken. Een decor kan nog zo tot in de puntjes zijn uitgevoerd, maar als de acteurs hun verhaal niet hebben voorbereid, is de film toch gedoemd te mislukken.
DE TELEVISIEMAKER BEPAALT WELKE REKWISIETEN IN HET DECOR WORDEN GEBRUIKT. EN DAT KUNNEN DE MEEST UITEENLOPENDE ZIJN…
Visuele versterking
In veel gevallen wordt er gesproken over het begrip ‘arena’. Hieronder wordt de situering verstaan waarbinnen de verhaalhandelingen worden geplaatst. De visuele aspecten van de arena komen
DE AANKLEDING IS EEN ESSENTIEEL ONDERDEEL VAN HET TOTALE PLAATJE. EN DAAR KOMT VEEL VOOR KIJKEN!
WAAR KIJKT DE KIJKER NAAR? EEN BORD MET DE NAAM VAN HET TELEVISIEPROGRAMMA LAAT NIEMAND MEER TWIJFELEN.
report EEN GOEDE TERUGKOPPELING EN EEN CONTINUE AFSTEMMING TUSSEN KLANT, ONTWERPER, UITVOERDER EN PROJECTLEIDER IS BELANGRIJK.
ELKE DAG ZIJN ER WEER PROGRAMMA’S OP TELEVISIE TE ZIEN, WAAR CREATIEVE MENSEN VAN HOLLANDSEHANDEN HUN HANDEN VOL AAN HEBBEN GEHAD!
tot uiting in de decors en locaties met de daarbij gebruikte rekwisieten. Deze worden gekozen op grond van functioneel inhoudelijke overwegingen of op grond van de visuele versterking die zij kunnen bewerkstelligen. Interessante locaties kunnen als ‘decor’ een verhaal de benodigde logica, diepgang en atmosfeer geven en daarmee de communicatie richting de kijker bevorderen.
sen zich in die straat gaan afspelen is onbekend. In een film ligt dat beduidend anders. De straat is vormgegeven zoals de filmmaker dat aanvankelijk voor ogen had, de rekwisieten zijn gekozen, de kleding die de acteurs dragen is nauwkeurig uitgezocht, de teksten voor de dialogen zijn uitgeschreven en zelfs het toeval is georganiseerd of gekozen.
Georganiseerd of gekozen
Sfeer en toonzetting
Een decorontwerper zal in de ‘werkelijke wereld’ nooit de gordijnen, de plantjes op de vensterbanken en de andere rekwisieten achter de ramen van woonhuizen kunnen bepalen. Door de straten lopen mensen in zelfgekozen kleding. Van tevoren staat niet vast wat zij tegen elkaar gaan zeggen. Welke gebeurtenis-
Aangenomen mag worden dat het decor ten dienste staat van de vertelling van het verhaal. Om de beelden ‘echt’ op de kijker over te laten komen, dus op een geloofwaardige wijze, is het noodzakelijk dat er voldoende zorg aan de artdirection wordt besteed. Niets mag aan het toeval worden overgelaten. Al-
les moet tot op detail zijn uitgevoerd. De sfeer en toonzetting zijn allesbepalend voor het slagen. Het is voorstelbaar dat een film die gaat over het meisje Anne Frank, zich niet kan afspelen in het Amsterdam van nu waarin moderne en dure auto’s, hippe kledingwinkels en deftige restaurants de boventoon voeren. Ongewenste afleiding
Stelregel is dat een decor, datzelfde geldt voor de rekwisieten die hierin voorkomen, de handelingen van de acteurs niet mag domineren. Decorontwerpers moeten weten hoe zij de visuele aantrekkelijkheid kunnen combineren met ingetogenheid. Een decor dat te prominent naar voren komt zal voor een ongewenste afleiding bij de kijker zorgen. In dit soort situaties vestigt het decor de aandacht op zichzelf. Ze zijn erg decoratief van opzet. De uitzondering bevestigt echter de regel. Want draait het bij James Bond niet voor een groot gedeelte om de meest exotische, spannende en indrukwekkende locaties waar hij vertoeft? Zorgen juist die locaties niet voor een extra stukje dimensie?
41
Cliché
HOLLANDSEHANDEN: ‘WE DOEN ONS WERK MET TROTS, TOEWIJDING, CREATIVITEIT EN LIEFDE VOOR HET VAK. DIE HANDEN, DIE MENSEN, IS ONS KAPITAAL.’
