De professional aan het woord Een uitgave ter inspiratie en informatie over kwaliteit in ontwikkeling binnen de IRIS-scholen. Medewerkers aan het woord over verschillende vormen van opleiden en ontwikkelen, zoals teamontwikkeling, schoolontwikkeling, leren in het vak, collegiale consultatie, individueel leren en IRIS-breed netwerken. november 2015, nummer 6
Startbijeenkomst GMR Op maandag 14 september 2015 kwamen de GMR en het college van bestuur naar Kaageiland voor een scholings- en kennismakingsbijeenkomst om elkaar en de nieuwe leden met hun specifieke kwaliteiten beter te leren kennen. Een mooi moment nu ook de KSH deel uitmaakt van IRIS en nieuwkomer is in de GMR. Manuella Calis is met ingang van dit schooljaar de voorzitter van de GMR en vertelt over de bijeenkomst. ‘De middag startte met een-op-een gesprekken over ‘waarom zit je in de GMR?’ en ‘wat is je specialiteit?’. Al snel bleek dat zowel docenten als ouders vanuit hun achtergrond vaak gespecialiseerd zijn in bepaalde onderwerpen. Vervolgens werden de thema’s besproken, waarmee de GMR en het bestuur dit jaar met elkaar te maken krijgen, zoals: kwaliteit
per definitie hetzelfde te betekenen. Het is goed te besef-
van het onderwijs, het leren van morgen (inclusief ICT),
fen vanuit welk perspectief je spreekt. Als GMR-lid hoor je
professionalisering, integratie KSH, ontzorgen door middel
bovenschools mee te denken en kun je je niet beperken tot
van stroomlijnen bedrijfsprocessen, huisvesting, beleidscyclus
je eigen school. Verder is een positieve grondhouding en de
en taakbeleid.’
wil om er gezamenlijk uit te komen van belang. Gelukkig is dat tot nu toe nog altijd gelukt.’
Na de pauze werd de middag vervolgd met het onderdeel communicatie. Hoe ervaart iedereen zijn eigen rol, en tegen
De GMR wordt binnen IRIS tijdig betrokken bij de vorming
welke dilemma’s loop je aan? Manuella: ‘Conclusie was dat
van beleid (zoals bijvoorbeeld de strategie-/inspiratiedag
het goed is om van het begin af aan goed betrokken te zijn
maar ook bij de fusie met de KSH). Hierdoor ontstaat over
bij de verschillende beleidsonderwerpen waardoor je keuzes
en weer meer begrip voor elkaars standpunten en keuzes.‘Ik
voor bepaalde richtingen ook beter kunt plaatsen.’
ben blij dat ‘de menselijke maat’ hoog in het vaandel staat binnen IRIS. De GMR kan op veel terreinen invloed uitoe-
Ook werd over de dillema’s gesproken waar je als GMR-
fenen op de wijze waarop beleid uiteindelijk wordt uit-
lid mee te maken kunt krijgen. ‘Beleidskeuzes die voor de
gevoerd. Belangrijk voor de GMR is input krijgen vanuit de
ene school goed zijn hoeven voor een andere school niet
Medezeggenschapsraden van de verschillende scholen.
Wat is de Gemeenschappelijke Medezeggenschapsraad (GMR)? De GMR is het overkoepelende orgaan van de medezeggenschapsraden van alle IRIS-scholen dat zich bezig houdt met bovenschoolse zaken. Daarnaast geeft de GMR, samen met het college van bestuur, invulling aan goed werkgeverschap. De leden, zowel ouders als leerkrachten, denken mee over uiteenlopende zaken, die zowel ouders, leerkrachten als leerlingen aangaan. De GMR heeft op een aantal beleidsterreinen recht op overleg, initiatiefrecht, recht op informatie, instemmingsrecht en adviesrecht. Dit ligt vast in de Wet op de medezeggenschap scholen (WMS) en in statuut en reglement.
