De professional aan het woord Een uitgave ter inspiratie en informatie over kwaliteit in ontwikkeling binnen de IRIS-scholen. Medewerkers aan het woord over verschillende vormen van opleiden en ontwikkelen, zoals teamontwikkeling, schoolontwikkeling, leren in het vak, collegiale consultatie, individueel leren en IRIS-breed netwerken. november 2014, nummer 3
Haemstede-Barger Mavo zet puntjes op de i Op 1 augustus 2014 is de Wet Passend Onderwijs officieel van kracht geworden. In IriScoop 42 is uitgebreid stilgestaan bij wat dit voor het onderwijs betekent en welke ontwikkelingen er binnen IRIS in gang zijn gezet. Inmiddels zijn we zo’n vier maanden verder en gebeurt er veel op de scholen.
- workshop Klassenmanagement Margit Bouma van Gedragpunt, een expertisecentrum voor gedrag en onderwijs In deze workshop kwamen de verschillende rollen van de docent uitvoerig aan de orde. Er ontstond een levendige
Op de Haemstede-Barger Mavo bijvoorbeeld. Anita Bloemer,
discussie met als resultaat een lijst van
zorgcoördinator: “Een lang traject is er aan vooraf gegaan
goede voornemens over eigen houding
om de hulpvraag en het ondersteuningsaanbod rond de
en gedrag en regels in de klas.
ontwikkeling van een leerling zo integraal mogelijk te kun- workshop -
nen benaderen. Er is veel voorlichting en training gegeven en er is een multidisciplinair overleg opgestart om de
Handelingsgericht werken Inge Verstraete van Edu-support
samenwerking tussen de verschillende (externe) partijen te
Naast de theorie over handelingsgericht werken was er aan-
bevorderen. Ook de trajectvoorziening binnen de school is
dacht voor het kunnen voeren van een planmatig ouder-/
inmiddels een feit. Samen wordt op een systematische en
leerlinggesprek aan de hand van een stappenplan. Er werd
planmatige wijze gezocht naar de beste oplossing voor
geoefend met een gesprek waarbij leerling ‘Kareltje’ iets
de leerling. Dit alles positief gericht op mogelijkheden,
achterhield. Door het stellen van de juiste vragen konden de
kwaliteiten en kansen voor de leerling en niet denkend
deelnemers achterhalen wat dat was met als doel de onder-
vanuit beperkingen.”
steuningsbehoefte van de leerling duidelijk te krijgen. - workshop -
Op de dag voor de herfstvakantie organiseerde de Haemstede-Barger Mavo voor al haar personeel een studiedag
Oefenen van (mentor)gesprekken met inzet van acteurs
om de puntjes op de i te zetten. Alle medewerkers namen
van ‘De oefencoach’
op die dag deel aan drie verschillende workshops. “De
Het oefenen van (mentor)gesprekken stond in deze
studiedag leverde vooral veel praktische ervaring op en er
workshop centraal. Eerst werd gezamenlijk gekeken naar
zijn gezamenlijke waarden met elkaar gedeeld. Na afloop
een gesprek tussen leerling, ouder en mentor. Acteurs
gingen de medewerkers met een tevreden en vooral positief
speelden de rol van ouder en mentor. Deelnemers konden
gericht gevoel de herfstvakantie in.”
het gesprek op ieder moment stopzetten, waarna werd gediscussieerd over de te nemen acties op dat moment.
Anita Bloemer werkt als zorgcoördinator op de Haemstede-
Vervolgens werden er oefengesprekken gevoerd in kleine
Barger Mavo. Samen met Daniëlle Ferwerda is zij ook traject-
groepjes.
begeleider.
Gesprekstraining Iedere maand verzorgt het Samenwerkingsverband Zuid-Kennemerland gratis gesprekstrainingen. Behoefte aan extra training? Geef je op via www.samenwerkingsverband-zuid-kennemerland.nl.