Een tegenovergesteld effect kan worden bereikt als er zichtbaar weinig tot geen aandacht is besteed aan het decor. In dat geval wordt het decor een cliché. Een James Bond die in een rommelig en niet reëel decor zijn avonturen beleeft, zal op weinig waardering van de kijker hoeven te rekenen. Een geleerde die een spraakmakende uitvinding heeft gedaan, wordt maar al te graag voor een boeken-
NEXT
report HOLLANDSEHANDEN HEEFT ALLE VAKDISCIPLINES IN EIGEN HUIS. TIMMEREN, MACHINALE HOUTBEWERKING, METAAL, KUNSTSTOFFEN, DECORATIE, SPUITERIJ EN STOFFEERDERIJ. DAARDOOR IS DIT BEDRIJF NIET AFHANKELIJK VAN EXTERNEN.
kast neergezet om zijn verhaal te doen. Maar is dat niet een locatie die al zo vaak in dit soort situaties is vertoond? Naar eigen wens
42
Op het moment dat een filmmaker de keuze maakt om een decor te laten maken dan doet hij dat omdat deze naar eigen wens kan worden opgebouwd. Op dergelijke wijze kan een betere controle worden gehouden op de techniek zoals de belichting. Toch kan er voor worden gekozen om een bestaand ‘decor’ te gebruiken in de vorm van een locatie die ‘ergens’ al aanwezig is. Een scène die zich afspeelt in een café hoeft niet altijd opgenomen te worden in een nagebouwde setting. Er kan voor worden gekozen om een café op de hoek van de straat te gebruiken. Vaak is kostenbesparing hiervan de grootste reden. Langs de werkplaatsen
Mijn bijzondere tocht binnen HollandseHanden leidt me langs de werkplaatsen waar decors van grote televisieshows van de publieke en commerciële omroepen worden gebouwd. Het geeft precies aan waar men goed in is: ‘Dutch Television Design’. Naar wat handen aan decors kunnen maken. En pas dan is te zien welke gigantische voorbereidingen aan zo’n programma vooraf gaan en hoe ontzettend veel mensen erbij betrokken zijn. Er worden projecten van klein tot groot zelf ontworpen en speciaal op maat gemaakt. Hier bruist het van de energie en de nieuwe ideeën.
van het vakkundig maken van televisiedecors. ‘Wij hebben een marktaandeel van ongeveer 75 procent. Daar zijn we trots op en dat willen we graag vasthouden. We zijn gewend grote producties in een korte doorlooptijd te fabriceren en deze op elk gewenst moment, op iedere plek op te bouwen. Dat gebeurt 24 uur per dag, 7 dagen in de week. Dat HollandseHanden centraal gelegen is op het Media Park in Hilversum, biedt voordelen. Alle producenten die zich hier gevestigd hebben, profiteren ervan dat er geen decors in een vrachtauto hoeven te worden geladen. Er bestaat daarom geen beperking in de afmetingen. We rijden de decors vanuit onze fabricage door de gangen naar de aangrenzende studio’s. Dat betekent dat er geringe kans op breeknaden bestaat, de kans op beschadigingen klein is en er minder tijd hoeft te worden besteed aan het in elkaar zetten.’ In grote lijnen
Ik vraag hoe een decor in grote lijnen tot stand komt. ‘De producent heeft een plan. Een format. Die neemt zijn ideeën door met een decorontwerper. De ontwerper maakt het schetsontwerp. En uiteindelijk maakt hij een definitieve versie. Als dat is gemaakt, nodigt de producent een aantal decorbouwbedrijven uit. Die gaan rekenen en brengen offertes uit. Uiteindelijk krijgt één van hen de opdracht. De opdrachtbevestiging wordt getekend en na volledige betaling is het decor eigendom van de producent.’
Marktleider
Formatrecht
Dit bedrijf is marktleider op het gebied
Liggen er bepaalde rechten op decors?
ONDER DE ‘AANKLEDING’ VAN EEN SET WORDEN ZOWEL DE REKWISIETEN ALS HET DECOR BEDOELD.
Net zoals er auteursrecht op een boek rust? Mag een decor van de ene producent een beetje lijken op het decor van een ander? ‘Er zit een recht op het format van een programma. Bij dat format hoort vaak de uitstraling van het decor. Als een producent een nieuw programma maakt waar een nieuw format voor bedacht is, dan wordt er een decor gemaakt. De rechten rusten op dat programma, bij die producent. Die kan ertoe besluiten het recht te verkopen. Stel dat Endemol een programma koopt in Amerika, dan kopen ze dat format. Het decor wordt dan voor een groot gedeelte hier in Nederland nagebouwd. In dat geval mag het zonder problemen lijken op het decor zoals het in Amerika op de televisie te zien is.’ Opslaan of vernietigen
En waar blijft het na de uitzending? ‘Een producent kan ervoor kiezen om het ergens op te slaan. Decors zijn meestal erg duur en er zitten veel manuren in. Als het een succesvol programma is, dan kan het nog meerdere keren worden gebruikt. Maar is het een programma wat minder succesvol is, dan zal de producent bijna in alle gevallen besluiten om het te vernietigen. Dat scheelt kosten aan huur. In dat geval moet het echt vernietigd worden want de producent wil niet het risico lopen dat onderdelen van het decor later in een ander programma kunnen opduiken.’ Serieplaatsingen
Er wordt veelvuldig gebruik gemaakt van ‘serieplaatsingen’. HollandseHanden noemt als voorbeeld het wekelijkse te-
report DOORDAT DE TECHNIEK VAN CAMERA’S STERK IS VERBETERD, IS DE KWALITEIT VAN FILM- EN TELEVISIEDECORS OOK DAARIN MEEGEGAAN.