De Nederlandse School In september 2015 zijn 45 onderwijspioniers, afkomstig van 16 verschillende partnerscholen, gestart met hun opleiding aan De Nederlandse School. In een traject van 18 maanden gaan zij door te onderzoeken, te ontwerpen en te ondernemen het onderwijs in Nederland van onderaf vernieuwen. Deze onderwijspioniers máken de Nederlandse School. Directeur is onderwijsvernieuwer Ilja Klink. Servando Crespo en Mariska van Son (beiden docent M&O
weken masterclasses, tweedaagsen en ontmoetingen plaats.
op het Kaj Munk College) maken deel uit van deze groep
‘Het zijn inspirerende bijeenkomsten. Ze prikkelen en dra-
onderwijspioniers. Zes jaar geleden begonnen ze als zij-
gen bij aan vernieuwing en verdieping. Daarbij wordt de
instromer bij het Kaj Munk College, na een carrière in het
ontmoeting gezocht met werelden buiten het onderwijs.
bankwezen. Ze zijn nog maar net begonnen maar zijn nu al
Door onverwachte en ongedachte combinaties te maken,
super enthousiast. Mariska en Servando: ‘Het pionieren zit
kan ruimte ontstaan voor de ongezochte vondst en voor
ons in het bloed. Met deze opleiding zoeken we handvat-
doorbraken in denken en doen.’ Mariska en Servando heb-
ten zodat we ook andere collega’s mee kunnen nemen in
ben ondertussen verschillende tweedaagsen achter de rug.
onze vernieuwingontwerpen. Een opdracht vanuit school hebben we niet meegekregen. Zo kunnen we heel open
Out of the box denken
aan deze opleiding beginnen.’
‘Tot nu toe is de directe relatie met het onderwijs er nog wat minder, we zijn nu meer gericht op vernieuwing buiten
Programma
het onderwijs. We denken en doen vanuit een zo breed
Tijdens het introductieweekend op 11, 12 en 13 september
mogelijke werkgebied, waarbij we leren out of the box
maakten de deelnemers kennis met de drie leerlijnen: per-
te denken.’ Servando is enigszins ongeduldig. ‘Ik kan niet
soonlijke ontwikkeling, onderwijsvernieuwing en de wereld
wachten tot het moment komt dat ik me ook kan focussen
als onderneming. Ook stonden deze dagen al in het teken
op het onderwijs.’
van onderzoeken, ontwerpen en ondernemen. De Nederlandse School heeft geen vaste werk- en verblijfGedurende het hele traject vinden om de twee tot drie
plaats. ‘We trekken er op uit en gaan daar naartoe waar iets
IRIS Inspiratiedag: op bezoek bij AGORA Op 24 september 2015 vertrok een groep van 60 IRIS collega’s met de bus naar Roermond om daar het zeer ambitieuze AGORA-onderwijsconcept te bekijken. Onder de bezielende begeleiding van Sjef Drummen, mede-ontwikkelaar, kregen zij een rondleiding in de school (een leeromgeving die de 21e eeuw uitstraalt en mede is ingericht door de leerlingen) en gingen zij in gesprek met leerlingen en coaches.
Elke leerling volgt een eigen traject dat per vak of leergebied op zijn niveau is afgestemd. Hierdoor kan de leerling maximaal groeien. Leerlingen mogen de leervragen stellen die ze willen stellen en krijgen de gelegenheid om vanuit die vragen vrij en gestructureerd naar oplossingen en antwoorden te zoeken. De relatie en interactie tussen leraar en leerling is de belangrijkste factor voor het succes. Kinderen vinden aansluiting bij virtueel leren en krijgen in die virtuele wereld binnen AGORA volop de gelegenheid
De middag bestond uit presentaties over de totstandkoming van het onderwijsconcept en de bijbehorende technologische ondersteuning. De dag maakte veel energie los bij de collega’s. Energie die goed gebruikt kan worden bij het verder ontwikkelen van ons eigen ‘Leren van Morgen’. Op AGORA gaat het nadrukkelijk om het in positie brengen van de leerling. Kernvisie van AGORA: Vrijheid en vertrouwen in elk kind, inspireren en input geven aan elk kind en blijvend coachen van de lerende. De leerling is op AGORA echt (mede)eigenaar en vormgever van zijn eigen onderwijsproces. Op een natuurlijke manier stimuleert AGORA de ontmoeting en verbinding met ‘de wereld’.
van alles te onderzoeken.
bijzonders te zien en te leren valt. Zo zijn we in Denim City geweest, waar we getuige waren van een sociaal project waarbij kansarme jongeren worden betrokken bij het productieproces van een spijkerbroek. Laatst zijn we op bezoek geweest bij de ABN Amro. Daar kregen we een kijkje in de keuken van het banksysteem en werd ons verteld hoe er over processen wordt gedacht. Wij zitten daar dan als echte pioniers aan tafel, willen natuurlijk graag leren hoe je veranderingen in gang kunt zetten, waarbij je zoveel mogelijk collega’s in die ontwikkeling meeneemt. Ook hebben we deelgenomen aan een ontbijtsessie in Amsterdam. We zaten met vijf ondernemers aan tafel. Dat leidt tot mooie contacten. Goed voor je eigen netwerk maar ook zeker inzetbaar in je onderwijs’, aldus Servando.