De geflipte klas Op zoek naar een manier om meer tijd in de klas te creëren voor directe begeleiding stuitte Jeroen Jolles, docent op het Herbert Vissers College, al snel op ‘flipping the classroom’. Docenten maken voor deze ‘omgedraaide les’ instructievideo’s waarin de theorie wordt uitgelegd. Leerlingen bekijken deze instructie thuis zodat er in de klas tijd vrij komt om te oefenen. Als lid van de projectgroep ‘ontwikkelen digitaal lesmateriaal’ had Jeroen tijd en gelegenheid om uitlegvideo’s op te nemen over thema’s en kernbegrippen. Ondertussen heeft hij al zo’n 3 à 4 uur aan videomateriaal klaar voor de vakken M&O en Economie. Er zijn video’s gemaakt voor verschillende doelgroepen en leeftijdsniveaus. trole aangekoppeld. Hieruit blijkt of leerlingen het hebben begrepen. Het laten maken van een samenvatting is ook een goed controlemiddel. De app ‘Showbie’ is een handige tool, waarmee je in één oogopslag kan zien wie de opdracht niet heeft ingeleverd. Indien nodig is het dus mogelijk om adequaat te reageren op het huiswerk van de leerlingen. Meerdere vliegen in een klap “In mijn iPad-gymnasiumklas experimenteer ik met een andere vorm van ‘flipping the classroom’. Hoe meer initiatief je bij de leerling legt, hoe meer leerwinst er ontstaat. Ik laat Tijd voor persoonlijke aandacht
leerlingen zelf instructievideo’s maken in kleine groepjes
Jeroen: “De leerlingen pakken de theorie gemakkelijk op,
via de app ‘explaineverything’. Een zeer gebruiksvriendelijk
dat deden ze voorheen ook al, maar nu is de overbodige
programma met ongekende mogelijkheden die ze met het
ballast van een methode eruit gefilterd. En eventueel
grootste gemak toepassen”, aldus Jeroen.
aangevuld met de verdieping die ik noodzakelijk vind. Het
De te behandelen thema’s worden verdeeld onder de
wordt de leerlingen aangeboden in een vorm die voor hen
leerlingen die vervolgens zelf op onderzoek uit gaan en een
prettig werkt en daardoor ook leuker is. Leerlingen zijn zeer
bijbehorende video maken. “De leerlingen vinden het erg
visueel ingesteld, gewend aan mijn manier van werken,
leuk om te doen, verdiepen zich ongemerkt veel meer in de
mijn stemgeluid. Het overbrengen gaat dan ook sneller. De
stof en maken ondertussen video’s die medeleerlingen ook
uitwerking van een som hoef ik niet eerst stap voor stap op
erg aanspreken. De video’s zijn mooi, flitsend en gekoppeld
het bord uit te leggen. Alles is klaar. Het kost mij eenmalig
aan zeer actuele gebeurtenissen, waardoor de onderwerpen
vooraf heel veel tijd om de video’s te maken, maar daarna
veel meer aanspreken dan via een boek. Bovendien maken
hebben mijn leerlingen en ik er veel profijt van. Bovendien
ze de filmpjes in veel minder tijd dan ik dat zelf kan doen.
kunnen ze voorafgaand aan toetsen delen van de stof
Zij gaan zó gemakkelijk om met alle mogelijkheden die er
nog eens gemakkelijk herhalen. Meestal besteed ik in een
zijn. Kortom: meerdere vliegen in één klap. Ze onderzoeken,
‘geflipte’ les een paar minuutjes aan het onderwerp voor
creëren, evalueren bronnen, werken met elkaar samen en
de volgende keer, geef ik aan welke video’s hierbij horen en
gaan zo op een hele dynamische manier met de lesstof om.”
welk doel we willen behalen. De rest doen ze grotendeels zelf thuis. Door deze werkwijze heb ik in de les veel meer
Jeroen Jolles is docent Economie en M&O havo/vwo op het
tijd om persoonlijke aandacht te geven aan leerlingen die
Herbert Vissers College en tevens lid van de projectgroep
problemen met de oefeningen hebben.”
ontwikkelen digitaal lesmateriaal.
Controle
Geïnteresseerd in de instructievideo’s van Jeroen?
Om er zeker van te zijn dat de leerlingen de theorie thuis
Kijk op www.iris-opleiden-ontwikkelen.nl - ‘Digitaal
ook echt doornemen zijn er vaak korte opdrachten ter con-
lesmateriaal’ bij Economie/M&O.