levisieprogramma ‘Kassa’ van de VARA op de zaterdagavond. ‘Dat decor wordt vrijwel iedere week in de studio neergezet. Onze mensen zorgen ervoor dat het decor aangevoerd wordt en dat het precies op tijd op zijn plaats staat. Als het programma is opgenomen, dan wordt het door ons weer opgeruimd en gaat het weer terug naar de opslag. We voeren serieplaatsingen niet alleen hier uit op het Media Park zoals voor Omroep Max, maar ook extern zoals in de EOstudio’s en in het AKN gebouw, beiden eveneens gevestigd in Hilversum. Zelfs bij Endemol in Amsterdam Zuidoost.’ In HDTV
Er blijkt binnen de decorbouw veel te zijn veranderd ten opzichte van vroeger: ‘Toen werden dingen met plakband vastgeplakt en ging men er vervolgens met een grote kwast decorverf overheen. In beeld zag het er prima uit. Maar als je dichtbij kwam, was het opeens toch anders. Een decor heeft een voorkant en er moest vooral niet naar de achterkant worden gekeken.’ De eisen van de opdrachtgevers zijn volgens HollandseHanden steeds hoger geworden. Hierbij wordt verwezen naar de uitzendingen die in HDTV zijn intrede al langere tijd hebben gedaan. HDTV staat voor ‘high-definition television’ of ‘hoge definitie televisie’. Deze televisietechniek biedt een kwaliteit die als geavanceerder wordt aangemerkt in vergelijking tot de analoge systemen. Een groot voordeel van HDTV is het groter aantal beeldlijnen waardoor een scherper beeld wordt verkregen. ‘Doordat camera’s tegenwoordig zelfs backstage
ALLEEN MET DE BENODIGDE PERFECTIE KUNNEN DE KARAKTERS DIE IN DE ENTOURAGE MOETEN SPELEN, OPTIMAAL OP DE TELEVISIE TOT HUN RECHT KOMEN.
komen, is de achterkant van dat decor steeds belangrijker geworden. Decorbouw is op een hoger plan gekomen als het om afwerking gaat.’ Strakke afwerking
Decors die voor televisieprogramma’s in HDTV worden gebruikt, vereisen een extra nauwkeurige aanpak: ‘Het draait hierbij om een strakke afwerking. Op ieder detail moet worden gelet. Wij beschikken daarom over specifieke machinerie om aan deze vraag te kunnen voldoen. Met behulp van een CNC freesmachine worden houtbewerkingen via de computer uitgevoerd. Deze methode van werken biedt een hoge nauwkeurigheid en een constante kwaliteit. Letters bijvoorbeeld kunnen feilloos en altijd passend op maat worden gemaakt.’ Zelfs werken in 3D blijkt hierdoor kinderspel. ‘Vroeger moesten we voor een televisieprogramma zoals ‘Wedden dat’ platte letters aan de muur plakken. Nu zijn dat computergestuurde letters die zijn gemaakt van piepschuim, die over diepte beschikken. De techniek is veranderd. Maar dat ligt niet aan het feit dat er in 3D ontworpen kan worden. Dat ligt meer aan het feit dat wij in deze tijd in 3D denken.’ Technisch mogelijk
Volgens HollandseHanden is het decor als product aan trends onderhevig. ‘Dat wordt voor een deel bepaald door wat technisch mogelijk is. Er komen steeds weer nieuwe materialen bij. Zoals de toepassing van LED of dimbaar TL. Vroeger waren dit soort verlichtingen nergens te vinden. Waren het schroef-
lampen of filineabuisjes. In grote decors worden steeds meer LED tegels gebruikt. Daar kan videomateriaal op worden gedraaid zoals een compleet bos of een uitgestrekt sneeuwlandschap. Kijk naar ‘The Voice of Holland’. Dat zijn van die grote schermen. Dat zijn prachtige plaatjes. Maar we garanderen dat over vijf jaar de kijker het wel gezien heeft. Het is een trend. Net zoals we nu met een langdurige trend van hoogglans gespoten materialen te maken hebben. Het voordeel van hoogglans is dat het licht weerkaatst. Dat geeft een glossy, fris effect.’ Eén en al beleving
43
HollandseHanden noemt nog even de opkomst van het ‘virtuele’ decor, maar vindt dat begrip mijlenver liggen van het ‘traditionele’ decor waarvoor gebouwd moet worden. Waar medewerkers vele uren met hart en ziel zich voor hebben ingezet. ‘We houden ons met virtuele decors binnen ons bedrijf niet bezig, bij onze moedermaatschappij gebeurt dat wel. Bij een virtueel decor staat iemand voor een groene of blauwe achtergrond waar vervolgens videomateriaal op wordt ingevuld. Die techniek is inmiddels zover gevorderd dat dit materiaal zelfs in 3D geprojecteerd kan worden. Maar het blijft onwerkelijk. De kracht van een echt decor is dat je er daadwerkelijk in kunt lopen. Dat je het kunt aanraken en kunt voelen. Zo’n ervaring is één en al beleving. Zeker als daar publiek bij komt zitten. Dat is waar wij ons mee bezig houden. Waar ons hart al jaren ligt.’ Richard Helwig
END