Servando Crespo en Mariska van Son
een ontwerp komt waarmee je tevreden bent. We noemen dit werken in een “loop”.’
Mariska vervolgt: ‘Bij het onderdeel ontwerpen verdiepten we ons in de principes achter ‘gaming’. We leerden dat als
‘We gaan zien wat er op ons af komt en wat De Neder-
je fouten maakt, je gewoon weer opnieuw begint. Net zo
landse School ons brengt. We hopen beter te leren onder-
lang tot je verder komt. Die principes kun je ook toepassen
zoeken en ontwerpen door hier vrijelijk en uitgebreid te
in je eigen vernieuwingsontwerpen op school waarbij je
experimenteren. Ons uiteindelijk doel is natuurlijk straks
bepaalde gedragsveranderingen bij leerlingen probeert te
binnen het Kaj Munk College een impuls te kunnen geven
bewerkstelligen. Bij ontwerpen is het motto echt: think fast
aan vernieuwingen in ons onderwijs die leiden tot verbete-
(mindmapping, relaties leggen en met een snel ontwerp
ring van de lerende houding van onze leerlingen.’
komen), experimenteer ermee, pas aan. Hoe sneller je fouten maakt, des te sneller je leert en je uiteindelijk tot
Meer informatie: www.denederlandseschool.nl
De leervraag, de deelvragen, leertaken en voortgang
Professioneel meesterschap
worden van iedere leerling vastgelegd in een uniek leerlingvolgsysteem. De leraar/coach voert wekelijks een individueel gesprek met de leerling over de behaalde resultaten. AGORA kiest duidelijk voor coaching op resultaat, waarbij het gedrag als vanzelf onderwerp van gesprek is.
De boodschap die de collega’s meekregen: begin liever vandaag dan morgen met gepersonaliseerd leren. Denk niet eerst drie jaar vooruit, maar start nu!
Monique ten Hoedt, docente economie op RKSG Thamen, heeft de tweejarige Masteropleiding Professioneel Meesterschap twee jaar geleden afgerond. In deze studie staat het ontwikkelen en vernieuwen van onderwijs op basis van praktijkonderzoek centraal. De studie heeft haar en de school veel opgeleverd. Monique: ‘Wat mij aantrekt in het onderwijs is vernieuwing, de school in beweging, nadenken over het doel van onderwijs en dan met name de beleidsmatige kant. Gedurende mijn studie heb ik geleerd dat het belangrijk is om vernieu-
AGORA, het einde van de klassieke school?
wing te kunnen onderbouwen, zodat de kans dat een
Out of the box in het onderwijs betekent letterlijk ‘buiten
vernieuwing ook een verbetering is, groter wordt.’
het systeem’. Alle onderwijskundige vernieuwingsinspanningen zijn tot nu toe niet in staat geweest om een bestel
Welk praktijkonderzoek heb je voor je studie gedaan? ‘Ik
te ontwerpen dat niet steeds terugvalt in de valkuilen van
heb de effectiviteit van de stages op Thamen onderzocht
het bestaande onderwijssysteem. AGORA heeft de pretentie
en gekeken hoe we dat kunnen verbeteren. We kwamen
om een echt alternatief te zijn voor het klassieke onderwijs.
erachter dat reflecteren op de stage van groot belang is;
Zij hebben daarvoor de traditionele denkwijze over leren
zoeken naar de diepere beleving, naar de betekenisgeving
geheel losgelaten en in alles wat ze doen de leerling voorop
voor de leerling in relatie met zijn toekomst en zijn keuzes.
gesteld. Nieuwsgierig? Kijk op www.agoraroermond.nl.
Binnen Thamen heeft dit geleid tot aanpassingen in de
Onderwijsmiddag KSH in teken van motivatie Bij de KSH stond de eerste onderwijsmiddag op 6 oktober 2015 in het teken van ‘motivatie’. Er wordt vaak gesproken over het aanbieden van onderwijs op maat, maar wat te doen als een leerling niet tot een actieve houding te bewegen is? De KSH nodigde Frank Gaarthuis en Floris Evers uit om die situatie te helpen doorbreken. Frank richt zich op het belang van goede lesopeningen en Floris geeft aan hoe belangrijk het is om zelf passie en focus te hebben.