Handig en te vinden op www.kennisnet.nl Handreiking kwaliteit digitaal leermateriaal Deze handreiking is gemaakt ter bevordering van de kwaliteit van digitaal lesmateriaal en kan docenten helpen bij het selecteren van goede en bij hun onderwijs passende leermaterialen. Lesmateriaal; keuzes voor uw school
Deze brochure schetst een totaalbeeld waar je bij de aanschaf van lesmateriaal mee te maken kunt krijgen.
Duits in de digitale toekomst De vakgroep Duits van het Kaj Munk College gebruikt de onderwijsmiddagen om na te denken over de inzet van digitaal lesmateriaal. Hoe kijken zij aan tegen de ontwikkeling van de digitale toekomst van hun vak? Het formuleren van een gezamenlijke visie rondom digitaal lesmateriaal vormt een belangrijk uitgangspunt. Gert Biesta De ideeën van Gert Biesta, hoogleraar pedagogiek en onderwijskunde, verbonden aan de School of Education van de Universiteit van Sterling in Schotland blijken goed aan te sluiten bij de ideeën van de vakgroep. Biesta stelt: “De zin en de richting van het onderwijs worden bepaald door drie domeinen: • •
•
kwalificatie, ofwel het je eigen maken van kennis en vaardigheden (specifiek of breed)
Inzet digitale hulpmiddelen
socialisatie, ofwel je voorbereiden op een leven als lid
Om de drie genoemde domeinen meer in evenwicht te
van een gemeenschap en kennismaken met tradities en
brengen zoekt de vakgroep naar een meer gedifferen-
praktijken (bijv. sociaal-politiek, cultureel, professioneel)
tieerde en individuele benadering van de leerling. De inzet
subjectivering, ofwel vorming van de persoon (bijv.
van digitale hulpmiddelen is hierbij onmisbaar. De vakgroep
autonomie, verantwoordelijkheid)
ziet binnen het vak Duits voordelen voor zowel de leerling
Het leergedrag van de leerling ontstaat op het snijvlak van
als de docent. De digitale ontwikkelingen zullen de komen-
kwalificatie, socialisatie en subjectivering. Binnen het hui-
de jaren wel mede afhankelijk zijn van het aanbod van
dige onderwijs voeren kwalificatie en socialisatie de boven-
het lesmateriaal door de uitgevers. Toetsen en extra les-
toon, terwijl de vorming van de leerling een grotere rol zou
materiaal worden al in digitale vorm aangeboden. Het
moeten spelen.”
Cito biedt zelfs examens al digitaal aan.
Laat jezelf inspireren!
Zelf materiaal ontwikkeld?
Ga naar www.iris-opleiden-ontwikkelen.nl - ‘digitaal lesmate-
Deel dit dan ook met je collega’s. Mail de link naar
riaal’ en kijk welk IRIS-lesmateriaal er per vak beschikbaar is.
Rita Groeskamp,
[email protected].
Digitaliseren van lesmateriaal De leermiddelenmarkt is volop in ontwikkeling. Internet wordt steeds breder en creatiever ingezet en traditionele lesboeken worden vaker vervangen door of aangevuld met digitaal lesmateriaal. De projectgroep ‘ontwikkelen digitaal lesmateriaal’ is binnen IRIS een antwoord op deze ontwikkeling van het digitaliseren van het lesmateriaal. Het doel van deze groep is tweeledig: docenten worden gestimuleerd om creatief met hun lesstof om te gaan en leerlingen worden in positieve zin geprikkeld door de lesstof op andere manieren aan te bieden. Veel meer zien, horen en beleven. De projectgroep bestaat uit zestien docenten die zich inzetten voor hun eigen vakgebied. Barend de Graaf van het ECL is voorzitter. Zij zijn de ambassadeurs, die steeds meer collega’s de mogelijkheden voor hun eigen vakgebied willen laten zien. De ontwikkelaars spelen veelal ook een rol bij de verdere digitale ontwikkelingen op hun school door hun ervaringen met programma’s, apps en speciale websites. Mooie voorbeelden hebben we al kunnen zien op de Onderwijsdag ‘Leren en lesgeven in de 21e eeuw’ op 8 april 2014 bij het Herbert Vissers College. Veel van het door hen en andere enthousiaste collega’s ontwikkelde digitale materiaal is ook te vinden op de website van opleiden & ontwikkelen.
is, is een besluit voor louter digitaal lesmateriaal gerechtvaardigd. Op dit moment wordt er nog gewerkt met een combinatie van boeken en een beperkt deel digitaal lesmateriaal. De verwachting is wel dat binnen nu en 5-10 jaar al het lesmateriaal digitaal zal worden aangeboden.