Daarna werd er een top 3 samengesteld. De suggestie voor ‘Wie is de mol’ kwam er als beste uit. In deze lesopening wordt één leerling vooraf geïnstrueerd over zijn/haar rol die uiteraard te maken heeft met de lesstof (bijvoorbeeld Napoleon). Door middel van het stellen van vragen begint de les zo al spelenderwijs. Na de pauze vervolgde Floris Evers, Nederlandse hockeyer op topniveau, het programma. Hij heeft zich gespecialiseerd in het onderwerp motivatie (www.peak4.nl ). Floris heeft
Frank Gaarthuis, docent econo-
zelf in zijn loopbaan als sporter, student en nu consultant
mie en teamleider aan het
geleerd dat het belangrijk is om passie en focus te hebben
Hoofdvaart College, schreef
in wat je doet. Weten waarom je iets doet en daar gericht
samen met twee collega’s van
mee bezig zijn. Voor jezelf, niet voor anderen. Pas dan
het Coornhert Lyceum het
wordt het echt leuk. Motivatie is belangrijker dan talent en
boekje Een goed begin is het
daarbij: ook van fouten maken kun je leren. Wellicht kun je
halve werk. Daarin staan 25
een slecht resultaat uiteindelijk ombuigen in iets positiefs.
lesopeningen waarmee de
Bestellen? Het boekje met daarin 25 suggesties voor lesopeningen is verkrijgbaar via www.multiga.nl.
aandacht van leerlingen direct
Floris hecht aan het belang van duurzaam presteren. Neem
wordt gevangen. Frank, Michelle
regelmatig de tijd om af en toe rust te nemen want groei
en Wies hebben twee jaar lang
treedt op in rust. Als je zelf niet lekker in je vel zit kun je
verschillende lesopeningen uitge-
ook een ander niet motiveren. Wees je bewust van jezelf.
probeerd op zoek naar manieren
Verder richt hij zich op energie. Waar krijg je zelf energie
om afwisseling te brengen in
van? En waar krijgen je leerlingen energie van? Laat ze
lessen en leerlingen meer te
dingen doen waar ze goed in zijn of waar hun belangstel-
interesseren voor de inhoud.
ling ligt. Daar groeien ze van. Floris is groot voorstander van gepersonaliseerd leren met veel (coachende) aandacht
Na een pakkende opening door de drie docenten werd
en beloning op een creatieve manier. Elke dag biedt je een
in groepjes gebrainstormd over mogelijke lesopeningen.
nieuwe kans om dit in de praktijk te brengen.
begeleiding richting stagebedrijven en de leerlingen.’
Heb je nog wensen? Ik zou heel graag een professionele
Tips ontvangen? Mail naar
[email protected].
leergemeenschap vormen met docenten van andere IRISscholen. Het lijkt me erg interessant om van en met elkaar
Heb je nog andere onderzoeken gedaan in de school? ‘Ja,
te leren. Een professionele leergemeenschap bestaat uit
ik heb deelgenomen aan een DOT-traject (docenten met
een groep docenten die, eventueel onder stimulans en
onderzoekstaken); een onderzoekstraject met begeleiding
begeleiding van externe deskundigen, samenwerken aan
van de UvA. Ik heb mij bezig gehouden met verschillende
verbetering van hun eigen vakonderwijs of een voor hun
manieren om leerlingen redactiesommen aan te leren. Hier
onderwijs relevant probleem.
is een stappenplan uitgekomen waar nu alle collega’s die met redactiesommen te maken hebben profijt van hebben. Ondertussen heb ik ook goed gekeken hoe mijn externe begeleider van de UvA te werk ging. Ik ben nu zover dat ik zelf ook collega’s op school ondersteun die onderzoek in de school willen doen. Verder ondersteun ik LIO’s (leraren in opleiding) die onderzoek doen. Ook gebruik ik mijn opgedane kennis en vaardigheden om samen met collega’s te werken aan de vernieuwing van het beroepsgerichte programma binnen Thamen D&P (Dienstverlening en Producten). Dit is een omvangrijke verandering binnen de school die in augustus 2016 wordt ingevoerd.’
Monique ten Hoedt: ‘Het is mooi dat we door middel van onderzoek ‘Wetenschap en Onderwijs’ bij elkaar kunnen brengen en zelf de vertaalslag kunnen maken naar onze eigen school.’
Vernieuwing beroepsgerichte programma’s vmbo binnen het HVC Ingrijpende landelijke onderwijsvernieuwing. De beroepsgerichte programma’s voor het vmbo worden ingrijpend herzien met als doel de bestaande programma’s te actualiseren en te vereenvoudigen. In de nieuwe programmastructuur kiezen vmbo-leerlingen één profiel (dat centraal wordt geëxamineerd) en vier keuzedelen (die met een schoolexamen worden afgesloten). Deze keuzedelen kunnen ook van andere profielen afkomstig zijn. In gesprek met Aize Tolsma. om ons heen. Hoe zit het bijvoorbeeld met de arbeidsplekken in de regio? Waar leiden wij voor op? Dat staat in al onze overwegingen centraal! LOB (loopbaanoriëntatie en ontwikkeling) wordt steeds belangrijker. Daar gaan we straks al in leerjaar 1 mee beginnen. In leerjaar 2 moeten de leerlingen al kiezen uit één van de 4 uitstroomprofielen. We willen hen natuurlijk zo snel mogelijk kennis laten maken met alle mogelijkheden. Keuzedelen ‘In leerjaar 4 kunnen de leerlingen 4 keuzedelen kiezen. Als een leerling die keuzedelen kiest die binnen het gekozen profiel passen, kiezen ze heel smal en sluit het naadloos aan op het mbo-niveau. Dit geldt voor de leerlingen die al precies weten wat ze willen. Anderen willen zich graag breed Aize Tolsma, docent metaal op het HVC werkt sinds 3 jaar
oriënteren. Zij kunnen dan kiezen uit een keuzedeel van
bij het HVC en vertelt over de vernieuwing van het beroeps-
een ander profiel. Beide typen leerlingen proberen we zo
gerichte programma binnen het HVC. Deze ontwikkeling
goed mogelijk hierin te begeleiden. We gaan veel op excur-
gaat nagenoeg gelijk op met komst van de nieuwbouw
sie en de leerlingen gaan in de 3e en 4e klas twee weken op
voor de afdeling vmbo bk. Kortom: straks wordt de ver-
stage. Zo leren we ze goed om zich heen te kijken waardoor
nieuwing ook nog eens omlijst met een prachtig gebouw.
ze betere keuzes kunnen maken. We onderzoeken nog de mogelijkheid van lintstage (1 dag per week). Dan beleeft de
Externe ondersteuning
leerling iedere week opnieuw weer die motivatieprikkel.’
‘Om de onderwijsvernieuwing door te kunnen voeren, moeten allerlei keuzes worden gemaakt. Binnen het HVC is voor
Wat betekenen deze veranderingen voor ons
iedere afdeling een projectleider aangewezen. Deze pro-
‘Het is een spannende tijd voor ons allemaal. Organisatorisch
jectleiders oriënteren zich op de landelijke ontwikkelingen.
verandert er enorm veel en dat moet allemaal in goede
Bureau Diephuis & Van Kasteren ondersteunt het HVC bij
banen worden geleid. Fasering is erg belangrijk. Verder zijn
het maken van allerlei keuzes. Er zijn inmiddels 4 centrale
er straks ook keuzedelen waar we zelf nog geen ervaring
bijeenkomsten geweest met alle betrokkenen. Besloten is
mee hebben. Daarvoor moeten we goed met elkaar af-
om met ingang van schooljaar 2017-2018 het groeimodel
stemmen en eventueel geschoold worden. Zo hebben wij
waarvoor gekozen is in werking te laten gaan. Met ingang
bijvoorbeeld een 3D-printer aangeschaft en een computer-
van augustus 2016 starten we al met leerjaar 3.’
gestuurde draaibank. Maar daar moet je zelf ook eerst mee leren omgaan. Verder is LOB veel belangrijker geworden en
Vernieuwing
ook daar gaan we de nodige stappen in zetten.’
Aize vertelt dat vernieuwen hard werken is, maar dat het ook veel nieuwe inzichten geeft en nieuwe energie. Het hele team is zeer enthousiast. ‘Wij willen als school graag midden in de maatschappij staan. Dat is belangrijk in een wereld waarin sprake is van veel individualisme. Het is belangrijk om elkaar waar mogelijk te steunen, zowel docenten als leerlingen, en goed te kijken naar de wereld Aize Tolsma (l), voor het derde jaar docent metaal vmbo bb/bk bij het HVC. Een vak waar hij bijzonder trots op is omdat het in de wijde omgeving niet wordt aangeboden.