Voordelen voor de leerling -
meer afwisseling in de les
-
diverse werkvormen bieden meer keuzemogelijkheden
-
individueel werken c.q. oefenen sluit beter aan bij eigen talent, niveau en tempo en kan motiverend werken
-
de lesstof sluit meer aan bij leefwereld
-
geeft de mogelijkheid tot gedifferentieerd en actueel aanbod van de leerstof
Proactieve houding De vakgroep binnen het Kaj Munk heeft
betere mogelijkheid om te reflecteren op eigen kennis en vaardigheden
-
kan bijdragen tot meer zelfdiscipline
een proactieve houding ten aanzien van de digitale ontwikkelingen, maar wil zich wel goed voorbereiden. Tijdens de O&Omomenten zullen de didactisch-pedagogi-
Voordelen voor de docent
sche gevolgen van het werken met digitaal
-
betere controle op (huis)werk, kwaliteit en tempo
lesmateriaal verder onderzocht worden,
-
inbouwen van meer competitieve elementen mogelijk
al dan niet met behulp van derden. Ook
-
tijdsbesparing, met name bij het inzetten van toetsen
de consequenties zullen goed doordacht
-
meer inzicht in de ontwikkeling van de leerling
moeten worden. Pas als hier goed zicht op
Het ontwikkelen van digitaal lesmateriaal bestaat meestal
Via de website van VO-content kan iedere docent arrangeren.
uit een arrangement van bestaande methoden en digitaal
Op dit moment zijn er 63 Stercollecties. Per 1 augustus 2015
materiaal uit anderen bronnen, met als doel kwalitatief
komen daar 22 nieuwe bij. Elke Stercollectie wordt doorontwik-
mindere delen van de bestaande methode te vervangen
keld tot en met het eindexamenjaar. Deze Stercollecties staan
en/of verdieping aan te bieden. Dit kan bijvoorbeeld via het
op de website van VO-content en in Wikiwijs. Het doel van de
Wikiwijsleermiddelenplein, een online onderwijsplatform
Stercollecties is om maatwerk beter mogelijk te maken, met
waar je leermiddelen zoekt, vergelijkt, maakt en deelt.
de gedachte dat één standaard, één methode daarvoor niet
Zo stel je voor iedere onderwijssituatie een optimale leer-
volstaat. Een Stercollectie biedt de docent een betrouwbare
middelenmix samen.
complete basis van kerndoelen en eindtermen. Het materiaal bestaat uit bouwstenen die hij naar eigen inzicht en op zijn eigen manier kan inzetten, combineren en aanvullen. In ‘Wikiwijs Maken’ kan de docent (re)arrangeren met een Stercollectie.
VO-magazine ‘De leraar als drijvende kracht achter onderwijsvernieuwing: Pionieren in de klas.’ Dit artikel uit het VO-magazine van oktober 2014 geeft een inkijk in veelbelovende verbetertrajecten. Het project ‘De docent als architect’ van het HVC komt uitvoerig aan bod en vertelt over het ontwikkelen van een eigen programma, los van een methode. Nieuwsgierig naar het artikel? Ga naar vo-raad.nl/publicaties.
KiO Leiderschapsdag IRIS: Integraal Leiderschap vanuit persoonlijk perspectief “Wat betekent vertrouwen en verbinding voor jou?”
Op 23 oktober kwamen alle schoolleiders van IRIS bij elkaar
- Workshops -
in ‘De Stal’ op de Kaag. Een bekende plek: vorig schooljaar
Rijnlands organiseren en leidinggeven, Jan Tolhuijs, DeLimes
werd hier een hernieuwde start gemaakt met het ontmoe-
In deze workshop werd dieper ingegaan op het thema
ten en leren van elkaar. Toen stond de visie op leiderschap
Rijnlands organiseren en leidinggeven. De vragen ‘Wat is de
centraal, dit jaar worden de kernwaarden uit de visie nader
essentie van leiderschap?’ en ‘Wat betekent dit voor de or-
uitgediept. Een groep teamleiders uit verschillende scholen
ganisatie en voor jou als leidinggevende?’ stonden centraal.
heeft de dag voorbereid en een programma georganiseerd rondom twee van de kernwaarden: vertrouwen en verbinding.