Onderwijsfilm van het jaar 2015: www.watishetdoelvanonderwijs.nl
Subsidiemogelijkheden Voor de gebruikelijke subsidieregelingen voor leraren en zij-
door te maken met andere leraren, waardoor de leraar zich
instromers: www.ib-groep.nl. Voor de promotiebeurs voor
professionaliseert en de beroepsgroep wordt versterkt. De
bevoegde leraren zijn er twee aanvraagrondes: de deadline
regeling vervalt m.i.v. 1 augustus 2020. Voor meer informa-
voor de 1e ronde is 12 januari 2016: www.nwo.nl/leraren
tie: www.cabo.nl/subsidieregeling-lerarenontwikkelfonds/
Nieuwe subsidiemogelijkheden
Regeling na- en bijscholing leerkrachten, leerjaren 3 of 4
DUO heeft 2 nieuwe subsidieregelingen voor het bevoegd
Met deze regeling worden extra middelen beschikbaar
gezag bekend gemaakt die ingaan in oktober 2015:
gesteld voor na- en bijscholing van leerkrachten die werkzaam zijn in de leerjaren 3 of 4 van de basisberoepsgerichte
Subsidieregeling lerarenontwikkelfonds
leerweg en kaderberoepsgerichte leerweg of de gemengde
Deze regeling moet de leraren meer mogelijkheden geven
leerweg van het vmbo. De regeling vervalt m.i.v. 1 augustus
om het onderwijs van onderop te vernieuwen en te verbe-
2016. Voor meer informatie: http://wetten.overheid.nl/
teren. Ook stelt het fonds leraren in staat een leerproces
BWBR0037065/geldigheidsdatum_11-10-2015
Netwerk O&O Het netwerk O&O coördineert, stimuleert, ondersteunt en faciliteert op het gebied van Opleiden en Ontwikkelen binnen de school en vormt een brug naar IRIS-brede samenwerking ter versterking. Vragen, opmerkingen of suggesties? Neem contact op met één van de netwerkcoördinatoren: Marcel van den Busken THA,
[email protected], 0297-563192 Ezra Meijer HVC,
[email protected], 0252-661566 Ronald Lam HBM,
[email protected], 023-5282380 Robert Claassen KMC,
[email protected], 023-5616198 Corrie Cuperus ECL,
[email protected], 0235319042 Rita Groeskamp IRIS,
[email protected], 023-5483800. Meer informatie: www.iris-opleiden-ontwikkelen.nl
Agenda december 2015 - maart 2016 8 december
2e onderwijsmiddag IRIS-scholen
www.iris-opleiden-ontwikkelen.nl
8 december
Passende Perspectieven in vmbo
www.cps.nl
9 december
Training 7 habits Stephen Covey
www.cps.nl
5 januari
Groepsdynamica in de onderbouw
www.medilexonderwijs.nl
8 januari
Leiderschapsdag IRIS
www.iris-opleiden-ontwikkelen.nl
12 januari
Cursus intercollegiaal coachen
www.medilexonderwijs.nl
13 januari
Cursus Teamcoach 3-daagse
www.medilexonderwijs.nl
19, 20 januari
ITEM 2016 conferentie over onderwijs toekomst
www.item.nu
20 januari
Onderpresteren: Wedden dat jij het beter kan?
www.medilexonderwijs.nl
21, 22 januari
Conferentie: Rekenen-wiskunde over()denken
www.uu.nl
27 januari
Congres Motiveer uw leerlingen! 2016
www.medilexonderwijs.nl
16 februari
3e onderwijsmiddag IRIS-scholen
www.iris-opleiden-ontwikkelen.nl
18 februari
Do’s en don’ts in cultuursensitieve communicatie
www.onderwijsagenda.nl
31 maart
VO-contres 2016
www.uu.nl
Colofon Dit is een uitgave van IRIS Opleiden & Ontwikkelen Vragen en/of suggesties: Rita Groeskamp, coördinator Opleiden en Ontwikkelen IRIS - 023-5483800 -
[email protected] - www.iris-opleiden-ontwikkelen.nl Tekst: R. Groeskamp. Met dank aan alle medewerkers van IRIS die aan dit nummer hebben meegewerkt. Eindredactie: N. Koenders Vormgeving: Bommel tekst & creatie Oplage: 1.000 exemplaren Druk: drukkerij Groen