Synergie Empowerment: over de rol van intuïtie in leiderschap, Hans Kunneman, musicus Hans leerde dat je je
Rijnlands organiseren
intuïtie kunt benutten om te toetsen of je in verbinding
De dag werd gestart met een lezing door Jan Tolhuijs,
bent met anderen, zodat je invloed kunt uit-oefenen op
onderwijsspecialist bij DeLimes, organisatie voor Rijnlands
‘de energie in de groep’ en bij jezelf.
organiseren. Hoe stuur je organisaties zo aan dat de professional het zelf gaat doen? Leren kun je mogelijk maken,
Pedagogisch leiderschap, Gerard de Jong, Nivoz Vanuit ver-
faciliteren, maar je kunt het niet managen. De vraag is
schillende invalshoeken (historisch, filosofisch, biografisch,
dus: hoe beweeg je mensen tot leren? Als je de regie bij de
pedagogisch en kunstzinnig) werd gekeken naar hoe je als
lerende zelf legt wordt de kans groot dat dit gaat lukken.
leider de ander echte aandacht geeft ’in het moment’.
Dat betekent loslaten van controle, je richten op het proces en vanuit de inhoud vragen stellen. Kernbegrippen binnen
Leren van elkaars praktijk, Marret Kramer, Innova Consultancy
het Rijnlands organiseren zijn dan ook: verbinden, vertrou-
Verschillende intervisiemethoden zijn aan bod gekomen,
wen, vakmanschap en inspiratie.
onder andere het leren van videobeelden. Een veilige omgeving is daarbij belangrijk. Naast het delen van successen
Na deze lezing gingen de deelnemers zelf aan de slag in vijf
en energie gevende ervaringen durf je dan ook het gedoe
verschillende workshops. Aan het einde van de dag wis-
en de weerbarstige kanten van het schoolleiderschap aan
selden alle schoolleiders met collega’s van de eigen school
elkaar voor te leggen.
uit wat deze dag hen heeft opgeleverd. Ook de workshophouders werden gevraagd naar hun ervaringen: “Jullie
De zelfsturende docent en de faciliterende teamleider,
groep schoolleiders vormt een rijke omgeving. Mensen met
Yvonne Veenendaal, BGL & partners Aan de hand van
spirit en een open mind.”
oefeningen kregen deelnemers inzicht in wat hen zelf in beweging zet en wat dit betekent voor hoe zij anderen
Volgende KiO Leiderschapsdag: 26 maart 2015
faciliteren om in beweging te komen.
“Fijn werk om te doen” Francis Groeneveld is naast docent en zorgfunctionaris een van de twee vertrouwenspersonen op Thamen. Samen met Tjeerd Hansen is zij het aanspreekpunt voor docenten en leerlingen als het gaat om vertrouwelijke zaken. Met de andere IRIS-scholen is er structureel contact om kennis en ervaringen met elkaar te delen. “Gemiddeld genomen kom ik in mijn rol als vertrouwenspersoon per jaar een keer of vier, vijf in actie. Fijn werk om te doen, want op deze manier kunnen toch veel zaken soepel tot een oplossing gebracht worden. Vanuit IRIS streven we ernaar om een tot twee maal per jaar met alle vertrouwenspersonen van de verschillende scholen bij elkaar te komen, samen met een externe vertrouwenspersoon die door IRIS is aangetrokken, Lineke Jonkers. Tijdens zo’n bijeenkomst kunnen we ervaringen uitwisselen, een casus of thema bespreken of advies inwinnen bij de externe deskundige. Interessant om elkaar dan als groep weer eens te treffen en nuttig voor de verdere ontwikkeling van mijn eigen deskundigheid in deze rol.”
Netwerk O&O Het netwerk O&O coördineert, stimuleert, ondersteunt en faciliteert op het gebied van Opleiden en Ontwikkelen binnen de school en vormt een brug naar IRIS-brede samenwerking ter versterking. Heb je vragen, opmerkingen of suggesties? Neem dan contact op met één van de netwerkcoördinatoren:
Kom naar Yammer! www.yammer.com/ hetlerenvanmorgen
Marcel van den Busken
(THA)
[email protected]
0297-563192
Jan Simon
(HVC)
[email protected]
0252-661566
Ronald Lam
(HBM)
[email protected]
023-5282380
Yammer wordt binnen IRIS als
Robert Claassen
(KMC)
[email protected]
023-5616198
digitaal platform ingezet om
Luc Bessems
(ECL)
[email protected]
023-5319042
kennis en ervaringen te delen,
Rita Groeskamp
(IRIS)
[email protected]
023-5483800
mee te denken, maar vooral ook om te discussiëren met collega’s.
Meer informatie: www.iris-opleiden-ontwikkelen.nl
Subsidiemogelijkheden Lerarenbeurs Bevoegde leraren kunnen een beurs aanvragen voor een bachelor- of masteropleiding (inclusief pre-master of schakeltraject) Meer informatie: www.ib-groep.nl/particulieren/leraar. Tegemoetkoming leraren, ook voor zij-instromers Studenten, zij-instromers of contractanten kunnen een tegemoetkoming leraren krijgen. Dit kan als zij een lerarenopleiding aan hbo of universiteit volgen en studiefinanciering niet meer mogelijk is (ook niet als lening bij DUO). De tegemoetkoming is een gift. Meer informatie: www.ib-groep.nl/particulieren/leraar. Deadline: 31 augustus 2015. Promotiebeurs Bevoegde leraren kunnen een beurs aanvragen voor een promotieonderzoek. Zie voor meer informatie www. nwo.nl/leraren. Deadline: februari en september 2015. NWO organiseert op 23 januari 2015 een voorlichtingsdag over de promotiebeurs. Ook zijn er trainingsdagen voor leraren die bezig zijn met de voorbereiding van een aanvraag voor de beurs.
Agenda januari - maart 2015
Colofon
15 januari
Voorbereid voor het nieuwe biologieprogramma havo/vwo
www.aps.nl/agenda
Dit is een uitgave van
19 januari
PPSI Vierdaagse training voor vertrouwenspersonen
www.onderwijsagenda.nl
IRIS Opleiden & Ontwikkelen
20 januari
Voorbereid voor nieuwe scheikundeprogramma havo/vwo
www.aps.nl/agenda
Vragen en/of suggesties:
20 januari
Alle leerlingen actief in de taalles
www.aps.nl/agenda
Rita Groeskamp
22 januari
Leidinggeven aan de ontwikkeling in een talensectie
www.aps.nl/agenda
- 023-5483800
27 januari
Voorbereid voor nieuwe natuurkundeprogramma havo/vwo
www.aps.nl/agenda
-
[email protected]
29 januari
Conferentie vwo
www.aps.nl/agenda
- www.iris-opleiden-ontwikkelen.nl
29 januari
Docenten talen: met 30 leerlingen tegelijk aan het spreken
www.aps.nl/agenda
3 februari
Vormgeven/leidinggeven rekensectie
www.aps.nl/agenda
Tekst: R. Claassen, R. Groeskamp,
4 februari
Kennismodule Onderpresteren
www.onderwijsagenda.nl
R. Jansen, I. Snep en J. IJsseldijk
5 februari
Congres Trots op havo
www.aps.nl/agenda
Eindredactie: I. Snep
5 februari
Vmbo: Investeren in fictie
www.aps.nl/agenda
Vormgeving: Bommel tekst & creatie
10 februari
3e Onderwijsmiddag IRIS 2014-2015
www.iris-opleiden-ontwikkelen.nl
Oplage: 900 exemplaren
11 februari
Kennismodule Samenwerken bij hoogbegaafde kinderen
www.onderwijsagenda.nl
Druk: drukkerij Groen
23 maart
Motiverend taalonderwijs: de leerling aan zet
www.aps.nl/agenda
26 maart
VO-congres
www.vo-raad.nl
Met dank aan alle medewerkers van IRIS
31 maart
IRIS Onderwijsdag 2015
www.iris-opleiden-ontwikkelen.nl
die aan dit nummer hebben meegewerkt.
